Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ kharataramatotpatti bhAga jJAnasundara
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ maine kharavaroM ke atyAcAroM ke sAmane pandraha varSa taka khUba hISya rakhA para Akhira kharataroM ne mere dhairya ko jabarana tor3a se slaa| zAyada isameM bhI kharataroM ne apanI vijaya samajhI hogii| kyoMki kharataroM ne mere liye to jo kucha bhalA buga likhA, usako maiMne apanA karttavya samajha kara sahana kara liyA para merI isa sahanazIlatA ne kharataroM kA hosalA yahA~ taka bar3hA diyA ki ve loga paramopakArI pUrvAcAyyoM kI ora bhI apane hAthoM ko bar3hAne laga gaye jaise ki "tumhAre ratnaprabhasUri kisa gaTara meM ghusa gaye the ?" "unake banAye aThAraha gautra kyA karate the ?" "na to ratnaprabha AcArya huye aura na ratnaprabha ne osavAla hI banAye the ?" "osiyoM meM savAlakSa zrAvaka jinadattari ne banAyethe?" "una patita AcAra vAloM ne apanA ka~valA-DhIlA gaccha banA liyA" ityAdi aisI aneka bAteM likha dI haiN| bhalA ! jinakI nasoM meM apane pUrvajoM kA thor3A bhI khUna hai vaha aisI apamAnita bAtoM ko kaise sahana kara sakate haiM ? kevala eka mere hI kyoM para ina kharataroM kI pUrvokta aghaTita bAtoM se samasta jainasamAja ke hRdaya ko ApAta pahu~ca jAnA eka svAbhAvika hI hai / ataH kharataroM kI pUrvokta mithyA bAtoM se galata phahamI na phailajAya arthAt ina jhUThI bAtoM se bhadrika loga apanA ahita na kara DAleM isaliye mujhe lAcAra hokara lekhanI hAtha meM lenI par3I hai| 'jJAnasundara'
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ .................. -.. . - - - - - - jaina itihAsa jJAnabhAnukiraNa naM0 22-23-24-25 zrIratnaprabhasUrIzvara pAdapadmabhyo namaH khara-taramatotpatti-bhAga 1-2-3-4 / / lekhaka itihAsapremI-munizrIjJAnamundarajI mahArAja . "Comme prakAzaka zrI ratnaprabhAkara jJAna puSpamAlA mu0 phalaudI ( mAravAr3a) osavAla saMvat 2396 vIra saMvat 2466 [ vi0 saM0 1996 ] I0 saM0 1939 | - - - pramAvati / 500 prathamAvRtti / na / mUlya na ... ToprAnA . . ... .. - .. . . . . .. . . .. . . ... PRPN0000000....
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstrArtha meM kharataroM kA parAjaya mernoon vikrama kI terahavIM zatAbdI kA jikra hai ki ajamera meM rAjA bIsaladeva cauhAna rAja karatA thaa| usa samaya eka ora se to upakezagacchIya vAcanAcArya padmaprabha kA zubhAgamana ajamera meM huA / Apa vyAkaraNa, nyAya, tarka, chanda, kAvya, alaMkAra aura jainAgamoM ke prakhara paNDita aura dhurandhara vidvAna the| Apake vidvatApUrNa vyAkhyAnoM se bar3e 2 rAjA evaM paMDita mantramugdha bana jAte the| yahI kAraNa hai ki ApakI vidvattA kI saurabha sarvatra phailI huI thii| dUsarI ora se kharatarAcArya jinapatisUri kA padArpaNa ajamera meM huA, Apa vAcanAcArya padmaprabha kI prazaMsA ko sahana nahIM kara ske| bhalA abhimAna ke putale yogyatA na hone para bhI Apa apane ko sarvopari samajhane vAle dUsaroM kI bar3hatI ko kaba dekha sakate haiM ? ukta ina donoM kA zAstrArtha rAjA bIsaladeva kI sabhA ke paMDitoM ke samakSa huaa| jisameM vAcanAcArya padmaprabha dvArA jinapati burI taraha se parAsta huA jisakA ullekha prAcIna granthoM meM milatA hai| + + tadA kharatarAcAryaH, zrI jinapati sUribhiH / sArddha vivAdo vidadhe, guru kAvyASTakacchale // zrImatyajayameAkhye, durge vIsalabhUpateH / sabhAyAM nirjitAyena, zrIjinapatisUrayaH / / uSakezagacchacaritra
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajamera ke rAjA vIsaladeva cauhAna kI rAjasabhA meM upakeza gacchIya vAcanAcArya padmaprabha dvArA kharatarAcArya jina pati sUri parAsta ho kara kSamAyAcanA kara rahA hai / E 238
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ vi0 saM0 1393 kA likhA huA upakezagaccha cAritra kI hastalikhita prati kA citra S banikAsadArAmadharamamauaarkAzIsamayInAimavilAsarAmanAranAdAvimapyAdAnako nArAlAdilAkaramaapamAnAsadAnimasapAdanAvapAvasAIkadAyamArisadAparatAvA zrItimA pakSiniziAlAI vivAdAviSayasakAvyAcakahAnImayaDAyAmavIratAvAdhIsalapatasisAyAnirjitAye nshriijinpninnyvaadsetsiNjnunaagmykiidhivaasniaakmaagtaanaabaadytaamysaapnvissttaadhit| sikate gahiANAvIsisatamA TikAzanavadhanaddha janAkApojinazatasavihAnamanaHpiyodhyadevalAI tirayAtasyazivyAmadAsa vAmaka pAlanachirakhyAmadArayanikanakapanaziAdhyAmiisamAzyAnapAna samayapadetAbhirachanAyakA vidaranAmAjIrAvAzAMmAMgAjAvatadIzivAmidarAspabAzyamAnAgatyaka dhAgyadAtAkalayANAdhAnAsAnAnazikAriNIdhIdhAmamapAdhAyAdIkSayAmAsasamakaNAbhAsanama bhApayalisApatrachAmapAragAvimA tArAgakalAdakAsahAvAkAna -zrIdamadhyamaspatI kanAnAsAgayuvApArayAkaNamAtaMga hayanismAkAkAnApAyAyAmakoya sImAvAcA kAyasavAcayAnamadiupasaratyAsImA jayanapazvIdamajhAyAMziSya pAdhyAyAnayayAdhiArAta pinapAniyodanikAyaMdanavalAdAcAvakAmAMsAnanAbAmAMzcAyagavArajanyAniryAdhIyaziSya mAdAyamacagAnAdhanavavaMzazAsanapallImadArapadAvApatAnA charvarAjAmanyamayAkalAmArapA rAbaratAvAdabAhAmAhAnapaNanyavaxantaerdvIvisAtArAtImaimaa MO S ITaTelikAmApAdavivAdavAnamazigavAra isake andara ke 2 zloka pRSTha 2 para diye haiN| mmm.wwwmv - 23
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ isa purAnI bAta ko citra dvArA prakAzita karavAne kI isa samaya avazyakatA nahIM thI para hamAre kharatara bhAiyoM ne isa prakAra kI preraNA kI ki jisase lAcAra hokara isa kArya meM pravRti karanI par3I hai jisake jimmedAra hamAre kharatara bhAI hI haiN| ____ isa kalaMka ko chipAne ke lie Adhunika kharataroM ne jinezvarasUri kA pATaNa kI rAjasabhA meM zAstrArtha hone kA kalpita DhA~cA taiyAra kara svakIya graMthoM meM pranthita kara diyA hai| parantu prAcIna pramANoM se yaha sAbita hotA hai ki na to jinezvarasUri kabhI rAjasabhA meM gaye the na kisI caityavAsI ke sAtha unakA zAstrArtha huA thA aura na rAjA durlabha ne kharatara viruda hI diyA thaa| isa viSaya ke liye kharatara matotpatti bhAga 1-2-3-4 Apake karakamaloM meM vidyamAna hai jisako par3ha kara Apa acchI taraha se nirNaya kara sakate haiN| ... kahA jAtA hai ki 'hArA jvArI dUNo khele' isa yukti ko caritArtha karate hue kharataroM ne jinezvarasUri kA kalpita citra banA kara usake nIce lekha likha diyA hai ki 'upakezagacchIya caityavAsiyoM ko parAsta kiyA' bhalA kabhI jinezvarasUri zrA kara kharataroM ko pUMche ki are bhakto ! maiM kaba pATaNa kI rAjasabhA meM gayA thA aura kaba upakezagacchIya caityavAsiyoM ke sAtha zAstrArtha kiyA thA aura kaba rAjA durlabha ne mujhe kharatara virud diyA thA, tumane yaha mere para jhUThA AkSepa kyoM lagAyA hai? upakezagaccha ke prAcAryoM ko to maiM pUjya bhAva se mAnatA hU~ kyoMki unhoMne lAkhoM karor3oM prAcAra patita kSatriyoM ko jainadharma meM dIkSita kara 'mahAjana-sagha' kI sthApanA kI thii| unhIM zrosvAla, poravAla aura zrImAloM ne
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma ko jIvita rakkhA hai| aura tumhArI bhI sahAyatA karate haiM / tathA upakezagacchIya AcArya yakSadevasUri ne Arya vanasena ke 4 zijyoM ko jJAnadAna aura ziSyadAna de kara unake candra, nAgendra vidyAdhara aura nivRtti kula sthApana kiye jisameM candrakula meM maiM bhI hU~ to unakA upakAra kaise bhUlA jAya / tathA upakezagacchIya devaguptasUri ne devaDhigaNi kSamAzramaNa ko do pUrva kA jJAna par3hA kara kSamAzramaNa pada diyA thA ki jinhoMne AgamoM ko pustakArUr3ha kara jaina samAja para mahAna upakAra kiyA hai, itanA hI kyoM para maiM khuda upakezagacchAcAryoM ke pAsa par3hA hU~ / ataH una mahA upakArI puruSoM ke upakAra ke badale mere nAma se isa prakAra mithyA AkSepa karanA yaha saMsAra vRddhi kA hI kAraNa hai ityAdi / isakA Adhu nika kharatara kyA uttara de sakate haiM ? zarma ! zarma !! mahAzarma !!! ki kharataroM ne apanA kalaMka chipAne ke lie eka mahAna upakArI puruSoM ke Upara mithyA doSA. ropaNa kara diyA hai, parantu Aja bIsavIM zatAbdI aura aitihAsika yuga meM aise kalpita citra aura mithyA lekhoM kI phUTI kaur3I jitanI bhI kImata nahIM hai| ____ kharataroM ! aba bhI samaya hai ki aise citra aura mithyA lekhoM ko zIghra haTA do varan tumhAre haka meM ThIka na hogA isa ko acchI taraha soca lenA caahie| kesarIcanda-coraDiyA
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya anukramaNikA cair you bhAga pahilA viSaya 1-jaina dharma AjJA pradhAna dharma hai 2-kharataroM kI utsUtra prarUpanA 3-pATaNa ke rAjAoM kI vaMzAvalI 4-jAvalIpura meM jinezvarasUri 5 - jainAcAryoM ko mile huye viruda 6-abhayadevasUrikRta sthAnAyAMga Adi sUtroM kI TIkA .. 7-jinezvarasUri Adi candrakula ke the 8-rudrApAlIzAkhA ke AcArya 9-pramANika zilAlekha 10-kharataragaccha maMDana jinadattasUri 11-saM0 1147 kA jAlI zilAlekha 12-palha kavi kI SaTpadI 13-kavalA kharatara zabda kI utpatti bhAga dUsarA 1--jinezvarasUri kA pATaNa jAnA 2-jinezvarasUri kA zAstrArtha kisa kI sabhA meM ... hai 3-jinezvarasUri kA zAstrArtha kisa ke sAthaH 4
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4-jinezvarasUri ke zAstrArtha kA viSaya 5-jinezvarasUri ke zAstrArtha kA samaya 6-jinezvarasUri ko kharatara viruda 7-kyA jinezvarasUri ke pUrva bhI kharatara the ? 8-caityavAsiyoM kA paricaya 9-caittavAsiyoM kI vizeSatA 10-prabhAvika caritra meM jinezvarasUri 11-darzana saptatikA meM jinezvarasUri 12-jinavallabhIya prazasti meM jinezvasUri 13-RSabhadeva caritra meM jinezvarasUri 14-munisuvrata cAritra meM jinezvarasUri 15-bAbU mandira kA zilAlekha 16-saMghapaTTaka kI TIkA meM jinezvarasUri 17-vIra cAritra meM jinezvarasUri 18-gaNadhara sArddhazataka meM jinezvarasUri 19-dhannAzAlibhadra cAritra meM jinezvarasUri 20-dvAdaza kulaka meM jinezvarasUri 21-zrAvaka dharma prakaraNa meM jinezvarasUri 22-prAcAra dinakara kI TIkA meM jinezvarasUri 23-AcArAMgasUtra kI dIpakA (jinahaMsasUri) 24-jaisalamera kA zilAlekha 1-2 25-aitihAsika jaina kAvya saMgraha kha. pa. 26-kharatara paTTAvalI 27-rAjA durlabha ke rAja kA samaya
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIsarA bhAga ....... 1-jinavallabha kA paricaya (gaNadhara sArddhazataka) 2 2-jina vallabha kI dIkSA aura guru se kalaha 3-jinavallabha caityavAsI aura unakA virodha 4-vallabha ne kisI saMvigna ke pAsa dIkSA nahIM lI thI 5 5- vallabha ne chaThe kalyANaka kI utsUtra prarUpanA kI 7 6-vallabha ne chaTThA kalyANaka pragaTa kiyA 7-vallabha ne kaMdhA Thoka kara chaTThA kalyANaka pragaTa kiyA 12 8-RSabhadeva ke chaH nakSatra 9-tIrthakara kA ugrakulAdi meM janma ke viSaya 10-marici kA mada se nIca gautrApArjana karanA 11-haribhadrasUri ke paMcAsaka meM 5 kalyANaka 12-abhayadevasUri kI TIkA meM 5 kalyANaka 13-vallabha ko saMgha bAhara kI sajA 14-devabhadrAcArya kA anyAya 15-vallabha ke naye mata kI vaMzAvalI 16-somacandra se jinadattasUri 17-jinezvarasUri 18-jaisalamera kI saM. 1147 kI mUrti 19-kharataroM ke jhUTha likhane kA siddhAnta 20-jinadatta ne pATaNa meM strIjina pUjA niSedha kiyA 21-jAvalIpura ke saMgha kA kartavya 22-jinadattasUri se kharatara zabda 23-jinadattasUri kA likhA huA kulaka grantha
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ m m (8) 24-jaitArana kI mUrtiyoM kA zilAlekha 25-mata kA calanA aura use mAnanA 26-dAdAvAr3I mUrtiyAM aura pAdukA bhAga cauthA viSaya .. viSaya 1-kharataramata 12-pratyAkhyAna 2-navakAramaMtra 13-bhAkSyAbhakSya 13 3-sthApanA 14-zrAvaka pratimA 133 4-sAmAyika 15-mAsakalpa vihAra 14 5-pauSadha 16-upadhAna 6-pratikramaNa 17-vila 7-asaTha AcaraNa 18--vallabhasUri 8-kalyANaka 19-caityavaMdana 9-prabhupajA 20-aura bhI 10-tithi kSaya vRddhi 21-kharatara mata 12-parva 22-paTTAvaliyAM m b s m m m h m h
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ DOOOOOOOOOOSSSSSSSSS000 deceser ed GOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO zrIjaina itihAsa jJAna bhAnu kiraNa naM0 22 zrIratnaprabhasUrIzvara pAdapadmebhyo namaH svara-taramatotpatti-bhAga pahilA lekhaka itihAsapremI - munizrIjJAnasundarajI mahArAja prakAzaka zrI ratnaprabhAkara jJAna puSpamAlA mu0 phalaudI ( mAravAr3a ) .............. savAla saMvat 2396 vIra saMvat 2466 [ vi0 saM0 1996 ] I0 saM0 1939 prathamAvRtti 500 -- ...................................................... mUlya do mAnA ........................... ---- ---------
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ kyA ? ajamera zahara ke bAhara eka dAdA - bAr3I hai jisameM jinadattasUrijI kI chatrI hai usa chatrI ke gumbaja meM abhI thor3e samaya se kucha citra banavAye gaye haiM jisameM eka citra meM eka rAjasabhA meM 'paraspara sAdhuoM ke zAstrArtha kA dRzya dikhalAyA haiM / usa citra - ke nIce eka lekha bhI hai usameM likhA hai ki : -: " aNahilapura paTTana meM durlabha rAjA kI rAjasabhA meM jaina zAsana zRGgAra jinezvara sUrIzvarajI mahArAja ne upakezagacchIya caityavAsiyoM ko parAsta kara vikrama samvat 1080 meM kharatara viruda prApta kiyA / " uparokta lekha yoM to bilkula galata evaM kalpanA mAtra hI hai usameM bhI upakezagacchIya caityavAsI zabda to pratyeka jaina ko AghAta pahu~cAne vAlA hai kyoMki eka zAnti priya jyeSTha gaccha kA isa prakAra apamAna karanA sarAsara anyAya hai / zrataH ajamera ke khara taroM kA maiMne sUcanA dI thI ki yA to isa bAta ko pramANika pramANoM dvArA sAbita karadeM ki jinezvarasUri aura upakezagacchIya caityavAsiyoM ke zAstrArtha huA thA yA 'upakezagacchIya' ina zabdoM ^ ko haTA deM varan isa tyatA ke liye mujhe prayatna karanA hogA / isa merI sUcanA ko kaI dina gujara gaye para ajamera ke khara-taroM ne isa ora lakSa taka bhI nahIM diyA ataH mujhe isa kitAba ko likhane kI Avazyakata huI jo Apake kara kamaloM meM vidyamAna hai| jisako AdyopAnta par3hane se Apako rozana hojAyagA ki vighna saMtoSiyoM ne eka mithyA lekha likha kara jaina samAja ke dilla ko kisa prakAra AghAta pahu~cAyA hai / aba bhI samaya hai usa zabda ko haTA kara isa mAmala ko yh| zAnta kara deM ---- 'lekhaka'
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI jaina itihAsa jJAna bhAnu kiraNa nambara 22 zrIratnaprabhasUrIzvara sadgurubhyo namaH kharatara-matotpatti-bhAga pahilA jainadharma AjJA pradhAna dharma hai / vItarAga kI AjJA ko zirodhArya karane vAloM ko hI jaina evaM samyagdRSTi kahA jAtA hai| yadi vItarAga kI AjJA ke khilApha eka akSara mAtra bhI nyUnAdhika prarUpanA kareM to usako ninhava, mithyAtvI, utsUtrabhASI kahA jAtA hai aura jina logoM ke prabala mithyAtva mohanIya karma kA udaya hotA hai vahI loga utsUtra prarUpanA kara svayaM apane ko tathA dUsare aneka jIvoM ko dIrghasaMsAra ke pAtra banA dete hai| bhagavAna mahAvIrakI maujUdagI meM gosAlA jamAlI AdikoMne bhagavAna mahAvIra se khilApha hokara utsUtra kI prarUpanA kara apanA nayA mata calA diyA thA isa para bhI turrA yaha hai ki bhagavAna ko jhUThA batalA kara Apa sacce banane kI udghoSanA bhI kara dI thii| isI prakAra bhagavAna ke nirvANa ke bAda bhI kaI utsUtra prarUpaka ninhavoM ne janma lekara naye naye mata nikAla bicAre bhadrika jIvoM ko saMsAra meM DubAne kA prayatna kiyA thA jisameM kharatara-mata bhI eka hai| isa mata ke Adi puruSa ne tIrthakkara gaNaghara aura pUrvAcAryoM kI AjJA kA bhaMga kara utsUtra kI prarUpanA kI thI jaise:
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 2 ) -bhagavAna mahAvIra ke pAMca kalyANaka hue aise mUlasUtra TIkA vagairaha meM ullekha milate haiM aura usako AcArya abhayadevasUri taka saba jainasamAja mAnatA bhI AyA thA para jinaballabhasUri jo kurcapurAgacchIya caityavAsI jinezvarasUri kA ziSya thA usane vi0 saM. 1164 AzvinakRSNAtrayodazI ke dina cittaur3a ke kille para bhagavAna mahAvIra ke garbhApahAra nAmaka chaTThA kalyANaka kI utsUtra prarUpanA karake apanA 'vidhimArga' nAmaka eka nayA mata nikaalaa| - 2-jainadharma meM jaise puruSoM ko jinapUjA karane kA adhikAra hai vaisA hI striyoM ko jinapUjA kara Atma kalyANa karane kA adhikAra hai para jinavallabhasari ke paTTadhara jinadattasUri ne vi0 saM0 1204 pATaNanagara meM striyoM ko jinapUjA karanA niSedha kara utsUtra kI prarUpanA kI aura jinadattasari kI prakRti se jinavallabhasari ke 'vidhimArga' kA nAma kharataramata huaa| 3-zrAvaka parva ke dina tathA parva ke alAvA jaba kabhI avakAza mile usI dina pauSadha vrata kara sakatA hai aura bhagavatI sUtra meM rAjA udAI tathA vipAka sUtra meM subAhukumAra ne parva ke alAvA dinoM meM bhI pauSadhavrata kiyA thA para kharataroM ne mithyAtvodaya ke kAraNa parva ke alAvA dinoM meM pauSadha karanA niSedha karake utsUtra kI prarUpanA kara DAlI evaM antarAya kopArjana kiyA / 4-zrAvaka jaise tivihAra upavAsa kara pauSadha karatA hai vaise ekAsanA karake bhI pauSadha kara sakatA hai aura bhagavatIsUtra meM pokkhalI Adi bahuta zrAvakoM ne isa prakAra pauSadha kiyA bhI thA para kharataroM ne ekAsanA evaM prAMbila vAle ko pauSadha vrata karane kA niSedha karake utsUtra kI prarUpanA kara ddaalii|
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 - jaba sAdhu ko dIkSA dI jAtI hai taba nAMda ( tIgar3e para prabhu pratimA sthApita karanA ) mAMDa kara vidhi-vidhAna yAni tIna pradakSiNA ke sAtha tIna bAra jAvajIva ke liye karemibhaMte sAmAyiyaM uccarAI jAtI hai para kharataroM ne zrAvaka ke itara kAla kI sAmAyika ko bhI tIna bAra uccArane kI utsUtra prarUpanA kara ddaalii| 6-jainAgamoM kA pharamAna hai ki zrAvaka sAmAyika kare to pahale kSetra zuddhi ke liye iriyAvahI karake hI sAmAyika kare para kharataroM ne pahale sAmAyika daMDaka uccaranA bAda meM iriyAvahI karane kI utsatra prarUpanA kara ddaalii| 7-jainAgamoM meM sAdhu ke liye naukalpI vihAra kA adhikAra hai kharataroM ne usakA bhI niSedha kara diyA / ityAdi vItarAga kI AjJA kA bhaMga kara kaI prakAra kI utsUtra prarUpanA kara DAlI jisako saba gacchoM vAloM ne utsUtra prarUpanA mAnI hai itanA hI kyoM para bhagavAna mahAvIra ke garbhApahAra nAmaka chaTThA kalyANaka kI utsUtra prarUpanA ke kAraNa jinavallabhasUri ko tathA strI jinapUjA niSedha ke kAraNa jinadattasUri ko zrIsaMgha ne saMghaSAhara bhI kara diyA thA para kahA jAtA hai ki 'hAriyA juvArI dUNoM khele' isa lokokti ko caritArtha karate hue unhoMne aura bhI kaI mithyA prarUpanA karadI tathA Adhunika kharataroM ne kharataramata kI utpatti kA Adi puruSa jinezvarasUri ko batalAne ke liye eka kalpanA kA kalevara taiyAra kiyA hai ki vi0 saM0 1080 meM jinezvarasUri pATaNa gayethe vahAM rAjA durlabha kI rAja-sabhA meM caityavAsiyoM ke sAtha zAstrArtha kiyA jisameM jinezvarasUri kharA rahA jisase / rAjA durlabha ne unako kharatara viruda diyA aura hAra jAne vAle ko
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavalA kahA ityAdi para kharataroM ke kisI prAcIna graMthoM meM isa bAta kI gaMdha taka bhI nahIM hai aura na kisI pramANa se yaha vAta siddha bhI hotI hai kyoMki sabase pahale to vi0 saM0 1080 meM pATaNa meM rAjA durlabha kA rAja hI nahIM thA itihAsa kI zodha khoja se yaha nizcaya ho cukA hai ki pATaNa meM rAjA durlabha kA rAja vi0 saM0 1066 se 1078 taka rahA thA jisake liye maiM pATaNa ke rAjAoM kI vaMzAvalI yahAM udRta kara detA huuN| / pATaNa nagara banarAja cAvar3A ne vi. saM. 802 meM basAyA thA bAda vahAM para kauna kauna rAjA kitane 2 varSa rAja kiyA jaise : cAvar3A-vaMza ke rAjA 1-vanarAja cAvar3A, rAjya kAla-vi0 saM0 802 se 862 taka kula 60 2-pogarAja , , , 862 se 857 taka ,35 3-khemarAja , , , 897 se 922 taka ,25 4--bhUvar3a , , 622 se 951 taka 5-vairIsiMha , " 951 se 976 taka 6-ratnAditya ,, , , 976 se 991 taka ,15. .-sAmantasiMha , ,, 991 se 998 taka .. isa taraha cAvar3A vaMza ke rAjAoM ne 196 varSe rAjya kiyA, anantara solaMkI vaMza kA rAja huA vaha krama isa prakAra hai:-- / solaMkI vaMza ke rAjA 4-mUlarAja solaMko rAjya kAla vi0saM0998 se 1053 taka kula 55 vaSa' 9-cAmuNDarAya, , 1053se1066 taka 13 varSa 10-ghallabharAja, , , 1066se 1066 // takakevala6 mAsa 1"-durlabharAja , , , 1066||se 1008 taka 11 varSa
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 - bhImarAja 13- karaNarAja 14 - jayasiMha 15 - kumArapAla 11 16 - ajayapAla : 39 99 30 33 134 "" "1 99 ( 5 ) "1 :1 99 "" " 1078 se 1120 taka 42 varSa 1120 se 1150 taka 30 1150 se 1196 taka 49 1199 se 1230 taka 31 1230 se 1266 taka 36 1266 se 1274 taka 30 36 23 99 17- mUlarAja 23 3. "" 21 solaMkI vaMza ke rAjAoM ne 276 varSa taka rAjya kiyA, bAda - meM pATaNa kA rAja bAghala - baMza ke hastagata huA / unhoMne vikrama saM0 1358 taka kula 84 varSa rAjya kiyA, phira pATaNa kI prabhutA AAyoM ke hAthoM se musalamAnoM ke adhikAra meM calI gaI / 1 - isI prakAra paM0 gaurIzaMkarajI zromA ne svaracita sirohI rAja ke itihAsa meM likhA hai ki pATaNa meM rAjA durlabha kA rAja vi0 saM0 2066 se 1078 taka rahA bAda rAjA bhIma deva pATaNa kA rAjA huA / 2 - paM0 vizvezvaranAtha reDa ne bhAratavarSa kA prAcIna rAjavaMza nAmaka kitAba meM likhA hai ki pATaNa meM rAjA durlabha kA rAja 1066 se 1078 taka rahA / 3 - gurjara vanza bhUpAvalI meM likhA hai ki pATaNa meM rAjA durlabha kA rAja vi0 saM0 1078 taka rahA / 4 - zrAcArya merutuMga racita prabandha ciMtAmaNi nAmaka grantha meM bhI likhA hai ki pATaNa meM rAjA durlabha kA rAja vi0 saM0 1066 se 1078 taka rahA / ityAdi isa viSaya ke aneka pramANa vidyamAna haiM para praMtha bar3ha jAne ke bhaya se maiMne namUne ke taura para uparokta pramANa likhe
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ die haiM ina pramANoM se spaSTa siddha ho gayA hai ki pATaNa meM rAjA durlabha kA rAja vi0 saM0 1066 se 1078 taka hI rahA thaa| taba rAjA durlabha kI rAjasabhA meM vi0 saM0 1080 meM jinezvara sUri kA zAstrArtha kaise huA hogA ? zAyada pATaNa kA gajAdurlabha marakara bhUta huA ho aura vaha do varSoM se lauTa kara vApisa Akara rAjasabhA kI ho aura usameM jinezvarasUri ko kharatara viruda de gayA ho to kharataroM kA kahanA satya ( / ) ho sakatA hai para isameM bhI pramANa kI AvazyakatA to raha hI jAtI hai| ____ aba jarA jinezvarasUri kI tarapha dekhiye ki khuda jinezvarasUri kyA kahate haiM ? jinezvarasUri khuda likhate haiM ki maiM vi0 saM0 1080 meM jAvalIpura ( jAlaura ) meM Thahara kara AcArya haribhadrasUri ke aSThaka prantha para TIkA raca rahA thaa| zrIyuta mohanalAla dalIcanda desAI jaina sahitya no saMkSipta itihAsa nAmaka pustaka ke pRSTha 208 para likhate haiM ki vi0 sa0 1080 meM jinezvarasUri jAvalIpura meM raha kara AcArya haribhadrasUri ke aSTakoM para vRtti racI aura Apake guru bhAI AcArya buddhisAgarasUri ne 7000 zloka pramANa vAlI buddhisAgara nAmaka vyAkaraNa kI racanA kI thii| isa pramANa se spaSTa pAyA jAtA hai ki vi0 saM0 1080 meM jinezvarasUri pATaNa meM nahIM para jAvalIpura meM virAjate the| zAyada yaha kahA jAya ki jAvalIpura se pATaNa jAkara zAstrArtha kiyA ho yA pATaNa meM zAstrArtha karake bAda jAvalIpura Aya ho ? para yaha donoM bAteM kalpanA mAtra hI haiM kyoMki vi0 saM0 1080 meM jinezvarasUri jAvalIpura meM Thahare usa samaya buddhisA
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ garasUri sAtha meM the aura unhoMne 7000 zloka vAlI vyAkaraNa kI racanA vahA~ ho kI thI ye koI eka do mAsa kA kAma nahIM thA para isa prakAra vyAkaraNa kA nayA prantha racane meM bahuta samaya lagA hogaa| dUsarA pATaNa se jAvalIpura AnA bhI asaMbhava hai kAraNa, jisa samayajinezvarasUri pATaNa gaye the to vahA~ caturmAsa bhI kiyA thA aba kharataroM ke liye eka mArga ho sakatA hai ki jaise durlabharAjA bhUta hokara do varSoM ke bAda kharatara viruda dene ko pAne kI kalpanA ke sAtha jinezvarasUri ne do rUpa banA kara Apa jAvalIpura meM rahe aura dUsare rUpa ko pATaNa bhejane kI kalpanA kara leM to AkAzakusuma kI taraha kharatara viruda milanA sAbita ho sakatA hai aura isake liye kisI pramANa kI AvazyakatA bhI nahIM rhegii| ___sArAMza yaha hai ki na to vi0 saM0 1080 meM pATaNa meM rAjA durlabha kA rAja thA aura na saM0 1080 meM jinezvarasUri pATaNa gaye the aura na kharataroM ke kisI prAcIna grantha meM isa bAta kA ullekha ho milatA hai / isa hAlata meM jinezvarasUri kA caityavAsiyoM ke sAtha zAstrArtha aura kharatara viruda kI to bAta hI kahA~ rahI ? pAThaka svayaM soca sakate haiM ki prativAdiyoM se zAstrArtha kara eka nAmAMkita rAjA se viruda prApta karanA yaha koI sAdhAraNa bAta nahIM hai ki jisa viruda ko ve vijayitA svayaM evaM unakI santAna bhUla jAyaM aura bAda 300 varSoM se vaha viruda prakAza meM Ave / dekhiye janAcAryoM ne jina jina rAjA mahArAjAoM se ,jI jo viruda prApta kiye hai vaha unake nAma ke sAtha usI samaya se prasiddha ho gaye the jaise :
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ (8) 1-cappabhaTTasUri ko vAdI-kujara-kesarI bappabhaTTasUri / / 2-zAntisUri ko-vAdIvevAla zAntisUri / 30-devasUri ko-vAdI-devasUri / 4-dharmaghoSasUri ko-vAdI cUDAmaNi dharmaghoSasUri / 5-amaracandrasUri ko-siMhazizuka amaracandrasUri / 6-AnandasUri ko vyAghrazizuka aAnandasUri / 7-siddhasUri ko-gurucakravarti siddhasUri / 8-jagadhandrasUri ko-tapA jagacandrasUri / 9-hemacandrasUri ko-kalikAlasarvajJa hemacandrasUri / 10-kakkasUri ko-rAjaguru kakkasUri / 11-vijayasiMhasUri ko-khaDgAcArya vijayasiMhasUri / 12-nemicandrasUri ko siddhAntacUr3AmaNinemIcandrasUri ityAdi aneka jainAcAryoM ne bar3e 2 rAjA mahArAjAoM dvArA viruda prApta kiye the jaba jinezvarasUri ke kharatara viruda ne kauna sI guphA meM samAdhi le rakhI thI ki khuda jinezvarasUri ne paMcaliMgIprakaraNa, vIracaritra, nirvANa lIlAvatI, kathAkoza, pramANa lakSaNa, SaTsthAnaprakaraNa, haribhadrasUrikRta aSTakoM para bRti, Adi aneka pranthoM ko racanA kI ina granthoM kA racanA kAla vi0 saM0 1080 se 1095 taka kA hai jisameM pATaNa ke zAstrArtha evaM kharatara zabda kI gandha taka bhI nahIM haiN| -jinezvarasUri ke gurubhAI buddhisAgarasUri ne buddhisAgara vyAkaraNAdi kaI prantha likhe para usameM izArA mAtra nahIM kiyA ki jinezvarasUri ne vi0 saM0 1080 meM pATaNa ke durlabharAjA
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 9 ) kI rAjasabhA meM caityavAsiyoM se zAstrArtha kara kharatara viruda prApta kiyA thA / - jinezvarasUri ke ziSya dhanezvarasUri huye unhoMne surasundarI kathA Adi kaI pranthoM kA nirmANa kiyA para kisI sthAna para yaha nahIM likhA ki jinezvarasUri ko kharatara viruda milA thA / - jinezvarasUri ke paTTadhara jinacandrasUri ne saMvega raMgazAlAdi kaI prantha banAye usameM bhI kharatara zabda kI bU taka bhI nahIM hai / - jinacandrasUri ke paTTadhara abhayadevasUri huye unhoMne haribhadrasUri ke paMcAsaka para TIkA rcii| jinezvarasUri racita SaTsthAna prakaraNa para bhASya aura kulakAdi kaI granthoM kI racanA kI para kisI sthAna para yaha nahIM likhA ki jinezvarasUri ne vi0 saM0 1080 meM pATaNa ke durlabharAjA kI rAjasabhA meM caityavAsiyoM ke sAtha zAstrArtha kara kharatara viruda prApta kiyA thA / itanA hI kyoM para unhoMne to apanI racita TIkAoM meM spaSTa zabdoM meM likhA hai ki jinezvarasUri cAndrakula meM the / dekhiye abhayadevasUri kRta zrIsthAna yAMgasUtra kI TIkA / "taccaMdra kulIna pravacana praNati, pratibaddhavihAra haricarita zrI vardhamAnA'bhidhAna munipatipAdopasevinaH, pramANAdivyutpAdana pravaNaprakaraNaprabandhapraNArthinaH prabuddha pratibaMdha pravaktapravINA'pratihatapravacanArthapradhAnavAkprasArasya, suvihitamunijana mukhyasya zrI jinezvarAcAryasya tadanuja syacavyAkaraNAdizAstrakarttaH zrabuddhisAgarAcAryasya, caraNakamalacaMcarIka kalpena zrImadabhayadeva sUrinAmnA mayA mahAvIra jinarAja saMtAna varttinA"
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10) isa TIkA meM jinezvarasUri buddhisAgarasUri, aura abhayadevasUri ko caMdrakula ke likhA hai / Age catuthauMga samavAyAMga sUtra kI TIkA bhI dekhiye| "ni:sambandhavihArahAricaritAn, zrIvardhamAnA'bhidhAna sUrIn dhyAtavato'ti tIvra tapaso, grantha praNIti prabhoH // 5 // zrImatsUrijinezvarasyajayino; dappIyasAM vAgminAM / tadvandhorapi buddhisAgara, iti khyAtasyasUre vi // 6 // ziSyeNA'bhayadevAkhya; sUriNAvivRttiH kRtA // zrImataH samavAyAkhya; tuyAgasya samAsataH // 7 // ekAdazasu zateSvathaviMzatyadhikeSu vikrama samAnAm / / aNahilapATakanagare racitA samavAya TIkeyam // 8 // " isa TIkA meM jinezvarasUri ke nAma ke sAtha kahIM bhI kharatara zabda nahIM likhA hai / Age bhagavatIsUtra kI TIkA meM bhI dekhiye'yaduktamAdAviha sAdhubodhaiH zrIpaJcamAGgonnatakujjaro'yam // sukhAdhigamyo'stvitipUrvagurvI, prArambhyetavRttivarAtrikeyam // 1 // samarthitasatpaTubuddhisAdhu - sahAyakAtkevala mantra santaH // sadbudhidAtryA'paguNAMllunantu, sukhagrahAyenabhavatyathaiSA // 2 // cAndrekulesadvanakakSa kalpe, mahAdramodharmaphalapradAnAt // chAyA'nvitaH zasta vizAla zAkhaH, zrI vardhamAnomuninAyako'bhUta tatpuSpakalpauvilasavihAra, sadgandha sampUrNa dizau samantAt / babhUvatuHziSyavarAvanIcavRttI zrutajJAnaparAgavantau // 4 //
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 11) ekastayo sUvirojinezvaraH khyAta stathA'nyo bhuvi buddhisAgaraH // tayovineyena vibuddhinA'pyalaM, vRtti kRteSA'bhayadevasUriNA // 5 // tayoreva vineyAnAM, tatpadaJcA'na kurvatAm // zrImatAM jinacaMdrAkhya, satprabhUNa niyogataH // 6 // zrImajjinezvarAcArya ziSyANAM guNa zAlinAm // jinabhadramunIndrANAmasmAkaM cAMghihisevinaH // 7 // yazazcandragaNer3ha sAhAyyAta siddhi mAgatA / / parityaktA'nya kRtyasya, yuktAyukta vivekinaH // 8 // zAstrArtha nirNaya susaurabha lampaTasya, vidvanmadhuvrata gaNasya sadaiva sevyaaH| zrInivRtAkhya kula sannada padma kalpa: zrIdroNasUriranavadya yazaH parAgaH // 6 // zodhitavAn vRttimimAM, yukto viduSAM mahA samUhena / zAstrArtha niSkanikaSaNa, kaSa paTTaka kalpa buddhInAma // 10 // isa TIkA meM abhayadevasUri apane ko evaM jinezvarasari ko candrakula ke batAte haiM, aura apanI racI huI TIkA mahAvidvAna vAdi vijayItA nirvRttikula ke droNAcArya (caityavAsI) se saMzodhita karAI, aisA likhate haiM jisake pratyupakAra meM jinavallabhasUri ne 'saMghapaTTaka' graMtha meM caityavAsiyoM ko khUba phaTakArA hai| yahAM taka ki unakI mAnI huI trilokya pUjanIya jinapratimA ko mAMsa kI boTI kI upamA dI hai aura svayaM Apane sAdhAraNa zrAvaka se
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ (12) nayA mandira banavA kara usake dvAra para patthara meM saMghapaTTaka ke 40 zloka khudavAye the, kyA yaha sAvadha kArya nahIM thA ? aba Age cala kara jJAtAdharmakathAMga sUtra kI TIkA dekhiye:"tasyAcArya' jinezvarasya madavadvAdi-pratispardhinaH // tadvandho rapi "buddhisAgara" iti khyAtasya sUre vi // chando bandha nibandha bandharavacaH zabdAdi sllkssmnnH|| zrI saMvigna vihAriNaH zrutanidhezcAritra cUDAmaNe // 8 // ziSyeNA'bhayadevAkhya, sariNA vivRtiH kRtA / jJAtAdharmakathAGgasya, zrutabhaktyA samAsataH // 6 // Age phira zrIzrIpapAtika vRtti kA avalokana kariye / candrakula vipula bhUtala, yuga pravara vardhamAna kalpa taroH / kasamApamasya sUre, guNa saurabha bhArata bhavanasya // 1 // nira sambandha vihArasya, sarvadA zrI jinezvarAvasya / ziSyeNA'bhayadevAkhya sUriNeyaM kRtA vRttiH // 2 // * ina TIkAtroM meM abhayadevasUri ne vardhamAnasari evaM jinezvarasari ko candrakula ke pradIpa batAyA hai| yadi jinezvarasUri ko zAstrArtha kI vijaya meM "kharataraviruda" bhilA hotA to isa mahatva rNa viruda ko chipA kara nahIM rakhate para usakA ullekha bhI kahIM na kahIM avazya karate; parantu usa samaya "kharatara" bhaviSya ke garbha meM hI antarnihita thaa| Age aba jinavallabhasUri ke granthoM kI ora jarA dRSTi-pAta kara dekhiye ki "kharatara" zabda kahIM upalabdha hotA hai yA nahIM ?
