Descriptive Catalogue Of Manuscripts Vol 02

Author(s): Shripad Krishna Belvalkar
Publisher: Bhandarkar Oriental Research Institute
Catalog link: https://jainqq.org/explore/018105/1

Page #1

GOVERNMENT COLLECTIONS OF MANUSCRIPTS
BHANDARKAR ORIENTAL RESEARCH INSTITUTE
TUTE
INSTI
POONA
FOUNDED
1917
11
Tifa?
वधीतमस्तु
Vol. II, Part II GRAMMAR : (Non-Paninian Schools)
Published by Bhandarkar Oriental Research Inst' ute
1983

Page #2

DESCRIPTIVE CATALOGUE OF
MANUSCRIPTS
IN THE GOVERNMENT MANUSCRIPTS LIBRARY
PREPARED UNDER THE SUPERVISION OF THE MANUSCRIPTS DEPARTMENT OF THE BHANDARKAR ORIENTAL
RESEARCH INSTITUTE
POONA
STITUTE
INST
POONA
FOUNDED
1917
Bhandarkar Oriental Research Institut
POONA Ti
1983

Page #3

Copies can be had direct from the Bhandarkar Oriental Research Institute, Poona 4 f India )
Printed at the Bhandarkar Institute Press and Published by Dr. R. N. DANDEKAR, Honorary Secretary, Bhandarkar Oriental Research Institute, Poona 411004

Page #4

Descriptive Catalogue of the Government Collections
of Manuscripts
deposited at the
Bhandarkar Oriental Research Institute
COMPILED BY" The Late Dr. SHRIPAD KRISHNA BELVALKAR
Vol. 11 ; Part II GRAMMAR : (Non-Pāņinian School)
BHANDARKAR ORIENTAL RESEARCH INSTITUTE
POONA 4, INDIA
1983

Page #5


Page #6

FOREWORD
We are glad to be able to bring out Part II of Volume II of the Descriptive Catalogue of Manuscripts (Grammar, Non-Pāṇinian Schools ), after a lapse of forty-five years since the publication of Part I in 1938. The manuscript of this part also was long ready, but it could not be sent to the press chiefly because of the financial difficulties. However, the Ministry of Education, Government of India, has now promised financial help towards the uninterrupted publication of the remaining volumes of the Descriptive Catalogue of Manuscripts, and has sanctioned an annual grant of three fourths of the actual expenses to be incurred by the Institute on this account. This Part represents the first publication under this new arrangement.
The late Dr. S. K. Belvalkar had written out the manuscript of this part quite a long time ago. It was, therefore, thoroughly rechecked, amended, and added to wherever necessary, before it was given over to the press. We are glad that, through this publication, we have been able to requite, though partially, the debt which we have long owed to Dr. Belvalkar.
Our sincere thanks are due to Prof. G. B. Palsule, Director of the Post-Graduate and Research Department of the Institute, for having edited this Part and seen it through the press.
Bhandarkar Oriental Research Institute, Poona-4. December 1, 1983
R. N. DANDEKAR

Page #7


Page #8

No.
1
2-3
4
5
6-8
9
10
11
12
13-14
15
16
17
18
19
20
wwwwwwRCEERRRRRR
CONTENTS
Grammar Mss. - Non-Pāņinian School
29
A. Kätantra
Uṇādisūtrāņi Katantrakaumudi
Katantra-Durgasimhi Vṛtti (with commentary) Katantra (?) paribhāṣāvṛtti
Kātantrarūpamālā
Katantralaghuvṛtti (Pürvärdha)
- Do -
(Uttarardha)
- Do
Katantravibhramasutra
- Do
- Do
Katantravistara Katantravṛtti
(with Avacūrṇi, Avacuri) (with Commentary)
Katantravṛttivivaraṇapañjikā Katantravyakarana (with Vṛtti) Katantrasikṣāsamdoha
21-24 Katantrasūtrapāṭha
25
- Do and Lingānuśāsana
26-28 Katantrasūtravṛtti Daurgasimhi
Kātantrasūtrāņi
Kātantrottaram Siddhanandaparanāmakam Catuşkavyavahāra
Durgasimhavṛtti (with Dhundhaka)
30
31
32
33-35 Daurgasimhi Vṛtti
36
37
38
39
Dhātupāṭha Pañjikadurgaprabodha Paribhāṣāvṛtti
Paribhāṣāvṛttipañjikā and Balabalasūtravṛtti
...
***
!!! :
...
...
...
...
...
***
...
...
***
...
...
...
...
...
...
200
...
....
...
...
Pages
1-2
2-5
5-6
6-8
8-11
11-12
12-13
14
14-15
15-17
17-18
19-20
20
21
22
23-24
24-27
28
29-30
30-31
32
33
33-34
34-36
37
37-39
39-40 40-41

