Agam Satik Part 36 Dashvaikalik Sutra Gujarati Anuwad 1

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Shrutnidhi Ahmedabad

Page 97

દશવૈકાલિકમૂલસૂત્ર-સટીક અનુવાદ
♦ નિયુક્તિ - ૧૯૪ થી ૨૦૬ - વિવેચન
ધર્મસંબંધી કથા તે ધર્મકથા. તે ચાર પ્રકારે તીર્થંકર અને ગણધરે બતાવેલી છે. તે આ રીતે - આક્ષેપણી, વિક્ષેપણી, સંવેગ અને નિર્વેદ. - × • આ ગાથાર્થ કહ્યો, હવે ભાવાર્થ કહે છે. આચાર - લોય, અશનાદિ, વ્યવહાર - દોષ લાગવાથી પ્રાયશ્ચિત લઈ શુદ્ધ થવું તે. પ્રજ્ઞપ્તિ - સંશય પામેલ શિષ્યને મધુર વચનો વડે પ્રજ્ઞાપના. દૃષ્ટિવાદ - સાંભળનાર હોંશિયાર હોય તો સૂક્ષ્મ જીવાદિનું ભાવ કથન કરવું બીજા કહે છે - આચારાદિનું વર્ણન હોવાથી તે નામના સૂત્રો જ લેવા. - ૪ - શ્રોતાને આશ્રીને આચાર આદિ ભેદોથી આક્ષેપણા કથા ઘણાં પ્રકારે છે મોહથી છોડાવી તત્ત્વ પ્રતિ જે કથા વડે ભવ્ય પ્રાણીઓને લઈ જવાય તે આક્ષેપણી થા.
*X*
εξ
હવે તેના રસને કહે છે - વિધા એટલે જ્ઞાન, તે અત્યંત અપકારી અજ્ઞાત અંધકારને ભેદનારું છે. ચરણ - ચારિત્ર, સમગ્ર વિરતિ રૂપ, તપ - અનશન દિ. પુરુષકાર
કર્મ શત્રુ પ્રતિ પોતાના વીર્યનો ઉત્કર્ષ. સમિતિ, ગુપ્તિ - પૂર્વોક્ત જ છે. એ બધાં સાંભળનારની અપેક્ષાએ તેની આગળ કહેવા. એ પ્રમાણે કોઈપણ સ્થળે આ ઉપદેશ આક્ષેપણી કથાનો રસ એટલે સાર છે. આક્ષેપણી કથા કહી.
હવે વિક્ષેપણી કથા કહે છે -
વિક્ષેપણા - સ્વ સિદ્ધાંતને કહીને પચી પર સિદ્ધાંતો કહેવા. આ એક ભેદ. અથવા પહેલાં બીજાના સિદ્ધાંતને કહીને પછી સ્વ સિદ્ધતો કહેવા. અથવા મિથ્યાવાદ અને સમ્યગ્ વાદ એ બે ભેદો જાણવા. તેથી મિથ્યાવાદને કહીને સમ્યવાદ કહે અથવા સમ્યવાદને કહીને મિથ્યાવાદ કહે. એ પ્રમાણે શ્રોતાને સન્માર્ગે દોરવા તે વિક્ષેપણી કથા જાણવી. ભાવાર્થ વૃદ્ધ વિવરણથી જાણવો, તે આ પ્રમાણે -
વિક્ષેપણી કથા ચાર ભેદે છે, તે આ પ્રમાણે - સ્વ સમય કહી પર સમય કહેવો. પર સમય કહી સ્વ સમય કહેવો. સમ્યવાદ કહીને મિથ્યાવાદ કહેવો. મિથ્યાવાદ કહીને સમ્યવાદ કહેવો. અર્થાત સ્વ સમયના ગુણો બતાવી પર સમયના દોષો બતાવવા તે પહેલી વિક્ષેપણી કથા. તેથી વિપરીત તે બીજી વિક્ષેપણી કથા. ત્રીજીમાં પર સિદ્ધાંત કહી, તેમાં જિનવયન વિરુદ્ધ જે તેમણએ બતાવેલ હોય તે પહેલા કહી, તેના દોષો બતાવી, તેમાં જિનવચન અનુકૂળ જે કથન હોય તે બતાવે. અથવા મિથ્યાવાદને નાસ્તિક્તા છે અને સમ્યવાદ તે આસ્તિક્તા છે. તેમાં પહેલાં નાસ્તિકવાદનો મત કહીને પછી આસ્તિકવાદનો મત કહેવો. આ ત્રીજી વિક્ષેપણી કથા.
ચોથી તેથી વિપરીત જાણવી.
હવે વિક્ષેપણી કથાને જ બીજા પ્રકારે કહે છે ઃ જે સ્વ સમય વર્જીને, પર સિદ્ધાંત જે માનતા હોય તેવા લોક પ્રસિદ્ધ રામાયણ આદિ તથા ઋગ્વેદ આદિમાં જે કથન કરેલ હોય તે કહેવું. પર સમયમાં સાંખ્ય, બૌદ્ધ આદિ સિદ્ધાંતોનું કથન હોય તેમાં સામાન્ય રીતે જે દોષો હોય તે બતાવવા. તે વિક્ષેપણી કથા છે. અર્થાત્ જે કથા વડે શ્રોતાને સુમાર્ગથી કુમાર્ગમાં અથવા કુમાર્ગથી સુમાર્ગમાં યુક્તિ વડે લાવી શકાય તે