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 13 ) jinavallabhasari kUrcapurIyA gaccha ke caityavAsI jinezvarasari ke ziSya the, unhoMne caityavAsa chor3a kara kisI ke pAsa dIkSA taka bhI nahIM lI thI tathA mahAvIra kA garbhApahAra nAmaka chaTA kalyANaka kI utsUtra prarUpanA kara vidhimAga nAmakA nayA mata nikAlA ataH caityavAsiyoM ke prati unakA dveSa honA svAbhAvika hI thA / yadi jinezvarasUri ko caityavAsiyoM se zAstrArtha kI vijaya meM "kharataraviruda" milA hotA, to jinavallabhasUri caityavAsiyoM ke sAmane usa viruda ko kabhI chipAye nahIMgkhate, kintu bar3e gaurava ke sAtha kahate ki pahile bhI jinezvarasari ne caityavAsiyoM ko parAjita kara "kharataraviruda" prApta kiyA thaa| parantu jinavallabhasUri kI vidyamAnatA meM "kharatara" zabda kA nAma taka nahIM thA / yadi jinavallabhasUri ko yaha mAlUma bhI hotA, ki jinezvarasUri ko caityavAsiyoM ke sAtha zAstrArtha kara vijaya meM "kharataraviruda" milA hai, to unhoMne jo "saMghapaTTaka", siddhAntavicArasAra, AgamavastuvicArasAra, piNDa vizuddhiprakaraNa,pauSadhavidhiprakaraNa,pratikramaNasamAcArI, dharmazikSA praznottarasArddhazataka, zRMgArazataka Adi aneka granthoM kI racanA kI thI, unameM kama se kama vaha ullekha to jarUra karate ki jinezvarasUri ko kharataraviruda milA thA para kisI jagaha unhoMne yaha nahIM likhA hai ki jinezvarasUri ko kharataraviruda milA, yA hama kharatara gaccha ke haiM / isa para pratyeka vicArazIla vidvAn ko vicAranA cAhiye, ki yadi jinezvarasUri ko vi0 sa0 1080 meM durlabha rAjA ne zAstrArtha kI vijaya ke upalakSya meM "kharatara viruda" diyA hotA to, sambhava hai- kadAcita svayaM jinezvarasUri nija AtmazlAghA ke bhaya se apane nAma ke sAtha kharatara
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ (14) zabda jor3ane meM sakucAte,para Apake pazcAta jo - buddhisAgara sUri, dhanezvarasari, jinacandrasari, abhayadevasUri, aura jinavallabhasUri hue, ve to isa gauravA''spada zabda ko kahIM na kahIM jarUra likhate, para kyA saba ke saba isa sammAnaprada zabda ko bhUla gaye the ? yA kahIM... 'rakha diyA thA, ki pichale kisI AcArya ko bhI isa viruda kI smRti taka nahIM huI ? vastuta: jinezvarasUri ko "kharataravirUda" milA hI nahIM thA, abhayadevasUri taka to ve saba candrakulI hI kahalAte the, jo hamane abhayadevasari racita TokAoM ke pramANa de kara siddha kara dikhAye haiM itanA hI nahIM para jinavallabhasari ko bhI kharataroM ne kharatara na kaha kara, candrakulI kahA hai / tadyathAH-- ''sUriH zrI jinavallabho'jani budhazcAndrekule tejasA / . sampUrNo'bhayadevesUri caraNA'mbhojAlilIlIyataH // " isa pramANa se spaSTa siddha hotA hai ki jinavallabhasari taka to vaha saba candrakula ke sAdhu kahalAte the / ___eka aura bhI pramANa milatA hai ki jinavallabhasUri ke bAda Apake nUtana mata meM kleza ho kara do zAkhAe~ bana gaI thI, eka jinadattasari kI-kharatara zAkhA dUsarI jinazekharasari kI-rUdrapAlI zAkhA, rUdrapAlI zAkhA ke andara vikrama kI pandrahavIM zatAbdI meM eka jayAnandasUri nAma ke prAcArya hue unhoMne AcAradinakara prantha para TIkA racI hai usako prazasti meM likhA hai ki: "zrImajjinezvaraH sUrijinezvara mataM tataH / zaradrAkA zazispaSTa-samudra sadRzaM vyadhAt // 12 //
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 15 ) navAMga vRttikRt paTTe'bhayadeva prabhuguro / tasya stambhanakAdhIza mAvizcakra samaM guNaiH // 13 // zrAddha-prabodhapravaNa stana pade jina vallabhaH / surirvallabhatAM bheje, tridazAnAM nRNA mapi // 14 // tataH zrI rudrapallIya - gaccha saMjJA lasadyazAH / nRpa zaMkharatAM bheje, sUrIndro jinazekharaH // 15 // isa pramANa se bhI spaSTa hotA hai ki jinezvarasUri se jina - vallabhasUri taka to kharatara kA nAma nizAna bhI nahIM thA, bAda meM jinadattasUri ko loga kharatara kharatara kahane lage / isalie hI to jinadattasUri ke khilAfa jinazekharasUri kI paramparA meM kharatara zabda ko sthAna nahIM milA hai| arthAt jinavallabhrasUri ke paTTadhara, jaise jinadattasUri hue, vaise jinazekharasUri bhI jinavaslabhasUri ke paTTadhara AcArya hue haiM, aura unakA matta kharatara nahIM, para unake mata kA nAma rudrapAlI thA / yadi jinezvarasUri se hI kharatara matta pracalita huA hotA to jinazekharasUri apane ko rudrapAlI gaccha na likha kara kharatara gaccha kI eka zAkhA likhate ? ataH isa pramANa se bhI yahI siddha hotA hai ki vi0 saM0 1468 taka to kisI kI bhI yaha mAnyatA nahIM thI ki jinezvara sUriko kharatara viruda kabhI milA thaa| khuda jinadattasUrine "gaNadharasArddhazataka,, sandehadolAvalI, gaNadhara saptati, avasthAkulaka, caityavandana kulaka, carcarI, upadezarasAyana, kAlasvarUpa kulaka, zradi aneka graMthoM kI racanA kI para Apane kahIM para yaha nahIM
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ (16) likhA ki jinezvarasUri ko khataratara viruda milA, aura hama unakI santati zreNI meM kharatara haiN| __'kharatara' zabda kI utpatti to jinadattasUri se ho gaI thI, para vaha apamAna-sUcaka hone se kisI ne isa zabda ko apanAyA nahIM thA / jinadattasUri ke paTTadhara jinacandrasUri hue, unhoMne bhI kisI sthAna para aisA nahIM likhA ki jinezvarasUri yA jinadatta-. sUrise hama kharatara hue haiM / itanAhI nahIM para jinapatisUrine (vi. saM0 1223 meM sUripada) jinavallabhasUri kRta saMghapaTTaka graMtha para jo TIkA racI hai, usameM unhoMne jinezvarasUri se jinavallabhasUri taka ke prAcAryoM kA atyukti pUrNa guNa varNana karate hue bhI caityavAsiyoM kI vijaya meM upalabdha huA kharataravirudako cetyavAsiyoM ke khaNDana viSayaka graMtha meM bhI graMthita nahIM kiyA, ataH yaha bAta hama dAve ke sAtha kaha sakate haiM ki jinezvarasUri se jinavallabhasUri taka kharatarazabda kA nAma taka bhI nahIM thaa| uparokta kharatarAcAryoM ke prAcIna granthoM se siddha hotA hai ki kharatara zabda kI utpatti jinezvarasUri se nahIM para jinadattasUri se huI hai, aura kharataramata ke sivAya tapAgaccha, Adi jitane gaccha hue haiM, una saba gacchavAloM kI bhI yahI mAnyatA hai ki kharatara zabda kI utpatti jinadattasUri se hI huI thii| aba Age cala kara hama sarvamAnya zilAlekhoM kA avalokana kareMge ki kisa samaya se kharatarazabda kA prayoga kisa AcArya se huA hai| isa samaya hamAre sAmane nimna likhita zilAlekha maujUda haiM 1-zrImAn bAbU pUrNacaMdajI nAhara kalakattA vAloM ke saMgraha kiye hue "prAcIna zilAlekha saMgraha" khaNDa 1-2-3 jinameM
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 17 ) 2592 zilAlekha haiM, jisameM kharatara gaccha AcAryoM ke vi0 saM0 1379 se 1980 taka ke kula 665 zilAlekha haiM / 2 - zrImAn jinavijayajI sampAdita "prAcIna lekha saMgraha" bhAga dUsare meM kula 557 zilAlekhoMkA sagraha hai jinameM vi0 saM01412 se 1903 taka ke 25 zilAlekha kharataragaccha AcAryoM ke haiM / 3- zrImAn AcArya vijayendrasUri sampAdita 'prAcIna lekha saMgraha ' bhAga pahilemeM kula 500 zilAlekha haiM jinameM vi0 saM0 1444 se 1543 taka ke zilAlekha haiM unameM 29 lekha kharatarAcArya ke haiM / 4 - zrImAna AcArya buddhisAgarasUri saMgrahIta " dhAtu pratimAlekha saMgraha" bhAga pahile meM 1523, bhAga dUsare meM 2150 kula 2673 zilAlekha haiM / jinameM vi0 saM0 1252 se 1795 taka ke 50 zilAlekha kharatarAcAyoM ke haiN| evaM kula 6322 zilAlekhoM meM 779 zilAlekha kharatarAcAya ke haiN| aba dekhanA yaha hai ki vi0 saM0 1252 se kharatarAcArya ke zilAlekha zurU hote haiN| yadi jinezvarasUri ko vi0 saM0 1080 meM zAstrArtha ke vijayopalakSya meM kharatara - viruda milA hotA to ina zilAlekhoM meM una zrAcAryoM ke nAma ke sAtha kharatara - zabda kA pracuratA se prayoga honA cAhiye thA, hama yahA~ katipaya zilAlekha uddata karake pAThakoM kA dhyAna nirNaya kI ora khIMcate haiN| saMvat 1252 jyeSTha vadi 10 zrImahAvaradeva pratimA zvarAja zreyo'tha putra bhojarAja devena kAripitA pratiSThA jinacaMdra sUribhiH // A0 buddhi dhAtu pra0 le0 saM0 lekhAMka 930
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ (18) - ye prAcArya kisa gaccha evaM kisa zAkhA ke the ? zilAlekha meM kucha bhI nahIM likhA hai| "saMvat 1281 vaizAkha sudi 3 zanau pitAmaha zre0 sAmba pitR zre0 jasavIra mAtR lASa eteSAM zreyo'tha suta gAMdhI gosalena biMba kAritaM pratiSThitaJca zrIcandrasUri ziSyaH zrI jinezvara sUribhiH // " ___ A0 bu0 dhAtu le0 saM0 lekhAMka 627 ye prAcArya zAyad jinapatisUrike paTTadhara ho inake samaya taka bhI kharatara zabda kA prayoga apamAna bodhaka honese nahIM huA thaa| 'saM0 1351 mAgha vadi 1 zrIpralhAdanapure zrIyugAdi devavidhi caitya zrIjinaprabodhasUri ziSya zrIjinacaMdra sUribhiH zrIjinaprabodhasUri mUrti pratiSThA kAritA rAmasiMha sutAbhyAM sA0 nohA karmaNa zrAvatAbhyAM svAmAtR rAI maI zreyo'rtha // " A0 bu0 dhA0 le0 saM0 lekhAMka 734 ye AcArya jinadattasUri ke pAMcave paTTadhara the| inake samaya taka bhI kharatara zabda ko gaccha kA sthAna nahIM milA thaa| ___OM samvat 1376 mArga0 vadi 5 prabhu jinacaMdrasari ziSyaiH zrIkuzalasUribhiH zrIzAntinAtha biMbaM pratiSThita kAritaJca sA0 sahajapAla putraiH sA0 dhAdhala gayadhara thiracaMdra suzrAvakaiH svapitR purayayArthaM // " bAbU pUrNa khaMDa tIsarA lekhAMka 2389. OM saM0 1381 vaizAkha vadi 5 zrI pattane zrI zAMtinAtha
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 19 ) vidhi caitye zrI jinacaMdra sUri ziSyaiH zrI jinakuzala sUribhi zrI jinaprabodha sUri mUrti pratiSThA kAritA ca sA0 kumArapAla ratanaiH sA0 mahaNasiMha sA0 depAla sA0 jagasiMha sA mehA sabhAvakaiH saparivAraiH svazreyo'rtham // bAbU pUrNa0 khaNDa dUsarA lekhAMka 1688 ___ "samvat 1341 mA0 zrI. 15 kharataragacchAye zrI jinakuzala sUri ziSyaiH jinapadmasUribhiH zrI pAzvanArtha pratimA pratiSTitA kAritA ca bhava0 bAhisutena ratnAsa~hena putra AlhAnAdi parivRtena svapitR sarva pitRvya puNyArtha // " bAbU pUrNa khaM0 dusarA lekhAMka 1926 "saM0 1366 bha0 zrIjinacandrasUri ziSyaH zrI jinakuzala sUribhiH zrIpArzvanAtha biMbaM pratiSThitaM kAritaMca sA0 kezavaputra ratna sA0 jehadu su zrAvikena puNyArthaM / " bAbU pUrNa0 kha0 dUsarA lekhAGka 1545 yaha AcArya-jinadatta sUri ke chaThe paTTadhara hue haiN| pUrvokta zilAlekhoM se pAThaka svayaM samajha sakate haiM ki jina. kuzala sUri ke pUrva kinhIM AcAryoM ke nAma ke sAtha kharatara zabda kA prayoga nahIM huA para jinakuzala sUri ke kaI zilAlekhoM meM kharatara zabda nahIM hai aura kaI lekhoM meM kharataragaccha kA prayoga huA hai, isase yaha spaSTa pAyA jAtA hai ki kharatara zabda gaccha ke rUpa meM jinakuzalasUri ke samaya arthAt vikrama kI caudahavIM zatAbdI hI meM pariNata huA hai| isakA abhiprAya yaha hai ki
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ (20) kharatarazabda na to rAjAoM kA diyA huA viruda hai aura na koI gaccha kA nAma hai / yadi vi0 saM0 1080 meM jinezvarasUri ko zAstrArtha kI vijaya meM rAjAdurlabha ne kharataraviruda diyA hotA to karIba 300 varSoM taka yaha mahatvapUrNa viruda gupta nahIM rhtaa| vikrama kI solahavIM zatAbdI meM kharatara gacchAcAryoM kI yaha mAnyatA thI ki kharataragaccha ke Adi puruSa jinadattasUri hI the| aura yahI unhoMne zilAlekhoM meM likhA hai / yahAM eka zilAlekha isa bAre meM nIce uddhRta karate haiN| "samvat 1536 varSe phAguNasadi 5 bhaumavAsare zrI upakezavaMze chAjahar3agotre maMtri phaladharA'nvaye maM0 jUThala putra makAlU bhA0 karmAde pu0 nayaNA bhA0 nAmala de tatoputra maM0 sIhA bhAryayA copar3A sA. savA putra sa0 jinadatta bhA0 lakhAI putryA strAvikA apurava nAmnyA putra samadhara samarA saMdU saMhI tayA svapuNyArtha zrIAdideva prathama putraratna prathama cakravarti zrI bharatezvarasya kAyotsarga sthitasya pratimAkAritA pratiSThitA kharataragacchamaNDana zrIjinadatta sUri zrIjinakuzala sari saMtAnIya zrIjinacandrasUri paM. jinezvarasUri zAkhAyAM zrIjinazekharasUri paTTe zrIjinadharmasUri paTTA'laMkAra zrIpUjya zrI jinacandratribhiH" bA0 pU0 saM0 lekhAMka 240, isa lekha se pAyA jAtA hai ki solahavIM zatAbdI meM kharatara gaccha ke Adi puruSa jinezvarasUri nahIM, para jinadatasUri hI mAne jAte the| kharataroM ke pAsa isase prAcIna koI bhI pramANa
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ (21) nahIM hai ki vaha janatA ke sAmane peza kara sake / Adhunika kharatara anuyAyI pratikramaNa ke anta meM dAdAjI ke kAussagga karate haiN| usameM bhI jinezvarasUri kA nahIM para jinadattasUri kA hI karate haiM aura kahate haiM ki kharataragaccha zRMgArahAra xxx jinadattasUri ArAdhanArthaxxxisase bhI spaSTa hojAtA hai ki kharatara gaccha, ke Adi puruSa jinadattasUri hI haiN| kharatara zabda ko prAcIna sAbita karane vAlA eka pramANa kharataroM ko aisA upalabdha huA hai ki jisa para ve loga vizvAsa kara kahate haiM ki bAbU pUrNacandrajI nAhara ke saMgraha kiye hue zilAlekha khaNDa tIsare meM vi0 saM0 1147 kA eka zilAlekha hai| "saMvat 1147 varSe zrIRSabha vivaM zrIkharatara gacche zrI jinazekhara sUribhiH karApitaM // " bA0 pU0 saM0 kha0 tIsarA lekhAMka 2124 pUrvokta zilAlekha jaisalamera ke kille ke andara sthita cintAmaNi pArzvanAtha ke mandira meM hai| jo vinapabAsana bhUmi para bIsa viharamAna tIrthaGkaroM kI mUrtiyA~ sthApita hai, unameM eka mUrti meM yaha lekha batAyA jAtA hai| parantu jaba phalodo ke vaidya muhatA pAMcUlAlajI ke sauMdha meM mujhe jaisalamera jAne kA saubhAgya milA to, maiM apane dila kI zaGkA nivAraNArtha prAcIna lekha saMgraha khaNDa tIsarA jisameM nirdiSTa lekha mudrita thA sAtha meM lekara mandira meM gayA aura khoja karanI zurU kii| parantu atyadhika anveSaNa karane para bhI 1147 ke saMvat vAlI ukta mUrti upalabdha nahIM huii| anantara zilAlekha ke nambaroM se milAna kiyA, para na to vaha mUrti hI
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 22 ) milI aura na usa mUrti kA koI rikta sthAna milA ( zAyada vahA~ se mUrti uThAlI gaI ho ) punaH isa khoja ke liye maiMne yativarya pratAparasnajI nADola vAle aura megharAjajI munauta phalodIvAloM ko bulAke jA~ca karAI, anantara anya sthAnoM kI mUrtiyoM kI talAza kI para prastuta mUrti kahIM para bhI nahIM milI / zilAlekha saMgraha nambara 2120 se kramazaH 2137 taka kI sArI mUrtie~ solahavIM zatAbdI kI haiN| phira unake bIca 2124 nambara kI mUrti vi0 saM0 1147 kI kaise mAnI jAya ? kyoMki na to isa samvata kI mUrti hI vahA~ hai aura na usake lie koI sthAna khAlI hai| jaisalamera meM prAyaH 6000 mUrtie~ batAte haiM, para kisI zilAlekha meM bArahavIM sadI meM kharatara gaccha kA nAma nahIM hai / ataH 1147 vAlA lekha kalpita haiM phira bhI lekha chapAne vAloM ne itanA dhyAna bhI nahIM rakkhA ki zilAlekha ke samaya ke sAtha jinazekharasUri kA astitva thA yA nahIM ? ___astu ! aba hama jinazekharasUri kA samaya dekhate haiM to vaha vi0 saM0 1147 taka to sUri-prAcArya hI nahIM hue the, kyoMki jinavallabhasUri kA dehAnta vi0 saM0 1167 meM huA, tatpazcAt unake paTTadhara saM0 1169 jinadatta aura 1285 me jinazekhara zrAcArya hue to phira 1147 samvat meM jinazekharasUri kA astitva kaise siddha ho sakatA hai ? __ kharatara zabda khAsa kara jinadattasUri kI prakRti ke kAraNa hI paidA huA thA, aura jinazekharasUri aura jinadattasari ke paraspara meM khUba kleza calatA thaa| aisI sthiti meM jilazekharasari kharatarazabda ko gaccha ke rUpa meM mAna le yA likha de yaha sarvathA
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ (23) . asambhava hai / unhoMne to apane gaccha kA nAma hI rudrapAlI gaccha rakkhA thA / isa viSaya meM vikrama kI pandrahavIM zatAbdI kA ullekha hama Upara likha pAe haiN| ataH isa lekha ke lie aba hama dAve ke sAtha yaha niHzaMkatayA kaha sakate haiM ki ukta 1147 samvat kA zilAlekha kisI kharatarA'nuyAyI ne jAlI ( kalpita ) chapA diyA hai / nahIM to yadi kharatara bhAI Aja bhI usa mUrti kA darzana karavA deM to itihAsa para acchA prakAza par3a sakatA hai| ____ bhalA! yaha samajha meM nahIM AtA hai ki kharataraloga kharatara zabda ko prAcIna banAne meM itanA AkAza pAtAla eka na kara yadi arvAcIna hI mAna leM to kyA harja hai ? jinadattasUri ke pahile kharatara. zabda inake kinhIM AcAryoM ne nahIM mAnA thaa| vikrama kI solahavIM zatAbdI kA zilAlekha hama pUrva likha Aye haiN| vahA~ taka to kharatara gaccha maMDana jinadatta sUri ko hI likhA milatA hai itanA hI kyoM para usI khaNDa ke (r) zrImAn agaracandajI nAhaTA bokAnera vAloM dvArA mAlUma hubhA ki vi0 saM0 1147 vAlI mUrti para kA lekha daba gayA hai| ahA-kyA vAta hai-ATha sau varSoM kA lekha lete samaya taka to spaSTa bacatA thA bAda kevala 3.4 varSoM meM hI daba gayA, yaha Azcarya kI bAta hai| nAhaTAjI ne bhInAsara meM bhI vi0 saM0 1181 kI mUrti para zilAlekha meM 'kharatara gaccha' kA nAma batalAyA hai| isI kA zodha ke liye eka AdamI bhejA gayA, para vaha lekha spaSTa nahIM bacatA hai, kevala anumAna se hI 1981 mAna liyA hai| khaira isI prakAra bArahavoM zatAbdI kA yaha hAla hai taba hama cAhate haiM jinezvarasUri, buddhisAgara aura abhaya devasUri ke samaya ke pramANa
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 24 ) lekhAMka 2385 meM to jinadattasUri koM kharataragacchAvataMsa bhI likhA hai ataH kharataramata ke Adi puruSa jinadattasUri hI the / para vikrama kI satraravIM zatAbdI meM tapAgaccha aura kharataroM Apasa meM vAda-vivAda hone se kharataroM ne dekhA ki jinezvarasUri ke liye pATaNa jAne kA to pramANa milatA hI hai isake sAtha zAstrArtha kI vijaya meM 'kharatara viruda' kI kalpanA kara lI jAya to nauaMga vRttikAra abhayadevasUri bhI kharatara gaccha meM mAne jAyeMge aura inakI banAI nauaMga kI TIkA sarvamAnya hai / ataH sarva gaccha hamAre AdhIna raheMge / basa isI hetu se ina logoM ne kalpita DhAMcA khar3A kara diyA / para anta meM vaha kahA~ taka saccA raha sakatA hai| jaba satya kI zodha kI jAtI hai to asatya kI kalaI khula hI jAtI hai| kharatara zabda ko prAcIna pramANita karane vAlA eka lekha kharataroM ko phira anAyAsa mila gayA hai aura vaha palha kavi kRta kharatara paTTAvalI kA hai / jaisA ki "deva sUri pahu nemi vahu, bahu gaNihi pasiddhau / ujyoyaNu taha vaddhamANu, kharatara vara laddhau // " isa lekha se kavi ne likhA hai ki 'kharatara viruda' prApta karane vAle jinezvarasUri nahIM kintu udyotanasUri aura varddhamAnasUri haiM / jina logoM kA kahanA thA ki jinezvarasUri ko zAstrArtha kI vijaya meM durlabharAja ne kharataraviruda inAyata kiyA thA yaha to bilkula mithyA ThaharatA hai / kyoMki jinezvarasUri ke guru vardhamAnasUri aura vardhamAnasUri ke guru udyotanasUri the / yadi udyotanasUri
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 25 ) ko hI "kharataraviruda" mila gayA thA to phira jinezvarasUri ke lie zAstrArtha kI vijaya meM kharataraviruda milA kahanA to svayaM asatya sAbita hotA hai / para yaha viSaya bhI vicAranIya haiM kyoMki palha kavi kRta kharatara paTTAvalI aura unakA khuda kA samaya bhI vikrama kI bArahavIM zatAbdI meM jinadattasUri ke samakAlIna hai. aura yaha kavittA bhI jinadattasUri ko hI lakSya meM rakha kara banAI gaI hai| phira bhI kavi kA hRdaya hI saMkIrNa thA kyoMki usane kharatara kI mahattA batAne ko kharataraviruda kA saMyoga zrIudyotanasUri se hI. kiyA / acchA to yaha hotA ki kavi zrImahAvIra prabhu ke paTTadhara saudharmAcArya ko hI kharatara viruda se vibhUSita kara detaa| aura aisA karane se sArA jhagar3A-bakher3A svayaM miTa jAtA aura jainasamAja saba kA saba kharataragaccha kA upAsaka hI bana jAtA ? vAstava meM to kavitA kA Azaya jinadattasUri ko hI kharatara kahane kA thA / yadi aisA na hotA to udyotanasUri, vardhamAnasUri, jinezvazasUri, buddhisAgarasUri. jinacandrasUri, abhayadevasUri, jinavallabhasUri, jinadattasUri jinacandrasUra, aura jinapatisUri taka ke aneka grantha aura zilAlekha milate haiM jinameM katipaya kA tallekha to hama Upara kara Aye haiM ki jinezvara ke bAda 300 varSo taka to kharatara zabda kA kisI ne bhI ulkha nahIM kiyA aura eka aprasiddha apabhraMza bhASA ke palha nAmaka kavi ne udyotanasUri ko kharatara viruddhAraka likha diyA aura kharataroM kA usa para yakAyaka vinA soce samajhe. vizvAsa ho jAnA yaha sabhya samAja ko santoSaprada nahIM ho sktaa| ___kaI ajJa logoM kA yaha bhI kathana hai ki pATaNa ke rAjA durlabha kI rAja-sabhA meM AcArya jinezvarasari aura caityavAsiyoM
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 26 ) ke bIca zAstrArtha huA, jisameM 'kharA' rahane vAloM ko 'kharatara' aura hAra jAne vAloM ko 'ka~valA' khaa| aura vaha kharatara tathA kavalA zabda Aja bhI maujUda haiN| pUrvokta bAta kahane vAloM kA abhiprAya zAyada yaha ho ki yaha zAstrArtha kevala-upakezagaccha vAloM ke sAtha hI huA hogaa| kAraNa ka~valA Ajakala upakezagacchavAloM ko hI kahate haiM / isa zAstrArtha ke samaya pATaNa meM anekAcAryoM ke upAzraya aura vahA~ bahuta AcArya va sAdhu rahA karate the, jinameM sarvA'praNI kevala upakezagaccha vAloM ko hI mAnA jAtA ho aura zAstrArtha bhI unhIM ke hI sAtha huA ho, khaira yadi thor3I dera ke liye kharataroM kA kahanA mAna bhI liyA jAya ki durlabha rAjA kI rAja sabhA meM zAstrArtha huA aura kharA rahane vAle kharatara aura hAra jAne vAle kavalA kahalAye / para yaha bAta buddhigamya to honI cAhiye ? kAraNa durlabha rAjA svayaM bar3A bhArI vidvAn evaM asAdhAraNa puruSa thA / saMskRta sAhitya kA praur3ha paDiNta evaM pUrNa premI thA / aura yaha zAstrArtha bhI vidvAnoM kA thA, phira jaya aura parAjaya ke upalakSya meM viruda dene ko usa samaya ke koSoM meM koI aisA sundara aura zuddha zabda nahIM thA, jo ina grAmINa bhASA ke arthazUnya asabhya zabdoM ko jaya ke lie kharatara, aura parAjaya ke liye kavalA jaise zabdoM ko upahAra svarUpa meM sthAna milA ? 'parantu vastutaH dekhA jAya to yaha bAta aisI nahIM hai / kyoMki kudarata kA niyama hai ki koI bhI viruddha arthavAcI pratipakSI do zabda barAbara viruddha artha meM hI Ate haiN| jaise udAharaNArtha dekhiye:
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma-adharma satya -asatya jaya-parAjaya kharA - khoTA ( 27 ) kaThora -- komala karar3A--ka~valA dayA -- nirdayI sukha- - duHkha dina-rAta mIThA loka dari -khArA - aloka -- bhalA-burA aba jarA socanA cAhiye ki 'kharA kA pratipakSI zabda' khoTA honA cAhiye yA ka~valA ? : khoTAkA artha hotA hai jhUThA (asatya) aura ka~valA kA artha hotA hai narama ( komala ) / jaba ka~valA kA artha komala hai to usakA pratipakSI "karar3A" zabda jisakA atha kaThora hotA hai, yaha upayukta hai| hA~ ! laukika meM 'kharatara ' zabda jarUra vizeSa kaThoratA kA dyotaka ho sakatA hai parantu 'kharA' zabda nahIM, jaba kharA zabda se yahA~ kaThoratA artha na le aura saccA yaha artha liyA jAya to yaugika zabda 'kharatara' meM bhI 'kharAtara' aisA honA cAhie aura usakA pratipakSI 'khoTA' yAne "khoTAtara" hI honA cAhie, para 'ka~valA' nahIM / khara kA asalI artha umra yAne teja, tIkSNa, kaThora hai na ki satya ( saccA) / yadi isakA artha thor3I dera ke lie kaThora bhI mAna leM to phira ApakA managaDhanta AzAdruma akAla hI meM ukhar3a jAtA hai kyoMki isase to laukika meM yahI prasiddha hogA ki " kharatara " arthAt teja prakRti, AzAntasvabhAva vAlA aura ka~valA komala prakRti, zAntasvabhAva vaalaa| vAstava meM yahI artha le ke ina donoM zabdoM kA nirmANa huA hai jise hama Age calakara batalA deMge / pahile eka sandigdha savAla phira uThatA hai aura vaha hai ki isa grAmINa zabdake sAtha atizaya arthake jJApaka tarap pratyaya kA saMyoga karanA, vizeSa Azcarya to isa bAta
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 28 ) kA hai ki jo mahAnubhAva zuddha pratyaya lagA sakate hoM ve ina azuddha zabdoM ko bharI rAjasabhA meM paNDita maNDalI ke samakSa hAra jIta ke upahAra svarUpa kaise de sakate haiM ? ataH sabhya samAja meM yaha thothI kalpanA svayaM gandharva nagara lekhA ke samAna bhrAMti kA hetu siddha hotA hai| aba hama upasaMhAra-svarUpa isa bAta ko vAstavikatayAnirNIta kara jaldI hI lekhanI ko vizrAma deNge| vaha yaha hai ki kharatara aura ka~valA jaya parAjaya ke dyotaka nahIM para ApasI dveSa ke hetu-bhUta haiM / kAraNa yaha hai ki upakezagacchIya sAdhuoM kA aura candrakulIya sAdhuoM kA vihAra kSetra prAyaH eka hI thA / jaba bhagavAn mahAvIra ke pAMca chaH kalyANakAdi kA vAda-vivAda cala rahA thA, taba jinadattasUri kI kaThora prakRti ke kAraNa loga unheM kharatara-kharatara kahA karate the, aura upake zagacchIya loga isa vAda vivAda meM sammilita nahIM hote the, ataH inheM ka~vale ka~vale kahate the| kharataroM ne isa zabda ko kuccha varSoM ke bAda gaccha ke rUpa meM pariNata kara diyA, aura ka~valoM ne ka~valA zabda ko kataI kAma meM nahIM liyA / aAja taka bhI upakezagaccha ke AcAryoM se karAI huI pratiSThA ke zilAlekha va pranthoM meM kahIM ka~valAgaccha kA prayoga nahIM huA hai / jahA~-tahA~ upakezagaccha kA hI ullekha najara AtA hai| ____ kharatara zabda kI utpatti kisa kAraNa, kaba, aura kaise huI isa viSaya meM hamane jinezvarasari se lagA kara jinapatisUri taka ke pranthoM evaM zilAlekhoM ke udAharaNa dekara yaha parisphuTa kara diyA hai ki kharatara zabda kA prAdurbhAva, udyotanasUri, vardhamAna
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 29 ) sUri aura jinezvarasUri se nahIM para jinadattasUri se hI huA, aura yaha bhI koI, mAna, mahatvA yA viruda aura gaccha ke rUpa meM nahIM, kintu khAsa kara jinadattasUri ke svabhAva ke kAraNa hI huA hai| isa viSaya meM merA aura bhI abhyAsa cAlU haiM jyoM jyoM mujhe pramANa milatA jAyagA tyoM tyoM maiM Apa zrImAnoM kI sevA meM upasthita karatA rhuuNgaa| anta meM kharataragacchIya vidvad samAja se nivedana karU~gA ki Apa isa choTI sI kitAba ko AdyopAnta dhyAnapUrvaka par3heM / yadi merI ora se kisI prakAra kI bhUla huI ho to Apa sapramANa sUcanA kareM ki usakA maiM dvitIyAvRtti meM ThIka sudhAra karavA duuN| yadi isake uttara meM koI sajjana kitAba likhanA cAheM to bhI koI harja nahIM hai kyoMki aise viSaya kI jyoM jyoM adhika carcA kI jAya tyoM tyoM isameM vizeSa tathya prApta hotA jAyagA aura Akhira satya apanA prakAza kiye binA kadApi nahIM rahegA, para sAtha meM yaha bAta bhI lakSya bAhara na rahe ki Aja jamAnA sabhyatA kA hai, vidvad samAja meM pramANoM kA prema hai sabhyatA evaM satyatA kI hI kImata hai / ataH lekha sabhyatApUrvaka hI likhanA cAhiye ityAlam / iti kharatara-mattotpAtta bhAga pahilA samAptam
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ @ecrerweaxeeewana - khuzaravarI bahuta sajjanoM ke atyAgraha hone se " pravacanaparIkSA nAmaka grantha " kA / hindI anuvAda karanA prArambha kara diyA hai AzA hai ki svalpa samaya meM hI pAThakoM kI sevA meM upasthita kara diyA jAyagA / Gavannamanna lanetATHOLDER bAbU dInadayAla 'dineza' dvArA Adarza priMTiMga presa, ajamera meM chapI
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Simminen m - - zrIjaina itihAsa jJAna bhAnu kiraNa naM0 23 / zrIratnaprabhasUrIzvara pAdapadmabhyo namaH khara-taramatotpatti-bhAga dUsarA 0000000000000000000000 worter00000.com lekhaka itihAsapremI-munizrIjJAnamundarajI mahArAja ... 8 - .dada...... - .. . . prakAzaka zrI ratnaprabhAkara jJAna puSpamAlA mu0 phalaudI ( mAravAr3a) . . .. . ... .. . osavAla saMvat 2396 vIra saMvat 2466 [ vi0 saM0 1996 ] I0 saM0 1939 5 V SrNPKA prathamAvRtti / mUlya ___ do prAnA 500 Lesso.cosess ........................................ .