Page #9

viii
Contents
Pages
No. 40 Pādaprakara asamgati 41-43 Bālabodhini 44 Balabodhininyāsa
Laghuvstti .
Vānmayapradipanāmni Durgasimhavsttiţikā 47–49 Vyākhyānaprakriyā 50 Sabdasiddhi
Sisyahitā with a Nyāsa called Sişyalokana
Tag
42-44 45-48 48-49 50-51 52 53-56 56-58 58-59
60-64 64-66
B. Jainendra 52–53 Jainendravyākaraña 54 *** -Do- Pañcavastu 55 Jainendravyākarapa-Mahāvýtti
(with Pañcavastu ) 56-57 Jaipendravyākaraña-Mahāvýtti 58 : Jainendravyākaraṇavrtti called
Śabdārņavacandrikā 59
Jainendravyākaraşam satippapam Jainendravyākařaņasūtrāņi"
Pañcavastu 63 Sabdārņavacandrikā - Jainedravyākaraṇavștti
66-67 67-68
69-70 70–71 71-73
62 !
73-74
...
-
C. Hemacandra 64: Akhyātavștti
Uņādigaşasūtravivaranam 66. Uņādivstti 67-70 Kriyaratnasamuccaya 71 Candraprabhākhyavyākaranaprakriya 72 Durgaprabodha (Lingānuśāsanavștti) 73-74 Dhātupātha : 75 Dhātupāthah ţippaņikāsahitah 76 Dhātupātha sāvacūri 77-78 Dhātupārāyaṇa 79-81 Nyāyārthamañjūşā 82: Laghuvșttyavacūrikā 183 Linganirnaya
:
76-77 77-78 78 79-85 85-86 87-88 89-90 90-91 91-92 92-93 93-97 97-98 99-100
... ...

Page #10

No.
84-87 Lingānuśāsana 88 Lingānuśāsanaṭīkā
89-90 Linganuśāsana sāvacuri
91-93 Vakyaprakāśa
94
- Do
95-96
- Do -
97
- Do -
98-99 (Haima )Vyakaranaḍhuṇḍhikā
100
Contents
with Ṭabba
with Commentary
with Avacuri
Sabdamahārṇavanyāsa
101-107 Sabdanusāsanabṛhadvṛtti
108
- Do -
109
124
125
126
Dhundhika
Sabdānuśāsanarahasya(laghu )vṛtti
110-116 Śabdānuśasanalaghuvṛtti 117-119 Śabdānuśāsanavṛtti
120 Sabdanuśāsanasya sūtrāņi 121-123 Sabdanuśāsane Akhyātāvacuri( 'cūrṇi) Samāsaśobhā
(Siddhahemacandravyākaraṇa-)nyāyasaṁgraha Siddha hemacandraśabdānuśāsana-bṛhadvṛtti 127-129 Siddha-Hemacandra-Sabdānusāsanasūtrāṇi 130-131 Syadiśabdasamuccaya
132
- Do -
133
- Do
134
135
136
kārikā
sā vacūrṇi Hemacandravyakaraṇa-bṛhadvṛttiḍhundhikā Hemavibhramasūtra sāvacārņi
Haimadhatupaṭha
137-139 Haimalaghunyāsa 140-143 Haimalaghuprakriyā
144
- Do
vitti
145
- Do
(with a vṛtti)
146
Haimavibhrama( uṇādi )sūtra sāvacuri 147-148 Haimavyakaraṇadhundhikā ('dipikā) 149 Haimaśabdānuśāsane taddhitaprakaraṇam
C
D. Bopadeva
150-154 Kavikalpadruma 155 Kavyakamadhenu
!⠀⠀⠀⠀
M
...
...
...
...
...
.M
...
...
...
...
***
...
960
...
...
...
...
...
***
***
090
ix:
Pages
100-103
103-104
104-105
106-108
108-109
109-111
111-112
112-115
115
116-123
123-125
126-127
127-132
132-135
135-136
136-138
138-139
140
141
142-145
145-147 147-148
148
149-150
150-151
151-152
152-155 156-159
159
160-162 163-164 164-166 166
167-170
171

