Book Title: Agam Satik Part 36 Dashvaikalik Sutra Gujarati Anuwad 1
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Shrutnidhi Ahmedabad
View full book text
________________
૪૫
૧/- ૧
• નિરુક્તિ - પર - વિવેચન -
જ્ઞાત - જે વડે દષ્ટાંત આપવાનો અર્થ જણાય છે. અધિકરણમાં નિષ્ઠા પ્રત્યય છે. તે પ્રમાણે જે વડે ઉદાહરણ કરાય અને પ્રબળતાથી દાનિક અર્થ ગ્રહણ કરાય તે ઉદાહરણ. દષ્ટ અર્થને અંત સુધી લઈ જાય તે દષ્ટાંત. અતીન્દ્રિય પ્રમાણથી અલ્દષ્ટ સંવેદન નિષ્ઠાને પહોંચાડે તે દૃષ્ટાંત છે. જેના વડે દાનિક અર્થની ઉપમા કરાય તે ઉપમાન. નિદર્શન એટલે જે નિશ્ચય વડે દાર્શનિક જ અર્થ થાય તે છે. આ બધાં એકાર્થક છે. પૂર્વોક્ત આ બંને પ્રકારનું ઉદાહરણ તથા ચાર પ્રકારે પ્રત્યેકનું જાણવું. હવે - - - બે પ્રકારનું ઉદાહરણ કહે છે -
• નિયુક્તિ - ૫૩ - વિવેચના -
ચરિત અને કલ્પિત બે ભેદે ઉદાહરણ છે. તેમાં ચરિત - બનેલું તેના વડે કોઈ દષ્ટનિક અર્થની પ્રતિપત્તિ થાય છે તે આ પ્રમાણે - નિયાણું કરવું તે દુઃખને માટે છે, જેમ બ્રહાદત્તનું. કuિત - સ્વબુદ્ધિ કલ્પના શિલ્પ વડે બનાવાયેલ તેના વડે કોઈ દાનિક અર્થનો સ્વીકાર થાય છે. જેમકે - પીપળાના પાનથી અનિત્યતા બતાવાય છે. જેમ તમે છો તેવા અમે પૂર્વે હતા, જેમ અમે પડ્યા તેમ તમારે પણ પડવાનું છે, એમ સુકા પાન કુંપણને કહે છે. આ કલ્પિત દષ્ટાંતમાં પાંદડા કંઈ બોલતા નથી, પણ તે ઉપમા ભવ્યજનના બોધને માટે છે. આ ઉદાહરણ તે દષ્ટાંત કહેવાય. તેનું સાધ્ય અનુગમાદિ લક્ષણ છે. - - આ દષ્ટાંત આધર્મ અને વિધર્મ બે ભેદ છે.
(શંકા) લક્ષ્યનો અભાવ હોવાથી શા માટે ઉદાહરણત્વ કહેવાય ? (સમાધાન) તેમાં પણ કંઈક અંશે સાધ્યના અનુગમ વડે દાણતિક અર્થના સ્વીકારની ખાત્રીના ફળથી ઉદાહરણ છે. ઇત્યાદિ - x x- - - (ગ્રન્થ વિસ્તાર ભયે વૃત્તિકારે સંક્ષેપ કરેલ છે.)- x x x
વિધિ વડે ચરિત અને કલ્પિત બે પ્રકારે ઉદાહરમો કહ્યા. હવે દરેકના ચાર પ્રકારે કહે છે. ઉદાહરણ, તેનો દેશ, તેનો દોષ, ઉપન્યાસ તેમાં ઉદાહરણ શબ્દનો અર્થ કહેલ છે જ. તેનો દેશ આદિ આગળ કહીશું.
હવે ઉદાહરણને બતાવવાને માટે કહે છે - • નિયુક્તિ પ૪ : વિવેચન
ઉદાહરણ ચાર ભેદે છે. અથવા વિચાર કરતાં ઉદાહરણના ચાર ભેદો થાય છે. આ પ્રમાણે • અપાય, ઉપાય, સ્થાપના, પ્રત્યુત્પન્ન - વિનાશ. આનું સ્વરૂપ વિસ્તાર ભેદથી નિયુક્તિકાર જ કહેશે. અપાય ઉદાહરણ ચાર ભેદે છે - દ્રવ્ય અપાય, ક્ષેત્ર અપાય, કાળ અપાય, ભાવઅપાય તેમાં દ્રવ્યથી અપાય તે દ્રવ્યાપાય. અપાય - અનિષ્ટપ્રાપ્તિ અથવા દ્રવ્ય જ અપાય તેદ્રવ્યાપાય. અપાયના હેતુથી દ્રવ્ય એ જ દ્રવ્યાપાય. એ પ્રમાણે ક્ષેત્રાદિમાં પણ જાણવું. હવે વ્યાપાયનું પ્રતિપાદન કરે છે -
• નિયુક્તિ - પપ - વિવેચન દ્રવ્ય અપાયમાં બે ઉદાહરણ કહે છે, “તુ' શબ્દથી બીજા પણ જાણવા. - ***
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