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 4.00000000000 . . . . .... .. .... ... ... . 90.... ... . . . ... . . . . . . . .. . " . . . . . pa. mari............. .... do zabda kharatara matotpatti bhAga pahile nAmaka pustaka meM kharatara ! mata kI utpatti jo utsUtra se huI hai jisake katipaya pramANa tathA jinezvarasUri aura abhabhadevasUri khara-tara nahIM pr| candrakula kI paramparA meM hue, isa viSaya meM abhayadevasUri kI TIkAtroM ke pramANa uddhata kara isa viSaya ko saSTa kara samajhA diyA thaa| bAda meM jo pramANa mile haiM unako isa dUsare bhAga meM uddhRta karake aura bhI sAbita kara diyA hai ki 1 jinezvarasUri pATaNa padhAre the, para ve na gaye rAjasabhA meM,na kA huA caityavAsiyoM ke sAtha zAstrArtha aura na diyA rAjA ne kharatara viruda, ityAdi / ____ pAThako ! zrApa ina donoM bhAgoM ko AdyopAnta par3hoge to Apako svayaM bodha ho jAyagA ki. kharataroM ne kalpita citra banA kara usake bIca mithyA lekha likha kara apane pUrvajoM se calI AI kalahavRtti kA kisa prakAra poSaNa kiyA hai| khaira ! aba Age tIsarA bhAga bhI ApakI sevA meM zIghra hI upasthita kara duuNgaa| kucha samaya ke liye Apa dhairya rkheN| ::kam . ... .. . ... . ... . ..... ... .. .0000 ..... ....0000000000 - . -lekhaka d .. 00000mADING 5000 ead . D... .. . .. .. ......000000 ope S .. ... . . . .0 0 AID0000000 dones.. tos... ..
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI jaina itihAsa jJAnabhAnu kiraNa naM0 23 zrIratraprabhasUrIzvara pAdakamalemyo namaH kharatara-matotpatti bhAga-dUsarA kharataramatotpatti ke viSaya pramANoM ke pUrva mujhe yaha batalA denA cAhiye ki kharataramatavAle khagtarazabda kI utpatti kisa prakAra mAnate haiM / jaise kiH 1-jinezvarasUri ke pATaNa jAne ke viSaya meM ____1-kaI kharatara kahate haiM ki varddhamAnasUri apane ziSya jinezvarasUri aura buddhisAgarasUri Adi 18 sAdhuoM ke sAtha pATaNa gaye thex 2-kaI kharatara kahate haiM ki varddhamAnasUri ne jinezvarasUri ko zrAjJA dI thI ki tuma pATaNa jAo ___- anyadA zrIvaddhamAna sUrayaH zrIjinezvara buddhisAgarAdyaSTAdaza sAdhubhiH parivRtA bhUmaMDale viharaMtaH krameNa gurarASTra kIpattananagare gatavaMtaH ityAdi "SaT sthAna prakaraNa pR0 2" vacchA ! gacchaha ahillapaTTaNe saMyayaM jAo tattha / suvihi jaipyavesaM ceiya muNiNo nivAriti // "rudapAlI saMghatilakasari kRta darzana saptatika" eka grantha meM to kharatara vaddhamAnAdi 18 sAdhuoM ko pATaNa jAnA batalAte haiM taba dUsare grantha meM vaddha mAnasUri jinezvarasUri ko pAraNa nAne kI mAjJA dete haiM / balihArI hai kharataroM ke pramANa evaM lekhakoM kI / 'lekhaka'
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___3-kharatara paTTAvalI batAtI hai ki varddhamAnasUri ne zrAbU ke mandiroM kI pratiSThA ( vi0 saM0 1088) karavAne ke bAda jinezvara aura buddhisAgara do brAhmaNo ko dIkSA dI thI bAda varddhamAnasUri kA dehAnta huA aura jinezvarasUri pATaNa gaye / * ___4-kaI kahate haiM ki jinezvarasUri aura buddhisAgarasUri apane ziSya parivAra ke sAtha pATaNa gaye the / * vimalena haThAt cintitaM sarvo'dhyaya girimayA svarNa mudrayA gRhopyate / dvijaira cinti tIrtha masmadIyaM sarva yAsyatIti vicintya sto kaiva dharAdattA / tatra mahAn zrIAdinAtha prAsAdaH kAritaH + + + athaidA zrIsUrayaH sarasvatIpattane jagmuH / zAnAyAM sthitAH svaziSyAn tarka pAThayanti / sadA jinezvara buddhimAgarI viprau zratvA tarkazAlAyAM sametau + + + pratibuddhau dvAbhyAmapi dIkSA gRhItA / paThitAni samyag zAstrANi | gurubhiH paTTe sthApitaH jAtaH zrI jinezvarasUriH "kharatara pAvalI pRSTa 43" yaha kharatara pahAvalI batAtI hai ki varddhamAnasUri ne bhAbU ke mandiroM kI pratiSTA karavAne ke bAda sarasvatI pATaNa jAkara jinezvara aura buddhisAgara ko dIkSA dI / jabaki bhAbU ke maMdiroM kI pratiSThA kA samaya vi0saM0 1088 kA batAyA jAtA hai / ataH jinezvarasUri kI dIkSA saM0 1008 ke bAda haI hogI aura isake bAda jinezvarasUri pATaNa gaye hoMge? isapaTTA vlIse yaha siddha hotA hai ki yA to varddhamAnasUri dvArA AbU ke maMdirakI pratiSThA 1088 meM karavAnA galata hai yA jinezvara kA pATaNa jAnA galata hai athavA paTAvalI kalpita hai| * viharantau zanaiH zrImatpattanaM praapturmudaa| sadgItArtha parivArau tantra bhramaMtI gRhe gRhe // "pra0 ca0 abhayadevasari prabandha"
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 3 ) 5. kaI kharatara kahate haiM ki kevala jinezvarasUri aura buddhisAgarasUri hI pATaNa padhAre the / + 6 kaI kharatara yaha bhI kahate haiM ki vRddha mAnasUri jinezvarasUri ke sAtha pATaNa gaye vahA~ varddhamAnasUri kA svargavAsa ho gayA thA, bAda jinezvarasUri kA zAstrArtha huA thA / X 2- jinezvarasUri kA zAstrArtha kisakI sabhA meM 1 kaI kharatara kahate haiM ki rAjA durlabha kI sabhA meM zAstrArtha huaa| + 2 kaI kharatara - rAjA durlabha (bhIma) kI sabhA meM zAstrArtha huA kahate haiM / + + vyAjaharathadevAsmad gRhe jainamunIubhau "pra0 ca0 abhayadeva prabandha" + zrIjinezvarasUriH sa ca buddhisAgareNa sArdhaM marudezAda vihAraM kRtvA anukrameNa gurjara deze aNahalapura pattane samAgataH "kharatara paTTAvalo pRSTa 11" hallapATaNi AvI varddhamAnasUri svarge huA x zrIgurjjaraha senA ziSya zrI jinezvarasUri pATaNirAja zrIdurlabhanI sabhAI ityAdi " siddhAnta magnasAgara pRSTa 94 " + durlabha rAja sabhAyAM - "kharatara paTTAvalI pRSTa 10 " + yati rAmalAlajI ne mahAjanavaMzamuktAvalI pRSTa 167 para likhA hai ki rAjA durlabha ( bhIma ) kI sabhA meM x x + vIraputra AnandasAgarajI ne kalpasUtra ke hindI anuvAda meM rAjA durlabha (bhIma) hI likhA hai
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 3--jinezvarasUri kA zAstrArtha kisake sAtha huA 1 kaI kharatara kahate haiM ki zAstrArtha sUrAcArya ke sAtha huA * 2 kaI kahate haiM ki zAstrArtha kurcapurAgacchavAloM ke sAtha huAs .. 3. kaI kahate haiM ki upakezagancha vAloM ke sAtha zAstrArtha huzrA / * OM tatra ca jinagRha nivAsa lampaTAH caityavAsI sUrAcAryoH bhAsan x x x sUrAcAryaiH vasativAsa pratiSedhakaM jinagRhavAsa samarthaka svakapola kalpita zAstra pramANaM darzitam / . 'SaTa sthAna prakaraNa prastAvanA pRSTa 1" jinezvarasUri ke samaya sUrAcArya ko sUripada to kyA para janma yA dIkSA bhI zAyad hI huI ho kyoMki vi0 saM0 1120 se 1128 meM abhayadevasUri ne sUrAcArya ke guru droNAcArya ke pAsa apanI TIkAe~ kA saMzodhana karAyA thaa| 5 zrI jinezvarasUri pANirAja zrIdurlabhanI sabhAI kurcapurA gacchIya caityavAsI sAthI kAMsya pAtranI carcA kii| "siddhAnta maga bhAga 2 vR0 94" - x zrojinezvarasUri kA aNahillapura paTuga meM caityavAsI zithilA. cArI upakezagacchiyoM ke sAtha rAjAdurlabha (bhIma) kI rAja sabhA meM zAstrArtha huA ityaadi| 'mahAjana vaMza muktAvalo pRSTha 168' noTa-upakezagaccha AcAryoM ke pAsa jinezvarasUripaLe the to kyA unhoMne kRtaghno ho apane jJAna guru se zAstArtha kiyA ? yaha kadApi saMbhava nahIM ho sakatA hai yaha kevala dveSa ke mAre kavalA aura kharatara zabda para hI kalAnA ko gaI hai| 'lekhaka'
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 5 ) 4. kaI kahate haiM ki zAstrArtha caityavAsiyoM ke sAtha huA / + 5. kaI kahate haiM ki zAstrArtha 84 maTThapatiyoM ke sAtha huaa| 1 4 - jinezvarasUri kA zAstrArtha kisa viSaya kA thaa| 1. kaI kharatara kahate haiM ki zAstrArtha kAMsI pAtra kA thA 2. kaI kahate haiM ki zAstrArtha liMga viSaya kA thA / 3. kahate haiM ki zAstrArtha caityavAsa vasativAsa kA thA / + 4 - kaI kharatara kahate haiM ki zAstrArtha sAdhvAcAra kA thA 5 - jinezvarasUri ke zAstrArtha kA samaya 1. keI kharatara jinezvarasUri ke zAstrArtha kA samaya vi0saM0 1024 kA batalAte haiM 2 kaI kharatara zAstrArtha kA samaya vi0 saM0 1080 kA batalAte haiM + tathA caisyavAsino hi parAjayA X X caityavAsibhiH saha vivAde " kha0 pa0 pRSTha 22" virudaH $ saMvat 1080 durlabharAjasabhAyAM 84 mahapata ena jitvA prApta kharatara 'kha0 pa0 pRSTha 10' * kharatara huni maganasAgara apane siddhAnta maganasAgara pRSTa 94 para likhate haiM ki jinezvarasUri kA zAstrArtha kAMsI pAtra kA thA - durlabha rAjasabhAyAM ligivivAde caityavAsibhiH sahavivAde zrIjinezvara sUriNA jillA 'kha0 pa0 pra0 pa0 paSTha 272' da + sUrAcAryaiH vasativAsa pratiSedhakaM jinagRhavAsa samarthakaM svakapaula kalpita zAstrapramANAM darzitam + varsAtavAsa pradarzakaM jinagRha nivAsa niSedhakaM ca aneka pramANa saMdarbha darzayitvA - 'SaTasthAnaka prakaraNa prastAvanA pRSTha 2
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 6 ) 3. kaI kharatara zAstrArtha kA samaya varddhamAna ke svargavAsa ke bAda kA batalAte haiM / 4. kaI kharatara zAstrArtha kA samaya AbU ke maMdiroM kI pratiSThA ( 1088 ) ke bAda kA batalAte haiM X 6 - jinezvarasUri ko viruda 1. kaI kharatara kahate haiM ki rAjA ne kharatara viruda diyA / 2. kaI kahate haiM ki viruda to 'kharA' diyA thA para bAda meM kharatara ho gaye / 3. kaI kahate haiM ki kharA rahane vAle kharatara taba hAra jAne vAle ko ka~valA kahA x 4. kaI kahate haiM ki hArane vAloM ko ka~valA nahIM para jaba rAjA ne kharA kahA taba jinezvarasUri ne kahA ki hama komala haiM / * 4 sAdhvAcAra patrANi muktAni tadAnoM gurubhiruktama x x X kha0 50 pRSTha 22 noTa- arvAcIna kharataroM ne yaha bAta kevala manaH kalpanA se ghar3a nikAlI hai jo meM Age calakara isI lekha meM sAbita kara dUMgA / x zAstra ke samaya ke liye naM0 1, 2, 3, 4, ke pramANa Ahe calakara isI kitAba meM diye gaye haiM / ataH pAThaka vahA~ se dekhaLeM / N durlabha rAja sabhAyAM 84 maThapatIn jillA prApta kharatara virudaH / kha0 pa0 pRSTha 10 4. jinezvarasUri muddizya 'atikharAH ' - kha0 pa0 pRSTha 22 + tataH kharatara virudaM labdham / tathA prApaNAt 'ka~vala ' bhaisthavAsinohi parAjaya - "kha0 pa0pRSTha 22" - * yUrya 'kharatarAH iti satyavAdinaH / gurubhiruktamete komalAH iti /
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 7 ) 5. kaI kahate haiM ki rAjA ne virudato nahIM diyA para kevala itanA hI kahA ki ye kharA-vasa isako hI kharatara viruda samajha liyA gayA hai| 7 -kyA jinezvarasUri ke pUrva bhI kharatara the ? 1. kaI kharatara kahate haiM ki jinezvarasUri kharatara the| 2. , , udyotanasUri bhI kharatara the| , varddhamAnasUri bhI kharatara the| 4... , , saudharmasvAmi bhI kharatara the| , gautama svAmi bhI kharatara the / + uparokta kharatara matAnuyAyiyoM ke pRthak 2 lekhoM evaM mAnyatAtroM se itanA to sahaja hI meM jAnA jA sakatA hai ki svarataroM ne kevala kharatara viruda kI eka kapola kalpita kalpanA karake vicAre bhadrika jIvoM ko bar3A bhArI dhokhA diyA hai| vAstaba meM kharataroM ko abhI taka yaha patA nahIM hai ki kharatarazabda kI utpatti + zrIjinezvarasUri pAraNirAjazrodurlabhanI sabhAI kurca pugnagacchIya cetyavAsI sAthI kAMsyapAtrano carcA kIdhI tyo zrIdazavekAlikanI carcA gAthA kahI ne cetyavAsI ne jotyA tivAraI rAja zrIdurlabha kahA "ai bhAcArya zAstrAnusAre kharUM volyA" te thako vi0 saM0 1080 varSe zrA vinezvarasUri kharatara viruna lIdho / "siddhAnta magnasAgara paSTha 94" +naM0 1, 2, 3, 4, 5 ke pramANa isI pustaka meM manpatra diye nAmaMge / ataH pAThaka yahAM se par3ha leN|
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 8 ) kyoM, kaba aura kisa vyakti dvArA huI ? yadi zAstrArtha kI vijaya meM kharatara zabda kI utpatti huI hotI to isa mahatvapUrNa virudakI isa prakAra viDambanA nahIM hotI jo Aja kharatara loga kara rahe haiM / jina AcAryo ke lie Aja kharatare kharatara hone ko kaha rahe haiM para na to ve the kharatara aura na unhoMne kharatara zabda kAnoM se bhI sunA thaa| itanA hI kyoM para vidvAnoM kA to yahAM taka khayAla hai ki pUrvAcAyyoM para kharatva kA kalaMka lagAne vAle hI sacce kharatara haiM | astu / kharatara mata kI utpatti ke lie kharataroM kI bhinna bhinna mAnyatA kA paricaya karavAne ke bAda aba maiM nara-taramatotpatti ke viSaya meM yaha batalA denA cAhatA hU~ ki kharatara mata kI utpatti kisI rAjA ke diye hue viruda se huI hai yA kisI AcArya kI khara [kaThora] prakRti ke kAraNa huI hai ? isa viSaya ke nirNaya ke lie maiMne 'kharataramattotpatti' nAmaka bhAga pahilA meM puSkala pramANoM dvArA yaha sAbita kara diyA hai ki kharatarazabda ko utpatti jinadattasUri kI khara prakRti kI vajaha se huI hai / yahI kAraNa hai ki usa samaya jinadattasUri kharatara zabda se sakhta nArAja rahate the / kAraNa, yaha kharatara zabda unake liye apamAna sUcaka thA / prathama bhAga likhane ke bAda bhI maiM isa viSaya kA anveSaNa karatA hI rahA ataH mujhe aura bhI kaI pramANa prApta huye haiM, jinako maiM Aja Apa sajjanoM kI sevAmeM upasthita kara denA samucita samajhatA hU~ /
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 9 ) kharataramatotpatti meM kharatara loga vizeSa kAraNa caityavAsiyoM kA hI batalAte haiN| ataH pahile maiM thor3AsA caityavAsiyoM kA paricaya karavA detA huuN| caityavAsa-caitya yAni mandira aura usameM ThaharanA ( vAsa ) arthAt maMdira meM ThaharanA usako caityavAsa kahA jAtA hai / caitya kI vyavasthA do prakAra se samajhI jAtI hai eka to caityake saba kampAunDa ko caitya kahate haiM aura dUsare caityameM mUlagambhArA haiM ki jisameM bhagavAna kI mUrti sthApita kI jAya usako bhI caitya kahA jAtA hai| caitya ke kampAunDa meM aise bhI makAna hote haiM ki jisameM sAdhu aura gRhastha Thahara sakate haiM jaise bhoyaNI, pAnasara, jaghar3iyA, jaitArana, kAparar3A aura phalaudI ke mandiroM meM Aja bhI aise makAna hai ki jahA~ sAdhu Thahara sakate haiN| __caitya ke mUlagambhArA ke alAvA raMgamaNDapAdi sthAna haiM usameM bhI sAdhu dharmopadeza de sakate haiM ataH evaM makAna kI vizAlavA ho to sAdhuThahara bhI sakate haiM kAraNa ki jaba tIrthaGkaradeva kI vidyamAnatA ke samaya bhI sAdhu unake samIpa rahate the aura AhAra pAnI bhI vahIM karate the / ataH caitya meM rahane se nukasAna nahIM para kaI prakAra ke phAyade hI the kyoMki sAdhu ke caityameM Thaharane se zrAvakoM ko devaguru kI bhakti upAsanA yA vyAkhyAna zravaNAdi meM acchA subhItA rahatA thA / jaba bana upavana evaM jaMgaloM meM caityathe usa samaya bhI sAdhu caityoM meM hI Thaharate the bAda sAdhuoM
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 10) meM vasati kI zuruAta huI taba bhI ve caitya meM hI Thaharate the * tathA zrAvakoM ke gharoM meM gharaderAsara the aura ve saba una gharoM meM hI rahate the / prAtaH caityoM meM sAdhu ThahareM to koI harjA nahIM thA tathA samrATa samprati ne medinI maMdiroM se maMDita kI thii| unhoMne bhI caitya ke samIpa evaM caitya ke andara aise sthAna banA diye ki jahA~ sAdhu Thahara sakeM aura una sthAnoM kA nAma upAzraya rakkhA thA vaha bhI yahI sUcita karate haiM ki ve sthAna caitya ke samIpa the| * uma samaya saba dharma vAle prAyaH dharmasthAnoM (caitya ) meM Thahara kara dharmopadeza diyA karate the jaise baudha bhikSu baudhacaityoM meM Thaharakara dharmopadeza dete the bAda jaba se digambara mata calA to usake sAdhu bhI caityoM meM dharmopadeza diyA karate the| itanA ho kyoM para digambaroM ke caityoM meM to Aja mo vyAkhyAna evaM svAdhyAya hotA hai isI prakAra zvetAmbara sAdhu bho apane caityoM meM vyAkhyAna dete hoM to asambhava nahIM hai zvetAmbara samAja meM Aja bhI kisI ko choTo bar3I dIkSA denI hoto caitya meM hoH dI jAtI hai / upadhAna kI mAlA tathA zrI saMgha mAlA kI kriyA cetya meM. hI karAI jAtI haiN| ___ hA~, jaba caityavAsa meM vikRti ho gaI, gRhasyoM ke karane yogya kArya arthAt caitya kI vyavasthA ve caityavAsI sAdhu svayaM karane laga gaye isa hAlata meM saMgha kA virodha honA svAbhAvika hI thaa| daityavAsiyoM ko caitya se haTAne ke bAda bhaviSya kA vicAra kara zrIsaMgha ne yaha niyama banA liyA ki aba sAdhuoM ko caitya meM nahIM ThaharanA caahiye| ataH zrAsaMgha kI AjJA kA pAlana karate huye Aja koI bhI sAdhu mandira meM nahIM Thaharate haiM / yadi koI ajJAna sAdhu caitya meM Thahara mI jAya to shrii| saMgha apanA kartavya samajha kara usako phaurana caisya se nikAla deN|
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 11 ) jaba taka caityavAsI sAdhuoM kA acAra-vicAra ThIka jinAjJAnusAra rahA vahA~ taka to arthAt zrAcArya svAmi evaM skandilAcArya ke samaya taka to prAyaH kisI ne bhI caityavAsa ke viSaya virodha kA eka zabda bhI uccAraNa nahIM kiyA thA ataH caityavAsa sakala zrIsaMgha sammata thA ! hAM, duSkAla kI bhayaMkaratA ne jainazramaraNoM para apanA prabhAva DAlA aura usa vikaTa samaya meM jaina sAdhuoM meM vyaktigata kucha . zithilatA ne praveza kiyA bhI ho to yaha asambhava nahIM hai aura isa viSaya kA eka pramANa prabhAvikacaritra meM milatA hai ki koraMTapura ke mahAvIra maMdira meM eka devacandropAdhyAya rahatA thA aura vaha caitya kI vyavasthA bhI karatA thA, yaha kArya jainasAdhuoM ke cAra se viruddha thA para usa samaya eka sarvadevasUri nAmaka - suvihitAcArya kA vahAM zubhAgamana huA aura unhoMne devacandropA dhyAya ko hitabodha dekara ugra vihArI banAyA ityAdi / isa ghaTanA kA samaya vikrama kI dUsarI zatAbdI ke Asa-pAsa kA kahA jAtA hai / caityavAsa meM zithilatA ke liye pahilA udAharaNa devacandro-pAdhyAyakA hI milatA hai para usa samaya suvihitoM kA zAsana sarvatra vidyamAna thA ki ve kahIM para thor3I bahuta zithilatA dekhate to unako jar3a mUla se ukher3a dete the / ataH usa samaya ko suvihitayuga hI kahA jA sakatA hai / asti saptazatI dazA, nivezo dharmakarmaNAm / yaddAnaMzabhiyA bheju sta, rAja zaraNaM gajAH //
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 12 ) kaI granthoM meM yaha bhI likhA milatA hai ki vIra saM0 882 meM caityavAsa zurU huA para vAstava meM yaha samaya caityavAsa zurU ta kA nahIM para caityavAsa meM vikAra kA samaya hai / ataH caityavAsiyoM meM zithilAcAra kA praveza vikrama kI pAMcavIM zatAbdI tatra koraTakka~ nAma pura mastyunnatA zrayam / dvijihvavimukhA yatra, vinatA naninA janAH // tatrA'sti zrI mahAvIra caitya caityaM dadhad dRDham / kailAsa zailavadbhAti, sarvAzraya tayA'nayA // upAdhyAyo'sti tatra zrI devacandra iti zrutaH / vidvadvRnda ziroratna, tamastatihAro janaiH // AraNyaka tapasyayAM, namasyayAM jagatyapi / saktaH zaktAnta raMgA'ri- vijaye bhavatIra bhUH // sarvadevaprabhu, sarvadeva saddhyAna siddhibhRt / siddhakSetre pipAsuH zrI vAraNasyAH samAgamat // vahuzruta parivAro, vizrAntastatra vAsarAn | kAMzcita prabodhyataM, caityavvavahAra mamocayat // sa pAramArthikaM tIvraM dhatte dvAdazadhA tapaH / upAdhyaya stataH sUri, pade pUjyaH pratiSThitaH // " prabhAvika cAritra mAnadeva prabandha pRSTha 191 bhAvArtha - bheja samayamAM saptazato deza mAM koraMTaka nAmanu nagaratu ane tyA mahAvIranu maMdira haMtu jenoM kArabhAra upAdhyAya devacandranA adhikArimAM hato- tejasamaya sarvadevasUri nAmanA AcArya vihAra karatA eka bAra koraMTaka tarapha gayA ane upAdhyAtha devacandane caityanovahIvaTa chor3AvIne AcAcaM pada ApI devasUri banAvyA teja devasUri vRddha devasuri nA nAma thI prasithayA ityAdi '50 muni zrI kalyANavijayajI mahArAja"
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 13 ) ke AsapAsa ke samaya meM huA thA para yaha nahIM samajhanA cAhiye ki usa samaya ke satra caityavAsI zithilAcArI ho gaye the / kyoMki usa samaya bhI bahuta caityavAsI AcArya suvihita evaM acche upa vihArIthe aura unhoM ke likhe huye grantha aura pustakArUda kiye hue Agama Aja bhI pramANika mAne jAte haiM / kisI bhI samAja meM sAdhutva kI apekSA sadA kAla eka se sAdhu nahIM rahate haiM arthAta sAmAnya vizeSa rahA hI karate haiM jisameM bhI caityavAsiyoM kA samaya to bar3A hI vikaTa samaya thA kyoMki usa samaya kaI bAra niraMtara kaI varSoMtaka bhayaMkara duSkAla kA par3anA; tathA jainadharma para vidharmiyoMke saMgaThita AkramaNakA honA aura unake sAmane khar3e kadama DaTa kara rahanA ityAdi una Apatti kAla meM kaI kaI sAdhuoM meM kucha AcAra zithilatA A bhI gaI ho to koI Azcarya kI bAta nahIM hai| phira bhI usa samaya caityavAsiyoM kA prabhAva kama nahIM thA / sakala samAja unako pUjya bhAva se mAnatA thA rAjA mahArAjA unake paramopAsaka the hajAroM lAkhoM jainetaroM ko unhoMne pratibodha de kara naye jaina banAye the, aneka viSayoM para saikar3oM manthoM kA nirmANa kiyA thA, jainadharma ke stambha rUpa aneka maMdiramUrtiyoM kI pratiSThAyeM bhI karavAI thIM / agara yaha kaha diyA jAya ki caityavAsiyoMne jainadharmako usa vikaTa paristhiti meM bhI jIvita rakkhA to bhI atizayokti na hogI / caityavAsiyoM ke samaya kI eka yaha vizeSatA thI ki unakA saMgaThana bala bar3A hI jabardasta thA usa samaya koI bhI vyakti svacchandatApUrvaka koI kArya evaM prarUpatA nahIM kara sakatA thA / evaM caityavAsiyoM kI sattA meM koI vyakti utsUtra prarUpanA kara alaga
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 14 ) mata nahIM nikAla sakatA thA tathA kisI ne utsUtra prarUpanA kI to usako phaurana saMgha bAhara bhI kara diyA jAtA thA / caityavAsiyoM ke liye sabase pahile kI thI, ApakA samaya jainapaTTAvaliyoM ke chaThI zatAbdI kA kahA jAtA hai, aura zithilatA kI thI na ki caityavAsa kii| - svayaM caityavAsI the / itanA hI kyoM para Apane samarAditya kI - kathA meM yahAM taka likhA hai ki sAdhviyoM ke upAzraya meM jina pratimAyeM thIM aura usa caitya meM rahI huI sAdhviyoM ko kevala jJAna bhI ho gayA thA / ataH haribhadrasUri ke mata se caityavAsa burA nahIM thA para caityavAsa meM jo vikAra huA thA vahI burA thA aura * unakI pukAra bhI usa vikAra ke liye hI thI / caityavAsiyoM ke liye dUsarI pukAra varddhamAnasUri kI thI / "ApakA samaya vikrama kI gyArahavIM zatAbdI kA thA, ApakI yaha -pukAra svabhAvika hI thI kyoMki varddhamAnasUri svayaM caurAsI caitya ke adhipati evaM caityavAsI the aura unhoMne caityavAsa ko chor3a - diyA to ve caityavAsiyoM ke liye pukAra kareM isameM Azcarya hI kyA thA / varddhamAnasUri ne jinezvara aura buddhisAgara nAmaka do brAhmaNoM ko dIkSA dI aura unako pATaNa bheje / unhoMne vahAM jAkara vasatimArga nAma kA eka nayA pantha nikAlA / isa vasati* mArga mata ke janma ke prAyaH saba caityavAsI hI the / pukAra haribhadrasUri ne AdhAra se vikrama kI unakI pukAra AcArakyoMki haribhadrasUri tIsarA nambara hai jinavallabhasUri kA, ApakA samaya bikrama kI bArahavIM zatAbdI kA thA aura Apa bhI pahile caityavAsI hI the / caityavAsa chor3akara inhoMne bhI caityatrAsiyoM kI khUba hI
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 15) nindA kii| pramANa ke liye ApakA banAyA 'saMghapaTTaka' nAmaka 'anya vidyamAna hai / jina caityavAsiyoM kA bahumAna kara 'prAcArya abhayadevasUri ne apanI TIkAoM kA saMzodhana karavAyA thA unhIM cetyavAsiyoM kI mAnI huI triloka pUjanIya tIrthakkaroM kI mUrtiyoM ko mAMsa ke Tukar3oM kI upamA de ddaalii| phira bhI kudarata jinavallabha ke anukUla nahIM thii| usane vi0 saM0 1164 Azvina kRSNa trayodazI ke dina cittaur3a ke kille meM Thahara kara bhagavAna mahAvIra ke garbhApahAra nAmaka chaThA kalyANaka kI utsUtra prarUpanA kara DAlI jisapte kyA caityavAsI aura kyA suvihita arthAta sakala zrIsaMgha ne jinavallabha ko saMgha bAhara kara diyaa| / ___ itanA hone para bhI caityavAsiyoM kA prabhAva kama nahIM huA thA para zAsana kI prabhAvanA karane ke kAraNa samAja unakA AdaramAna pUjA satkAra karatA ho rahA / isa viSaya meM adhika na likha kara kevala itanA hI kaha denA maiM ucita samajhatA hU~ ki jainadharma ke prabhAvika puruSoM ke liye vi0 saM0 1334 rAjagacchIya prabhAcandrasUri ne eka prabhAvika caritra nAmaka grantha likhA hai jisameM prAcArya vajUsvAmi se lekara AcArya hemanandra sUri taka ke prabhAvika prAcAryoM kA jIvana saMkalita kiyA hai jisameM adhikatara caityavAsI AcAryoM ko hI prabhASika samajha kara unakA hI prabhAva batalAyA hai jaise vAdIvaitAla zAntisUri, mahendrasUri, droNAcArya, sUrAcArya, vIrAcArya aura hemacandra sUri ke jIvana likhe haiM para nAmadhArI suvihita-sudhAraka evaM * asaMvigna samudAyena, savina, samudAyana saMgha vahiSkRtaH "pravacana24" parIkSA pRSTha
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 16 ) kriyAuddhArakoM kA prabhAvika puruSoM meM nAma nizAna taka bhI nahIM haiM kyoMki ina logoM ne zAsana kI prabhAvanA nahIM kI para zAsana meM phUTa-kusampa DAlakara evaM naye 2 mata nikAlakara zAsana kA saMgaThanabala tor3a 2 kara zAsana ko adhika se adhika nukasAna pahu~cAyA thaa| ataH unhoM kI ginatI prabhAvakoM meM nahIM para utsatraprarUpakoM meM hI kI gaI thii| jarA caityavAsiyoM ke sAtha unakI tulanA karake dekhiyeH 1- caityavAsiyoM ke zAsana meM jainasamAja kA saMgaThana thA vaha bAda meM nahIM rahA kyoMki zrIsaMgha kA saMgaThana tor3ane kA to ina nUtana matadhAriyoM kA khAsa dhyeya hI thaa| 2- caityavAsiyoM ke samaya samAja kI devagurudharma para dRr3ha zraddhA thI vaha bAda meM nahIM rahI thI kyoMki nUtanamatadhAriyoM ne bhadrikA ke hRdaya meM bhedabhAva DAla diyA thA / 3-caityavAsiyoM ke samaya samAja tana dhana ijjata mAna pratiSThA se samRddhizAlI thA vaisA bAda meM nahIM rahA kyoMki mata-- dhAriyoM ne samAja meM phUTa DAla kara unakA punya haTA diyA thA / ___5-caityavAsiyoM ke zAsana meM bar3e 2 rAjA mahArAjA jainadharmopAsaka evaM jainadharma ke anurAgI the vaise bAda meM nahIM rahe kyoMki ve matadhArI loga to kevala ghara meM phUTa DAlane meM hI apanA gaurava samajhate the| 5-caityavAsiyoM ne apanI sattA ke samaya jainadharma kI unnati karake jainadharma ko dedIpyamAna rakkhA thA vaise bAda meM kisI ne nahIM rakkhA / itanA hI kyoM para bAda meM to una logoM
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 17 ) ne aneka prakAra se utsUtra bhASaNa kara jainadharma ko jahA~ tahA~ mAkA sA banA diyA thaa| 6-cetyavAsiyoM ne apane samaya meM jitane jainetaroM ko jaina banAyA thA unake bAda meM kisIne bhI utane nahIM banAye / itanA hI kyoM para isa prakAra naye naye mata nikalane se jainoM kA patana hI huA thaa| . 7-caityavAsiyoM ke samaya jainasamAja kA jitanA dhanabala, manabala evaM saMkhyAbala thA vaha bAda meM nahIM rahA arthAt caityavAsiyoM ke asta ke sAtha jainasamAja kA sUrya bhI asta hotA hI gyaa| ___ ityAdi caityavAsI yuga eka jainiyoM kA utkRSTa punya vRddhi. rUpa utkarSa kA yuga thaa| yaha to maiMne mukhyatA kI bAta kahI hai gauNatA meM kaI caityavAsI zithila bhI hoMge aura ve apanI carama sImA taka bhI pahu~ca gaye hoMge para aise vyaktiyoM kA doSa sarva samAja para nahIM lagAyA jAtA hai phira bhI utsatra prarUpakoM kI bajAya to ve hajAra dajeM acche hI the aura isa prakAra ke zithilAcAro to nAmadhArI suvihitoM meM bhI kama nahIM the| unameM bhI samayAntara patita evaM pariprahadhAriyoM kI pukAreM ho rahI thIM aura kaI bAra kriyA-uddhAra karanA par3A thaa| itanA hI kyoM para unakI mAnyatA ke khilApha bhI kaI mata pantha nikAla kara zAsana ko adhika se adhika nukasAna pahu~cAyA thaa| ___ mere uparokta lekha se pAThaka samajha gaye hoMge ki caityavAsI samAja koI sAdhAraNa samAja nahIM para jainadharma kA stambha evaM