Page #11

171
Contents
E, Sārasvata No.
Pages 156 Avyayavrtti
172 157-159 Kriyākalāpa
... 173-175 160 - Do- (Kriyāsamuccaya )
... 175-176 161-162 Tattvadipikā
176-178 163-164 - Do - (Siddbāntacandrikāvyākhyā) 178-180 165 Dbātutarangini
180-181 166 Dhātutilaka sāvacūri
... 181-182 167 Dhātupāțha with Dhātutarangini
182-184 168 Laghubhāşya on Sārasvata
- 185-186 169 Laghusārasvata
186 170 Laghusiddhāntacandrikā
187 Vidvatprabodhini (Rāmabhatti)
Com. on Sārasvataprakriyā ... 187–193 172 Sabdasādhana (Sārasvatiyaśabdanispādanam ) . 193–194 173 Sabdārņavavrtti (Manoramā)
194-195 174 Sabdārthacandrikā
195-199 175-178 Sārapradipikā (Sārasvataprakriyātikā)
199-203 179-182 Sarasvatațippana( ka )
203-207 183 Sārasvataţikā
207-210 184–187 - Do - (Puñjarāji )
211-217 188-189 Sarasvatadipikā
217-219 190 Sārasvata-Dhātupātha
219-220 191-192 - Do - - Do - with Dhātutarangiņi 221-222 193–197 Sārasvata prakriyā
222-227 198 Sārasvataprakriyātikā Subodhikā or Dipika ... 227-229 199 Sārasvataprakriyāvārttika
229-231 200 Sārasvatapradipa
231-233 201-202 Sārasvataprasāda (Sārasvataprakriyātikā) 233-235 203 Sārasvatabhāşya ( - Do - ) 235-236 204–205 Sarasvatamandana - Do - ) 236-239 206,207 Sārasvatalaghubhāsya
239-241 208 Sārasvatavrtti (Sarasvataprakriyāvārttika) 241-242 209 Sārasvatavyākaranadhundhikā
... 242-244 210-211 - Do - Dipikā
244245 -Do
with Subodhikā . 245-247
312

Page #12

Contents
- -
Pages 248 248-252 253-255 255-256 256-257
227. 228
.
..
No. 213 Sārasvata (?) Sadyobodhinlprakriya 214-216 Sārasvatasūtrapāțha 217–218 Sārasvatasūtravștti 219 Sarasvatasya tikā 220 - Do - (Subodhika) 221 - Do - (Madhavi-výtti or
Siddhānta-Ratnāvali) 222 Sarasvatiyaśabdanispādanam 223-225 Siddhāntacandrika 226 . - Do - (Vyutpattileśa )
*** -Do- . Rūpāvali
- Do- . Vyākhyā Tattvadipikā 229-232 Siddhāntaratna 233-239 Siddhāntaratnāvali ( Sārasvataprakriyātikā ) 240 Sudipikā
-Do - 241-242 Subodhikā
- Do -
F. Jaumara 243–244 Daśabalakārikā
GMinor Grammars 245 Uktisamgraha 246 Dhātugana or Dhātupaddhati 247-248 Prakriyābhūsana 249, 251-252 Prabodhacandrikā
258-259
259-260 ... 260-263
263-264 264
265-266 ... 266-269 . 269-275 .. 275-276
276-279
...280-281
250
- Do - with com. Subodhipi 253-254 Bālabodha( "vyākarana ) 255 Bhojavyākarana 256 Vākyavistara 257 Vidagdhabodha 258-259 Vyakaranagrantha 260 Sabdabhūsaņa 261-262 Sabdalakşanavyākarana 263-264 Sabdasobhā 265 Sabdasāra ( with com. Vyutpatticintāmaņi ) 266 Sabdahşdaya
... 282
282-283 283-285 285-287 289-290 287-289 290-291 292-294 294–295 295-297 297-299 299-300 300-301 301-303
303-305 ... 305

Page #13

Contents
No. 267 Sisubodha (Uktiyuktinirūpana) 268 Sundaraprakāśa 269-270 Harināmāmsta
Pages 305-306 306-307 307-311
H. Prākrta Grammar 271-272 Prākstacandrikā 273 Prākstaprakāśa with vịtti 274-279 Prakrtaprakāśa with Manorama 280 Prākstaprabodha 281 Prākstaprabodha (Prākstadipikā) 282-283 Prākstarahasya (Sadbhāsāvārttika) 284-290 Prākstalaksaņa 291 Prūkstasa mskāra 292 Bbāsānušāsana 293–296 Sabdānuśāsanalaghuvętti-Adhyāya VIII 297 Haimaprākstadhundhikā 298–300 - Do - (Vyutpattidipika)
Haimaprākstavšttigatadohakāḥ sārtbāḥ Haimaśabdānušāsana (Prākstādhyāya )
Haimaśabdānušāsane Prākrtādhyāyavstti Appendix I Index of Authors Appendix II Index of Titles
... 312-314 - 314-315
315-319 319-320 321
321-322 ** 322-327
327-328 328-329
329-333 ... 333–334
334-339 - 339-340 .. 340 ... 341
342-346 347-351
301

Page #14

GRAMMAR (Non-Paninian Schools )
A. KĀTANTRA
उणादिसूत्राणि
Uņādisātrāņi
1361
No. 1
1887-91
Size - 104 in. by 44 in. Extent - 6 leaves, 11 lines to a page, 26 letters to a line. Deseription - Country paper. Devanāgari characters; clear and
legible hand, generally correct; blank spaces in the centre; .. : margins ruled; red chalk used in places. Margins slightly
damaged and worm-eaten. Complete. Age - The Ms. is old in appearance. Author - The Report for 1887-91 by Dr. R. G. Bhandarkar states
that the author of this is Hemacandra, but there seems to be no evidence for it in the Ms. itself. The reading of the Sūtras is different from the Pāṇiniya sūtras as also from that of No. 229 of 1895-98. It rather corresponds to No. 1268 of the Catalogue of Govt. Oriental Mss. Library, Madras, which gives the Sūtras according to the Kātantra
school of Grammar. Subject - Uņādisūtras. Begins — FA : 1
नमस्कृत्य गिरं भूरि शब्दसंतानकारणं । उणादयोभिधास्यंते बालव्युत्पत्तिहेतवः ॥१॥ कृवापाजिमिस्वदिसाध्यशूइसनिजनिचरिचटिभ्य उण् ॥१॥ fastsat: sftoret etc. .