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 18 ) jainadharma ko jIvita rakhane vAlA jainadharma kA zubhacintaka samAja thaa| jisakI kharataroM ne bharapeTa niMdA kI hai / caityavAsiyoM kA saMkSipta paricaya ke pazcAt aba maiM kharatara matotpatti ke liye kahU~gA ki kharatara mata vAle kahate haiM ki vi0 saM0 1080 meM jinezvarasUri ne pATaNa ke rAjA durlabha kI rAjasabhA meM caityavAsiyoM ke sAtha zAstrArtha kara vijaya ke upalakSa meM kharatara viruda prApta kiyA / yaha kahA~ taka ThIka hai ? isake liye sabase pahile to Apa prabhAvika caritra ko uThA kara dekhiye jisakoM zrAcArya prabhAcandrasUri ne vi0 saM0 1334 meM nirmANa kiyA hai usako saba gacchoM vAloM ne pramANika mAnA hai usameM zrAcArya abhayadevasUri ke prabandha meM jinezvarasUri ke liye kyA likhA hai ? jJAtvaucityaM ca sUritve, sthApitau gurubhizratau / zuddhavAsohisaurabhya, vAsaM samanugacchati // 42 // jinezvarastataH sUriraparobuddhisAgaraH / nAmabhyAMvizrutaupUjyairvihAre'numatau tadA // 43 // dade zikSeti taiH zrImatpattane caityasUribhiH / vighnaM suvihitAnAM syAttatrAvasthAnavAraNAt // 44 // yuvAbhyAmapanetavyaM, zaktyA buddhayA ca tatkila / yadidAnIMtane kAle, nAsti prAjJo'bhavatsamaH || 45 // anuzAsti pratIcchAva, ityuktvA gUrjarAvanau / viharantau zanaiH, zrImatpattanaM prApatumudA // 46 // * prANoM ke liye kharatara matopatti bhAga pahilA par3hanA jarUrI hai /
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ sadgItArtha parIvArau,tatrabhrAntaugRhe gRhe / vizuddhopAzrayAlAbhAdvAcaM,sasmaraturguroH // 47 // zrImAn durlabharAjAkhyastatra cAsIdvizAMpatiH / gISpaterapyupAdhyAyo, nIti vikramazikSaNe(NAt) // 48 // zrI somezvaradevAkhyastatra,cAsItpurohitaH / tadga haijagmaturyugmarUpau,sUryasutAviva // 49 // tadvArecakraturvedoccAraM,saMketasaMyutau / tIrtha satyApayantau ca, brAhmaMpaitryaMca daivatam // 50 // caturvedIrahasyAni,sAriNIzuddhipUrvakam / ' vyAkurvantausazuzrAva,devatAvasaretataH // 51 // taddhvAnadhyAnanirmagnacetAHstambhitavattadA / samagrendriyacaitanyaM,zrutyorivasanItavAn // 52 // tatobhaktyAnijaM, bandhumApyAyavacanAmRtaiH / AhavAnAyatayoH, preSItprekSAprekSIdvijezvaraH // 53 // tau ca dRSTvA'ntarAyAtau, dadhyAvambhojabhUH kimu?| dvidhAbhUyAda ( ? ) Adatta, darzanaMzasyadarzanam // 54 // hitvAbhadrAsanAdIni, taddattAnyAsanAni tau / samupAvizatAMzuddhasvakambalaniSadyayoH // 55 // vedopaniSadAMjainazruta,tatvagirA~tathA / vAgbhiH sAmyaM prakAzyaitAvabhyadhattAM tadAziSam // 56 / /
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 20. tathAhi- "apaannipaadohymnogrhiitaa| pazyatyacakSuHsazRNotyakarNaH // svettivishvN,nhitsyvettaa| zivohyarUpIsajilo'vatAdvaH // 57 // UcatuzcAnayoHsamyagavagamyAthasaMgraham / dayayA'bhyadhikaMjaina,tatrAvAmAdriyAvahe / / 58 // yuvAmavasthitaukutretyukte,tenocatuzcatau / / na kutrApi sthitizcaityavAsibhyo labhyate yataH // 59 / / candrazAlAM nijAM candrajyotsanAnimalamAnasaH / satayorApayattatra,tasthatussaparicchadau // 60 // dvAcatvAriMzatAbhikSA,doSairmuktamalolupaiH / navakoTivizuddhaMcAyAtaM,bhaikSyamabhuJjatAm // 61 // madhyAhniyAjJikasmAtta,dIkSitAnagnihotriNaH / AhUyadarzitautatra, niyaMDhautatparIkSayA // 62 // yAvadvidyAvinodo'yaM,virazceviparSadi / varttatetAvadAjagmurniyuktAzcaityamAnuSAH // 63 // Ucuzca te jhaTityeva, gamyatAMnagarAdvahiH / asminna labhyate sthAtuM, caityabAhyasitAmbaraiH // 64 // purodhAHpAhanirNeyamidaMbhUpasabhAntare / itigatvAnijezAnamidamAkhyAtabhASitam // 65 //
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ . .. .... ityAkhyAtecataiH sarvaiHsamudAyenabhUpatiH / vIkSitaHprAtarAyAsIttatra,sauvastiko'pi saH // 66 // vyAjahArAthadevAsmadgRhejainamunIubhau / svapakSesthAnamaprApnuvantau,saMprApatustataH // 67 // mayA ca guNagRhyatvAt, sthApitAvAzraye nije / bhaTTaputrAamIbhirme,prahitAzcaityapakSibhiH // 68 // atrAdizata methUNaM, daNDaM vA'trayathArhatam / zrutvetyAha smitaM kRtvA, bhUpAlaH samadarzanaH // 69 // mtpuregunnino'ksmaaddeshaantrtaagtaaH| vasantaH kena vAryante ?, ko doSastatra dRzyate ? // 70 // anuyuktAzca te caivaM, prAhuH zRNu mahipate / / . purA zrIvanarAjA'bhUt,cApotkaTavarAnvayaH // 71 // sa bAlye varddhitaH zrImaddevacandreNasUriNA / nAgendragacchabhUddhAraprAgvarAhopamAspRzA // 72 // paMcAsarAbhidhasthAnasthitacaityanivAsinA / puraM sa ca nivezyedamatra, rAjyaMdadhaunavam // 73 // vanarAjavihAraMca,tatrAsthApayataprabhuM / kRtajJatvAdasauteSAM,gurUNAmarhaNavyadhAt // 74 // vyavasthA tatra cAkAri, saGgha ne nRpasAkSikam / saMpradAya vibhedana, lAghavaM na yathA bhavet // 75 // - -
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ caityagacchayativAtasammatovasatAnmuniH / nagaremunibhirnAtra,vastavyaMtadasammataiH // 76 // rAjJAM vyavasthA pUrveSAM, pAlyA pAzcAtyabhUmipaiH / yadAdizasi tatkAya, rAjannevaM sthite sati // 77 / / rAjA prAha samAcAraM, prAgbhUpAnAM vayaM dRr3ham / pAlayAmoguNavatAM,pUjAMtUllaGghayama na // 78 // bhavAdRzAMsadAcAraniSThAnAmAziSAnRpAH / edhaMteyuSmadIyaMtadrAjyaMnAtrAstisaMzayaH // 79 // "uparodhena"noyamamISAMvasanaMpure / anumanyadhvamevaMca,zrutvA tetra tadAdadhuH // 80 // sauvastikastataHprAha,svAminneSAmavasthitau / bhUmiH kApyAzrayasyArtha,zrImukhenapradIyatAm // 81 // tadAsamAyayautatra,zaivadarzanivAsavaH / jJAnadevAbhidhaHkrUra samudravirudArhataH // 82 // abhyutthAya samabhyarcya, niviSTaM nija Asane / rAjA vyajijJapatkiMcidatha (dha pra0) vijJapyate prabho! / / 83 // prAptAjainarSayasteSAmarpayadhvamupAzrayam / ityAkarNyatapasvIndraH, prAhaprahasitAnanaH // 84 // guNinAmarcanAMyUyaM kurudhvaMvidhutainasam / so'smAkamupadezAnAM, phalapAkaH zriyAM nidhiH // 85 //
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 23 ) zivaevajino, bAhyatyAgAtparapadasthitaH / darzaneSuvibhedohi,cihnamithyAmateridam // 86 // nistuSavrIhihaTTAnAMmadhye'tra (tripra0) purussaashritaa| bhUmiH purodhasA grAhyopAzrayAyayathAruci // 87 // vighnaH svaparapakSebhyo, niSedhyAsakalomayA / dvijastaccapratizrutya,tadAzrayamakArayat // 88 // tataHprabhRtisaMjajJe,vasatInAMparamparA / mahadbhiH sthApitaM vRddhimazrute nAtra saMzayaH // 89 / / zrIbuddhisAgarasUrizcakevyAkaraNaMnavam / sahasrASTakamAnaMtacchrIbuddhisAgarAbhidham // 90 // anyadAviharantazca, zrIjinezvarasUrayaH / punardhArApurIprApuH, sapuNyaprApyadarzanAm // 91 // "prabhAvika caritra pRSTa 275" bhAvArtha-zrAcArya varddhamAnasUri ne jinezvara va buddhisAgara ko yogya samajhakara sUri pada diyA aura unako AjJA dI ki pATTaNa meM caityavAsI prAcArya suvihitoM ko Ane nahIM dete haiM ataH tuma jAkara suvihitoM ke Thaharane kA dvAra khola do / guruAjJA zirodhArya kara jinezvarasUri evaM buddhisAgarasUri vihAra kara kramazaH pAdRNa pahu~ce ghara ghara meM yAcanA karane para bhI unako Thaharane ke liye upAzraya nahIM milaa| usa samaya pATaNa meM rAjA durlabha rAja karatA thA aura somezvara nAma kA rAjapurohita bhI bahA~ rahatA thaa| donoM muni calakara usa purohita ke yahAM Aye
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 24 ) aura Apasa meM vArtAlApa hone se purohita ne unakA satkAra kara Thaharane ke liye apanA makAna diyA kyoMki jinezvarasUri evaM buddhisAgarasUri jAti ke brAhmaNa the / ataH brAhmaNa brAhmaNa kA satkAra kare yaha svAbhAvika bAta hai / isa bAta kA patA jaba caityavAsiyoM kA lagA to unhoMne apane AdamiyoM ko purohita ke makAna para bhejakara sAdhutroM ko kahalAyA ki isa nagara meM caityavAsiyoM kI AjJA ke binA koI bhI zvetAmbara sAdhu Thahara nahIM sakate haiM ataH tuma jaldI se nagara se cale jAo ityAdi / AdamiyoM ne jAkara saba hAla jinezvarAdi ko sunA diyA / isa para purohita somezvara ne kahA ki maiM rAjA ke pAsa jAkara nirNaya kara lUMgA Apa apane mAlikoM ko kaha denA / una zrAdamiyoM ne jAkara purohita kA saMdeza caityavAsiyoM ko sunA diyA / isa para ve saba loga zAmila hokara rAjasabhA meM gye| idhara purohita ne bhI rAjasabhA meM jAkara kahA ki mere makAna para do zvetAmbara sAdhu zrAye haiM maiMne unako guNI samajha kara Thaharane ke liye sthAna diyA hai / yadi isameM merA kucha bhI aparAdha huA ho to Apa apanI icchA ke anusAra daMDa deM | caivAsiyoM ne rAjAvanarAjacAvar3A aura AcArya devacandrasUri kA itihAsa sunA kara kahA ki Apake pUrvajoM se yaha maryAdA calI AI hai ki pATaNa meM caityavAsiyoM ke alAMvA zvetAmbara sAdhu Thahara nahIM sakegA / zrataH usa maryAdA kA Apako bhI pAlana karanA cAhiye ityAdi / isa para rAjA ne kahA ki maiM apane pUrvajoM kI maryAdA kA
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 25 ) bar3hatA pUrvaka pAlana karane, ko kaTibaddha hU~ para Apase itanI prArthanA karatA hU~ ki mere nagara meM koI bhI guNI jana A nikale to unako Thaharane ke liye sthAna to milanA cAhiye / ataH zrApa isa merI prArthanA ko svIkara kareM ? caityavAsiyoM ne rAjA kI prArthanA svIkAra krlii| jaba caityavAsiyoM ne rAjA ko prArthanA svIkAra karalI taba usa avasara ko pAkara purohita ne rAjA se prArthanA kI ki he rAjan ! ina sAdhuoM ke makAna ke liye kucha bhUmi pradAna karAveM ki inake liye eka upAzraya banA diyA jAya ? usa samaya eka zaivAcArya rAjasabhA meM AyA huA thaa| usane bhI purohita kI prArthanA ko madada dI / ataH rAjA ne bhUmidAna diyA aura purohita ne upAzraya banAyA jisameM jinezvarasUri ne cAturmAsa kiyA / bAda caturmAsa ke jinezvarasUri vihAra kara dhArAnagarI kI ora padhAra gye| . isa ullekha se pAThaka svayaM jAna sakate haiM ki jinezvarasUri pATaNa jarUra padhAre the para na to ve rAjasabhA meM gaye na caityavAsiyoM ke sAtha zAstrArtha huA aura na rAjA ne kharatara viruda hI diyA / isa lekha se spaSTa pAyA jAtA hai ki rAjasabhA meM kevala somezvara purohita hI gayA thA aura usane rAjA se bhUmi prApta kara jinezvarasUri ke liye upAzraya banAza jisameM jinezvara 1. pATaNa basAne meM AcArya zIlaguNasUri kA ho upakAra thA, aura devacandrasUri zIlaguNasUri ke ziSya the aura vanarAja ke kArya meM inakI pUrI madada thI ataH devacandrasUri kA nAma liyA ho|
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ ri ne caturmAsa kiyA aura bAda caturmAsa ke vihAra kara dhAya nagarI kI ora padhAra gye| ____ aba Age calakara dekhiye isase milatA huA eka pramANa khAsa kharataroM ke ghara kA hai jisako yahAM uddhRta kara diyA jAtA haivacchA! gacchaha aNahilla paTTaNe saMpayaM jao tattha / suvihiajaippavesaM ceiamuNiNonirvAriMti // 1 // sattIe buddhie suvihiasAhUNa tattha ye paveso / kAyavvo tumha samo anno nahu atthi ko'viviU // 2 // sIse dhariUNa guruNameyamANaM kameNa te pttaa| gujaradharAvayaMsaM aNahillabhihANayaM nagaraM // 3 // gIatthamuNisameyA bhamiA paimaMdiraM vasahiheU / sA tattha neva pattA gurUNa to samariaM vayaNaM // 4 // tattha ya dullaharAo rAyA rAvva savva klklio| tattha (ssa) purohiasAro somesaranAmao AsI // 5 // tassa ghare saMpannA (te pattA) so'vihu taNayANa veaajjhayaNaM / kAremANodiTThosiTTho sUrippahANehiM // 6 // suNu vakravANaM veassa erisaM sAraNIi parisuddhaM / , so'vi suNaMto upphullaloaNNe vimhio jAo // 7 // kiM bamhA rUvajuyaM kAUNaM attaNA ihaMuiNNo / iha ciMtaMto vippo payapaumaM vaMdaI tesiM // 8 //
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 27 ) sivasAsaNassa jiNasAsanassa sArakhare gaheUNaM / ia AsIsA dinnA sUrIhiM sakajjasiddhikae // 9 // 'apANi pAdo jhamano grahItA, pazyatya cakSuH sa zRNotya karNAH / sa vetti vizvaM nahi tasya vettA, zivo hyarupI sa jino'vatAdva // 10 // to vippo te jaMpai ciThThaha guTThI tumehiM saha hoi / tumha pasAyA veatthapAragA huti me a suA // 11 // 'ThANAbhAvA amhe ciTThAmo kattha ittha tuha nayare ? | ceiavAsiamuNiNo na diMti suvihiajaNe vasiu // 12 // teNavi sacaMdasAlA uvIMra ThAvittu suddha asaNeNaM / paDilAbhi majjhahe parikhiA savvasattheSu // 13 // tatto cesyavAsI amuDA tatthAgayA bhaNati imaM / nIsaraha nayaramajjhA ceiabajjhA na iha ThaMti // 14 // ia vutaM sou raNo purao purohio bhaNai / rAyAvi sayalaceiavAsINaM sAhae purao / / 15 / / jai ko'vi guNaDDhANaM imANa purao virUvayaM bhaNihi / taM niarajjAu phuDaM nAsemi sakimiyabhasaNuvva // 16 // raNNo AeseNaM vasahi~ lahiu ThiA caummAsiM / tatto suvihiamuNiNo viharaMti jahicchiaM tattha // 17 // " ityAdi rudrapallIya saMghatilaka sUrikRta darzana saptatikA vRtA " pravacana parIkSA pR0 283
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ (28 ) bhAvArtha-varddhamAnasUri ne jinezvarasUri ko hukma diyA ki tuma pATaNa jAtro kAraNa pATaNa meM caityavAsiyoM kA jora hai ki ve suvihitoM ko pATaNa meM Ane nahIM dete haiM ataH tuma jA kara suvihitoM ke lie pATaNa kA dvAra khola do / vasa guruAjJA svIkAra kara jinezvarasUri buddhisAgarasUri kramazaH vihAra kara pATaNa padhAre / vahAM pratyeka ghara meM yAcanA karane para bhI unako Thaharane ke lie sthAna nahIM milA usa samaya unhoMne guru ke bacana ko yAda kiyA ki ve ThIka hI kahate the ki pATaNa meM caityavAsiyoM kA jora hai khaira usa samaya pATaNa meM rAjA durlabha kA rAja thA aura unakA rAjapurohita sAmezvara brAhmaNa thaa| donoM sUri cala purohita ke vahA~ gaye / paricaya hone para purohita ne kahA ki Apa isa nagara meM virAjeM / isa para sUrijI ne kahA ki tumhAre nagara meM Thaharane ko sthAna hI nahIM milatA phira hama kahA~ ThahareM ? isa ha lata meM purohita ne apanI candrazAlA khola dI ki vahA~ jinezvarasUri Thahara gye| yaha bitIkAra caityavAsiyoM ko mAlUma huA to ve (pra0 ca0 unake AdamI ) vahA~ jA kara kahA ki tuma nagara se cale jAo kAraNa yahAM caityagasiyoM kI sammati binA koI zvetAmbara sAdhu Thahara nahIM sakate haiM / isa para purohita ne kahA ki maiM rAjA ke pAsa jA kara isa bAta kA nirNaya kara lgaa| bAda purohita ne rAjA ke pAsa jA kara saba hAla kaha diyA / udhara se saba caityavAsI rAjA ke pAsa gaye aura apanI sattA kA itihAsa sunaayaa| Akhira rAjA ke Adeza se vasati prApta kara jinezvarasUri pATaNa meM caturmAsa kiyA usa samaya se suvihita muni pATaNa meM yathA icchA vihAra karane lge|
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 29 ) yaha lekha khAsa jinezvarasUri ke anuyAyiyoM kA hai| isameM jinezvarasUri pATaNa gaye the para na to ve rAjasabhA meM gaye the na caityavAsiyoM ke sAtha unakA zAstrArtha huaa| aura na rAjA durlabha ne unako kharatara viruda hI diyA thA, kevala purohita rAjasabhA meM gayA thA / samajha meM nahIM AtA hai ki kharatara jhUTha mUTa hI jine - zvarasUri ko kharatara kaise banA rahe haiM ? isI prakAra AcArya prabhA caMdrasUri racita prabhAvika caritra kA pramANa hama pUrva udhRta kara Aye haiN| ye donoM pramANa prAcIna yAnA caudahavIM zatAbdI ke haiM isake pUrva kA koI bhI pramANa nahIM milatA hai ki jinezvarasUri ko kharatara viruda to kyA para jisase rAjasabhA meM jAnA yA zAstrArtha honA siddha hotA ho / jinezvara sUri ke pATaNa jAne kA samaya Adhunika kharataroM ne vi0 saM0 1080 likhA hai vaha bhI galata hai jisako maiM pahile bhAga meM likha AyA hU~ ki vi0 saM0 1080 meM pATaNa kA rAjA durlabha nahIM para bhAma thA / rAjA durlabha kA rAja to vi0 saM0 1078 taka hI rahA thA / ata. kharataroM kA yaha likhanA galata hai. hai ki vi0 saM0 1080 meM jinezvarasUri ko kharatara viruda milA thA / eka savAla yaha upasthita hotA hai ki caityavAsI loga suvihitoM ko nagara meM kyoM nahIM Thaharane dete the ? zAyada caityavAsiyoM ko yaha bhaya hogA ki yaha caityavAsiyoM se nikala kara nAmadhArI suvihita jainasaMgha ke saMgaThana bala ke Tukar3e Tukar3e karake saMgha meM phUTa kusampa ke bIja na bo DAleM aura Akhira unhoM kI dhAraNA solaha Ane satya hI niklii| kAraNa, pATaNa meM jinezvarasUri
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 30 ) ko Thaharane ke lie sthAna milA aura unhoMne caityavAsa aura vasativAsa kA bhedaDAla saMgha meM phUTa ke bIja bo hI diye phira to prAma grAma meM vasativAsiyoM ke liye naye 2 makAna banane zurU ho gaye jaise DhUMr3hiyoM ke liye prAma prAma meM sthAnaka banavAne kA pracAra huA thA / ____manuSya abhimAna ke gaja para savAra ho jAtA hai, taba vaha hitAhita kA bhAna taka bhUla jAtA hai| yahI hAla nAmadhArI suvihitoM kA huA hai| jinezvarasUri caityavAsiyoM ke zithila AcAra kI pukAra karane ko pATaNa gaye para vahAM Apane svayaM apane lie banAye huye makAna meM caturmAsa kara vajrakriyA rUpapApa kI gaTharI zira para uThAI / kAraNa, sAdhu ke liye banAye huye makAna meM sAdhu ko paira rakhanA bhI nahIM kalpatA hai| yadi sAdhu ke liye banAyA huA makAna meM sAdhu Thahare to AcArAMgasUtra meM sAvadha eSa vaJakriyA. dazavaikAlika meM AcAra se bhraSTa tathA nizIthasUtra meM daMDa batalAyA hai| yaha kArya caityavAsa kA rUpAntara nahIM to aura kyA hai ? khaira yaha to huI jinezvarasUri ke pATaNa jAne kI bAta jisakA sArAMza yaha hai ki na to jinezvarasUri rAjasabhA meM gaye na caityavAsiyoM ke sAtha zAstrArtha huA aura na rAjA ne kharatara viruda hI diyaa| ___ yadi jinezvara sUri ko kharatara viruda milA hotA to unake yAda aneka prAcArya huye aura unhoMne aneka pranthoM kA nirmANa bhI kiyA, para unhoMne kisI sthAna para yaha nahIM likhA hai ki jinezvarasUri ko kharatara viruda milA thA / khAsa abhayadevasUri ne apanI banAI TIkAoM meM jinezvarasUri ko candrakula ke likhA hai
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 31 ) ( dekho kharataramattotpatti bhAga pahilA) Age cala kara hama jinavallabhasUri ke pranthoM ko dekhate haiM ki unhoMne kahIM para jinezvarasUri ko kharatara likhA hai yA nhiiN| na cakorodIyatamalamadoSamata menirasta sadvRttam / nAlikakRtAvakAzodayamaparaM cAMdramastikulam // 1 // tasmin budho'bhavadasaGgavihAravartI, sUrirjinezvara iti prathitodaya zrIH / zrI varddhamAna gurudeva matAnusArI hArIbhavan hRdi sadA giridevatAyAH // 2 // "jina vallabhIya prazastyapara nAmnyamaSTa saptatikAyAM" pra. 50 pR0 294 jinavallabhasUri ke uparokta lekha meM zAstrArtha evaM kharatara viruda kI gaMdha taka bhI nahIM hai| yadi jinavallabhane caityavAsiyoM ke zAstrArtha kI vijaya meM kharatara viruda milanA suna liyA hotA to vaha apane saMgha paTTaka jaise prantha meM evaM jinezvarasUri ke sAtha yaha bAta likhe binA kabhI nahIM rahatA para kyA kare usake samaya kharatara zabda kA janma taka bhI nahIM huA thaa| ___ Adhunika kharatara loga mahAprabhAvika abhayadevasUri ko kharatara banAne kA mithyA prayatna kara rahe haiM parantu abhayadevasari ke viSaya meM to maiMne prathama bhAga meM vistAra se likha diyA ki ve kharatara nahIM para candrakula meM the| itanA hI kyoM para ApakI saMtAna paramparA meM bhI koI kharatara paidA nahI huA thaa| dekhiye khAsa abhayadevasUri ke paTTadhara varddhamAnasUri huye haiM ve kyA likhate haiN|
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ (. 32 ) caMda kule caMdajaso dukkara tava caraNa sosiasarIro / appapaDibaddha vihAro sUruvva viNiggayapayAvo // 1 // eNapariggaha rihio vivihasAraMgasaMga ho nicaM / sayalakkha vijaya payaDo'vi ekasaMsArabhayabhIo // 2 // iMdiaturiaturaMga mavasiaraNasusArahI mahAsatto / dhammArAmullUraNamaNa makkaDa rUdra bAbAcAro // 3 // khamadama saMjama guNarohaNo vijiadujjayAgo / Asi sividdhamANo sUrIsavvattha supasiddho // 4 // sUrijiNesara siribuddhisAyarA sAyaruvva gaMbhIrA / surugurusukkasaritthA sahoarA tassa do sIsA // 5 // vAyaraNachaMda nighaMTu kavvaNADayapamANa samaesa | aNivArI appayArA jANa maI sayala satyesu // 6 // tANa viNeo siriabhayadevasUrittinAma vikrakhAo / vijayakkho pacakkho kaya vikayasaMgaho dhamme // 7 // jiNamayabhavaNabhaMtaragUDhapayatthANa paDaNe jassa / dIvayasihivva vimalA sUI buddhI pavitthariA || 8 || ThANAi navaM gANaM paMcAsayapamuhapagaraNANaM ca / vivaraNa karaNeNa kao uvayAro jeNa saMghassa // 9 // sha do va tiSNava kavi tu laggeNa jaiguNA hu~ti / kalikAle jassa puNo vucchaM savvehivi guNehiM // 10 //
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 33 ) sIsehiM tassa raiaM cariamiNaM vaddhamANasUrIhiM / hou paDhaMtasuNaMtANa kAraNaM mokavasukkhassa // 11 // "vaImAnasUrikRta prAkRta gAthAtmaka zrIRSabhadevacaritraprazastau" pravacana parIkSA pRSTa 291 isa lekha meM jinezvarasUri evaM abhayadevasUri ke sAtha kharatara zabda kI bU taka bhI nahIM hai Age cala kara ina varddhamAna sUri ke paTTadhara padmaprabhasUri hue| Apa kyA likhate haiM - pUrvaM candrakule babhUva vipule zrI varddhamAnaprabhuH, sUrimaGgala bhAjanaM sumanasAM sevyaH suvRttAspadam / ziSyastasya jinezvaraH samajani syAdvAdinAmagraNIH, bandhustasya ca buddhisAgara iti vidyapAraGgamaH // 1 // sUriH shriijincndro'bhydevgururnvaanggvRttikrH| / zrIjinabhadra munIndro jinezvara vibhostrayaH ziSyAH // 2 // cakrezrIjinacandrasUri gurubhidhurya:prasannAbhidha-stena / grantha catuSTayIsphuTamatiH zrIdevabhadra prbhuH| - devAnanda munIzvaro'bhavadatazcAritriNAmagraNIH saMsArAmbudhipAragAmi janatAkAmeSu kAmaM sakhA // 3 // yanmukhAvAsavAstavyA, vyavasyati sarasvatI / gantuM nAnyatra sa nyAyyaH, zrImAndevaprabha prabhuH // 4 // mukuratulAmaGkurayati vastu pratibimba vishdmtivRttim| . zrIvibudhaprabhacittaM na vidyate vaiparItyaM tu // 5 //
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 34 ) tatpada padmabhramarazcakra padmaprabhazcarita metad / vikramato'tikrAnte vedagraharavi 1294 miti samaye // 6 // iti zrI panaprabhasUri viracita zrI muni suvrata caritra prazastau prabacana parIkSA pRSTha 292 . isa lekha meM bhI na to jinezvarasUri ke zAstrArtha kA jikra hai aura na kharatara viruda kI gandha bhI hai / Age cala kara abhayadevasUri kI santAna meM eka dharmaghoSasUri nAma ke AcArya hue, unhoMne AbU ke mandira kI pratiSThA karavAI jisakA zilAlekha kyA udaghoSanA karatA hai dekhiye / svastizrInRpavikrama saMvat 1293 varSe vaizAkha zukla 15 zanAvoha zrIarbudAcalamahAtIrthe aNahillapuravAstavya prAgvATajJAtIya ta0 zrIcaMDaprasAda mahaM0 somAnaye ta0 AsarAja suta mahaM zrImalladeva mahaMzrIvastupAla yoranuja mahaM-zrItejapAlena kArita zrIlUNasIhavasahikAyAM zrIneminAtha caitye ityAdi yAvat zre0 ghelaNa samuddhara pramukha kuTumba samudAyena zrIzAntinAtha bimbaMkAritaM pratiSThita ca navAGgI vRttikAraka zrIabhayadevasUrisaMtAnIyaiH zrIdharmaghoSasUribhi" pravacana parIkSA pRSTha 292 isa zilAlekha se itanA to spaSTa siddha ho sakatA hai ki abhayadevasUrI to kyA para ApakI paramparA meM koI bhI kharatara paidA nahIM huA thA, itanA hI kyoM para abhayadevasUri ke sAtha kharataroM kA kucha sambandha bhI nahIM thA / kAraNa zrIabhayadevasUri to
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 35 ) zuddha candrakula kI paramparA meM hai taba kharatara mata kI utpati kurzva* purAgacchIya jinavallabhasUrI ke paTTadhara jinadattasUri se huI thI / uparokta pramANika pramANoM ko par3ha kara pAThakoM ko yaha savAla 'honA svAbhAvika hI hai ki jaba prAcIna kisI prantha meM jinezvara sUri kA caityavAsiyoM ke sAtha zAstrArtha evaM kharatara viruda kI jikra taka nahIM hai to phira yaha mAnyatA kisake dvArA aura kisa samaya meM huI ki jinezvarasUri kA caityavAsiyoM ke sAtha zAstrArthaM huA aura rAjA durlabha ne jinezvarasUri ko kharatara viruda diyA ? jinezvarasUri kA caityavAsiyoM ke sAtha zAstrArtha aura kharatara viruda kI kalpanA eka hI sAtha meM nahIM huI thIM parantu pahile zAstrArtha kI kalpanA kI gaI thI aura bAda meM kharatara viruda kI / jisameM zAstrArtha kI kalpanA to sabase pahile vikrama kI terahavIM zatAbdI meM jinapatisUri ne kI thI jaise ki: caulukyavaMzamuktAmaNikyacAru tatvavicAracAturI dhurINa vilasadaMgaraMga nRtyannItyaMganAe~ jitajagajhana samAja zrIdurlabharAja mahArAja sabhAyAM / analpajalpajaladhi samucchaladatucchavikalpakallolamAlA kavalitavahalaprativAdikovida grAmaNyAsaMvimuninivahAgraNyA, suvihitavasatipathaprathanaraviNA vAdikesariNA zrIjinezvarasUriNA / zrutayuktibhirvahudhA, caityavAsavyavasthApanaMpratipratikSipteSvapi lAMpaTyAbhinevezAbhyAM tannirbaMdha majahatsu yathAcchaMdeSu / jinavallabhasRrikrata saMgha paTaka pRSTha 4
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ isa TIkA meM jinapatisUri ne jinezvarasUri ko vAdI vija. yatA. batalAyA hai yaha kevala jinezvarasUri ke vizeSaNa rUpa meM hI hai na ki rAjasabhA meM jAkara kisI caityavAsiyoM ke sAtha zAstrArtha kara vijaya prApta karane ke liye hai phira bhI pichale logoM ne gAr3IrI pravAha kI bhAMti jinapatisUri kI TIkA kA sahArA lekara bhinnabhinna kalpanA kara DAlI haiM para jaba khAsa jinapatisari ne hI mithyA kalpanA kI jo Upara ke pramANoM se sAbita hotA hai to pichale logoM kI kalpanA to svayaM hI mithyA sAbita ho jAtI hai / aba yaha savAla upasthita hotA hai ki jinapatisari ne yaha mithyA kalpanA kyoM kI hogI ? isake liye yaha kahA jA sakatA hai ki usa samaya jinapatisari ke sAmane kaI aise bhI kAraNa upasthita the ki unako isa prakAra kI mithyA kalpanA karanI par3I jaise ki: 1-yaha saMghapaTaka nAmaka grantha jinavallabhasUri ne caityavAsiyoM ke khaMDana ke viSaya meM banAyA thA jisakI TIkA jinapatisUri likha rahe the| . 2-caityavAsiyoM ko vizeSa halake dikhAne the| 3-caityavAsI jinavallabhasUri ko garbhApahAra nAmaka chaTA kalyANaka kI utsUtra prarUpanA ke kAraNa saMgha bAhara karane meM zAmila the isakA badalA bhI lenA thA / 4.-jinezvarasUri pATaNa gaye usa samaya caityavAsiyoM ne na to unako Thaharane ke lie sthAna diyA thA aura na Thaharane hI diyA thA usakA bhI roSa thaa| 5-jinadattasUri ne pATaNa meM striyoM ko jinapajA niSedha
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 37 ) kara utsUtra kI prarUpanA kI jisase unako saMgha bAhara karane meM bhI caityavAsI zAmila the yaha bAta bhI jinapati ko khaTakatI thii| 6- caityavAsiyoM ko yaha bhI batalAnA thA ki pahile bhI jinezvarasUri ne pATaNa meM caityavAsiyoM ko parAjaya kiyA thaa| 7-vidhimArga nAmaka naye mata para jo utsUtra kA kalaMka yA usako bhI chipAnA-miTAnA evaM dho DAlanA thaa| ityAdi kAraNoM se jinapatisUri ne isa prakAra kI mithyA kalpanA kI thii| phira bhI usa samaya jinapatisUri ne eka bar3I bhArI bhUla to yaha kI thI ki jinezvarasUri ke lie anyAnya vizeSaNoM ke sAtha kharatara viruda kA vizeSaNa lagAnA bhUla gaye / basa yaha jinapatisUri kI bhUla hI Aja kharataroM ke mArga meM ror3A aTakA rahI hai| zAyada kharatara zabda kI utpatti jinadattasUri kI khara prakRti ke kAraNa huI thI aura usa samaya isa kharatara zabda ko jinadattasUri va unake ziSya apamAna ke rUpa meM samajhate the aura jinapatisUri ke samaya isako adhika samaya bhI nahIM huA thA ! kAraNa, jinadattasUri kA dehAnta vi. saM. 1211 meM huzrA taba saM0 1223 meM jinapati-sUri banA thA / yahI kAraNa hai ki jinapati ne jinadattasUri ko kharatara nahIM likhA thA / ____ aAdhunika kharataroM ko isa apamAna sUcaka aura lokanindanIya kharatara zabda para itanA moha evaM Agraha ho AyA hai ki kharatara zabda ko biruda evaM prAcIna siddha karane ke liye 'SaTa sthAnakaprakaraNa' kI prastAvanA meM kharatara matAnuyAyiyoM ke kaI pramANa uddhata kara bicAre thalI jaise bhadrika logoM ko dhokho diyA hai phira