Page #15

Grammar
After the 4th पाद we find
शब्दात्मिका या त्रिजगद्विभर्ति स्फ(स्फुरद्विचित्रार्थसुधां सवंती। या बुद्धिरीड्या विदुषां हृदब्जे मुखे च सा मे वशमस्तु नित्यं ॥
उणादिविषयेऽप्रसिद्ध पंचमं पादं प्रकाशयन्नाह । अभावीशेः कुः ॥१॥etc. After this fifth we also find a sixth पाद which begins-पटिकमिमुशि
कुशिभ्यः कलः॥१॥ कुटेः कीरः ॥२॥ Ends - महेर्हस्य घः ॥ ६६ ॥ मुहेर्गुणश्च ॥ ६७ ॥ सावरिन् दीर्घश्च ॥ ६८॥ इझुणादौ
सूत्रतः षष्ट(?)पादः समाप्तः ॥
Reference - No. 771 of India Office Catalogue. The Sūtras of this
Ms. do not at all correspond to our Ms. It is a doubtful point whether the sūtras of the India Office Ms. belong to the Kātantra school at all, since the Colophon faragkaचक्रवर्तिकृता उणादिवृत्तिः समाप्ता of that Ms. is a later addition. The India Office No. 771 corresponds rather to No. 834 of
the same Catalogue. Editions -The New Catalogus Catalogorum (II, 295) mentions -
(1) Dacca, 1886, but with several differences and (2) Madras University Sanskrit Series 7, part 6. ii. 1934.
कातन्त्रकौमुदी No.2
Kātantrakaumudi
__277 1875-76
Size - 68 in. by 6 in. Extent - (106+25 = ) 131 leaves, 13 lines to a page, 25 letters to
a line.
Description-Country paper, Sarada characters. Three different
handwritings probably belonging to three different times (foll.1-28, 29-55, 56 to the end). The oldest writing comes first and the newest last. Clear and legible writing. Fairly

Page #16

A. Kātantra
accurate. Red and yellow powders sparingly used. Written like a book as usual with Kaśmirian Mss. Complete.
Age – Saptarşi Samvat 53. This refers probably to the portion at the end. The earliest portion may have been older.
Author - Govardhanabhatta.
Subject – This is a different work from the कातन्त्रकौमुदी of गङ्गेश, No. 47 'of Notices, second series, Vol. I. It is a recast of the the Katantra grammar exactly modelled on Bhaṭṭoji's Kaumudi. There, for instance, the author has introduced the स्थानविचार by a digression suggested by the word सवर्ण in 1. 1. 4. The declension is treated in 6 sections as in the षलिङ्गीप्रकरण of the Kaumudi and it is followed immediately by the निपातs. The आख्यातs are subdivided into different गणs, भ्वादि etc. after the manner of Bhattoji. The कृदन्तप्रकरण has a short section devoted to the उणादिs. The कारक, समास, तद्धित and स्त्रीप्रत्यय प्रकरणs are thrown at the end.
Begins
- ॐ श्री गणेशाय नमः । ॐ नमः त्रिपुरस्सुंदर्यै नमः । ॐ श्रीरस्तु श्रीगुरवे । ॐ नमो महाराज्ञ्यै ॥
ॐ पुष्णाति बुद्धिगांभीर्यं मुष्णाति मानसं बलं । लुनाति पापं भक्तानां यस्तस्मै शंभवे नमः ॥ १ ॥ गौरी देवीं नमस्यामि स्मृत्या भीष्टफलप्रदां । यया श्रीशंभुदेहार्धं निवासीकृत्य सुस्थितं ॥ २ ॥ वन्दे विनायकं देवं गौरीपुत्रं गजाननं । यत्पादस्मरणाद्यति विघ्ना आकाशपुष्पतां ॥ ३ ॥ यन्मुखप्रसृतावर्णाष्पड्युः शास्त्रबीजतां । स्तौमि तं भक्ति (क) लोकाय कामदं श्रीषडाननं ॥ ४ ॥ नौमि तं सर्ववर्माणं यः समाराध्य पावकिं । शातवाहनराजार्थ शब्दशास्त्रं शुभं व्यधात् ॥ ५ ॥ उपलब्धेः (V. 1. ब्धं) सुमनसामवकाशे यतोभवत् । गिरामपुरयाणीया नृपालः कोकिलो ॥ ६ ॥ श्रीलंबोदरपादाब्जं निधाय ह (हृ?) दि कामदम् । शिशूनामुपकाराय कुर्वे कातंत्रकौमुदीं ॥ ७ ॥ तां संतो द्रष्टुमर्हति सदसत्परिपालने । ग्रहणीकरणे शक्तिस्तेषामेव स्वभावतः ॥ ८ ॥