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 38 ) bhI una prANoM se to ulTA yaha siddha hotA hai ki vikrama kI caudahavIM zatAbdI taka to kisI kI bhI yaha mAnyatA nahIM thI ki jinezvarasUri ko zAstrArtha kI vijaya meM kharatara viruda milA thA / hAM bAda meM yaha kalpanA kI gaI hai ki jinezvarasUri ko zAstrArtha kI vijaya meM kharatara viruda milaa| agara gyArahavIM zatAbdI meM viruda mile jisakI 30 varSa taka ke sAhitya meM gandha taka nahIM aura 300 varSoM ke bAda vaha gupta rahA huA viruda pragaTa ho yaha kabhI ho hI nahIM sakatA hai / khaira, kharataroM ke diye hue pramANoM ko maiM yahAM uddhata kara detA hU~ ki ina pramANoM se jinezvarasUri ko kharatara viruda milA siddha hotA hai yA kharataroM kI mithyA kalpanA sAbita hotI hai lIjie - pahalA pramANa abhayadevasUri kI TIkA kA hai jisake liye maiM prathama bhAga meM zrIsthAnAyAMgasUtra, samavAya gasUtra, bhagavatIsUtra, aura jJAtA upapAtikasUtra kI TIkAoM kA pramANa de AyA hU~ ki unhoMne jinezvarasUri koM candrakula kA honA likhA hai / - vi. saM. 1139 varSe zrI guNacandragaNi vinirmita prAkRta vIra: caritra prazasti prAnte - bhavajalehi vIisaMbhaMta bhaviyasaMtANa tAraNa samattho / bohitthovva mahattho sirijiNesaro paDhamo // 51 // gururAo dhavalAo suvihiyA' sAhusaMtI jAyA / himavaMtAo guguvva niggayA sayalajaNapuJjA // 52 // SaT sthAnaka prakaraNam pRSTha 1 saM0 1132, 1141, 1169, 211, varSeSu kramazaH janma dokSA sUripadasvargabhAjaH zrI jinadatta sUrayaH gaNadhara sArddhazatake -
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 39 ) tesiM payapaumasevArasio bhamaruvva svvbhmrhio| sasamayaparasamayapayatthasatthavitthAraNasamattho // 64 // aNahillavADae nADaivva daMsiyasupatta saMdohe / paurapae bahukavidUsage ya sannAyagANugae // 65 / / saDDiyadullaharAe sarasaiaMkova sohie suie / majho-rAyasahaM pavisiUNa loyAgamANumayaM // 66 // nAmA yariehiM samaM kariyaM vicAraM viyaarrhiehiN| vasaihiM nivAso sAhUNa Thavio ThAvio appA // 67 // ___ isa lekha meM vasativAsa kA jikra hai para zAstrArtha evaM kharatara kI gandha taka bhI nahIM hai 1-kharataroM ne suvihita zabda kA artha phuTanoTa meM kharatara kiyA hai yaha eka bhadrika janatA ko dhokhA dene ko eka jAla racA hai| kyoMki suvihita zabda mAtra se hI baratara kahA jAya to pratyeka gAcha meM suvihita bhAcArya hue haiM tathA gagadhara saudharma aura ApakI santAna bhI suvihita hI the unako bhI kharatara kahanA cAhiye, phira eka jinezvara sUri ko hI kharatara kyoM kahA jAya ? 2 dUsare kharataroM ne 'vasativAsa' zabda ke sAtha bhI kharatara zabda ko jor3a diyA hai yaha bhI dhokhe kI hI bAta hai| yadi vativAsa ko hI kharatara kahA jAya to bhagavAna bhadrabAhu ko bho kharatara kahanA cAhiye / kAraNa sabase pahile vasativAsa kA ullekha unhoMne hI kiyA thaa| kharataroM ! aba jamAnA aisA nahIM hai, ki tuma isa prakAra janatA ko bhrama meM DAla sko| kyA saiMkaDoM varSoM meM bhI tumako eka do lekhaka aise nahIM mile ki eka rAjA kI ora se mile hue kharatara viruda ko spaSTa zabdoM meM likha sake ? ki Apako isa prakAra mAyA kapaTAI evaM prapaMca nAva racanA par3A hai| (lekhaka)
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 40 ) kavi palda kA lekha - pahale bhAga meM tathA jinapatisUri kA lekha isI bhAga meM mudrita ho cukA hai / saM0 1285 zrI pUrNabhadragaNi vinirmite dhanyazAlibhadracaritraprAnte zrImadgurjara bhUmibhUSaNamaNau zrIpane patne / zrImadurlabharAjarAja purato yazcaityavAsi dvipAn / / nirloDyAgamahetu yuktinaravarai vasiM gRhasthAlaye / sAdhUnAM samatiSThapanmuni mRgAdhIzo'pradhRSyaH paraiH || 1 // sUriHsa cAMdrakulamAnasarAjahaMsaH, zrImajinezvara iti prathitaH pRthivyAM / jajJelasaccaraNarAgabhRdiddha, zuddhapakSadvayaM zubhagatiM sutarAM dadhAnaH ||2|| --- saM0 1263 varSe dvAdazakulakavivaraNe upAdhyAyaH jinapAla :zrImaccAMdrakulAMvaraikataraNeH zrIvarddhamAnaprabhoH, ziSyaH sUrijinezvaro mativacaH prAgalbhyavAcaspatiH / AsI durlabharAjarAjasadasi prakhyApitAgAravadvezmAvasthiti rAgamajJa sumunitrAtasya zuddhAtmanaH // 1 // saM0 1317 varSe zrAvakadharma prakaraNa vRttiprAnte lakSmItilakopAdhyAyaHprAdoSAnapahastya kugrahakRtAn siddhAntadRSTyAvasanyadhvAnaMzubhasiddhilagnamabhitaH prAmANikatvaM nayan / sthAne durlabharAjazakragurutAM prApatsucandrAnvayo - taMsaH sUrijinezvaraH samabhavat traividhyavadyakramaH // 1 // SaTa sthAnaka prakaraNam pRSTha 2
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 41 ) kharataroM kI ora se uparokta pramANa, vi0 saM0 1120 se vi0 saM0 1317 taka ke pramANoM meM kharatara zabda kI gandha taka bhI nahIM hai| hA~ jinezvarasUri kA pATaNa jAnA aura pichale logoM kA zAstrArtha kI kalpanA karanA hama Upara likha Aye haiM, phira samajha meM nahIM AtA hai ki kharatara ina pramANoM se kyA siddha karanA cAhate haiM / ina pramANoM se to ulTA yaha siddha hotA hai ki vi0 saM0 1317 taka to kisI bhI kharataroM kI yaha mAnyatA nahIM thI ki jinezvarasUri ko zAstrArtha kI vijaya meM kharatara viruda milA thA / kharatara zabda kI utpatti jinadattasUri kI khara ( kaThora ) prakRti ke kAraNa huI thI; jisa kharatara zabda ko ve apanA apamAna samajhate the / para caudahavIM zatAbdI meM vaha apamAnita kharatara - zabda gaccha ke rUpa meM pariNita ho gayA / jaise osavAloM meM caMDAliyA balAI Dher3hiyA vag2airaha jAtiyAM haiM / jaba inake yaha nAma par3e the taba to ve nArAja hote the para bAda dina nikalane se ve apane hAthoM se pUrvokta nAma likhane laga gaye / yahI hAla kharataroM kA huA hai jo kharatarazabda apamAna ke rUpa meM samajhA jAtA thA, dina nikalane se kharatara loga apane hAthoM se likhane laga gye| Age cala kara eka pramANa aura dekhiye jinavallabhasUri ne bhagavAna mahAvIra kA garbhApahAra nAmaka chaTThA kalyANaka rUpI utsUtra prarUpanA karake apanA 'vidhi mArga' nAmakA nayA mata nikAlA / Apake dehAnta ke bAda isa nUtana mata kI bhI do zAkhA ho giiN| eka jinadattasUri kI kharatara zAkhA aura dUsarI jinazekharasUri kI rudrapAlI zAkhA /
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 42 ) agara jinezvarasUri ko kharatara viruda milA hotA to una donoM zAkhAoM ko kharatarazabda ke liye eka sarIkhA- mAna hotA jaise tapAgaccha meM vijaya aura sAgara sAkhA hai para tapAgaccha ke liye donoM zAkhAe~ ko ekasA mAna hai parantu rudrapAlI zAkhA vAle kharatara nAma lene meM bhI pApa samajhate the| kAraNa, kharatarazabda kI utpatti huI thI jinadattasUri se, taba rudrapAlI aura kharataroM kI khUba kaTAkaTI calatI thI ityAdi / dekhiye rudrapAlI matta meM vikrama ko pandrahavIM zatAbdI meM eka jayAnandasUri huye jinhoMne prAcAradinakara nAmaka grantha para TIkA racI hai jisameM kyA likhate haiM:zrImajjinezvaraH sUri jinezvara mataM tataH / zaradrAkA zazispaSTa- samudra sadRzaM vyadhAt // 12 // navAGgavRttikRt paTTe'bhayadeva prabhurguroH / tasya stambhanakAdhIza mAvizcakre samaM guNaiH // 13 // zrAddha-prabodhapravaNa stat pade jinavallabhaH / sUrvillabhatAM bheje, tridazAnAM nRNAmapi // 14 // tataH zrIrudrapallIya-gaccha saMjJA lasadyazAH / nRpazekharatAM bheje, sUrIndro jinazekharaH // 15 // vikrama kI pandrahavIM zatAbdI meM kharatarazabda khUba pracalita ho cukA thA / yadi jinezvarasUri se kharatara zabdakI utpatti hoto to yaha jayAnandasUri jinezvara ke sAtha kharatara viruda ko likhe binA kabhI nahIM rhtaa| - uparokta kharatara mata ke pramANoM se itanA to maSTa siddha
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ ho cukA hai ki kharatarazabda kI utpatti jinezvarasUri se nahIM, para unake bAda 125 varSa ke karIbana jinadattasUri se huI hai jisako maiM Age cala kara tIsare bhAga meM btlaauuNgaa| ____kharataroM ne kevala eka jinezvarasUri ko hI kharatara kahane meM bar3I bhArI bhUla kI hai / yadi hamAre kharatara bhAI apane pUrvajoM ke banAye arvAcIna paTTAvalyAdi pranthoM ko ThIka par3ha lete to kharatara viruda kI varamAlA jinezvarasUri ke gale meM nahIM DAla kara varddhamAnasUri, udyotanasUri hI nahIM para gaNadhara saudharmAcArya aura guru gautama svAmi ke gale meM DAlane kA saubhAgya prApta kara lete aura isa bAta ke pramANa bhI kharataroM ke pAsa kAphI the aura ve bhI khAsa kharataroM ke pUrvajoM ke race huye granthoM ke ki jisameM kisI kharatara ko zaMkA karane kA sthAna hI nahIM milatA, jaise kiH "zrIvIrazAsane klezanAzane jayinikSitau sudharmasvAmyapatyAnigaNAH santi sahastrazaH // 1 // gacchaH kharatarasteSu samasti svasti bhAjanam yatrAbhUvana guNajuSo guravo gatakalmaSAH // 2 // zrImAnudyotanaH sUrivarddhamAno jinezvaraH / jinacandro'bhayadevo nAvAGga vRti kArakaH // 3 // zrIAcArAMga sUtra dIpakA-kartA jinahaMsasUri isa lekha meM jinahaMsasUri ne udyotanasUri evaM varddhamAnasUri ko kharatara likhA hai / Age aura dekhiye zrI mahAvIratIrthe zrIsudharmasvAmi santAne zrIkharataragacche zrIudyotanasUriH zrIrvaddhamAnasariH zrIjinezvarasUri zrIjinacandra
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 44 ) sUri zrI abhayadevasUri zrIjinavallabhasUri zrIjinadattasUri zrI - jinacandrasUri zrIjinapatisUri zrIjinezvarasUri rityAdiyAvattapaTTAlaGkArazrIjinabhadrasUri rAjye zrIjesalamerUmahAdurge zrIcacigadeve pRthvIze sati saM0 1505 varSe tapaH paTTikA kAritA jaisalamera kA zilAlekha - pra0 pa0 pRSTha 186 isa lekha meM bhI udyotanasUri ko kharataragacchI honA likhA hai X X X X candrakule zrIkharataravidhipakSe - " zrIvarddhamAnAbhidhasUri rAjo, jAtaH kramAdarbudaparvvatAgre / mantrIvarazrIvimalAbhidhAnaH, prAcIkaTat yadvacanena caityamityAdi // 1 // 8 - jaisalamera kA zilAlekha - pra. pa. pRSTha 256 isa lekha meM varddhamAnasUri ko kharatara honA likhA hai praNamIvIra jiNesa radeva, sArai suranara kinnara seva / zrIkharatara guru paTTAvalI nAmamAtra prabhaNu mana ralI || udayau zrIudyotanasUri, varddhamAna vidyAbharapurI / sUri jinezvara surataru samo zrIjinacandrasUrizvara namaI // 'kharatara paTTAvalI jai. ai. kA. sa. pRSTha 227 kharatara gacchi varddhamAna, jinezvarasUri guro / / abhayadevasUri jinavallabhajinadattasUri pavaro || kha, pa. jai. ai. kA0 sa0 pRSTha 11 suvihiya cuDAmaNi muNiNo kharatara guruNo thuNassAmi / zrIujjoyaNa baddhamANa siri sUrijiNesaro || kha. pa. jai. ai. kA. sa. pRSTha 24
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 45 ) paNamavi kevala lacchivaraM cauvIsamau jiNacando / gAisu kharatara jugapavara, ANisumana aanndo| ahe pahilaja jugavara jagi jayau zrIsohamasvAmi kha. pa. jana ai. kA. sa. pRSTha 215 paNamiva vIra jinanda canda kapasukaya paveso kharatara suraguru gaccha svaccha gaNahara pabhaNeso tasu paya paMkaya bhamara samarasaji goyamagaNahara tiNi anukamI siri nemicaMda muNiguNigaNumuNihara kha. pa. jaina e. kA. saM. pRSTha 314 uparokta kharataroM ke pUrvajoM ke pramANoM ko adhunika kharatara satya samajhate haiM to kevala jinezvarasUri ko hI kharatara viruda milA kahanA asatya sAbita hotA hai kyoMki jinezvarasUri ke guru varddhamAnasUri aura vartamAnasUri ke guru udyotanasUribhI kharatara the, itanA hI kyoM para saudharma aura gautama gaNadhara bhI kharatara hI the phira yaha kharatva kI varamAlA eka jinezvarasUri ke gale meM hI kyoM DAlI jAtI hai ? yadi kharatara loga eka kadama Age bar3ha jAte to ve bhagavAna mahAvIra ko bhI kharatara banA sakate the, para samajha meM nahIM AtA hai ki kharataroM ne yaha bhUla kyoM kI hogI ? vAhare kharataro ! mithyA lekha likhane kI bhI kucha hada-maryAda hotI hai, para tuma logoM ne to maryAdA kA bhI ullaMghana kara isa prakAra manaH kalpita lekha likha DAlA hai ki jisake na to koI. sira hai aura na koI paira hI hai /
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ bicAre kharataroM meM itanI akala hI kahAM thI ki hama jinezvara sUri ke lie kharatara viruda kA kalpita kalevara taiyAra karate haiM to pahile inake samaya kA to ThIka milAna kara leM ki bAda meM hameM zarmindA ho nIcA to na dekhanA par3e ? dekhiye kharataroM ke kharatara viruda samaya jaise kisuvihita nai maTupati huu, gayaM gaNi vasiMrA vivya duuraa| sUri jiNesara pAmiu, jaga dekhata jaya jaya bAdarA // dasa saya cauvIsa hiM gae uthApiu ceiya vAsurA / zrIjiNazAsaNa thApiu, vasatihiM suvihita muNi vaasuraa||14|| kha0 50 e0 ja0 kA0 saM0 pRSTha 45 // dasa saya cauvIsehiM nayari paTTaNa aNahillapuri / haauvAda suvihittha ceivAsI suvahu pariM / dullaha naravai sabhA samakhya jiNa helihiM jinnau / ceivAsa utthApi desa gujjara hava dinau / / -suvihita gaccha kharatara viruda dullaha narakhai tihiM dihai siri vaddhamANa paTTihiM tilau jiNesarasUri guru gahagahaI / _ "kharatara paTTAvalI pRSTha 44 // " 1024 varSe zrImadaNahilla patane durlabha rAja samIkSa ityAdi - "prAcIna kharatara paTTAvalI" uparokta pramANoM se kharataroM kA spaSTa mata hai ki jinezvarasUri kA zAstrArtha aura kharatara viruda milane kA samaya vi0 saM0 1024 kA thA para yaha bAta na jAne kisa behozI meM likhI gaI thI kyoMki vi0 saM01024 meM na to jinezvarasUri kA janma huA
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 47 ) thA aura na rAjA durlabha saMsAra meM AyA thA / zAyada yaha bAta svapna kI ho aura vaha svapna kI bAta lipi baddha kara dI ho yA kisI pUrva bhava meM zAstrArtha huA ho / kharataroM ke ajJAna ke parde kucha dUra hue taba jAkara unako bhAna huA ki hamAre pUrvajoM kI bhUla jarUra huI hai; ataH isa bhUla ko sudhArane ke lie Adhunika kharataroM ne isakA eka rAstA DhU~r3ha nikAlA hai ki saM0 1024 meM 1000 to ThIka hai para Upara ke 24 kA bhAva yaha hai ki bIsa ka cAra gunA karane se 80 hotA hai / zrataH zAstrArtha kA samaya 1080 kA thA / para isa rAste meM bhI kharataroM ke pUrvajoM ne aise ror3e DAle haiM ki bicAre Adhunika kharatara eka kadama bhI Age nahIM rakha sakate haiM dekhiye vaha kAMTe haiM yA ror3e :zrIpattane durlabharAja rAjye vijitya vAde maTThavAsi sUrIna aisa pakSa bhraMzazi pramANe lebhe'piyaiH kharataroviruda || "vA0 pUrNa0 saM0 kharatara paTAvalI pRSTa 3" 4 2 4 = 0 6 isa kharatara paTTAvalIkAra ne saMketa zabda meM spaSTa 1024 kA samaya likhA hai jisako Adhunika kharatara kisI bhI upAya se 1080 kara hI nahIM sakate haiN| kyoMki 'dasasaya caubIsa' ke liye to vikalpa kara diyA ki 20 ko cAra gunA karane se 80 hotA hai para 'varSe'bdhi pakSa zazi ( 1024 ) isake liye kyA kareMge ? arthAt kharataroM ke pUrvajoM ke matAnusAra jinezvarasUri ke zAstrArtha evaM kharatara viruda kA samaya vi. saM. 1024 kA mAnanA hI par3egA aura 1 24 meM na huA thA durlabha rAjA kA janma aura na huA thA jinezvarasUri kA avatAra, to zAstrArtha aura kharatara viruda kA to patA hI kahA~ thA ?
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 48 ) aba rahA dUsarA vikalpa vi. saM. 1080 kA / yaha bhI kalpanA mAtra hI hai kAraNa vi. saM0 180 meM jinezvarasUri jAvalIpura meM sthita raha kara AcArya haribhadrasUri ke aSTakoM para vRtti raca rahe the, aisA khuda jinezvarasUri ne hI likhA hai / taba durlabha rAjA kA rAja vi. saM0 2066 se 1078 taka rahA / X X kharataroM ne pATaNa meM durlabha rAjA kA rAja vi. saM0 1066 se 1008 hone meM kucha zaMkA karake eka gujarAtI patra kA pramANa diyA hai ki saM0 1078 taka kA kahanA zaMkAprada hai ityAdi / yaha kevala bhadrikoM ko bhrama meM DAlane kA jAla haiN| kyoMki Aja bhacche 2 vidvAnoM evaM saMzoaa dvArA yaha siddha ho cukA hai ki pATaNa meM rAjA durlabha kA rAja Thoka vi. saM0 1078 taka hI rahA thA, isake lie dekho - paM0 gaurIzaMkara hIrAcanda ojhA kA likhA sirohI rAja kA itihAsa - Apane durlabha kA rAja saM0 1078 taka kA likhA hai tathA gurjaravaMza bhUpAvalI meM durlabha kA rAja vi. saM0 1078 taka hI rahA thA bAda usakA paTTadhara bhIma rAjA huA / aba kharataroM ko kucha bhAna hone lagA to unhoMne durlabha ke sthAna meM bhIma likhanA zurU kiyA hai jaise kharatara yati rAmalAlajI ne 1080 meM durlabha (bhIma) aura kharatara vIraputra AnandasAgarajI ne zrI kalpasUtra ke hiMdI anuvAda meM bhI vi. saM0 1080 meM rAjA durlabha ( bhIma ) aisA likhA hai / isase yahI siddha hotA hai ki vi. saM0 1080 meM pATaNa meM durlabha kA rAja nahIM kiMtu rAjA bhIma kA rAja thA / para inake pUrvajoM ne 1080 rAjA durlabha kA rAja likha diyA ataH unhoMne durlabha ( bhIma ) arthAt durlabha kA artha koSTha meM bhIma kara diyA / isa kAmatalaba yahI hai ki saM0 1080 meM rAjA durlabha kA nahIM para rAjA bhIma kA ho rAja thA / ataH kharataroM ke lekha se kharataroM kI paTTAvaliyAM jisameM jinezvarasUri ke zAstrArtha evaM kharatara viruda kA samaya vi. saM0 2024 tathA 1080 kA hI likhA hai vaha kalpita evaM mithyA sAvita hotI hai| aba isa viSaya meM dUsare pramANoM kI jarUrata hI nahIM hai /
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ (.49 ) arthAt 1080 meM durlabha rAjA kA rAja hI pATaNa meM nahIM thA phira zAstrArtha kisane kiyA aura kharatara viruda kisane diya ? zAyada rAjA durlabha mara kara bhUta ho gayA ho aura vaha do varSa se vApisa Akara jinezvarasUri ko kharatara viruda de gayA ho ? varan kharataroM kA likhanA bilkula mithyA hai aura yaha bAta AcArya prabhAcandrasUri ke likhe 'abhayadeyasUri prabandha' aura saMghatilakasUri ke likhe 'darzana saptatikA' granthoM ke lekha se spaSTa siddha bhI ho cukI hai ki jinezvarasUri pATaNa gaye the, para na to ve gajA durlabha kI sabhA meM padhAre na kisI caityavAsiyoM ke sAtha zAstrArtha huA aura na rAjA durlabha ne jinezvarasUri ko kharatara viruda hI diyA thaa| kintu kharatara zabda kI utpatti to jinadattasUri kI khara-prakRti se huI thI aura kharatara zabda usa samaya apamAna ke rUpa meM samajhA jAtA thaa| yahI kAraNa hai ki kaI varSoM taka isa kharatara zabda ko kisI ne bhI nahIM apnaayaa| bAda dina nikalane ke jinakuzalasUri ke samaya vaha apamAna janita kharatara-zabda gaccha ke rUpa meM paNirita ho gayA / jaise zrosavAloM meM Dher3hiyA balAI caMDAliyAdi jAtiyAM haiM ve nAma utpanna ke samaya to apamAna ke rUpa meM samajhe jAte the para dina nikalane ke bAda ve hI nAma khuda una jAtiyoM vAle hI likhane laga gaye ki hama DheDhiye, balAi caMDAlie haiM / yahI hAla kharataroM kA huA hai / ___ anta meM maiM apane pAThakoM se itanA hI nivedana karUMgA ki Apa sajjanoM ne kharataramatotpatti bhAga pahilA dUsarA AdyopAnta par3ha liyA hai jisameM maiMne prAyaH kharataramatAnuyAyiyoM ke puSkala pramANoM dvArA yaha siddha kara diyA hai ki vi. saM0 1080 meM ..
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjA durlabha kA pATaNa meM rAja to kyA para usakA astitva bhI nahIM thaa| hA~ isa samaya ke pUrva kabhI jinezvarasUri pATaNa gae the| aisA prabhAvikacaritra aura darzanasaptatikA pranthoM se pAyA jAtA hai, para na to ve rAjasabhA meM gae na kisI caityavAsiyoM ke sAtha unakA zAstrArtha huA aura na kisI rAjA ne kharataraviruda hI diyA thA / kharataroMne kevala ka~valA aura kharatara zabda ke liye yaha kapolakalpita kalpanA kara DAlI hai para isa itihAsa yuga meM aisI kalpanA kahA~ taka cala sakatI hai ? Akhira satya ke sUrya ke sAmane aise mithyA lekha rUpI andhakAra ko palAyana honA hI par3atA hai jisako maiMne ThIka taura se batalA diyA hai| ___ aba pAThakoM ko yaha jAnane kI utkaMThA avazya hogI ki kharattara zabda kI utpatti kaba, kyoM aura kisa puruSa dvArA huI ? isake lie maiM kharataramatotpatti tIsare bhAga ko likha kara zIghra hI ApakI sevA meM upasthita karUMgA, jisake paDhane se Apako bhalI bhAMti rozana ho jAegA ki kharataramata kI utpatti kyoM aura kaise huI hai ? iti zubham bAbU dInadayAla 'dineza' dvArA Adarza presa, ajamera meM chapI-10-39.
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI jaina itihAsa jJAnabhAnu kiraNa naM0 34 zrImadratnaprabhasUrIzvarapAdapadmabhyo namaH kharatara-mattotpatti bhAga tIsarA 'kharatara-mattotpattibhAgapahile-dUsare meM prAyaH kharatarAnuyAyiyoM ke pramANoM dvArA yaha siddha kara batalAyA hai ki kharataramata kI utpatti na to jinezvarasUri dvArA huI hai aura na abhayadevasUri hI kharatara the| aba tIsare bhAga meM yaha batalAyA jAyagA ki kharataramata kI utpatti kisa samaya, kisa kAraNa aura kisa puruSa dvArA huI thI ? kharataramata kI nIMva DAlanevAlA mUla puruSa thA jinavallabhasUri ataH pahale jinavallabhasUrI kA saMkSipta paricaya karavA denA bahuta jarUrI hai| jinavallabha kauna thA isa viSaya kA sabase prAcIna ullekha "gaNadharasArddhazataka" nAmaka grantha meM milatA hai jisake raciyatA jinadattasUri haiM aura usa grantha para jinapatisUri ke ziSya sumati gaNi ne vRhadavRtti racI haiM / prastuta grantha meM jinavallabha ke viSaya meM likhA hai ki :____"itazca tasmin samaye AsikAbhidhAnadurgavAsI kUrcapurIya jinezvarAcAryaAsIt,tatra. ye zrAvakaputrAste sarve'pi tasya maThe paThanti, tatra ca jinavallabha nAmA zrAvaka
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ putro'sti, tasya janako divaMgataH, taM jananI pratipAlayati, pAThayogyazcAsau prakSiptaH tayAtatra maThe paThituMxxx tatastaM drAkSAkharjU rAkSoTakakhaNDamaNDakamodakAdidAnapurassaraM vazIkRtya tanmAtaraM madhuravacanaiH saMbodhayAmAsa, yaduta eSa tvadIyaputro'tyantaprAjJaH mUrtimAn sAttvikaH, kiM bahunA ?, AcArya padayogyo'sti, tadenamasmabhyaM prayaccha, eSA tAvakInA deva kulikA anyeSAM ca nistArako bhaviSyatItyatrArthe nAnyathA kiMcidvaktavyamityabhidhAya drammazatapaMcakaM tasyA haste prakSipya kSipraM didIkSe, ( gaNadhara sAddha zataka) __ pra0pa0 pRSTha 231 arthAta AsikA durga meM kurcapurAgacchIya jinezvarasUri caityavAsI AcArya rahatA thAunake upAzraya meM bahuta se zrAvakoM ke lar3ake par3hate the| usameM eka vallabha lAmaka lar3akA aisA bhI thA ki jisa kA pitA to gujara gayA thA aura usakI mAtA ne lar3ake ko vahA~ par3hane ke liye bhejA thAxxxjinezvarasUri ne usa binA bApa ke lar3ake ko dAsne khajUra modaka vagairaha se pralobhana kara ziSya banAne kA nizcaya kara liyaa| jaba usakI mAtA ne kucha kahanA sunanA kiyA to usako 500 dravya mUlya kA dekara usa lar3ake ko 1 jinadattasUri kA svargavAsa vi0 saM0 1211 meM hubhA jinhoMne gaNadhara sArddhazataka grantha kI racanA kI aura vi0 saM0 1223 meM jinapatisUri ko sUri pada milA aura Apake ziSya sumati gaNi ne gaNadhara sArddhazataka para vRhadvRtti racI. ataH mUlyagrantha aura vRtikA samaya bila. kula samIpa kA samaya hai|
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 3 ) dIkSA de dI aura usakA nAma vallabha rakha diyaa| isase pAyA jAtA hai ki vallabha ne vairAgya se dIkSA nahIM lI para kevala dAkheM khajUrAdi khAne pIne ke liye hI dIkSA lI thI tathA usa lar3ake ko mAtA ke bhI eka choTAsA lar3ake kA mUlya pA~ca sau dravya hAtha laga gyaa| isa prakAra mUlya ke ziSyoM se zAsana ko kyA 2 nukasAna hotA hai vaha Age cala kara Apa svayaM par3haleMge / jisa gurune vallabha ko dIkSA dekara par3hA likhA kara thor3AsA hoziyAra kiyA, bAda usI guruse kleza kara guru ko chor3a kara vallabha vahA~ se nikala gayA / kahA hai ki: CROSS jiNavallaha kohAo kuccayaragaNAo kharayarayA' (vRddhasaM0 paTTAvalI ) -- jinavallabha krodhAditivacanena jinavallabho mUlotsUtraprarUpako darzitaH krodha zabdena nijaguruNA saha - kalahaH sUcitaH tenAyaM nijaguruNA caityavAsI jinezvareNa saha kalahaM kRtvA nirgato na punarvairAgyaraGgAt / pravacana parAkSA pRSTha 314 mUlya kA kharIdA huA ziSya isase adhika kyA kara sakatA. hai ? khaira, vallabha gurU ko chor3a kara kharataroM ke matAnusAra abhayadevasUri ke pAsa AyA / zrabhayadevasUri ne apanI udAravRtti se vallabha ko thor3A bahuta AAganoM kA jJAna karavAyA para usa samaya abhayadevasUri 1 jinavallabha ne kurca purA gaccha ko chor3a kara apanA vidhimArga nAmaka nA mata nikAlA / Age calakara usa vidhimArga kA rUpAntara nAma kharatara kahalAyA / ataH paTTAvalI kAra kA Azaya kharatara zabda se vidhimArga kA hI samajhanA cAhiye /
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ ko yaha svapna meM bhI khyAla nahIM thAki maiM Aja isa caityavAsI vallabha ko jJAna detA hU~ vaha Age cala kara 'payapAnaM bhujaMgAnAM kevalaM viSa varddhanam' arthAt vallabha isa prakAra usUtra kI prarUpanA kara zAsana meM bheda DAla kara nayA mata nikaalegaa| eka samaya kA jikra hai ki abhayadevasari kA anta samaya najadIka thA usa samaya jinavallabha ne sUri banane kI koziza kI hogI, parantu : "yato devagRhanivAsI ziSya iti hetogacchasya sammataM na bhaviSyatIti tato gacchAdhArako varddhamAnAcAryaH svapade nivesitaH" ___ gaNadhara sArdha zataka pra0 pa0 pRSTha 235 isameM spaSTa likhA hai ki jinavallabha caityavAsI AcArya kA ziSya hone se gaccha vAle vallabha ko padAdhikAra dene meM sammata nahIM hoMge, ataH abhayadevasUri ne apane paTTadhara varddhamAnasUri ko AcArya banA kara svargavAsa kara diyaa| isake sAtha hI granthakartA ne yaha bhI likhA hai ki "jinavallabhagaNezva kriyopasaMpadaM dattavanta" ___ga0 sA0 zataka" pra0 pa0 pe0 235. yaha kadApi saMbhava nahIM hotA hai kAraNa yadi abhayadevasUri ne vallabha ko upasaMpada kI kriyA karavAdI hotI to gacchavAle usako caityavAsI kA ziSya kaha kara asammata kadApi nahIM hote / dUsare abhayadevasUri apanI cirAyuH meM hI vallabha ko kriyopasaMpada nahIM karavAI to anta samaya to gacchavAle jinavallabha se
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ khilApha hote huye pUrvokta kriyA kaise karA sakate / dekhiye isa viSaya ke aura bhI pramANa milate haiN| "jinavallabhastAvatkrItakRto'picaityavAsyapipravrajyopasthAnopadhAnazUnyaHnahIjinavallabhenakasyApisaMvignasyaMpArzvepravrajyAgRhItAtadabhAvAca na kenApyupasthApitaHupasthApanA'bhAvAnnopadhAnamapiAvazyakAdi zrutArAdhana tapo vizeSa yogAnuSTanAdyapi na jAtam / pra0 pa0 pRSTa 261 isa pramANa se bhI yahI sAbita hotA hai ki jinavallabha ne caityavAsI guru ko chor3a kara Ane ke bAda kisI ke bhI pAsa punaH dIkSA nahIM lI thii| yadi jinavallabha kisI saMvignAcArya ke pAsa dIkSA lekara yogadvAhana kara lete to abhayadevasUri ke sAdhu yaha kaha kara ballabha kA virodha nahIM karate ki yaha caityavAsI guru kA ziSya hai| kitaneka loga gaccharAga ke kAraNa yaha bhI kahate haiM ki abhayadevasUri apanI antimAvasthA meM praznacaMdrasUri ko ekAnta meM kaha gaye the ki mere bAda vallabha ko prAcArya banA denA ityAdi / para yaha bAta bilkula banAvaTI evaM jAlI mAlUma hotI hai, kAraNa abhayadevasUri apanI vidyamAnatA meM varddhamAnasUri ko apane paTTadhara banA gaye to phira ekAnta meM praznacaMdrasUri ko kyoM kahA thA ki vallabha ko merA paTTadhara banAnA ? zAyad isa lekha ke likhane vAle kA irAdA abhayadevasUri para mAyAcArI yA samudAya meM phUTa DalavAne kA kalaMka to lagAnA nahIM thA na ?