Page #17

Grammar
....... ॐ सिद्धो वर्णसमानायः । अकारादीनामक्षराणां क्रमेण पाठः । भाविद्वंदंगना. गोपालबालपर्यतं यावत्प्रसिद्धो भवतीति किं तदुपदेशेन । अत एवाक्षराणां
वर्णसंज्ञापि । ते च वर्णाः ४९ : अ आ इ ई उ ऊ ऋ ऋ ल ल etc...... Ends - इति स्त्रीप्रत्ययप्रकाशः ।। संवत् ५२ वै सुदि षष्ठयां शनौ लिखितं सौ(१) शहरे
रामेन कातंत्रकौमुदी संपूर्णम् । Colophon:-.fol. 26. इति श्रीभट्टगोवर्धनविरचितायां कातंत्रकौमुद्यां अव्ययसहित
" तानि षहलिङ्गानि समाप्तानोति भद्रमस्तु कारकलेखकपाठकेषु. -fol. 63. इति श्रीभट्ट................."माख्यातप्रकरणं समाप्तं ।।
-fol. 80. इति श्री................. "कृदंतप्रकरणं समाप्तं ।।। ......... Besides shorter Colophons like इति स्वरसंधिः fol. 5, इति
स्वरांतः नपुंसकलिंग: fol. 17, इति व्यंजनांतः स्त्रीलिंग: fol. 24, इति
भ्वादिप्रकाश fol. 45, इति दिवादिप्रकाशः fol. 56, इति चेक्रीयित. लुगंतप्रकाश: fol. 55, इति कंडादयः fol. 57, इति उणादिप्रकाशः
...fol. 82 are found everywhere.
Reference - No other Mss. of this work appear to have come to light
except the two brought by Dr. Bühler from Kāśmira. See ..... - Report p. 74.
कातन्त्रकौमुदी
Kātantrakaumudi
278 No. 3
1875-76 Size — 6 in. by 71 in. Extent - 211 leaves, 15 lines to a page, 18 letters to a line.
Description - Country paper, Sārada characters belonging probably
to more than one scribe; generally clear and correct writing, though illegible in places. The first leaf is newly substituted. 3rd is numbered twice. Foll. 124 and 170 missing. Foll. 153, 173, 183 not existing, which may be merely a mistake in pagination owing to the similarity of figures 2 and 3 in Śáradā writing. Fol. 203 written on one side only, a blank upoumbered leaf between foll. 203 and 204. Complete in itself, but as compared

Page #18

A. Kātantra
with 277 of 1875-76 wanting the कारक and the following 42 sections.
Age on Sake 1793.
Ends' इति खनादिप्रकाशः ॥ संपूर्णेयं कातंत्रकौमुदी || शुभमस्तु सर्वकालं ( १ ) लेखकपाठकयोः ॥ मिरसिंहराज्ञोन संवत् १२९ ॥ नमोनमः
•, On the last leaf we have this most illegible प्रशस्ति :
ॐ यो भून्निःशेषशास्त्रस्थितमतिप्रसरोवादि (?) सर्व्वदवक्त्रः छंदज्ञानप्रसक्त्या विदधदसुजितो योगिनो योतिशिश्ये
- श्रीकण्ठेश'' संधौ सततकृतमना यः कृपालुः क्षपाल"स्तत्रै...
'भिधाय प्रतिपदसरला वृत्तिरि कपाले ॥ १ ॥ सत्यं संति महाधियः प्रतिपदं साहित्यसौहित्ययुक् छंदो (?) व्याकरणावगाहरुचयः सत्तर्कतर्कान्विताः । कातंत्रे छिछु (शिशु ? ) रोचनाय न कृता केश्चिप्रक्रिया तद्वाढं मम तामुदार
सन्त
शाके खातिर्षिमिते स्तस्त (?) नैकदशे मिते । शुक्रे सुप्रयशा वृत्तिं भट्टगोवर्धनो व्यधात् ॥ कातंत्रकौमुदी सेयं सुप्रकाश (?) मनोहरा । गोवर्धनास्योद्ग(?)ता आसद्वृन्दार्च(?)नवेधिका ||
**********
॥२॥
ममायुश्चेयं भट्टगोवर्धनकृता कातंत्रकौमुदी संवत् ४७ ज्ये वदि अमावस्या शुक्रे लिखितेयं कातंत्रकौमुदी पंडितह (व) रेण रामपडिप० नाभुम् (?) श्रीशाकः १७९३ ॥
कातन्त्र दौर्गसिंही वृत्तिः टीकासमेता
Katantra-vṛtti of Durgasimha with a commentary
485 1886-92
No. 4
Size - 12 in by 51⁄2 in.
Extent ----104 leaves, 17 lines in a page, about 48 letters in a line; Description – Country paper. Devanāgarl characters, bold and legible writing, fairly correct. Complete to the end of the • Taddhitas. The peculiarity of the Ms. is that the Daurgai

Page #19

Grammar
simhi Vrtti and the commentary thereon ape divided by a vertical line, so that of the left side of the page from the top to the bottom contains the fer, and the remaining on the right, the ear. Of course the former isiaa bolder hand than the latter. The right.hand
corner of leaves (3-28) is very much spoilt so as to ..cause some letters to disappear. Leaf 79 missing. Age-Samyat 1802. Author - Durgasimha of the Vitti. The author of the Țikā there
on is not known [elsewhere Dhanaprabhasāri]. The Tika
is named Dhundhikä or Dhundhaka. Subject - See No. 8 of 1868-69 [ = Serial No. 19 below]. Begins -टीका
• ओंकार बिंदुसंयुक्त यं ध्यायतीह योगिनः ।।
कामदं मोक्षदं तस्मै ओंकाराय नमो नमः ॥ १॥ भविरलशब्दमयौघा प्रक्षालितसकलभूतलकलंका ।। मुनिभिरुपासिततीर्था सरस्वती हरतु दुरितं नः ॥ २॥ पट्टकं निश्चलं कृत्वा यथा मेरं सुनिश्चल ॥ स्वोपाध्यायं नमस्कृत्य ततो व्याख्यानमारमेत् ॥३॥ देवदेवं प्र० ॥४॥ प्रणम्य योगिभिवंद्यं जिनं संज्ञानभासक ॥
शब्दशास्त्रप्रणेतारं वक्ष्ये मुग्धप्रबोधकं ॥१॥ Ends - टीका-अनति द्वारादीनां चापदायोरपि वृद्धिः॥
इति दौर्गसिंह्यां वृत्तौ तद्धितप्रकरण ढुंढकं ।। संवत् १८०२. Sare extract on p. 15 of Dr. Peterson's Report for 1886-92.
-
कातन्त्र(परिभाषावृत्ति Kātantra(?)paribhāṣāvstti
280 No.5
. 1880-81 Size — 104 in. by 41 in. Eatent --- leaves, 14 lines to a page. 45 letters to a line.

Page #20

'..Katantra
Description-Country paper, Devanagari chiracters, legible and
correct writing. The Paribhasavrtti ends on fol. 5-a and is followed by an enumeration of the TS similar to that in 531 of 1887-91 [ = serial No. 29 below] and elsewhere; the last few lines contain the beginning of Ratnapani's work on षट्कारकs.
Age - The Ms. is modern in appearance.
Author-Bhavamisra or Bhavasarman.
Subject - It is doubtful whether the paribhāṣās explained belong
to the Kātantra grammar. The list of Ants given at the end has the Colophon इति कातंत्रे परिभाषासूत्रसंदोहः समाप्तः: but
the order of this list is not followed in the वृत्ति. Begins - श्रीगुरुभ्यो नमः || अथ परिभाषासूत्राणि । प्रकीर्णके विकास
कारिकया
संज्ञा च परिभाषा च विधिनियम एव च । प्रतिषेधोधिकारश्च षडिधं सूत्रलक्षणं । मिति भाष्यंते परितो यस्मात्परिभाषा ततः स्मृताः।
भासामर्था प्रयोगाश्च लिष्यंते भावशर्मणा ॥ अर्थवग्रहणे नानर्थकस्य ग्रहणम् । मेषो मेषेण युध्यते दासा क्योति कर्माणि एषसपरो व्यंजने लोप्य इति न भवति । अत्रैक्सयोरमर्षकरवाद । तर्हि आभ्यामित्यत्र दीर्घोस्तु कथं वृक्षाभ्यां अत्रैषा परिभाषाऽनित्या पाहि.
भाषिकमनित्यमिति वचनात् ।। गौणमुख्ययोर्मुख्यस्य कार्य etc. Ends - इति परिभाषा ।।
प्रमादादत्र दुष्टं चे किं(त्कि)चिल्लिखितवानह। संशोध्य स्थापनीयं तःध( तद्ध)र्मार्थ साधुभिर्बुधैः॥ इति श्रीभावमिश्रकृता परिभाषावृत्तिः ग्रंथश्लोकसंख्या १४८ ॥ श्रीरस्तुः ।
The beginning of rainfor's work — ...ॐनमः ॥ शिवेन साकृतविलोकिताया
भावोदयप्रस्खलदंचलाया। लज्जाकुलाया नमिताननायाः पायादुमाया मनसोऽनुबंधः ॥ १॥ यस्माज्जडानामपि देववाण्याः प्रागल्भ्यमाविर्भवतीह शीघ्र ।