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinavallabha ne na lI kisI ke pAsa dIkSA na kiyA yogodvAhana, ataH vaha maNDalI meM baiThane yogya bhI nahIM thA to usako sUri pada dekara abhayadevasUri kA paTTadhara kaise banAyA jA sakatA ? ___ khaira praznacandrasUri ko ekAnta meM abhayadevasUri kaha bhI gaye hoto phira praznacaMdrasUri ne vallabha ko zrAcArya kyoM nahIM banAyA ? zAyada yaha kahA jAya ki praznacaMdrasUri kI AyuH adhika nahIM thI aura ve devabhadrAcArya ko kaha gaye the ki vallabha ko abhayadevasUri kA paTTadhara banA denA, para devabhadrAcArya kA dIrgha AyuSya hone para bhI 29 varSa taka vallabha akelA bhramaNa karatA rahA, para devabhadra ne unako AcArya nahIM banAyA isakA kyA kAraNa thA ? vAstava meM na to abhayadevasUri ne praznacaMdrasUri ko kahA thA aura na praznacaMdrasUri ne devabhadra ko hI kahA thaa| kevala pichale logoM ne jinavallabha ke nigurApane ke kalaMka ko chipAne ke liye yaha jhUTha-mUTha hI likha DAlA hai ki abhayadevasUri ne praznacaMdra ko ekAnta meM kahA aura praznacaMdrasUri ne devabhadra ko kahA ki vallabha ko abhayadevasUri kA paTTadhara banAnA jisase abhayadevasUri ke paTupara do AcArya hokara Apasa meM phUTa par3a jAya ? kyoMki abhayadevasUri ke paTTadhara varddhamAnasUri vidyamAna the aura yaha bAta svayaM vallabha ne bhI likhI hai| abhayadevasUri ke svargavAsa ke bAda 29 veM varSa arthAta vi0 saM0 1164 meM vallabha cittaur3a gayA thA aura vahAM vallabha ne cittaur3a ke kile para caturmAsa kiyaa| vahAM para vallabha ne kyA kiyA jisake viSaya meM khAsa kharataroM ke mAnanIya grantha gaNadhara sAddha zataka antargata prakaraNa va vRhadvRti batalAtI hai ki:
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 7 ) " tatra kRta cAturmAsikakalpAnAM zrIjinavallabhavAcanA cAryANAmAzvinamAsasya kRSNapakSatrayodazyAMzrImahAvIradevagarbhApahArakalyANakaMsamAgataM / tataH zrAddhAnAMpurobhaNitaMjinavallabhagaNinA / bhoH zrAvakA ! adyazrImahAvIrasyaSaSThaMgarbhApahArakalyANakaM "paMcahatthuttarehotthA sAiNA parinivvuDe" iti prakaTAkSarai revasiddhAntepratipAdanA danyaccatathAvidhaMkimapividhicaityaMnAsti, tato'tra va caityavAsicaityegatvAyadidevAvaMdyatetadAzobhanaMbhavati, gurumukhakamalavinirgatavacanArAdhakaiH zrAvakairukta'bhagavan yadyuSmAkaM sammataM tatkriyate, tataH sarvepauSadhikA:zrAvakA sunirmalazarIrAnirmalavastrAgRhItanirmalapUjopakaraNA guruNAsahadevagRhegaMtuM pravRttAH / tatodevagRhasthitayArthikayA guru samudAyenAgacchato gurUndRSTvA pRSTaM ko vizeSo'dya ke zrAddhanApi kathitaM / vIragarbhApahAraSaSThakalyANakakaraNArtha mete samAgacchaMti, tayA ciMtitaM pUrvaM kenApi na kRtametadete'dhunAkariSyatItina yuktaM / pazcAtsa~yatIdevagRhadvAre patitvAsthitAdvAraprAptAn prabhUnavalokyoktametayA duSTacittayA mayA mRtayA mRtayAyadi pravizata tAga prItikaM jJAtvA nirvartya svasthAnaM gatAH pUjyAH ! zrAddhairukta N bhagavannasmAkaM bRhattarANi sadanAni saMti, tataekasyagRhoparicaturviMzatipaTTakaM dhRtvA devavaMdanAdisarvadharma-prayojanaMkriyate, SaSThakalyANakamArAdhyate / guruNA bhaNitaM tatki matro yuktaM / tata ArAdhitaM vistareNa kalyANakaM" gaNadhara sArddha zataka antargata prakaraNa pRSTha 18 > }
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 8 ) yahI bAta jinapatisUri kA ziSya sumatigaNi ne gaNadhara sArdhazataka kI vRhad vRti meM likhI hai : isakA bhAvArtha yaha hai ki jinavallabha ko zrazvinakRSNa trayodazI ke dina zrI mahAvIra ke garbhApahArakalyANaka kA lekha prApta huA / taba zrAvakoM ke sAmane jinavallabha kahane lagA bho ! zrAvako ! Aja zrImahAvIra deva kA garbhApahAra nAmaka chaTTAkalyA ka jaise 'paMcahatttare hotthA sAiNAparinivvuDe' aisA prakaTa akSara siddhAnta meM pratipAdita hai isakI ArAdhana vidhi ke liye yahAMvidhi caitya to hai nahIM isaliye caityavAsiyoM ke caitya (maMdira) meM cala kara yadi devavaMdana kareM to acchA hogA / gurumukha ke vacana suna kara zrAvakoM ne kahA ki Apa kareM usameM hamArI sammati hai / bAda guru Adeza se ve saba zrAvaka nirmalazarIra, nirmatvavastra aura nirmala pUjopakaraNa lekara guru ke sAtha mandira jAne ko pravRtamAna huye, para usa mandira meM eka AryakA thI usane zrAvakoM ke sAtha guru ko Ate hue dekha kara pUchA ki Aja kyA vizeSatA hai ? isa para kisI ne kahA ki vIra ke garbhApahAra nAmaka chaTe kalyANaka kI ArAdhanA ke liye hama saba zrA rahe haiM / isa para usa zrAryakA ne socA ki pUrva kisI ne bhI chaTTAkalyANaka na to kahA aura na devavandanAdi kiyA hai ataH yaha prayukta hai / jaba yaha bAta anya saMyatiyoM ko khabara huI to ve loga devagRhadvAra para Akara khar3e * jisa caitya ko jinavallabha ne avandunIka ThaharAyA thA Aja usa caitya ko vandana karane kA upadeza de rahA hai /
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ ho gaye aura jinavallabha kI utsUtra prarUpanA kA sakhta virodha karane lage ityAdi / phira bhI prabhu ke darzana karane para ve zAnta hokara apane 2 sthAna para cale gye| bAda zrAvakoM ne gurU se prArthanA kI ki apanA makAna bahuta bar3A hai usa para eka caubIsI paTTa rakha kara vahA~ hI saba kriyA kiyA kareM ityaadi| isa lekha se sAbita hotA hai ki jinavallabha ne mahAvIra ke garbhApahAra rUpa chaTThA kalyANaka kI cittaur3a meM nayI prarUpanA kI thI jo vallabha ke ninnalikhita vacana isako sAbita kara rahe haiM / jaise kiH 1-'samAgataM' yaha zabda batalA rahA hai ki garbhApahAra kA kalyANaka kevala eka vallabha ko hI milA / vaha bhI usI dina kyoMki jinavallabha kI usa samaya karIbana 65 varSa kI umra hogI jaba usane bacapana meM hI dIkSA lI to 55-60 varSa kI dIkSA pAlI aura kaI bAra kalpasUtra bhI bAMcA hogA usameM to unako garbhApahAra kalyANaka nahIM milA; kevala usa dina hI 'samAgata' huA arthAta milA ataH yaha utsUtra prarupanA usI dina kI gaI thii| 2-'prakaTAkSaraireva' yaha zabda batalA rahA hai ki bhagavAna saudharmasvAmi se abhayadevasUri taka saiMkar3oM AcArya huye unhoMne "paMcahatthuttare hotthA sAiNaparinivvuDe" yaha akSara nahIM dekhe hoM aura 55-60 varSa taka vallabha ne bhI nahIM dekhe, parantu Azvina kRSNatrayodazI ke dina vallabha ko hI ve prakaTAkSara dIkha par3e ? . 3-bhoH zrAvakA ! adya mahAvIrasya SaSTaM garbhA
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 10 ) pahAra kalyANakaM' isameM zradya zabda yaha artha batalA rahA hai ki garbhApahArako kalyANaka usI dina vallabha ne mAnA hai taba hI to zrAvakoM kI sammati lenI par3I varanA sammati kI kyA jarUrata thI / 4 - vahAM vidhicaitya na hone para avidhicaitya ( caityavAsiyoM ke caitya meM) devavandana karanA yaha bhI batalA rahA hai ki yaha pravRti vallabha ne nayI calAI thI / 5 - maMdira meM rahI Arya kA pUchatI hai ki Aja kyA vizeSa hai ? jaba yaha pravRti naI nahIM hotI to AryakA ko itanA pUchane kI jarUrata hI kyA thI ? jaba AryakA ko mAlUma huA ki garbhApahAra nAmaka chaTTA kalyANaka kA devavaMdana karegA to usane socA kI isake pUrva garbhApahAra ko kisI ne bhI kalyANaka nahIM mAnA, ataH jinavallabha ne yaha nayI prarUpanA kyoM kI hai / 6 - 'pUrva kenApi na kRtametadete'dhunA kariSyatIti na yuktaM ' isase bhI nizcaya hotA hai ki pUrva kisI ne bhI garbhA - pahAra ko kalyANaka nahIM mAnA thA isaliye hI AryakA ne kahA thA ki ayukta 7 - ' pazcAt saMyati devagRhadvAre patitvAsthitA' yaha zabda batalA rahA hai ki vallabha kI yaha pravRti utsUtra rUpa nayI thI ki saba saMyati isakA virodha karane ko maMdira ke dvAra para kara upasthita ho gaye / ina uparokta zabdoM ke Azaya se pAThaka svayaM samajha sakate haiM ki vallabha ne mahAvIra ke garbhApahAra nAmaka chaTTA kalyANaka
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 11 ) kI utsUtra prarUpanA kara tIrthakara gaNadhara aura pUrvAcAryoM kI AjJA kA bhaMga kara vana pApa kI poTa apane sira para uThAI hai, itanA hI kyoM para kaI bhadrika jIvoM ko bhI apane anuyAyI banA karaunako bhI saMsAra meM DubA diyA hai| abhayadevasUrayaH svagaMgatAH prasannacandrAcAryeNApi prastAvA 'bhAvAt gurorAdezo na kRtaH kevalaM zrIdevabhadrAcAryANAmagre bhaNita sugurUpadezataH prastAveyuSmAbhiH saphalI AryaH itazca pattanAdAtmAnAtRtIyaH siddhAntavidhinA jinavallabhagaNizcitra-- kUTe vihRtaH tatra cAmuMDApratibodhatA sAdhAraNazrAddhasya parigrahapramANapradataM zrImahAvIrasya garbhApahArAbhidhaM SaSTaMkalyANakaM prakaTitaM krameNa sAdhAraNa zrAvakeNa zrIpArzvanAtha zrImahAvIra-. devagRhadvayaM kAritaM gaNadharasAddha zataka laghuvRti .. isa lekha meM spaSTa likhA hai ki jinavallabha ne cittaura meM jAkara cAmuDAdevI ko bodha diyA sAdhAraNa zrAvaka ko parigraha kA parimANa karAyA aura mahAvIra kA garbhApahAra nAmaka chaThA kalyANaka pragaTa kiyA ityAdi / isase nizcaya ho jAtA hai ki jinavallabha ne yaha jainAgamoM ke evaM pUrvAcAryoM kI AjJA ko bhaMga kara garbhApahAra nAma kA chaThA kalyANaka pragaTa kiyA jisako utsUtra prarUpanA kahI jA sakatI hai| yadi aisA na hotA to pragaTa. zabda kI jarUrata hI kyA thii|
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 12) asahAyaNA'vivihi pasahiu jo na sesa sUrIhiM / loaNapahevivacchai puNa jiNamayaNNUNaM // 122 // vyaakhyaa| tatoyena bhagavatA asahAyenApi ekAkinApi paskIya sahAya nirapekSaM apiviSmaye atIvAzcarya metavidhi rAgamoktaH SaSThakalyANaka rupazvetyAdi viSayaH pUrva pradarzitazca prakAraH prakarSeNedamitthameva bhavati yonArthe'sahiSnuH savAvadItviti skaMdhAsphAlanapUrvakaM sAdhitaH sakala pratyakSa prakAzitaH yo nazeSa sUrINAmajJAta siddhAnta rahasyAnAmityarthaHlocanayathe'pi dRSTimArge AstAMtipaye vrajatiyAti / ucyate punajinamatabhaMgavadvacana vedibhiriti / gaNadharasAddha zataka mUlagAthA 122 tathA vRhad vRtti ___ isa lekha meM bhI sApha 2 likhA hai ki jinavallabha ne citaura meM kaMdhA Thoka kara mahAvIra ke garbhApahAra nAmaka chaThA kalyANaka kI prarUpanA kI yadi yaha pravRti naI na hotI to jinavallabha ko kaMghe Thokane kI kyA jarUrata thI, jaba khAsa kharataroM kA mAnanIya anya isa bAta ko pramANita kara rahA hai to phira dUsare pramANoM kI AvazyatA hI kyA hai ? yaha to hue kharataroM ke ghara ke pramANoM kI bAta / aba Age calakara hama jaina zAstroM kI ora dRSTipAta kara dekheMge ki jainAgamoM meM bhagavAna mahAvIra ke kalyANaka pAMca batalAte haiM yA chH| jinavallabhasUri ne jisa kalpasUtra ke pATha para apane naye mata
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 13 ) kI nIMva DAlI haiN| para ballabha usa pATha ke Azaya ko hI nahIM samajhA hai| dekhiye - "paMca hatthuttare hotthA sAiNA parinivvur3e" arthAta paMca hatthutare aura chaTTA svAti nakSatra ko dekha kara chaThThA garbhApahAra kalyA ka kI prarUpanA kara dI parantu zrIzrAcArAMgasUtra tathA kalpacUrNi vagairaha zAstroM meM nakSatra kI ginatI karate hue cha vastu batalAI hai na ki cha: kalyANaka / yadi jinavallabha jambudvIpa prajJAptisUtra ko dekha letA to vahAM hI samAdhAna ho jAtA, kAraNa prastuta sUtra meM bhI bhagavAna RSabhadeva ke liye bhI chaH nakSatra kahA hai / "usabheNaM arahA kosalie paMca uttarAsAr3he abhIca chaTThe hotthA" jaise mahAvIra ke paMca hatthuttarA aura chaTThA svAti nakSatra vatalAyA hai vaise hI RSabhadeva ke paMca uttarASADhA aura chaTThA abhIca nakSatra batalAyA hai / yadi mahAvIra ke chaH nakSatra hone se chaH kalyANaka mAnA jAya to RSabhadeva ke chaH nakSatra batalAye haiM vahA~ bhI cha: kalyANaka mAnanA cAhiye / yadi RSabhadeva ke rAjyAbhiSeka ko kalyANaka nahIM mAnA jAya to mahAvIra ke bhI garbhApahAra ko kalyANaka nahIM mAnanA cAhiye ? para yaha to sarAsara anyAya hai ki RSabhadeva ke chaH nakSatra kahane para bhI rAjyAbhiSeka ko chor3a kara pAMca kalyANaka mAnanA aura mahAvIra ke garbhApahAra jo nIca gautra ke udaya se huA hai jisako kalyAeka mAnanA / lIjiye svayaM zAstrakAra isa viSaya ke liye kyA kahate haiM--
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ / Na khalu evaM bhUyaM, Na bhavvaM, Na bhavissaM, jaNNaM arahaMtA vA, cakkavaTTIvA, baladevA vA, vAsudevAvA,aMtakulesu vA,paMtaku lesuvA, tucchakulesuvA, daridakulesuvA, kiviNakulesu vA, bhikkhAgakulesuvA,mAhaNakulesuvA, AyAiMsuvA,AyAIti vA, AyAissaMti vA // 17 // evaM khalu arihaMtA vA, cakavaTTIvA, baladevA vA, vAsudevA vA, uggakulesu vA, bhogakulesuvA, rAiNNakulesuvA, ikkhAgakulesuvA, khattiakulesuvA, harivaMsa kulesuvA, aNNayaresuvA, tahappagAresu visuddhajAikulavaMsesu AyAiMsuvA, AyAiti vA, AyAissaMti vA // 18 // atthi puNa esevi bhAve logaccherayabhUe aNaMtAhiM ussappiNi osappiNIhiM vaikaMtAhiM samuppajjaI" ___ artha-nizcaya kara ke aisA na huA na hotA aura na hogA jo ki tIrthakara cakravartI vAsudeva baladeva aMtakula, prAMtakula, tuccha kula, daridrakula, kRpaNakula, bhikSukula brAhmaNakula meM AyA zrAve aura AvegA parantu nizcaya kara ke arihanta cakravartI baladeva aura vAsadeva ugrakula bhogakula rAjanakula, ikSvAkukula kSatriya kula harivasa kula inake alAvA aura bhI vizuddha jAti kula meM AyA Ave aura Age parantu yaha to eka AzcaryabhUta anantakAla se aisI bAta hotI hai| jabaki brAhmaNAdika kula meM tIrthaMkaroM kA AnA anantakAla se Azcarya batalAyA hai to usako kalyANaka kaise mAnA jAya /
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 15 ) Age bhagavAna mahAvIra ke liye svayaM zAstrakAra pharamAte haiM ki: - NAmaguttassa vA kammassa akkhINassa aveiyassa aNijiNNassa udaNaM / arthAta nAmagotra karma ko kSINa na karane se, na vedane se, na nirjarA karane se, udaya meM AyA hai aba yaha batalAte haiM ki mahAvIra ne kisa bhava meM nIca gotra upArjana kiyA thA / marIcirapi tacchrutvA harSodrekAtripadIM AsphoTaya nRtyannidaM avocat / yataH - "prathamo vAsudevo'haM, mUkAyA~ cakra vahaM / caramastIrtharAjo'haM mamAho ! uttamaM kulam // 1 // Adyo'haM vAsudevAnAM pitA me cakravarttinAm / pitAmaho jineMdrANAM mamAho ! uttamaM kulam // 2 // itthaM ca madakarana nIcaigotraM baddhavAn / , marIcI ne mada kara ke nIca gotra upArjana kiyA thA / vaha udaya meM AyA / jisa nIca gautra udaya ko kalyANaka mAnanA kitanI anabhijJatA kI bAta hai / para jisa jIva ke mithyAtva mohanIya karma kA prabalodaya huaa| ho usako kauna samajhA sakatA hai ? yaha to huI zAstra kI bAta aba pUrvAcAryo ke kathana ko dekhiye / khuda vallabha ne kahIM para aisA nahIM likhA hai ki maiM abhayadevasUri kA paTTadhara hU~ / para pichale loga usako abhayadevasUri ke paTTadhara hone kI mithyA kalpanA kara DAlI hai para dekhiye abhayadevasUrine AcArya haribhadrasUri kRta paMcAsaka para TIkA racI hai usameM mahAvIra ke V
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 16 ) pA~ca kalyANaka spaSTatayA likhe haiM, ataH yahA~ para haribhadrasUrikRta mUla paMcAsaka tathA usakI TIkA jyoM kI tyoM likha detA huuN| tesua diNesu dhaNNA, deviMdAI kariti bhattiNayA / jiNajattAdi vihANA, kallANaM apaNo ceva // 3 // ia te diNA pasatthA, tA sesehipi tesu kAyavvA / jiNa jattAdi sahari saMte a, ima baddhImANassa // 4 // AsAr3ha suddhi chaTTI, citte taha suddhi terasI caiva / maggasira kanhA dasamI, vasAhi suddha dasamI ya // 5 // katiya kanhA carimA, gabbhAi diNA jahakkama ete / hatthuttarajoeNaM cauro, taha sAiNA caramo // 6 // ahigaya titthavihiyA, bhagavanti nidaMsiA ime tassa / se sANavi evaM cia, nia nia titthesuviNNo A // 7 // "A haribhadra parikRta yAtrA paMcAsaka grantha pa0 50 pR0 328 uparokta lekha meM AcArya haribhadrasUri ne bhagavAna mahAvIra ke kalyANakoM ke lie alaga 2 tithiyA~ likhI haiM jaise 1-AsAr3ha zukla 6 ko mahAvIra kA cavana kalyANaka 2-caitra zukla 13 ko , janma , 3-mArgazIrSa kRSNa 10 ko , dIkSA kalyANaka 4-vaizAkha zukla 10 ko ,, kevala jJAna , 5-kArtika kRSNa 14 ko ,, nirvANa , aba Age cala kara Apa dekhiye isI paMcAsaka graMtha para abhayadevasUri ne TIkA racI hai jisameM Apa kyA likhate haiN| ...
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 17 ) varddhamAnasya - mahAvIra najisya bhavantIgAthArtha AsAr3ha gAhA-- ASADhazuddhiSaSTI - AsAr3ha mAsazuklapakSeSaSThItisthiraka dinaM 9 evaM caitramAsetitheti samuccaye zuddha trayodazeveti dvitIyaM 2 caivetyavadhAraNe tathA mArgazIrSa kRSNadazamIti tRtIya 3 vaizAkha zukla dazamIti caturtha 4 ca zabda samuccayArtha kArtika kRSNecaramApaMcadazIti paMcamaM 5 etAni kimityaha--- garbhAdidinAni ( 1 ) garbha ( 2 ) janma ( 3 ) niSkramaNa ( 4 ) jJAna ( 5 ) nirvANa divasA yathAkramaM krameNaivA / abhayadevasUri kRta paMcAsaka TIkA ( pra0 pa0 pR0 330 ) isa TIkA meM bhI bhagavAna mahAvIra ke pAMcakalyANaka kI pAMca tithiyAM alaga alaga likhI haiM jaise 1 - ASAr3ha zuklA 6 ko mahAvIra kA caivana kalyANaka 2 - caitra zuklA 13 ko 3 - mArgazIrSa kRSNA 10 ko "" ko ko "" 4 - baizAkha zuklA 10 5 kArtika kRSNA 15 nirvANa zrAcArya haribhadrasUri aura abhayadevasUri jaise dhuraMdhara AcAyoM ke uparokta lekhoM se pAThaka acchI taraha se samajha gaye hoMge ki unhoMne bhagavAnamahAvIra ke pAMca kalyANaka mAne haiM para jinavallabha ke mithyAtva mohanIya kA prabalodaya thA ki usane tIrthaGkara gaNadhara aura pUrvAcArya ke vacanoM ko usthApa kara chaTTA garbhApahArakalyANaka kI utsUtra prarUpanA kara svayaM aura dUsare "" 93 "" janma dIkSA kevala 99 99 ""
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 18 ) bhadrikoM ko dIrgha saMsAra ke pAtra banA diye aura unake anuyAyI Aja paryanta isa utsUtra prarUpanA kA pakSa kara apane saMsAra kI vRddhi kara rahe haiN| vallabha kI utsUtra prarUpanA se jainasamAja meM bar3A bhArI utpAta maca gayA aura kyA suvihita samAja aura kyA caityavAsI samAja ne utsUtra prarUpaka jinavallabha ko saMgha bAhara kara diyaa| dekhiye:"asaMvigna samudAyena saMvigna samudAyaH sa~gha bahiSkRtaH ___ pravacana parIkSA pRSTa 242 isa para bhI vallabha ne apane haTha kadAgraha ko nahIM chor3A para kahA jAtA hai ki 'hAriyA juvArI duNA khele' jinavallabha ne isa garbhApahAra kalyANaka ke alAvA bhI jinavacanoM meM aneka kriyAoM kI sthApa usthApa karake apanA 'vidhimArga' nAmakA eka nayA mata sthApana kara jainasamAja meM phUTa kusampa ke aise bIja bo diye ki jisake phala jainasamAja Ajaparyanta cakha hI rahA hai| pAThaka svayaM soca sakate haiM ki yadi vallabha utsUtra prarUpaka nahIM hotA aura abhayadevasUri kA paTTadhara hotA to usako abhayadevasUri ke samudAya se alaga mata nikAlane kI jarUrata hI kyA thI; ataH jinavallabha utsUtra prarUpaka thA aura usane abhayadevasUri ke samudAya se alaga vidhimArga nAmakA nayA mata nikAlA thaa| aba to jinavallabha ke dila meM kevala eka bAta hI pUrNa taura se khaTakane lagI ki itanA hone para bhI maiM AcArya nahIM bana skaa| do tIna varSa taka isa bAta kI koziza meM bhramaNa kiyA parantu
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 19 ) kisI ne vallabha ko zrAcArya nahIM banAyA / kAraNa, eka to vallabha utsUtravAdI thA, dUsare zrIsaMgha ne usako saMgha bAhara bhI kara diyA thA, tIsare nahIM thA vallabha ke koI ziSya aura nahIM thA koI guru, cauthe vallabha ke utsUtra mata meM abhI taka do hI saMgha the, eka to zramaNa saMgha jo eka vallabha, dUsarA zrAvaka saMgha ja cittaur3a ke canda vyakti jo vallabha ko mAnane vAle, inake alAvA sAdhvI yA zrAvikA koI nahIM thI / kAraNa, usa samaya kA mahilA samAja apane dharma para itanA bar3ha thA ki kaI puruSa vallabha ke anuyAyI banane para bhI unakI aurateM dharma se vicalita nahIM huI para vallabha ne apane anuyAyI zrAvakoM ke gharoM meM kleza kusampa DalavA kara kucha auratoM ko apane pakSa meM banAkara bar3I muzkila se tIna saMgha banAye, para vallabha kI maujUdagI meM usake pAsa kisI strI puruSa ne dIkSA nahIM lI / ataH vallabha ke do saMgha aura bAda meM tIna saMgha hI rahe / jinavallabha ko zrAcArya pada kI abhilASA to pahile se hI thI, phira devabhadra kA saMyoga mila gayA / para yaha samajha meM nahIM AtA hai ki devabhadrAcArya vallabha ke dhokhe meM kaise zrAgaye ki usa ne ballabha ko cittaur3a le jA kara vi0 saM0 1967 meM - cArya banA diyA; vaha bhI abhayadevasUri kA paTTadhara / jisa zrabhayadevasUri ke svargavAsa ko usa samaya 32 varSa ho gujare the / yahI kAraNa thA ki usa samaya kI janatA vallabha ko jAragarbha ke sadRza AcArya kahA karatI thI bAta bhI ThIka thI ki jisa pati ke dehAnta ke bAda 32 barSoM se putra janma le usako jAragarbha na kahA jAya to aura kyA kahA jAya ? yahI hAla jinavallabha kA huA /
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 20 ) jaina samAja kI takadIra ho acchA thI ki jinavallabha zrAcArya banane ke bAda kevala chaH mAsa hI jIvita rhaa| yadi vaha adhika jIvita rahatA to na jAne jainasamAja ke liye kyA 2 ujAlA kara jAtA / kisI rAjAne apanI maujUdagI evaM apane hAthoM se apane yogya putra ko rAjatilaka kara saba adhikAra suprata kara diyA, para koI rizvatakhorA eka calate phirate ijjatahIna ko lAkara rAjA banA de to kyA janatA usako rAjA mAna legI ? hagiMja nahI / yahI hAla jinavallabha kA huA, ataH vallabha ko abha yadevasUri ke paTTadhara banA dene se zrabhayadevasUri kA paTTadhara nahIM kahA jA sakatA hai / kAraNa, abhayadevasUri to zuddha candrakula kI paramparA meM haiM aura abhayadevasUri kI santAna paramparA bhI abhayadevasUri ke nAma se calatI AI hai| dekhiye kupurA gacchIya caityavAsI jinezvarasUri vidhimArga sthApaka jinacandrasUri 1 zrabhayadevasUri varddhamAnasUra | padmaprabhasUri + + + dharmaghoSasUri jinavallabhasUri 1 jinadattasUri ( kharatara zAkhA) | jinacandra 1 jinapati jinezvara + jinazekhara sUrI (rudrapAlI zAkhA / padmacandra 1 vimalacandra abhayadeva t
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 21 ) ___ isa khurzI nAmA se pAThaka samajha sakate haiM ki abhayadevasUri ke sAtha vallabha kA kyA sambandha hai ? kucha nhiiN| kharatara mata kI maryAdA kA saMyojaka jaise jinapati evaM jinezvarasUri (dvitIya) thA vaise hI rudrapAlI maryAdA bA~dhane vAlA abhayadevasUri thaa| ___yaha to huI jinavallabha sUri ke utsUtra se 'vidhimArga' matotpatti kI bAta / Age cala kara isa vidhimArga kA nAma khara. tara kisa prakAra huA vaha batalAyA jAyagA jisako pAThaka khUba dhyAna lagA kara pddh'eN| devabhadrAcArya ne saMgha se khilApha ho zrI saMgha se bahiSkRta hue vallabha ko AcArya banA kara zrI saMgha meM eka phUTa ke vRkSa kA bIja bo diyA thA aura usako phalA phUlA dekhane kI bar3I 2 AzAoM ke pula bAMdha rahA thA para bhAgyavazAta chaH mAsa meM hI vallabhasUrI kA dehAnta ho jAne se devabhadra kI sabakI saba AzAyeM miTTI meM mila gaI / yadi devabhadra itane se hI saMtoSa kara letA to vaha phUTa rUpI vRkSa vahIM naSTa ho jAtA, para devabhadra bhI eka haThIlA puruSa thA ki apane hAthoM se lagAyA huA vRkSa apanI maujUdagI meM hI naSTa kaise ho jAya / devabhadra ne vallabha ke paTTadhara banAne ke liye bahuta koziza kI parantu aise kAle karma kisa ke the ki una utsUtra prarUpaka evaM zrIsaMgha se bahiSkRta jinavallabha kA paTTadhara bane ? dUsare jinavallabha ke na thA sAdhu, na thI sAdhvI phira kisa jAyadAda para usakA paTTadhara bne| kudarata kA yaha eka niyama hai ki jaise ko taisA mila hI jAtA hai / isa niyamAnusAra devabhadrAcArya ko eka somacandra nAmaka muni mila gyaa| somacandra ne vi0 saM0 1141 meM dharmadevo
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 22 ) pAdhyAya ke pAsa dIkSA lI thI ApakI prakRti ugra evaM kharatara thii|aap padavI ke bar3e hI pipAsu the para padavI ke yogya eka bhI guNa Apane sampAdita nahIM kiyA thA / yahI kAraNa hai ki karIbana 28 varSoM se koziza karane para bhI Apako kisI ne eka choTI sI padavI bhI nahIM dii| isase pAThaka samajha sakate haiM ki sAdhu somacandra ke andara kitanI yogyatA thI ? phira bhI somacandra hatAza na hokara padavI ke liye koziza karatA hI rahA / ThIka usa samaya devabhadra kI bheMTa somacandra se huI / Apasa meM vArtAlApa arthAta vacanabandhI ho gaI / zAyada yaha vacanabandhI jinavallabha kI SaT kalyANakAdi utsUtra prarUpanA ko mAna kara usakI hI prarUpanA karane kI hogii| khaira, somacandra ne devabhadrAcAryake kahane ko maMjUra kara liyA kyoMki garajavAn kyA nahIM karatA hai| jinavallabha kA dehAnta hone ke bAda 2 varSa se arthAt vallabha kA dehAnta vi0 saM0 1167 meM huA taba vi0 saM0 1169 meM devabhadra ne somacaMdra ko cittaur3a le jAkara vallabha kA paTTadhara banA diyA aura usa somacandra kA nAma jinadattasUri rakha diyA / isase pAyA jAtA hai ki ina utsUtra vAdiyoM ke usa samaya sivAya citaur3a ke koI sthAna hI nahIM hogaa| devabhadra bhI eka pakSapAta kA bAdazAha thA kAraNa, yadi usako vallabha kA paTadhara hI banAnA thA to vallabha ke pAsa zekhara nAma kA sAdhu rahatA thA aura vaha vallabha kA saMbhogI bhI thA taba usa saMbhogI sAdhu ko chor3a visaMbhogI somacaMdra ko vallabha kA paTTadhara banAyA yaha to usane jAna bUjha kara una donoM ko Apasa
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 23 ) meM lar3Ane kA hI kAma kiyA thaa| zAyada isakA kAraNa yaha ho ki devabhadra aura zekhara ke Apasa meM kalaha ho gayA thA aura devabhadra ne zekhara kA galA ghoTa * kara nikAla diyA thA / ataH devabhadra ne dvaSa ke kAraNa saMbhogI sAdhu zekhara ko chor3a kara visaMbhogI somacandra ko sUri banAyA hogaa| ____ muni zekhara bhI devabhadra evaM somacandra se kama nahIM thA / usane bhI apanI alaga pArTI banAnI zuru kara dI aura usameM zekhara ko saphalatA bhI milatI gaI / kAraNa, jinadatta kI kharatara prakRti ke kAraNa sAdhu unase rAjI nahIM para nArAja hI rahate the / vasa muni zekhara ko saphalatA milane kA yahI vizeSa kAraNa thA / samaya pAkara muni zekhara bhI sUri bana gayA aura jinavallabha ke 'vidhi mArga ke do Tukar3e ho gye| eka kA AcArya jinadata tava dUsare kA AcArya jina zekhara / ... prazna-jinadatta sUri to saM0 1169 meM AcArya huye taba jinazekharasUri prAcArya kaba huye ? utara-kharataragaccha kI paTTAvalI pRSTa 11 para likhA hai kiH- saMvat 1205 rudrapallyAM chadmanA sUripadaM gRhItaM jinazekhareNa tato rUddaliyA gaNa jAtaH" / arthAt 1205 meM jinazekhara AcArya huye| prazna-jaba samvat 1205 meM jinazekhara AcArya huA taba bAbU pUrNacandrajI sampAdita zilAlekha khaNDa tIsarA pRSTha 12 para eka * "apara dine jinazekhareNa sAdhu viSaye kiMcitkala hAdikama yuktaM kRtaM, tato devabhadAcAryeNa gale gRhItvA niSkAzita ityaadi|" .. . 'pravacana parIkSA pRSTa" 251
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 24 ) zilAlekha meM vi0 saM0 1147 meM kharataragacchIya jinazekharasUri ne mUrti kI pratiSThA karavAi likhA hai| ___ utara-yaha lekha jAlI hai kAraNa 1147 meM na to jinazekhara sUri banA thA na kharatara zabda kA janma hI huA thA na jinazekhara sUri kharatara hI thA aura na isa zilAlekha kI mUrti hI jaisalamera meM hai / isakI AlocanA prathama bhAga meM kara dI gaI hai| kharataroM ne kharatara zabda kI prAcInatA sAbita karane ko yaha jAlI lekha chapAyA hai, parantu itanI akla bhI to kharataroM meM kahA~ hai ki kalpita lekha likhane ke pUrva usakA samaya to milA lete, jaise jinezvarasari ke zAstrArtha aura kharatara viruda kA samaya kharataroM ne vi0 saM0 1024 kA likha mArA hai dekho 'kharataramatotpatti dUsarA bhAga' / tathA varddhamAnasUri ko 1088 meM AbU ke maMdira kI pratiSThA karAnA likhamArA hai isI prakAra Adhunika kharataroM ne1147 kA jAlI lekha chapA diyA hai| isa prakAra kalpita lekha likhanA to khara-taroM ne janmasiddha hakka evaM apanA siddhAnta hI banA liyA hai aura kalpita mata meM kalpita lekha likhA jAya to isameM Azcarya karane kI bAta hI kyA hai / khaira-jinadatasUri ne AcArya banane ke bAda kyA kiyA jinako bhI maiM yahA~ darja kara detA huuN| jinadattasUri ne isa nUtana mata kI vRddhi ke lie eka mithyAtvI cAmuNDA devI kI ArAdhanA kii| jisake maTha meM pUrva jinavallabha bhI ThaharA thA / para devI devatA bhI to itane bhole nahIM hote haiM ki aise zAsana bhaMjakoM kA sAtha deM arthAta na saphalatA milI thI jinavallabha ko ora na milI jinadatta ko / phira bhI jinadatta bhadrika logoM ko kahatA thA ki devI cAmuNDA mere basa
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 25 ) ho gaI / ataH kaI loga jinadatta ke mata ko cAmuNDika mata kahane laga gaye / mahopAdhyAyadharmasAgarajIke matAnusAra isa ghaTanA kA samaya vi0 saM0 1201 kA kahA jAtA hai / jinadatta ne jinavallabha ke trividhi saMgha ko bar3hA kara caturvidha saMgha banA diyaa| 'pAkhaNDe pUjyate lokaa'| saMsAra meM tatva-jJAna ko jAnane vAle loga bahuta thor3e hote haiN| jinadattasUri ke jIvana se yaha bhI patA milatA hai ki vaha kisI ko yaMtra, kisI ko maMtra, kisI ko taMtra aura kisI ko roga nivAraNArtha auSadhiyAM vagairaha batalAyA karatA thaa| ataH jinavallabha kI bajAya jinadatta0 ke bhaktoM kI saMkhyA bar3ha gaI ho to yaha asambhava bhI nahIM hai, kyoMki janatA hamezA bhautika sukhoM ko cAhane vAlI hotI hai| vi0 saM0 1204 meM jinadattasUri pATaNa jAtA hai aura eka dina vaha mandira meM gyaa| vahAM para kucha rakta ke chIMTe dekhe / isa nimitta kAraNa se usake mithyAtva karma kA prabalya udaya ho AyA aura usane yaha mithyA prarUpanA kara DAlI ki striyoM ko jinapratimA kI pUjA karanA nahIM kalpatA hai| ataH koI bhI strI jina pratimA kI pUjA na kare ityAdi / usa samaya kA pATaNa jainoM kA eka kendra thA kevala 1800 ghara to karor3apatiyoM ke hI the| paramAIta mahArAja kumArapAla vahAM kA rAjA thaa| kalikAlasarvajJa hemacandrAcArya evaM rAjaguru kaMkasUri jaise jinazAsana ke stambha AcArya vahAM vidyamAna the| isa hAlata meM jinadatta kI isa prakAra utsUtra prarUpanA ko paTTaNa kA zrIsaMgha kaise sahana kara sakatA thaa| jaba jinadatta kI utsUtra 1-dekho-kharataroM kI mahAjana vaMza muktAvalI nAmaka kitAba