Page #21

Grammar!
bic
HMHETTA
" atta ofera rayfor: IIRII Ji पट्कारकाणि तन्यते शिशूनां ज्ञानसिद्धये। *ae WC! THE PRICE araçær Hafa fe hata care arler etc. Reference - A short extract from this work occurs in Dr. Kielhorn's
Report for 1880-81. It is doubtful whether the faire quoted at the beginning of the fe is a real name, since the verse is very common. The identification of fagman with विजयानन्द, the author of कातन्त्रोत्तर (487 of 1886-92) [= Serial No. 30 below), seems to be without any support from that Ms.
कातन्तपमाला
Kātantrarūpamālā
No. 6
1877-78
Size — 11 in. by 44 in.. Extent -91 leaves, lines to a page varying between 18 and 20,
38 letters to a line.
Description - Old country paper rendered quite fragile by exposure;
Devanāgari characters, clear and legible; correct on the .whole, Copious marginal notes. The sūtras quoted in
full and marked by red chalk. Complete. Age - Samvat 1605.. Author - Bhāvasena Trividya.
Subject - A digest of the Katantra grammar for the use of young
pupils. The topical arrangement of the Kātantra Sūtrapātha is retained, but the more difficult or obscure sūtras are omitted, while other original sutras are occasionally
framed and inserted where necessary. Begins --- * AA: f44892.1
वीरं प्रणम्य सर्वज्ञ विनष्टाशेषदोषकं । कातंत्ररूपमालेय बालबोभाय कथ्यते ॥ १॥

Page #22

A.
Katantra
नमस्तस्यै सरस्वत्यै विमलज्ञानमूर्तये ।
विचित्रा लोकयात्रेयं यत्प्रसादात्प्रवर्तते ॥२॥ सिद्धो वर्णसमाम्नायः ॥ सिद्धः खलु वर्णानां समाम्नायो वेदितव्यः । के ते ॥ . अ भा इ ई etc. At the end of the first Vrtti (fol. 47b) we have
भावसेनत्रिविद्येन वादिपर्वतवज्रिणा।
कृतायां रूपमालायां चतुष्कः परिपूर्यते ॥
इति तद्धितव्याख्यानं समाप्तं ॥ श्री।। शुभं भवतु ॥ इति श्रीरूपमालायाश्चका तुष्काभिधा प्रथमवृत्तिः समाप्ता । Ends - मोदनमिव पक्कः। ओदनपाकं पक्कः ॥ गुरुरिव अभवत् । गुरुभावमभवत् ॥
इत्यादि प्रयोगानुसतव्यं ॥
भावसेनत्रिविद्येन वादिपर्वतवज्रिणा । कृतायां रूपमालायां कृदंतः परिपूर्यते ॥ १॥ मंदबुद्धिप्रबोधार्थ भावसेनमुनीश्वरः।
कातंत्ररूपमालायां वृत्तिं व्यररचत्सुधीः ॥ २ ॥ क्षीणेनुग्रहकारिता समजने सौजन्यमात्माधिके सन्मानं नुतभावसेनमुनिपे त्रैविद्यदेवे मयि । सिद्धांतोयमथापि यः स्वधिषणागर्वोद्धतः केवलं
संस्पर्खेत तदीयगर्वकुधरे वज्रायते मद्वचः ॥ ३ ॥ इति श्रीकातंत्रसंबंधिनी रूपमाला व्याकरणं समाप्तं ॥
इंद्रश्चंद्रः काशिकृत्स्नापिशिली शाकटायनः ।
पाणिन्यमरजैनेंद्रा जयंत्यष्टादिशाब्दिकाः॥ श्रीजिनधर्मप्रसादाय श्रीपार्श्वजिचैत्यालयं प्रति लघुवृत्ति (? the marginal notes) संखेपतः स्वात्मनालेखि संवत् १६०५ वर्षे कार्तिक सुदि
१३ रविवासरे । शुभं भवतु कल्याणमस्तु ॥ Reference - The work has been edited by Jivarāmaśāstrin and
printed at the Nirnaya Sagar Press, Bombay, 1895.
कातन्त्ररूपमाला
Kātantrarūpamālā
277 1880-81
No.7
Size -91 in. by 4 in..
? (Des. Cab Vol. II, Pb. II]
.