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 26 ) rUpanA ke samAcAra una zAsana staMbha dhuraMdhara prAcAryoM ke kAnoM taka pahu~ce to unako bar3A hI duHkha huA / kAraNa, jinavallabha kI vIra garbhApahAra rUpI utsUtra prarUpanA to abhI zAsana ko kAMTA khIlA kI bhAMti khaTaka hI rahI thI, phira jinadatta0 ne isa prakAra utsUtra prarUpanA kyoM kI hai ? jainAgamoM meM celanA, sivA prabhAvatI mRgAvatI, jayanti, sulasA aura draupadI vagairaha aneka mahilAoM ne paramezvara kI dravya bhAva se pUjA kI, jisake ullekha zrAgamoM meM spaSTa milate haiN| ataH isake lie sabhA karake jinadattasUri ko samajhAnA cAhiye / yadi vaha samajha jAya to ThIka, nahIM to jinadatta kA saMgha se bahiSkAra kara denA cAhiye / jaise ki jinavallabha kA zrIsaMgha ne bahiSkAra kara diyA thA, ityAdi / isa bAta kI nagara meM khUba garamAgarama carcA cala pdd'ii| jinadattasUri eka haTakadAgrahI vyakti thA / usane Andolana kI bAta suna kara soga ki eka tarapha to rAjA kumArapAlAdi sakala zrAddha saMgha tathA dUsarI ora hemacandrasUri Adi zramaNa saMgha hai / yahAM merI kucha bhI calane kI nahIM hai, ataH rAtri meM eka zIghragAmI UMTa maMgavA kara usa para savAra ho rAtri meM hI palAyana ra gayA jaise pulisa ke bhaya se cora palAyana kara jAte haiM / jinadatta pATaNa se UMTa para savArI kara thor3e hI samaya meM jAvalIpura pahu~ca gyaa| taba jAkara usane thor3A nirbhayatA kA zvAsa liyA / jaise cora pallI meM jAkara nirbhayatA kA zvAsa letA hai| subaha zrIsaMgha ne khabara maMgAI to mAlUma huA ki jinadatta to rAtri meM hI palAyana kara gayA hai / ataH zrIsaMgha ne yaha nizcaya kiyA ki jahAM jinadatta0 gayA ho vahAM ke zrIsaMgha ko likha diyA
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 27 ) jAya ki yadi jinadatta0 Apake yahAM strI jinapUjA niSedha kI mithyA' prarUpanA kare to Apa usako saMgha bAhara kara deN| yahAM kA saMgha Apake sammata hai ityAdi / jaba jinadatta0 jAvalIpura meM pahu~cA to vahAM ke logoM ko bar3A Azcarya huA ki jinadattasUri ko to pATaNa meM dekhA thA / Aja yahAM kaise A gaye 1 isa zaMkA ke nivAraNArtha zrIsaMgha ke zramezvaroM ne jAkara jinadatta se pUchA to uttara diyA ki maiM zraSTrI vidyA se AyA hU~ / pahile to logoM ne samajhA ki zroSTrI koI vidyA hogI, para bAda meM pApa kA ghar3A phUTa gayA aura logoM ko mAlUma ho gayA ki jinadatta 0 UMTara para savAra hokara AyA hai / usa samaya tAra yA DAka kA sAdhana nahIM thA ki eka prAnta ke samAcAra dUsare prAMta meM jaldI hI pahu~ca jAya, phira bhI logoM ne patA lagA hI liyA / jinadattasUri kaI dina to cupacApa rahA, para bAda to zrApane apanI prakRti kA paricaya denA zurU kiyA arthAta striyoM ko jinapUjA niSedha karanA zurU kiyaa| para jAvalIpura kA zrIsaMgha itanA bholA nahIM thA ki jinadatta kI utsUtra prarUpanA ko mAna kara apanA hita karane ko taiyAra ho / jaba saMgha apresaroM ne jinadatta se pUchA ki kisI zAstra meM striyoM ko jinapUjA karanA niSedha kiyA hai ? uttara meM jinadatta ne apanI khara prakRti ke paricaya ke alAvA kucha bhI pramANa nahIM batalAyA / ataH loga jina1 " jiNapUA viggha kAro hiMsAI parAyaNo jayad vigdho / jinapUA vighnakAro yajJapAta kI pravacana upadhAni 11 ". 2 uSTra vAhanArUDhA pattanAjjavalIpuraM prAptaH pra0 pa0 pRSTa 268
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 28 ) datta kI khara prakRti ke kAraNa kharatara kahane lage / basa, vahAM ke zrIsaMgha ne jinadatta0 ko kahA are ye to kharatara to kharatara hI nikalA / isa prakAra kaha kara saMgha bAhara kara diyA / jinadatta0 ke mata kA nAma cAmuNDa to pahile hI thaa| UMTa para savAra hone se logoM ne isa mata kA nAma auSTrIka mata rakha diyA aura tIsarA kharatara nAma bhI isa jinadatta0 ke kapAla meM hI likhA huA thA ki logoM ne jinadatta ke mata ko kharatara mata kahanA zurU kara diyA / yaha inakI kharatara prakRti kA hI dyotaka thA / jinadattasUri jaise cAmuMDa aura auSTrIka nAma se khIjatA evaM krodha karatA thA, vaise hI kharatara nAma se bhI sakhta nArAja hotA thA / kAraNa, yaha nAma bhI apamAnasUcaka hI thA / isa prakAra isa mata ke kramazaH tIna nAmoM kI sRSTi paidA huI thI jisameM kharatara nAma Aja bhI jIvita hai / jaina dharma meM mUrtipUjA kA niSedha sabase pahale jinadattasUri ne hI kiyA hai, bAda lauMkAzAha vagairaha ne to usa jinadattasUri kA anukaraNa hI kiyA hai| hA~ jinadattasUri ne kevala striyoM ko jinapUjA karane kA niSedha kiyA taba lauMkAzAha ne strI aura puruSa donoM ko jina pUjA kA niSedha kara diyA para inakA mUla kAraNa to jinadattasUri hI the / yadi jinadattasUri kI mAnyatA thI ki tIrthakara puruSa the unako striyAM chU nahIM sakatI haiM para vartamAna caubIsa tIrthakaroM meM unnIsavA~ mallinAtha tIrthakara to strI the / kharatariyoM ke liye mallinAtha kI mUrti pUjanA rakha dete to bicArI kharatariyAM jinapUjA se to vaMcita nahIM rahatIM, para jinadattasUri meM usa samaya itanI kala hI kahA~
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 29 ) thI / usane to midhyAtva ke prabalodaya se striyoM ko jinapUjA karanA niSedha kara hI diyA / phira bhI jaina zAsana kI takadIra hI acchI thI ki jinadattasUri ne eka strI ko hI azAtanA karatI dekha striyoM ko hI jinapUjA karanA niSedha kiyA / yadi isI prakAra kisI puruSa ko zAtanA karatA dekhatA to puruSa ko bhI pUjA karanA niSedha kara detA / Age cala kara jinadatta sUri ne to yahAM taka Agraha kara liyA ki striyAM jina tIrthaGkara ko chU nahIM sakatI thIM to ve una kI pratimAoM ko kaise cha sakatI haiN| isa bAta kA usane kevala jabAnI jamAkharca hI nahIM rakhA thA para apane pranthoM meM lekha bhI likha diyaa| dekho jinadattasUri kRta kulaka jisa para jinakuzalasUri : ne vistAra se TIkA racI hai jisameM likhA hai ki : saMbhava akAle'vindu kusumaM mahilANe teNa devANAM / pUAI ahigAro, na oghao suta nidiTTho // 1 // na chiviMti tahA dehaM osaNe, bhAvajiNavariMdANaM / taha tappaDimaMpi sayA pUaMti na saDDha nArio / / 2 / / pra0 paM0 pR0 371 yahI kAraNa hai ki kharatara mata meM Aja bhI striyAM jina pUjA se vaMcita rahatI haiN| itanA hI kyoM para jaisalemerAdi kaI nagaroM ke mandira kharataroM ke adhikAra meM haiM, vahA~ anya gacchavAloM kI oratoM ko kharatara jina pUjA nahIM karane dete haiM, isa anta-rAya kA mUla kAraNa to jinadattasUri hI haiM / isI prakAra mahopAdhyAyajI dharmasAgarajI ne apane pravacana, parIkSA nAmaka grantha ke pRSTha267 para likhA hai ki :
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 30 ) aha aNNayA kayAI, rUhiraM daTTaNa jiNahare rUTTho / itthINa pacchitaM dei, jiNapUa paDisehaM // 35 // saMghuti bhaya palANo, paTTaNao uDavAhaNArUr3ho | patto jAvalIpuraM, jaNa kahaNe bhaNAi vijAe // 36 // isa prakAra jinavallabhasUri ke 'vidhimArga' mata kA nAma jinadattasUri kI khara prakRti ke kAraNa kharatara huA hai| phira bhI `usa samaya yaha kharatara nAma apamAna sUcaka hone se kisI ne bhI nahIM apanAyA thA / hA~ bAda dina nikala jAne se jinakuzala sUri ke samaya usa apamAnasUcaka kharatara zabda ko gaccha ke rUpa meM pariNita kara diyA / basa usa dina se yaha khara tara zabda gaccha ke -sAtha cipaka gayA jaise lohe ke sAtha kITA cipaka jAtA hai / prazna - yadi kharatara zabda kI utpatti jinadattasUri kI khara prakRti se huI hotI aura yaha zabda apamAna ke rUpa meM hotA tathA isa kharatara zabda se jinadattasUri sakhta nArAja hotA to jinadattasUri kI karAI huI pratiSThAvAlI mUrtiyoM ke zilAlekhoM meM khuda jinadattasUri apane ko 'kharataragaccha suvihita gaNAdhIza' kyoM likhate ? jaise jaitArana grAma meM kaI mUrtiyAM jinadattasUri kI pratiSThA karavAI huI Aja bhI vidyamAna haiM aura una mUrtiyoM para zilAlekha bhI khude huye maujUda haiN| dekhiye namUne ke taura para katipaya zilAlekha / "saM0 1971 mAgha zukla 5 gurau saM0 hemarAjabhAryahemAde pu0 sA0 rUpacanda rAmacandra zrIpArzvanAtha viMva karApitaM a0 kharatara gacche suvihita gaNAdhIza zrI jinadattasUribhiH"
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 31 ) " saM0 1974 vaizAkha zuklA 3 saM0 na candra prabhaviva hemAdeM pu0 gaNAdhIzvara zrIjinadattasUribhiH .... 'bhArya pra0 kharataragacche suvihita " saM0 1981 mAgha zukla 5 gurau prAgvaTa jJAtiya saM0 dIpacandra bhArya dIpAdeM pu0 abIracandra amIcandra zrI zAnti nAtha viMva karApitaM pra0 kharatara gacche suvihita gaNAdhIzvara zrIjinadattasUribhiH "saM0 1167 jeTha vadI 5 gurau sa0 renulAla bhArya ratnAdeM pu0 sA0 kunaNamala zrIcandraprabha viMva karApita pra0 suvihita kharatara gacchegaNAdhIzvara zrIjinadattasUribhiH inake alAvA jaisalamera ke zilAlekhoM meM saM0 1147 ke zilAlekha meM kharatara gacche jinazekharasUri kA nAma AtA hai tathA aura bhI kisI sthAna para aisI mUrtiyAM hogI / ataH ina zilAlekhoM se pAyA jAtA hai ki kharatara zabda kI utpatti jinadatta sUri se nahIM para Apake pUrvavartI zrAcArya jinezvarasUri se hI huI hogii| uttara - 1147 kI mUrti evaM zilAlekha ke liye to maiMne prathama bhAga meM samAlocanA kara dI thI ki na to jaisalamera meM 1147 vAlI mUrti hai aura na 1947 meM jinazekharasUri kA astitva hI thA / kAraNa, kharataragaccha kI paTTAvalI meM jinazekharasUri kA samaya vi0 saM0 1205 kA likhA hai / ataH yaha
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 32 / lekha kharataroM ne kharatara zabda ko pracIna banAne ke liye jAlI chapAyA hai| ___ isI prakAra jaitAraNa kI mUrtiyoM ke lekha bhI kalpita haiM / cora corI karatA hai para usameM kahIM na kahIM corI pakar3I jAne ke liye truTi raha hI jAtI hai| uparokta zilAlekhoM meM caturtha zilAlekha 1167 kA hai jaba jinadattasUri ko sUri pada vi0 saM0 1169 meM huA thaa| usake pUrva jinadatta kA nAma somacandra thA / jaba jinadata nAmakA janmahI 1169 meM huAto 1167 ke zilAlekha meM jinadattakA nAma A hI kaise sakatA thA / kyoMki janma ke pUrva nAma ho hI nahIM sakatA hai / ataH pUrvokta saba lekha jAlI evaM kalpita haiN| ina lekhoM kI lipi kI ora dRSTipAta karane se sApha sApha mAlUma hotA hai ki yaha lipi bArahavIM zatAbdI kI nahIM para satrahavIM zatAbdI kI hai ki jisa samaya mahopAdhyAyajI dharmasAgara jI aura jinacandrasUri kI Apasa meM kharatara zabda kI utpatti ke viSaya meM khUba dvandvatA cala rahI thii| usa samaya jinacandrasari ne bhaviSya meM kharatara zabda ko prAcIna siddha karane ke liye isa prakAra nIca karma kiyA hai / para usa samaya jinacandra ko yaha vizvAsa nahIM thA ki Age cala kara eka jamAnA aisA AvegA ki lipi zAstra ke jAnakAra sau sau varSa kI lipiyoM ko pahicAna kara jAlI lekhoM ke pardai cIra ddaaleNge| ___ bhalA jinadattasUri ne jaise mUrtiyoM kI pratiSThA karavAI hai vaise koI granthabhI nirmANa kiyA hai| do paMktiyoM ke zilAlekha meM to unhoMne apaneko suvihita kharataragacche gaNAdhIza honA likha diyA, taba unake pranthoM kI lambI caur3I prazastiyoM meM kharatara zabdakI gandha taka
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhI nhiiN| itanA hI kyoM para unake pIche jinacandra aura jinapati ke granthoM meM bhI kharatara zabda kI bU taka na mile / yaha satrahavoM zatAbdi ke jinacandra kI kAlI karatUtoM ko spaSTa siddha jAhira kara rahI haiM / ataH usake khudAye hue jAlo zilAlekhoMse kharatara zabda prAcIna nahIM para arvAcIna hI siddha hotA hai / kyoMki jo vyakti jhUThA hotA hai vahI aisA nIca karma karatA hai| merI likhI kharataramatotpatti bhAga 1-2 ke pramANoM se yaha siddha ho cukA hai ki kharatara zabda gaccha ke rUpa meM vikrama kI caudahavIM zatAbdi se likhA jAnA zuru huA hai / isake pUrva yaha apamAna ke rUpa meM hI samajhA jAtA thaa| kyoMki jinadattasUri kI prakRti se paidA huzrA bArahavIM zatAbdi kA kharatara zabda caudahavI zatAbdi taka gupta rUpa meM rahe, isakA kAraNa yahI ho sakatA hai ki yaha apamAnasUcaka zabda thA ki kisIne isako nahIM apanAyA thA, jhUTha bolanA jhUTha likhanA to isa kharataramata kA zurU se mUla siddhAnta hI hai / jaba ye khAsa bhagavAn aura pUrvAcAryoM ke vacanoM ko anyathA karane kA bhI Dara nahIM rakhate haiM to jhUTha lekha likhane kA to bhaya hI kyoM rakkheM / kharataroM ne jinezvarasUri ko hI kyoM para varddhamAnasUri, udyotanasUri aura gaNadharasaudharma evaM gautama ko bhI kharatara likha diyA / yaha bhI kharataroM ke hI likhe hue lekha haiM / ataH jaitAranAdikI mUrtiyoM para kharataroMke khudAye hue jAlI lekhoM para koI bhI vyakti vizvAsa kara dhokhe meM na Ave / kyoM ki ve lekha satrahavIM zatAbdi meM jinacandra ne khudAye haiM aura una zilAlekhoM kI lipi bhI satrahavIM zatAbdi ko lipi se milatI julatI hai|
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 34 ) / yaha to eka namUnA mAtra hI batalAyA hai para isa prakAra to kharataroM ne kaI anartha kiye haiN| pravacana parIkSA nAmaka grantha meM upAdhyAya dharmasAgarajI mahArAja likhate haiM ki: "jeNaM jiNadatta mae, purANa pADhaNamaNNahA karaNe / paraloa bhayabhIA, ajjavi dIsaMti vesaharA // 46 // arthAt jinadata ke mata meM purANe pAThoM ko curAne evaM raho. badala karane vAle Aja bhI kaI veSadhArI vidyamAna haiM / yaha bAta upAdhyAyajI ne kevala idhara udhara kI sunI huI bAtoM ke AdhAra para hI nahIM likhI hai, para apane nADola ( nAradapurI) ke bhaMDAra kI purANI pratiyoM se jaisalamera kI pratiyoM kA milAna karake hI likhI hai| para jaba khAsa gaNadhara bhagavAn ke AgamoM ko bhI anya thA prarUpane meM kharataroM ko bhaya evaM lajjA nahIM hai to dUsaroM kA to kahanA hI kyA hai ? ataH kharatara mata caurAsI gacchoM meM gaccha nahIM para utsUtravAdI matoM meM eka mata hai jo uparokta pramANoM se sAbita ho cukA hai| prazna-yadi Apake kathanAnusAra vidhimArga evaM kharataramata utsUtra se hI paidA huA hai to phira isa mata kI isa prakAra vRddhi honA aura hajAroM logo kA isako mAnanA aura zrAja sAta pATha sau varSoM se avicchinnarUpa se calA AnA kaise mAnA jA sakatA hai| . uttara-isake liye pahile to Apako 'kharataroM kI bAteM' nAma kI pustaka maMgavA kara par3hanA cAhiye jo zrImAn kesaracandajI coraDiyA kI likhI huI hai basa! ApakA samAdhAna svayaM ho jAya. gaa| dusare mata calanA tathA usakI vRddhi honA yA hajAroM logoM kA mAnanA aura sAta ATha sau varSa taka calA AnA yaha saba
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 35 ) - bAteM ekAnta satyatA ke sAtha kucha bhI sambandha nahIM rakhatI haiM kyoMki Apa svayaM soca sakate ho ki Aja duniyA meM saiMkar3oM dharma pracalita haiM jisameM kaI aise bhI dharma haiM ki jinakoM kharatara bhAI bhI mithyA dharma mAnate haiM ve saikar3oM hajAroM varSo se avicchi rUpa meM cale Ate haiN| unakI vRddhi evaM mAnane ke lie lAkhoM karor3oM AdamI unako mAnate bhI haiM phira bhI satya kI kasauTI para kasane se ve midhyA dharma hI sAbita hote haiM / ataH kevala kisI mata kI vRddhi evaM usako hajAroM lAkhoM AdamiyoM ke mAnane mAtra se hI satyatA nahIM kahI jAtI hai| Apa dUra kyoM jAveM khAsa jainoM meM hI dekhiye eka digambara samudAya hai jisako hamAre kharatara -mata vAle jaina siddhAnta se khilApha samajhate haiM unako bhI lAkhoM manuSya mAnate haiM vaise hI lauMkAmata evaM DhUMr3hiyA mata ko bhI samajha lIjiye ki unhoMne binA guru mata nikAlA vaha Aja taka cala hI rahe haiM aura karIba do tIna lAkha manuSya unako pUjyadRSTi se bhI dekhate haiM ! isI mAphika kharatara mata ko bhI samajha lIjiye, phira bhI yaha kahanA par3atA hai ki kharataroM ne to karor3oM ko jaina saMkhyA se thor3e se anabhijJoM ko bhagavAna mahAvIra ke chaH kalyANaka - nAra tathA aiyoM ko jinapUjA chur3Akara apane amuyAyI banAye para laukA -- DhU~r3hiyoM ne to lAkhoM jainoM se hI do tIna lAkha manuSyoM ko mUrtipUjA chur3Akara apane anuyAyI banA liye batalAiye isameM vizeSatA kharataroM kI hai yA DhU~r3hiyoM kI ? ataH Apa samajha sakate ki mata calane meM tathA usako bahuta manuSya mAnane mAtra se hI satyatA nahIM samajhI jAtI hai / ataH mere pUrva pramANoM se spaSTa siddha ho gayA hai ki jinavallabha kA 'vidhimArga' aura jinadatta
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 36 ) ke kharataramata ne utsUtra - bhASaNa se janma liyA hai aura kadAmaha se hI yaha Aja paryanta jIvita rahA hai| prazna- kaI loga yaha bhI kahate haiM ki yadi jinadattasUri Adi AcArya utsUtra prarUpaka hote to grAma grAma unakI chatriye pAdukAeM, mUrtiyeM aura dAdAbAr3iyeM kyoM banatIM tathA tIrthaGkaroM ke mandiroM meM unake pAdukA kyoM hote ? uttara- dAdAjI ne apane guNoM se pUjA nahIM pAI thI / unhoMne apane para utsUtra prarUpanA ke kalaMka ko chipAne ke liye eka jAla raca kara aisA jaghanya kAma kiyA thA, varanA inake pUrva saikar3oM hajAroM AcArya hue the, para kisI ne apane hAthoM se apanI mUrtiyeM evaM pAdukAyeM pujavAne kI koziza nahIM kI thI / dekhiye 'jinadattasUri ke thor3e hI varSoM bAda calagancha meM eka dharmaghoSasUri nAma zrAcArya hue, unhoMne apane zatapadI nAmaka prantha meM jinadattasUri ke liye likhA hai ki : 1 - zrAvika striyoM ne pUjA to niSedha karyo 1 2 - lavaNa (nimaka) jala, agni meM nokhavu TherAkhyo / 3 - derAsara meM juvAna vezyA nahIM nacAvI, kintu je nAnI ke vRddha vezyA hoya te nacAvavI evI dezanA karI 4 - gotradevI tathA kSetrapAlAdikanI pUjA thI samyakatva bhAge nahiM ema TherAjya | 5 - meja yugapradhAna chIe ema manAvA mAMDayu | 6 - valI evI dezanA karavA mAMDI ke eka sAdhAraNa khAtAnu bAjoTha (peTI) rAkhAvu, tene AcArya no hukama lai ughAr3avu /
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 37 ). temA nA paisA mAthI prAcAryAdikanA agni-saMskAra sthAne stUpAdika karAvavo tathA tyAM yAtrA ane ujaNIao karavI / , 7-AcAryoM nI mUrtiyo karAvavI / .. 8-cakra zvarInI stuti mAM jinadattasUrie kA che ke vidhimArganA zatruo nA galA kApI nAkhanAra cakra zvarI mokSArthI jana nA vighna nivaaro| ___zatapadI gurjara anuvAda pRSTha 146 aisI paccIsa bAteM jinadatasUri ke liye likhI haiM jisake andara se kevala namUne ke taura para maiMne8 bAteM Upara likhI haiM, jisase pAThaka samajha sakate haiM ki jinadattasUri kI anya gacchIyoM ke sAtha kaisI bhAvanA thI ki una saba ke gale kATavA DAlane kI cakrezvarI devI se prArthanA karate haiN| isakA kAraNa yaha ho sakatA hai ki jinavallabha ne mahAvIra ke garbhApahAra nAmaka chaTThA kalyANaka kI prarUpanA kara apanA 'vivimArga' nAmaka mata nikAlA tathA unake paTTadhara jinadattasUri ne striyoM ko jina-pUjA niSedha kara utsUtra prarUpanA kI / yahI kAraNa thA ki zrI saMgha unako saMgha bAhara kara diyA jisase ruSTamAna hokara unakA kucha vaza nahI pahu~cA taba jAkara cakrezvarIdevI se prArthanA kara apane tapta hRdaya ko zItala kiyA / aisA vyakti apane Apa pujAne ke liye makAna meM peTI rakhavA kara paisA DalavAve aura una paisoM se dAdAvAr3I evaM pAdu saMvat 1263 meM dharmaghoSasUri ne prAkRta bhASA kA zatapadI nAmaka graMtha racA thA jisako saM0 1294 meM AcArya mahendrasiMhasari ne usa prAkRta zatapadI se saMskRta zatapado likho, jisako vi0 saM0 1951 meM zrAvaka ravajodevarAja ne gujarAtI anuvAda chpaayaa|
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ (38) kAaiM sthApana karAye isameM koI Azcarya kI bAta nahIM hai kyoMki jahA~ divAlA hotA hai vahA~ isa prakAra kalpita ADambara kI jarUrata rahA hI karatI hai / kAlAntara meM idhara to jaina sAdhuoM kA marudharAdi prAntoM meM vihAra kama huA udhara kharataroM ke yatiyoM ne janatA ko dhanaputrAdika kA pralobhana dekara dAdAjI kI mUMTI 2 tArIpheM karake bahakA diyA evaM una bicAre bhadrika logoM ko dhokhA dekara unake dravya se dAdAvAr3I vagairaha banA lI aura ve loga apanAyata ke kAraNa jahA~ taka una utsUtrava diyoM kI kuTilatA ko nahIM jAnate the vahA~ taka mAnate bhI the.isase kyA huA ? karma siddhAnta se ajJAta loga dhana putrAdi ke pipAsu dAdajI to syA para bhairava bhavAnI aura pIra paigambara ke yahA~ bhI jAkara zira jhukA dete haiM to isameM dAdAjI kI kyA vizeSatA hai| parantu jaba ve loga ThIka taraha se samajhane lage ki ina utsUtravAdiyoM ke muMha dekhane se hI pApa lagatA hai evaM ve khuda utsUtra. kI prarUpanA karake saMsAra meM DUbe haiM to unakI upAsanA karane meM sivAya nukasAna ke kyA ho sakatA hai ? ataH Aja ve dAdAvAr3iye bhUta evaM pizAca ke sthAnoM kI vRddhi kara rahI haiN| itanA ho kyoM para jo loga kharatara anuyAyI kahalAte haiM aura dhanaputrArtha kaI dAdAjI ke bhakta bana unakI upAsanA karate the, unako ulTA phala milane se unakI bhI zraddhA haTa gaI hai| zeSa rahe huye bhaktoM kI bhI yahI dazA hogii| aba jaina siddhAnta kI ora bhI jarA dekhiye ki jainasiddhAnta khAsa karmoM ko mAnane vAlA hai| pUrvasaMcita zubhAzubha karma ko avazya bhuktanA par3atA hai na isako deva chur3A sakatA hai
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 39 ) na guru chur3A sakatA hai| itanA hI kyoM para laukika sukha yAnI dhana sampatti ke liye devaguru kI upAsanA karanA ye khAsa lokottara mithyAtva kA hI kAraNa hai aura jo loga tIrthakara devoM kI sevA upAsanA chor3a una utsUtravAdiyoM kI sevA upAsanA karate haiM to ve utsUtravAdI apane saMsAra kI vRddhi se kucha hissA una upAsakoM ko bhI deMge, inake alAvA aura kyA phala ho sakatA hai ? ___ anta meM maiM apane pAThakoM ko sAvadhAna kara detA hU~ ki isa kharatara mata ke jAla se sadaiva baca kara rheN| kaI arsA taka to yaha loga bhadrikoM ko yaha kaha kara dhokhA diyA karate the ki Apa dAdAjI kI mAnyatA rakho Apako khUba dhana milegA / para aba ve himAyata karane vAle bhI saphAcaTa ho baiThe haiM, ataH karma siddhAnta ko mAnane vAle isa prakAra ke dhokhe meM nahIM Ate haiN| ina camatkAra ke liye zrImAn kesaracandrajI coraDiyA kI likhI 'kharataroM kI bAteM' nAma kI pustaka ma~gA kara par3hiye ki jisase Apako ThIka rozana ho jAyagA ki ina dhUta logoM ne kisa 2 prakAra kalpita bAteM banA kara janatA ko dhokhA diyA haiM aura aba inakI kisa prakAra se kalaI khula gaI aura kaise ha~sI ke pAtra bana gaye haiN| khaira isa tIsare bhArA ko maiM yahA~ hI samApta kara detA huuN| yadi isa viSaya meM kharatara jyAdA bakavAda kareMge to yahA~ bhI masAle kI kamI nahIM hai / __OM zAntiH OM zAntiH OM zAntiH /
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka machalI samudra ko gandA banA detI hai / ____kahane kI AvazyakatA nahIM hai ki kharataramata kleza kadAgraha evaM utsUtra bhASaNa se paidA huA hai / isa mata ke logoM ne kaI prakAra se Sar3ayantra raca kara jainajagata ko nukasAna pahu~cAyA aura Aja bhI pahu~cA rahe haiM, itanA hI nahIM para ve rAjA bAdazAhoM se bhI nahIM cUke the| unake liye bhI kaI prakAra ke Sar3ayantra raca kara unako nukasAna pahuMcAne ke mithyA prayatra kiye the| jaise vikrama kI satarahavIM zatAbdI meM kharataramata meM eka mAnasiMha nAmakA sAdhu thA jo jinasiMhasUri nAma se kahalAyA jAtA thA tathA vaha apane ko jyotiSa vidyA meM pravINa honA bhI kahatA thaa| usa mAnasiMha ne bAdazAha jahA~gIra ke liye eka aisA Sar3ayantra racA ki jisake liye bAdazAha jahA~gIra ko usake viruddha eka kaThora pharamAna nikAlanA par3A / itanA hI kyoM para bAdazAha ne apane rAja meM thAne kI bhI manAI kara dI thI / ina saba bAtoM ko svayaM bAdazAha ne apanI tujuka jahA~gIrI' nAmaka kitAba meM likhI thI jisako munzI devIprasAdajI jodhapura vAloM ne hindI anuvAda kara 'jahA~gIra nAmA' nAma se I0 sa0 1905 meM chapavAyA hai / vaha kitAba jodhapura meM milatI hai tathA isa samaya mere sAmane maujUda bhI hai usa kitAba ke pRSTa 309 para nimnalikhita lekha mudrita hai / jisako par3hane se pAThaka svayaM soca leMge ki eka gandI machalI tamAma samudra ko kaise gandA banA detI hai arthAt eka kulakalaMka kupAtra ke jariye zAsana para kisa prakAra kalaMka lagatA hai|
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 41 ) mAnasiMha sevar3A "bAdazAha likhatA hai ki sebar3e hindu nAstikoM meM se haiM jo sadaiva naMge sira aura naMge pAMva rahate haiN| unameM koI to sira aura dAr3hI mUcha ke bAla ukhAr3ate haiM aura koI muDAte haiM / silA huA kapar3A nahIM pahinate / unake dharma kA mUlamantra yaha hai ki kisI jIva ko duHkha na diyA jAve / baniye loga inako apanA guru mAnate haiM daNDavata karate haiM aura pUjate haiM / ina sevar3oM ke do paMtha haiN| eka tapA dUsarA karatala ( kharatara ) / mAnasiMha karatara vAloM kA saradAra thA aura bAlacanda tapA kaa| donoM sadA svargavAsI zrImAn kI sevA meM rahate the / jaba zrImAna ke svargArohaNa para khusaro bhAgA aura maiM usake pIche daur3A to usa samaya bIkAnera kA z2amIdAra rAyasiMha bhuraTiyA jo ukta zrImAn ke pratApa se amIrI ke pada ko pahuMcA thA mAnasiMha se mere rAjya kI avadhi aura dina dazA pUchatA hai aura vaha kalajIbhA jo apane ko jyotiSa vidyA aura mohanamAraNa aura vazIkaraNAdi meM nipuNa kahA karatA thA usase kahatA hai ki isake rAjya kI avadhi do varSa kI hai| vaha tuccha jIva usakI bAta kA vizvAsa karake binA chuTTI hI apane deza ko calA gyaa| phira jaba pavitra paramAtmA prabhu ne mujha nija bhakta ko apanI dayA se suzobhita kiyA aura maiM
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ (42) vijayI hokara rAjadhAnI Agare meM upasthita huA to lajjita hokara sira nIcA kiye hue darabAra meM aayaa| zeSa vRttAnta usakA apanI jagaha para likhA jA cukA hai| aura mAnasiMha unhIM tIna cAra mahIne meM kor3hI ho gayA / usake aMga pratyaGga girane lage / vaha aba taka apanA jIvana bIkAnera meM aisI durdazA se vyatIta kara rahA thA ki jisase mRtyu kaI aMzoM meM uttama thI / ina dinoM meM jo mujhako usakI yAda AI to usake bulAne kA hukma diyA / usako daragAha meM lAte the para vaha Dara ke mAre rAste meM hI jahara khAkara narakagAmI ho gyaa| jaba mujha bhagavadbhakta kI icchA nyAya aura nIti meM lIna ho to jo koI merA burA cetegA vaha apanI icchA ke anusAra hI phala paavegaa| sevar3e hindustAna ke bahudhA nagaroM meM rahate haiN| gujarAta deza meM vyApAra aura lenadena kA AdhAra baniyoM para hai isaliye sevar3e yahA~ adhikatara haiN| ... mandiroM ke sivAya inake rahane aura tapasyA karane ke liye sthAna bane huye haiM jo vAstava meM durAcAra ke AgAra haiM / baniye apanI striyoM aura beTiyoM ko sevar3oM ke pAsa mejate haiM lajjA aura zIlavRtti bilkula nahIM hai| nAnA prakAra kI anIti aura nirlajjatA inase hotI hai| isa
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ lie maiMne sevar3oM ke nikAlane kA hukma de diyA hai aura saba jagaha AjJApatra bheje gaye haiM ki jahA~ kahIM sevar3A ho mere rAjya meM se nikAla diyA jaave|" isa lekha meM eka to likhA hai ki mAnasiMha rAste meM hI Dara ke mAre jahara khAkara mara gayA aura dUsarA likhA hai ki mere rAja meM AnekI manAI kara dI / isa viSaya meM kharatara mata vAle kyA. kahate haiM ? aitihAsika jainakAvya saMgraha nAmaka pustaka kharataroM kI tarapha se hAla hI meM mudrita huI hai jisake pRSTha 150 para jinarAjasUri kA gasa chapAyA hai / usameM likhA hai ki:"bIkAnera' thI caliyA, manaha manoratha phliyaa| sAdhu taNai parivArai, 'meDataI nayari padhArai // 6 // zrAvaka loka pradhAna, ucchava huA asamAna / __zrIgacchanAyaka Ayau, sigale Ananda pAyau // 7 // tihA~ rahyA mAsa eka, dina-dina badhataI viveka / calivA udyama kIdhau, 'eka-payANau' dIdhau // 8 // kAla dharma tihA~ bheTai, likhata lekha kuNa mettii| 'zrI jinasiMha' gururAyA, pAchA 'meDataI kAyA // 9 // saiMmukhi lIdhau saMthArau, kIdhau saphala jamAro / zuddha manai gahagahatA, 'pahilai devaloka' pahutA // 10 // " - isa rAsa meM bAdazAha mAnasiMha ( jinasiMhasUrI) ko bulAtA hai aura mAnasiMha bIkAnera se ravAnA ho Agare jA rahA hai|
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ mer3atA meM eka mAsa Thahara kara vihAra kiyA eka mukAma para jAte hI usakI kAla se bheMTa huI ataH, vApisa mer3ate Akara svayaM saMthArA (anazana) karake kAla ko prApta huye / bAta donoM kI milatI julatI hai, zAyada kharataroM ne gurubhakti ke kAraNa kucha bAta ko sudhAra ke likhI ho to yaha unakI gurubhakti prazaMsanIya kahI jA sakatI hai| dUsarI bAta bAdazAha kA hukma apane rAja se sevar3oM (kharatara matiyoM) ko nikAla dene kA thA / taba kharataroM ke rAsa meM likhA milatA hai ki mAnasiMha (jinasiMha sUri ) ke paTTadhara jinarAjasUri Agare gaye aura yatiyoM kA vihAra khullA krvaayaa| ___"anye kitareka deze yati rai na sakate te paNa tivAre pacchi raitA thayA / " agaracandajI nAhaTA bIkAnera vAloM kA lekha jaina satyaprakAza varSa 3 aMka 4 pRSTa 135 / uparokta zabdoM se yaha siddha ho sakatA hai ki jinasiMha ke samaya kharatara yatiyoM kA vihAra banda huA thA vaha vihAra jinarAjasUri ke samaya vApisa khulA hogaa| 'tujuka jahAMgIrI' kA hindI anuvAda mudrita huye ko Aja 34 varSa ho gujare haiM jisameM kisI kharatara ne isakA virodha nahIM kiyaa| zAyada unako Upara diye huye do pramANoM kA hI bhaya hogA? khaira ! kharataroM ke yati aise hI the aura unhoMne lajjA ke mAre UMcA muha nahIM kiyA para jaina samAja ko to isa bAta kA sakhta virodha karanA thA / kyA jaina bhAI ghara ke ghara meM hI jaMga macAnA jAnate haiM ki thor3I 2 bAtoM meM jaMga kara baiThate haiM? parantu aise AkSepa karane vAloM ke sAmane cUM taka bhI nahIM karate haiM, kyA aba bhI maina samAja meM jIvana hai ki ve isakA kucha pratikAra kre|
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMtrI karmacanda vacchAvata maMtrI karmacanda jaina samAja meM prakhyAta muzadiyoM meM eka hai| Apake jIvana ke viSaya kaI kharatara yatiyoM ne rAsa vagairaha bhI likhe haiM kyoMki kha0 yatiyoM kI ina para pUrNa kRpA thI / yahI kAraNa hai ki kha0 yatiyoM ke Sar3ayaMtra meM inakA sahayoga rahatA thaa| ataH kaI aitihAsika pustakoM meM khara0 yatiyoM ke sAtha sAtha mantrI karmacanda para bhI aise 2 lAMchana lagAye gaye haiM ki jisako par3hakara jaina samAja ko duHkha huye binA nahIM rahatA hai para bicArA jaina samAja isake liye kara bhI to kyA sake, kyoMki yaha to kevala ghara zUrA arthAt ghara ke ghara hI lar3anA jhagar3anA jAnatA hai jisa pustaka ko chape Aja 33 varSa ho gujarA hai kisI ne cUM saka bhI nahIM kiyA / yadi jaina samAja ina bAtoM ko nahIM jAnatA ho to maiM Aja eka do udAharaNa Apake sAmane rakha detA huuN| . "vi. saM. 1652 meM inake maMtrI mehatA karmacanda Adi kucha logoM ne inako mArane kI aura inake sthAna meM inake putra dalapatasiMhajI ko gaddI para biThAne kI sAjiza kii| parantu yaha bheda khula gyaa| isa para karmacanda bhAga kara akabara kI zaraNa meM calA gayA aura use rAyasiMhajI kI tarapha se bhar3akAne lgaa| akabara ne bhI usake kahane meM Akara bIkAnera rAjya ke bharathanera Adi kaI paragane rAjakumAra dalapatasiMhajI ko jAgIra meM de diye / isI dina se bApa beToM meM anabana zurU huii| dalapatasiMhajI ne rAjya ke kaI paraganoM para kabjA kara liyaa| jisa samaya vi. saM..
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 46 ) 1664 meM rAyasiMhajI dehalI gaye usa samaya karmacanda mRtyuzayyA para par3A thA / ataH ye bhI usase milane ko gaye aura usakA antima samaya nikaTa dekha bar3A zoka prakaTa kiyaa| jaba karmacaMda mara gayA taba usake putroM ko bhI inhoMne bahuta kucha dilAsA diyA / isI bIca vi. saM. 1662 meM bAdazAha akabara mara cukA thA aura jahAMgIra dehalI ke takhta para baiThA thA / parantu vaha bhI inase nArAja ho gayA, isaliye yaha lauTa kara bIkA"nera cale Aye / " bhArata ke prAcIna rAjavaMza bhAga tIsarA pRSTa 327 maMtrI karmacaMda ko bIkAnera nareza ne kyoM nikAla diyA - isakA kAraNa to Apane par3ha liyA, para maMtrI karmacanda bAdazAha akabara ke pAsa Akara kyA karatA thA aura bAdazAha akabara usa para kyoM prasanna rahatA thA jisake liye eka kitAba meM likhA hai ki: -- 1 kahate haiM ki karmacaMda ne marate samaya apane putroM ko samajhA diyA thA ki ve rAjA rAyasiMhajI ke pralobhana meM par3a kara kabhI bIkAnera na jAyeM / rAjAjI ne jo zoka prakAzita kiyA hai vaha kevala isa kAraNa se hai ki ve mujha se badalA na le sake aura pahale hI merA anta samaya nikaTa A pahu~cA hai / 2 isa nArAjI kA kAraNa hama Upara eka machalI ke lekha meM likha Aye haiM ki rAjA rAyasiMha kharatarayati mAnasiMha se jahA~gIra ke rAja kI avadhi pUchatA hai ityAdi parantu isa SaDayaMtra kA bheda jahA~gIra ko mila jAne se vaha sakhta nArAja thA /
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 47 ) "bAdazAha ke yahAM nau roja ke jalasoM meM monAbAjA lagatA thA jisameM amIroM kI aurateM bhI bulAI jAtI tha / pRthvIrAja ne apanI rAnI cAMpAdejI ko vahAM jAne se manA kara rakhA thA / magara rAyasiMhajI ke dIvAna karamacanda ke bheda de dene se ( jo bIkAnera se nikAlA huA bAdazAha ke pAsa rahatA thA ) bAdazAha pRthvIrAja se unakI aMgUThI dekhane ke bahAne lekara mahala meM cale gye| jahAM se vaha aMgUThI cAMpAde rAnI ke pAsa pRthvIrAja ke nAma se bheja kara kahalAyA ki tumako mInAbAjAra meM jAne kI AjJA hai / rAnI dhokhe meM Akara calI gaI / " rAjarasanAmRta pRSTha 40 'dIvAna karmacaMda ke bheda de dene se' -- isa zabda kA kyA artha ho sakatA hai ? kyA rAThaura vIra pRthvIrAja kI rAnI campAdevI ko bAdazAha akabara se milAne kA upAya karmacanda ne batalAyA thA jisase bAdazAha campAdevI ko mInA bAjAra meM bulA kara usase milA / yadi yaha bAta galata hai to jainasamAja ko isakA joroM se virodha karanA cAhiye / maiMne ye do bAteM likhI haiM isameM merA Azaya jaina samAja ko caitanya kara unako apane kartavya kA bhAna karAnA hai / inake alAvA zrIyuta choTelAla zarmA phulerA vAloM ne I0 san 1914 meM eka " jAti zranveSaNa prathama bhAga " nAmaka kitAba mudrita karavAI thI jisake pRSTha 132 se 138 taka zrosa
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 48 ) vAloM kI jAtiyoM ke liye aitA mithyA AkSepa kiyA thA ki posavAloM meM zUdra jAtiyAM jo bhaMgI Dher3a camAra Adi bhI zAmila haiM ataH inako zUdra jAti meM hI darja karanA cAhiye / vaha kitAba maiMne san 1926 meM pIpAr3a meM dekhI to pIpAr3a zrIsaMgha ko upadeza diyA aura unhoMne zarmAjI ko eka noTisa bhI diyaa| javAba meM zarmAjI ne apanI bhUla ko svIkAra kara lI itanA hI kyoM para unhoMne likhA ki isa viSaya meM jo Apa satya bAta bhejeMge to maiM chApane ko taiyAra hU~ ityAdi / isa prakAra jainadharma ke suyogya puruSoM para anya logoM ne kaI prakAra ke AkSepa kiye haiM, parantu jainiyoM ko ghara ke jhagar3oM ke alAvA itanA samaya kahAM milatA hai ki ve isa prakAra sAhitya kA anveSaNa karake apane pUrvajoM para lagAye huye lAMchanoM kA muMhator3a uttara deN| itanA hI kyoM para koI vyakti isa prakAra kI bAteM samAja ke sAmane pragaTa kare to ulTA apamAna samajha kara usa para eka dama TUTa par3ate haiM parantu yaha nahIM socate haiM ki yadi hama ina bAtoM kA pratikAra na kareM to bhaviSya meM isakA kyA burA pariNAma hogaa| khaira, maiMne to isako ThIka samajha kara hI jainasamAna ke sAmane rakhA hai| aba isa para yogya vicAra karanA jaina samAja kA kartavya hai| // iti zubham / /
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina itihAsa jJAnabhAnu kiraNa naM0 25 zrI ratnaprabhasUrIzvara pAda kamalebhyo namaH . kharatara matotpatti bhAga cauthA kharataramatotpatti bhAga 1-2-3 zrApakI sevA meM upasthita kara diye the| jinako AdyopAnta par3hane se Apako ThIka vidita ho gayA hogA ki kharatara mata kI utpatti utsUtra se hI huI hai aura jo vyakti eka utsUtra bhASaNa. karatA hai usako aura kisa 2. prakAra anartha karane par3ate haiM jaise vyApArI loga badanIyatI se apanI eka bahI se pannA nikAlate haiM taba usako aura bhI kaI bahiyoM se pannA nikAla kara rahobadala karanA par3atA hai yahI hAla hamAre kharatara bhAiyoM kA huA hai jisake liye yaha caturtha bhAga Apake kara kamaloM meM rakkhA jAtA hai jisako par3hane se Apako acchI taraha se rozana ho jAyagA ki ina utsUtravAdiyoM ne jainadharma meM paramparA se calI AI kriyA samAcArI meM kaise evaM kisaM prakAra raddobadala karake vicAre bhadrika jIvoM ko unmArga para lagA kara saMsAra ke pAtra banAye haiN| 1-namaskAra maMtra 1-zrIbhagavatIjI Adi sUtroM ke maMgalAcaraNa meM "namoarihantANa' kahA hai aura saba gacchoM vAle 'namo' hI bolate haiM para
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ kharatare 'NamoarihantANaM' kahate evaM likhate haiN| namo aura Namo kA artha to eka hI hotA hai, para aura gacchavAle kareM vaise kharatara nahIM karate haiM / yaha eka unakA haTha hI hai / ... 2-sthApanAcArya... 2-jaba zrAvaka sAmAyikAdi dharma-kriyA karate haiM taba usa samaya pustakAdi kI sthApanA karate haiM aura paMcediyA kI do gAthA kahakara prAcArya ke 36 guNoM kI sthApanA karate haiM taba kharatara tIna navakAra kahate haiN| : 3-vartamAna zAsana ke AcArya saudharma gaNadhara haiM aura unakI hI sthApanA kI jAtI hai para kharatare sthApanA paMca parameSTI kI karate haiM / yaha galata hai kyoMki kriyA guru Adeza se kI jAtI hai| 4-AcArya bhadrabAhusvAmI ne sthApanA kulaka meM sthApanA. cArya ke lakSaNa kahe haiM vaha svAbhAvika sthApanAjI meM hI hote haiM / para kharatare candana ke sthApanAjI banA kara rakhate haiM / 3-sAmAyika 1-sAmAyikaleneke pUrva kSetravizuddhi ke liye zrAvaka koiryAvahI karanA zAstra meM likhA hai para kharatara kSetra vizuddhi na karake pahile sAmAyika daMDaka uccAra kara bAda meM iryAvahI karate haiN| yadi unako pU~chA jAya ki sAmAyika lete samaya sAvadya yogoM kA pratyAkhyAna kara liyA phira tatkAla hI kaunasA pApa lagA ki jisakI iryAvahI kI jAtI hai / zAyada kharataramata meM sAmAyika daMDaka uccAranA bhI pApa mAnA gayA ho ki sAmAyika daMDaka uccarate . hI iryAvahI karanA par3e para ulTe mata ke saba rAste hI ulTe hote haiN|
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ ... 2-sAmAyika lene ke pUrva amuThThinoM kahane kA. vidhAna na hone para bhI kharataroM ne yaha pATha kahanA zurU kara diyA hai| .. 3-sAdhu dIkSA lete haiM taba unako nAnda ke tIna pradakSiNA karavAte huye tIna bAra sAmayika daMDaka. uccarAyA jAtA hai / jo jAvajIva ke liye hai| para kharataroM ne zrAvaka ke itarakAla kI sAmayika bhI tIna bAra uccarAnI zurU kara dI / yaha kaisI anabhijJatA hai ? 4-sAmAyika lene ke bAda 'pAMgaraNusaMdisAhU~' kA kisI sthAna para vidhAna na hone para bhI kharataroM ne yaha nayI hI kriyA kara DAlI hai| ... 5-sAmAyika meM svAdhyAya ke sthAna tIna navakAra kahA jAtA hai / para kharataroM ne 8 navakAra kahanA zurU kara diyaa| yaha naye mata kI nayI kriyA hai| . 6-do ghar3I kI sAmAyika meM mana vacana kAyA ke yogoM se kisI prakAra aticAra lagA ho to sAmAyika pArane ke pUrva iryAvahI karanA khAsa jarUrI hai / para kharatare nahIM karate haiN| ... 7-sAmAyika pArate samaya 'sAmAiyavayajutto' pATha kahanA cAhiye para kharataroM ne eka nayA hI pATha banA rakhA hai jo bhayavaMdasaNNabhaddo' kahate haiN| 4-poSadhavrata , ... 1-parvatithi meM zrAvaka niyamita pauSadhavrata kare para parva ke alAvA anya dina bhI avakAza mile to zrAvaka pauSadhavrata kara sakate haiM para kharataroM ne ajJAnavaza yaha haTha pakar3a liyA hai ki zrAvaka parva ke alAvA pauSadhavrata nahIM kara sakate / isameM sivAya
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ antarAya karmabandha ke koI lAbha nahIM hai| kAraNa, sukhavipAka sUtra meM subAhukumAra aura jJAtAsUtra meM nandana miNiyAra ne eka sAtha tIna dina pauSadha kiye haiN| isI prakAra aura bhI bahuta se zrAvaka tIna tIna dina pauSadhavrata karate the| isameM zAyada caudasa pUrNimA ko to parva tithi kahI jA sakatI hai para sAtha meM pratipadA athavA trayodazI tithi bhI AtI thI! ataH parva ke alAvA jaba kabhI zrAvaka ko avakAza mile usa dina hI pauSadhavrata kara sakate haiN| aisA jainAgamoM meM kahA hai| ___ 2-zrAvaka jaise covihAra tivihAra upavAsa kara pauSadhatrata karate haiM vaise hI ekAsanA Avila karake bhI pauSadha kara sakate haiM / zrIbhagavatIjI sUtra meM pokkhalI Adi aneka zrAvakoM ke lie khaa| pIkara pauSadha karane kA spaSTa ullekha milatA hai phira bhI kharataroM ne ekAsanA kara pauSadha karanA niSedha kara diyA, jisase saikar3oM varSoM se bicAre kharataroM ke vizvAsa para rahane vAle zrAvaka isa prakAra pauSadhavrata se vaMcita hI rahe / isake antarAya karma ke. bhAgI vahI hoMge ki jinhoMne aisI utsUtra rUpanA kI thii| Akhira aba kharatare bhI ekAsanA kara pauSadha karane laga gaye haiM jaise hAla ho phalaudA ke kharatara zrAvakoM ne kiyA hai / 3-pauSadha ke sAtha meM sAmAyikadaMDaka bhI uccArA jAtA hai aura pauSadha pArate haiM taba sAmAyika bhI pArA jAtA hai para kharatare ATha pahara kA pauSadha karate haiM taba pichalI rAtri meM punaH sAmAyika karate haiM aura kahate haiM ki pauSadha ke sAtha kI huI sAmAyika meM nidrA AjAne se sAmAyika kA bhaMga ho jAtA hai| ataH hama puna. sAmAyika karate haiM para yaha kevala haThakadAgraha hI
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai / kAraNa, dokaraNa tInayoga se jaise sAmAyika hai vaise hI dokaraNa tIna yoga se poSadha hai taba nidrA lene se pauSadhavrata kA bhaMga nahIM hotA hai to sAmAyika kA kaise bhaMga ho jAtA hai / yadi aisA hI hai to sAdhu ke tInakaraNa tInayoga se sAmAyika hai aura ve bhI saMthArA paurasI bhaNA ke nidrA lete haiM, itanA hI kyoM para uttarAdhyayanasUtra ke 26 veM adhyAya meM aisA bhI kahA hai ki sAdhu rAtri ke samaya pahale pahara meM svAdhyAya kare, dUsare pahara meM dhyAna kare, tIsare pahara meM nidrA le aura cauthe pahara meM punaH svAdhyAya kre| ataH zrAvaka pauSadha meM saMthArA paurasI bhaNAkara pramAdanivArtha nidrA le to usake na to pauSadhaMvrata kA bhaMga hotA hai aura na sAmAyikavata kA hI bhaMga hotA hai| 4-pauSadha meM tIna vAra devavandana karane kA zAstroM meM vidhAna hai para kharatare do vakta hI devavaMdana karate haiN| 5-pratikramaNa 1-aticAroM meM sAta lAkha tathA aThAraha pApoM kA vidhAna hai para kharataroM ne 'jJAna darzana' Adi nayA hI vidhAna milA diyA hai| jisase punarukti doSa lagatA hai| 2-tIsarA Avazyaka kI muhapatti kA Adeza lene kA kahIM bhI vidhAna nahIM hai para naye mata meM yaha eka nayI prathA kara DAlI hai ki tIsarA Avazyaka kI muhapatti kA Adeza mAMgate haiN| 3-vaMditusUtra meM 'tassa dhammassa kevali pannattassa' yaha pATha prakaTa bolane kA hai para kharatara isa pATha ko spaSTa bolane kI manAI karate haiM aura dhIre se cupacApa bolate haiN|
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ ..4-subaha ke caityavaMdana aura pratikramaNa ke bIca svAdhyAya karane kA vidhAna hone para kharatara usa jagaha svAdhyAya nahIM karate haiM / 5-pratikramaNake andara 'aDhAIjesudIvasamuddesu' kahane kA vidhAna hone para bhI kaI kharatara isa pATha ko nahIM kahate haiN| ... 6-kSudropadrava kA kAussagga aura isake sAtha meM caityavaMdana kA vidhAna nahIM hai vaha to kharatara karate haiM aura duHkhakkho kammakkho kA vidhAna hone para bhI vaha nahIM karate haiN| 7-duHkhakkho kammakkho kA kAussamga ke bAda laghuzAnta kahane kI paramparA hai kharatara nahIM kahate haiM para usako hI Age calakara kahate haiN| 8-pratikramaNa meM kisI prAcArya kA kAussagga karane kA vidhAna nahIM hai taba kharatara apane prAcAryoM ke kAussagga karate haiM phira bhI gaNadhara saudharma aura jambu kevali jaise AcAryoM ko to ve bhUla hI jAte haiN| -pakkhI caumAsI aura sAMvatsarika pratikramaNa ke devavaMdana meM jayatihuNa stotra jo AcArya abhayadevasUri ne kAraNa-- basAt banAyA thA caityavaMdana kiyA jAtA hai jisameM .. tai samaraMta lahaMti jhatti vara puttakalattai, dhaNNasuvaNNahiraNNapuNNa jaNa bhuMjai rajai / pikkhai mukkha asaMkhasukkha tuha pAsa pasAiNa, iatihuaNavarakapparakkha sukkhaikuNa mhjinn|| nivRti bhAva se pratikramaNa meM aise zlokoM ko kahanA eka vicAraNIya viSaya hai|
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6-asaTha prAcaraNa 1-jisa AcaraNa ko asaTha bhAvoM se banAyA hai aura saba logoM ne usako svIkAra kiyA hai vaha AcaraNa sakala zrIsaMgha ko mAnane yogya hai se siddhANaM buddhANaM ke mUla do zloka haiM abhI pAMca zloka kahe jAte haiM, jayavIyarAya ke do zloka haiM abhI pAMca zloka kahe jAte haiM para kharatara siddhANaM buddhANaM ke to pAMca raloka mAnate haiM taba jayavIyarAya ke do zloka kahakara tIna zloka chor3a dete haiN| 2-vAdIvaitAla ke zAntisUri kI banAI vRhadazAnti meM kharataroM ne apane matAmaha se kaI naye pATha milA diye haiM jisako kisI gacchavAloM ne maMjUra nahIM kiyaa| 7:-kalyANaka 1-bhagavAna mahAvIra ke cavana, janma, dIkSA, jJAna aura nirvANa evaM pAMca kalyANaka mUlasUtroM meM evaM haribhadrasUri ke paMcAsaka meM tathA abhayadevasUri kI TIkA meM spaSTatayA mAne haiM para jinavallamasUri ne vi0 saM0 1164 ke AzvinakRSNatrayodazI ke dina cittaur3a meM garbhApahAra nAmaka chaTe kalyANaka kI utsUtra prarUpanA kara DAlI jisako kharatara Aja paryaMta mAnate haiM aura *vAdIvaitAla zAntisUri ke banAye caityavaMdana vRhada bhASya meM jayavIyarAya kI do gAthAoM ke sAtha 'vArijjaI' tathA 'duHkkhakvano kamma. kkho' kI gAthA kahanA likhA hai| pUrvoka AcArya kI banAI vRhadazAMti to kharatara mAnate haiM para uparokta do gAthA nahIM mAnate haiM / vaha naye mata kI vizeSatA hai|
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 8 ) usa utsUtra kI puSTi ke liye AgamA ke jhUTha artha kara bhadrikoM ko bahakAte haiM / paraM khAsa kharataroM ke mAnanIya prantha jinadattasUri racita 'gaNadharasArddhazataka' kI vRhadvRtti Adi ko nahIM dekhate haiM ki ve khuda kyA likhate haiM jaise ki 1-cittaur3a meM jAkara jinavallabhasUri ne cAmuNDA devI ko pratibodha kiyA aura mahAvIra ke garbhApahAranAmaka chatu kalyANaka ko praga kiyaa| 'gaNadhara sArddhazataka laghuvRtti" ___2-jinaballabhasUri ne cittaur3a meM kandhA Thokakara chaTThA kalyANaka ko prakaTa kiyaa| "gaNadhara sAddha zataka vRhavRtti" 3-jinavallabhasUri ne cittaur3a meM caturmAsa kiyA vahA~ AzvinakRSNatrayodazI ko mahAvIra ke garbhApahAranAmaka chaThe kalyANaka ke akSara sUtra meM mile ata: unhoMne vIra ke garbhApahAra nAmaka chaTTA kalyANaka kI prarUpanA kI ityAdi / "gaNadhara sAddha zatakAntarargata prakaraNa" ... ityAdi kharataroM ke khAsa ghara ke pramANoM se hI siddha hotA hai ki jinavallabhasUrine mahAvIra ke garbhApahAra nAmaka cha? kalyANaka kI nayI prarUpanA kI thii| yahI kAraNa hai ki usa samaya ke saMvignasamudAya aura asaMvignasamudAya ne jinavallabha ko saMgha se bahiSkRta kara diyA thA / isa viSaya meM dekho kharataramattotpatti bhAga tIsarA / -jina pratimA kI pUjA 1-jaisA puruSoM ko prabhupUjA kara AtmakalyANa karane kA adhikAra hai vaisA hI striyoM ko bhI jina pUjA kara Atma.
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalyANa karane kA adhikAra hai| aura jainAgamoM meM prabhAvatI cailanA, mRgAvatI, jayanti, sulasA, sevAnandA, devAnandA, aura draupadI vauraha mahilAoM ne paramezvara kI dravyabhAva se pUjA kI bhI hai para pravala mohanIyakarma ke udaya se vi0 saM0 1204 meM jinadattasUri ne pATaNa ke jinamaMdira meM rakta ke chIMTe dekha strIjAti ke liye jina pUjA karanA niSedha kara diyA / Aja karIba sAta ATha sau varSa hue bicArI kharatariyAM jina-pUjA se vaMcita rahatI haiN| isa dharmAntarAya kA mUla kAraNa jinadattasUri hI haiN| phira bhI puruSoM ko takadIra hI acchI thI ki jinadattasUri ne kisI puruSa ko AzAtanA karate nahIM dekhA varanA ve to puruSoM ko bhI jinapUjA karane kA niSedha kara dete jaise striyoM ko kiyA thA arthAt zAsana ke eka aMga ke bajAya donoM aMga kATa DAlate / 8-tithi kSaya evaM vRddhi 1-tithi kA kSaya ke ho to kSaya ke pUrva kI tithi kA kSaya mAnanA cAhiye jaise aSTamI kA kSaya ho to usake pUrva kI tithi sAtama kA kSaya samajha kara sAtama ko aSTamI mAna kara parvArAdhana karanA cAhiye tathA pUrNimA kA kSaya ho to terasa kA (r) 'yathA kSaya pUrvA tithi kAryA vRddhA kAryA tottarA (umAsvAti vAcaka) 'aha jai kahavi nalabhaI / tatAu sUrugAmeNa juttAu tApravara viddha avarAvi / hujanahupubdha tamviddhA' / evaM hANacaUdasI / terasejuttAnadosamAvaI / / . saraNaMgauvirAyA / loANahoijahapujjo /
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 10 ) kSaya karake dUsare dina caudasa aura tIsare dina pUrNimA kA parva - ArAdhana karanA cAhiye / yadi tithi kI vRddhi ho to pUrva kI tithi ko vRddhi karake dUsarI tithi ko parva tithi mAnanA cAhiye jaise aSTamI do hoM to pahalI aSTamI ko dUsarI sAtama samajhanA aura pUrNimA dohoM to terasa do samajhanA aisA zAstrakAroM kA spaSTa mata hai, para kharataroM kA to mata hI ulaTA hai ki ve aSTamI kA kSaya hone se kA parva naumI ko karate haiM ki jisameM aSTamI kA aMza mAtra bhI nahIM rahatA hai tathA aSTamI kI vRddhi hone se pahalI aSTamI ko parva mAnate haiM phira bhI vizeSatA yaha hai ki caudasa kA kSaya hone para pAkSIka pratikramaNa pUrNimA kA karate haiM jo khAsa taura apanI mAnyatA se bhI khilApha hai / 10- parva -- 1 - adhika mAsa ko zAstrakAroM ne kAlacUlA evaM lunasAsa mAnA hai | yadi zrAvaNa mAsa do hoM to prathama zrAvaNa ko lunamAsa majha kara sAMvatsarika pratikramaNa bhAdrapada meM hI kiyA jAtA hai tathA bhAdrapada do hoM to prathama bhAdrapada ko lunamAsa samajha kara dUsare bhAdrapada meM hI sAMvatsarika pratikramaNa karanA cAhiye para kharatare kArtika, phAlguna aura zrIsAr3ha mAsa do hoM to caturmAsika pratikramaNa dUsare kArtika, phAlguna aura AsAr3ha meM karate haiM tathA zrazvina evaM caitramAsa do hoM to zrAMbila kI oliyAM dUsare Asoja evaM dUsare caitra mAsa meM karate haiN| para zrAvaNa bhAdrapada mAsa do hoM to dUsarA zrAvaNa yA pahile bhAdrapada meM sAMvatsarika
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 11 ) pratikramaNa karate haiM / yaha eka zAstroM kI anabhijJatA yA mithyA. haTha hI kahA jAkatA hai| ___yadi kharatara bhAI kahate haiM ki ASAr3ha cartumAsI se 50 veM dina sAMvatsarika pratikamaNa karanA cAhiye / jaba zrAvaNa do hoM to dUsare zrAvaNa aura bhAdrapada do hoM to pahile bhAdrapada meM sAMvatsarika pratikramaNa karane se hI 50 dina mAne kahA jA sakatA hai para ve bhAI samavAyAMgajI sUtra ke pATha ko nahIM dekhate haiM ki ASAr3ha cAturmAsika se 50 dina tathA kArtika cAturmAsa ke 70 dina pUrva sAMvatsarika pratikramaNa karanA cAhiye / jaba dUsare zrAvaNa tathA pahile bhAdrapada meM sAMvatsarika pratikramaNa kiyA jAya to pichale 70 dinoM ke bajAya 100 raha jAyagA ataH eka tarapha AjJApAlana karane ko jAte haiM to dUsarI tarapha jinAjJA bhaMga kI. gaTharI sira para uThAnI par3atI hai / isameM bhI vizeSatA yaha hai ki pUrva ke 50 dina adhruva haiM aura pichale 70 dina dhruva haiN| ataH aba kisakI rakSA karanA jarUrI hai ? . ___ agara hamAre kharatara bhAI kArtika, phAlguna, ASAr3ha, Azvina aura caitra mAsa do hone para pahile mAsa ko lunamAsa mAnakara saba dharmakRtya dUsare mAsa meM karate haiM to isI muzrAphika do zrAvaNa bhAdrapada hone para pahile ko lunamAsa evaM kAlacUlA mAna leM to pahile ke 50 dina bhI raha sakate haiM aura pichale 70 dina bhI raha sakate haiN| ___jaise solaha dinoM kA pakSa hone para bhI caudasa ko pakSI pratikramaNa kara usako pakSa hI kahate haiN| 118 evaM 122 dina kA caumAsI pratikramaNa kara use caumAsI pratikramaNa kahate haiN|
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 12 ) isI bhAMti eka adhika mAsa ko bhI lunamAsa samajha sAMvatsarika pratikramaNa kara lenA cAhiye / vizeSa khullAsA dekho 'pravacana parIkSA hindI anuvAda' nAmaka graMtha meM / 11-pratyAkhyAna - 1-zrAvaka zAma ko tivihAra ke paccakhavAna karate haiM unake "liye rAtri meM kaccApAnI kA tyAga nahIM hotA hai para kharatara kaccA pAnI pIne vAloM ko duvihAra ke hI pratyAkhyAna karavAte haiM aura kahate haiM ki tivihAra ke pratyAkhyAna karane vAlo ko rAtri meM acita pAnI pInA cAhiye, phira aise bhI kurtaka karate haiM ki tivihAra upavAsa meM bhI kaccA pAnI pInA khullA rahatA ho to tivihAra upavAsa meM bhI kaccA pAnI kyoM nahIM pI liyA jAya ? para una jainAgamoM ke anabhijJoM ko itanA bhI jJAna nahIM hai ki jisa pAnI ko pInA khullA rakkhA jAtA hai aura usameM pAnI ke chaH zrAgAra kahA jAtA hai vaha acita pAnI pItA hai aura "jisako pAnI ke chaH AgAra nahIM kahA jAtA hai vaha sacita pAnI pI bhI sakatA hai| 2-zrAvakoM ke tivihAra upavAsa tathA ekAsanA AMbila ke pratyAkhyAna meM pAnI ke chaH AgAra kahanA likhe hone para bhI kharatara pAnI ke AgAra nahIM kahate haiN| acita bhoiyANa sahANa muNINaMhuti AgArA pANassaya chaccaiva unisino tivihe sacittANa' // laghupravacanasAroddhAra kartA candrasari maradhAra __ taha tiviha paccarakANe bhaNa'tima pANaga cha AgArA duvihAre acita maNo tahayaphAsujale' / pratyAkhyAna bhASya kartA devendrasUri
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 13 ) 12-bhakSyAbhakSya zAstroM meM pAnI meM pakAye huye padArthoM arthAt sacalita hone se use abhakSya batalAyA hai / usako kharatara loga khA jAte haiM aura saMgariyo Adi meM kisI sthAna para vidvala nahIM kahA hai usako vidvala batalAte haiN| isa viSaya ko vistAra se dekho pravacanaparIkSA nAmaka grantha meN| 13-zrAvaka kI pratimA ____ zrAvaka ko pratimAvAhana kA kisI sUtra meM niSedha nahIM kiyA hai para kharataroM ne paMcArA kA nAma lekara zrAvaka ko pratimAvAhana karane kA niSedha kara diyA para yaha vicAra nahIM kiyA ki paMcama ArA meM jaba sAdhu sAdhupanA bhI pAlana karatA hai jo zrAvaka ke pratimAvAhana se kaI guNA kaSTa parisaha sahana karanA par3atA hai to phira zrAvaka pratimAvAhana kyoM nahIM kara sakegA ? yadi kaho ki zrAvaka se itane parisaha sahana nahIM ho sakate haiM to socanA cAhiye ki sAdhu hote haiM vaha saba zrAvaka ke gharoM se hI hote haiM yadi ve zrAvaka parisaha sahana karane meM itane kamajora hoMge to ve sAdhutva ko kaise pAlana kara skeNge| kharataroM ko to jyoM tyoM kara zAsana ke aMga pratyaMgoM ko kATanA thaa| 14-mAsakalpa 1-vRhatkalpAdi sUtroM meM sAdhuoM ke naukalpI vihAra kA adhikAra likhA huA milatA hai / ataH zItoSNa kAla ke ATha mAsa ke pATha kalpa aura caturmAsa ke cAramAsa kA eka kalpa evaM naukalpa kahA hai| para kharataroM ne paMcamArA kA nAma lekara
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ (14 ) mAsakalpa kA bhI niSedha kara diyA / isameM mukhya kAraNa kSetra-mamatva aura jihvA kI lolupatA ho hai| 15-upadhAna 1-zAstrakAroM ne sAdhuoM ke yogadvAhana aura zrAvakoM ke upadhAna tapa kA zAstroM meM pratipAdana kiyA hai para kharataroM ne yogadvAhana ko to mAnA hai para upadhAna kA niSedha kara diyA thA phira bhI kRpAcandrasUri kharatara hote huye bhI apane pUrvajoM ke niSedha kiye upadhAna karavAye the| 16-pUrvAcAryoM ne AMbila ke liye likhA hai ki jaghanya madhyama aura utkRSTa evaM tIna prakAra ke AMbila hote haiM / ataH zrAMbila meM do dravya evaM do se adhika drvy| bhI khA sakate haiM para kharataroM ne AMvila meM do dravya kA hI Agraha kara rakhA hai| 17-jinavallabhasUri kurcapurAgaccha ke caityavAsI jinezvarasUri ke ziSya the aura unhoMne guru ko chor3a apanA vidhi mArga nAmaka eka nayA mata calAyA thA para kharatara kahate haiM ki jinavallabhasUri abhayadevasUri ke paTTadhara the kintu yaha bAta bilkula galata hai| kAraNa abhayadevasUri apanI vidyamAnatA meM varddhamAna sUri ko apane paTTadhara banA gaye the| ataH jinavallabha abhayadeva sUri ke paTTadhara nahIM ho sakatA hai, dUsarA abhayadevasUri zuddha candrakula kI paramparA meM the taba jinavallabhasUri the kurcapurIyA gaccha ke caityavAsI sAdhu thaa| maladhAragacchiya hemacaMdrasari ke ziSya caMdrasari ne laghupravacana sAroddhAra grantha meM kahA hai ki AMbila meM do dravya ke alAvA aura bhI 5 kaI dravya khA sakate haiN|
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 15 ) 18 - jagacintAmaNi ke caityavaMdana meM bhI kharataroM ne nyUnAdhika kara diyA hai jaise ki " sattANavai sahassA, lakkhA chappanna aThTha koDIo / battiya bAsiAI, tialoe ceie vaMde // panarasa koDisayAI, koDI bAyAla lakkha aDavannA / chattIsa sahasa asiI, sAsayabiMbAI paNamAmi // " isake badale meM kharataroM ne do gAthA isa prakAra likha dI haiM / sattANavai sahassA, lakkhA chappanna aDDa koDIo / causaya chAyAsIyA, tialoe ceie vaMde // vande navakoDisayaM, paNavIsaM koDi lakkha tennA / aTThAvIsa sahassA, causaya aTTAsiyA par3imA || " 19 - aura bhI kaI aisI bAteM haiM ki kharatare paramparA se 'viruddha karate haiM jaise ki 1 - pratikramaNa ke Adi meM 'icchAkAreNa saMdisaha bhagavan' kahanA zAstroM meM kahA hai taba kharatara isako nahIM kahate haiM / ( zuddha samAcArI prakAza pRSTa 185 ) 2 - pratikramaNa meM sAdhu zrayariya uvajjAye tIna gAthA kahate haiM parantu kharatara nahIM kahate haiM / ( zuddha samAcArI pRSTa 166 ) 1' khAmaNANimita paDikkramaNaNivedaNathataM vadaMti tato AyariyamAdI pakkimaNatameva daMsemANA khAmeti / uktaca bhAyariya uvajAe sIse sAhammie kula gaNevA' ityAdi gAthAtrika par3hane ko kahA hai / *
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 16 ) 16 - kharatara mata 1 - AcArya jinezvarasUri aura abhayadevasUri zuddha cAndra-kula kI paramparA meM haiM aisA khuda zrabhayadevasUri ne apanI TIkA meM likhA hai, para Adhunika kharatara ina zrAcArya ko kharatara banAne kA mithyA prayatna kara rahe haiN| dekho kharatara matotpatti bhAgaH 1-2-3 / 2 - yaha bAta nizcita ho cukI hai ki kharatara mata kI utpatti jinadattasUre kI prakRti ke kAraNa huI hai, para kharataraloga kahate haiM ki vi0 saM0 1080 meM pATaNa ke rAjA durlabha kI rAja. sabhA meM jinezvarasUri aura caityavAsiyoM ke Apasa meM zAstrArtha huA, jisameM jinezvarasUri kharA rahane se rAjA ne unako kharatara viruda diyA ityAdi, para yaha bAta bilkula jAlI eva banAvaTI hai kAraNa khAsa kharataroM ke hI grantha isa bAta ko jhUThI sAbita kara rahe haiM jaise ki : 1 - kharataroM ne jinezvarasUri ke zAstrArtha kA samaya vi saM 1024 kA likhA hai para usa samaya na to jinezvarasUri ne avatAra liyA thA aura na rAjA durlabha kA janma hI huA thA / - agara kharatara kahate hoM ki vi0 saM0 1024 likhanA to hamAre pUrvajoM kI bhUla hai para hama 1080 kA kahate haiM to bhI bAta ThIka nahIM jacatI, kyoMki pATaNa meM rAjA durlabha kA rAja vi0 saM0 1078 taka hI rahA aisA itihAsa spaSTa jAhira kara rahA hai / 2. 3 - kharataroM ne udyotanasUri, varddhamAnasUri ko bhI kharatara likhA hai isase bhI jinezvarasUri ko kharatara viruda milanA mithyA
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAbita hotA hai kyoMki varddhamAnasUri jinezvarasUri ke guru aura varddhamAnasUri ke guru udyotanasUri the jaba ki udyotanasUri aura varddhamAnasUri hI kharatara the to jinezvarasUri ke liye kharatara viruda milanA likhanA to svayaM mithyA sAbita ho jAtA hai| ____3-kharatara Apa apane ko cAndrakula ke hone batalAte haiM para kharataroM kI kaI paTTAvaliyoM se ve candrakula ke hone sAbita nahIM hote haiM, una paTTAvaliyoM se eka paTTAbalI kevala namUnA ke taura para yahAM uddhRta karadI jAtI hai| ___paTTAvaliyoM meM saudharmAcArya se suhastIsUri taka ke nAma tathA udyotanasuri ke bAda ke nAma to ThIka milate mulate haiM para suhastI se udyotanasUri taka ke bIca ke AcAryoM kI nAmAbalI meM itanA antara hai ki kisI ne kucha likha diyA to kisI ne kucha likha diyA hai / isa samaya kharataroM kI bAraha paTTAvaliyAM mere pAsa maujUda haiM, para usameM zAyad hI eka paTTAvalI dUsarI paTTAvalI se milatI ho / dekhiye namUnA / caritrasiMha kRta (2) gurvAvalI 1 AcArya suhastI / 8 , gupta 15 ,, vaja 2 , zAMtisUri 9 , samudra / 16 ,, rakSita 3 ,, haribhadra 10,, maMgu / 17 ,,durvali kA puSpa ,, syAmAcArya , sudharma ,, nandI ,, saMDilasUri 12,, harivala 19 , nAgahastI 6 ,, revatImitra | 13 ,, bhadragupta 20 ,, revatI 7 , dharmAcArya / 14 ,, sihamiri ,, brahmadvIpi
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 18 ) , saMDila 26 ,, saMbhUtidIna , jinabhadra ,, hemavanta | 27 ,, lokahita ,, haribhadra ,, devAcArya ,, nAgArjuna 28 ,, duSyagaNi33 ,, nemicandrasUri ,, govinda * / 29 ,, umAsvAti / 34 ,, udyotanasUri __ aitihAsika jaina kAvya saMgraha pRSTha 218 yaha paTTAvalI zAMtisUri zAkhA kI hai na ki cAndrakula kii| eka dUsarI zAntisUri kI padAvalI hai jisameM bhI nAmakrama nahIM milate haiM / Upara kI paTTAvalI ke nambara 11 taka ThIka haiM parantu vahAM se Age ke nAma ThIka nahIM milate haiM / dekhiye naM0 12-13 14 ke AcArya Upara kI paTTAvalI meM haiM taba dUsarI paTTAvalI meM pUrvokta nAma nahIM haiM / isI prakAra zAntisUri kI zAkhA kI jitanI padAvaliyAM kharataroM ne likhI haiM ve saba isa prakAra gar3abar3a vAlI haiN| - dUsare kaI kharataroM ne cAndrakula zAkhA ke nAmoM se bhI paTTA valiyAM likhI haiM usameM bhI nAmoM kI bar3I gar3abar3a hai ki jaise zAntisUri kI zAkhA ke nAmoM kI paTTAvaliyoM meM hai| isase spaSTa pAyA jAtA hai ki kharatara matta eka samutsama paidA huA mata hai aura isakA astitva jinavallabhasUri ke pUrva kahIM bhI nahIM milatA hai jaise binA bApa ke putra se usake pitA kA nAma pUcho to vaha jI cAhe usakA hI nAma batalA sakatA hai / yahI hAla kharataroM kA hai / kharataroM kI paTTAvaliyoM ke viSaya meM maiM eka svatantra pustaka likhakara thor3e hI samaya meM ApakI sevA meM upasthita kara dUMgA / pAThaka thor3e samaya ke liye dhairya rkheN|
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 19 ) kharataramatotpatti viSaya eka aura bhI pramANa paM0 hIrAlAla haMsarAja jAmanagara vAloM ne apane "jainadharma no prAcIna itihAsa bhAga bIjo" nAmaka grantha ke pRSTa 18 para mahopAdhyAya dharmasAgarajI mahArAja kI 'pravacana parIkSA' kA pramANa dete hue gujarAtI meM kharatara-gaccha ke viSaya meM jo kucha likhA hai usakA sAra yaha hai ki * jinadattasUri ke banAe hue gaNadhara sArddhazataka nAmaka grantha para jinapatisUri ke ziSya sumatigaNi ne vRhavRtti racI hai jisake eka pairegrApha meM jinavallabhasUri kA varNana hai jisameM jinavallabhasUri ne cittaur3a ke kile meM raha kara bhagavAna mahAvIra ke garbhApahAra nAmaka chaThe kalyANaka kI prarUpanA kI ityAdi / dUsare pairegrApha meM jinadattasUri ke viSaya meM likhA hai ki jinadattasUri kA svabhAva aisA thA ki unako koI bhI vyakti prazna pUchatA to ve magarUrI ke sAtha uttara dete the; isaliye unako loga kharatara ; kharatara kahane laga gaye the; ataH kharatara mata kI utpatti vi0 saM0 1204 meM jinadattasUri se huii| isa viSaya meM pAzcAtya saMzodhakoM kA bhI yahI khayAla hai ki kharatara mata kI utpatti vi0 saM0 1204 meM jinadattasUri se hI huI hai jaise kiH gaNadhara sArddhazataka prantha ke racayitA jinadattasUri the aura unakA svargavAsa vi0 saM0 1211 meM huA taba usa para vRhadvRtti nirmANa-kartA sumati gaNi ke guru jinapatisari kA bhAcArya pada kA samaya vi0 saM0 1 223 kA hai, ataH usa mUla grantha aura usa para vRhadvRtti kA samaya nikaTavartI kahA jA sakatA hai|
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 20 : ) DAkTara bulara apanI riporTa pRSTha 149 para likhatA hai ki: "The Kharatara sect then arose according to an old Gatha in Samvat 1204. Jinadatta was a proud man and even in his pert answers to others mentioned by Sumatigani, pride can be clearly detected. He was therefore, called Kharatara by the peo ple, but he gloried in the new appellation and willingly accepted it." eziyATika sosAyaTI kI riporTa pRSTha 139 para likhA hai ki: In this Dharamasagar tries to prove that it owed its rise not to Jineshwara the pupil of Vardhmana in Samvat 1024 as is commonly believed, but to Jinadatta in Samvat 1204. " jainadharma no prAcIna itihAsa bhAga bIjo pRSTha 18"
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAbU dInadayAla 'dineza' dvArA Adarza priMTiMga presa, ajamera meM chapI