Page #23

.0
Grammar
Extent - 124 leaves, 12 lines to a page, 38 letters to a line. Description - Country paper, Devanāgari characters, bold, legible
and generally correct writing. Occasional marginal notes. First and last leaves rather worn out; square blanks in
the centre; red chalk used. Complete. Age - Samvat 1612.
Ends - श्रीरूपमालाप्रक्रिया समाप्ता ॥ संपूर्ण ॥ कल्याणमस्तु । सं० १६१२ वर्षे
भाद्रपदमासे कृष्णपक्षे विद्यमान भ. श्री ५ पुण्यप्रभसूरय तत् शिष्य पं० श्री यशोवर्द्धनशिष्य मु० हरिदास ॥ आत्मपठनार्थ लिषितं ।। शुभं भवतु ।।
कातन्त्ररूपमाला
Kātantra-rūpamālā
248 1884-86
No. 8
Size -101 in. by 5 in. Extent – 122 leaves, 10 lines in a page, about 40 letters in a line. Description-Country paper, Devanagari characters of an old type,
bold and legible writing. Fairly correct. Complete. The original text is generally marked with red powder. Corrections are copiously made in the margins and at the top in several foll.
Age-Samvat 1535.
Author - Bhavasena Trividya. Subject - A commentary on the Kātantra grammar. Begins - वीरं प्रणम्य सर्वज्ञं विनष्टाशेषदोषकं ।
कातंत्ररूपमालेयं बालबोधाय कथ्यते ॥१॥ नमस्तस्यै सरस्वत्यै विमलज्ञानमूर्तये ।
विचित्रा लोकयात्रेयं यत्प्रसादात्प्रवर्तते ॥२॥
सिद्धो वर्णसमाम्नायः ॥ सिद्धः खलु वर्णानां समाम्नायो वेदितव्यः । Ends - गुरुरिव अभवत् । गुरुभावमभवत् ॥ इत्यादिः । प्रयोगादनुसरादनुसतवं ।।
भावसेनत्रिविद्येन वादिपर्वतवज्रिणा । कृतायां रूपमालायां कृदंतः परिपूर्जते ॥१॥

Page #24

A. katantra मंदबुद्धिप्रवो(बो)धार्थ भावसेनमुनीश्वरः । कातंत्ररूपमालायां वृत्तिं व्यररचत्सुधीः ॥२॥ क्षीणेत्वग्रहकारितासमजने सौजन्यमात्माधिके सन्मानं नुत भावसेनमुनिपे त्रैविद्यदेवे मयि । सिद्धान्तोयमथापि यः स्वधिषिणागोद्धतः केवलं
संस्पर्द्धत तदीयगर्वकुहरे वज्रायते मद्वचः ॥ ३ ॥ लिंषितं ज्योतिपरसरामेण इदं ॥ This is followed by संवत् १५३५ वर्षे.........."etc. . श्रीमूलसंघे वलात्कारगणे ॥ श्रीसरस्वतीगछे श्रीकुंदकुंदाचार्यान्वये भट्टारकश्रीपद्मनंदिदेवास्तत्पट्टे भ० श्रीजिनचंद्रदेवास्तछिष्यमुनिश्रीरत्नकीर्तिस्तदाम्नाये खंडिल्लवालान्वये । अजमेरागोत्रे साधुधामाभार्याष्योसिरितत्पुत्रसाधुमहराजतद्भार्यामहासिरितत्पुत्रनापाउधा आंबा तेन महराजेन इदं शास्त्रं लिखाप्य कर्मक्षयनिमित्तं ज्ञानपात्राय मुनीश्रीरत्नकीर्वये दत्तं ॥...".
Kātantralaghuvștti
Purvārdha
कातन्त्रलधुवृत्ति
पूर्वार्ध No. 9
279
1875-76
Size -14 in. by 6 in. Extent - 47 leaves, 12 lines to a page, 46 letters to a line.
Description-Country paper, Devanagari characters, bold, legible
writing and corrections made in the margins. Contains
the Pūrvārdha. Complete. Age-Appears to be a new copy. Author - Chucchūkabhatta. The name of this author must have
been communicated to Dr. Bühler by some Kāśmirian Pandit, as it is nowhere to be found in this or the next
Ms. Neither does the name at all occur in Sanskrit lite
rature except as the author of this Vrtti. Subjcot - A short running commentary on the Kātantrasūtrapāțha.
The text of the Sūtras preserved here and in the next Ms. is that of No.281 of 1875-76 [= Serial No.22 below]. It contains the additional स्त्रीप्रत्ययपाद in the नामप्रकरण.

Page #25

12
Grammar
Begins - ॐ नमः शिवाय । ॐ नमः सरस्वत्यै । श्री ॥ ॐ सिद्धो वर्णसमानायः ॥
वर्णानामकारादीनां यः समाम्नायः क्रमेण पाठः सः सिद्धः प्रसिद्धः लोके इति किं तेनोपदिष्टेन भाविद्वदंगनागोपालबालपर्यतं यावत् वर्णाः ॥
भ मा इई etc. Ends – श्वशुरशब्दास्त्रियामूभवति । अंत्यस्य अकारस्य उकारस्य च लोपो भवति
इत्यर्थः । श्वशुरस्य स्त्री श्वश्रूः ॥ इति लघुवृत्तौ नामप्रकरणे स्त्रीप्रत्ययपादः सप्तमः ॥ ७॥ संधिर्नाम समासश्च तद्धितश्च चतुष्टयं ॥ समाता चेयं चतुष्टय.
वृत्तिः शुभाय भवतात् Colophon - The various colophons are : 1 इति लघुवृत्तौ संधिप्रकरणे संज्ञापादः प्रथमः। (fol. 3a)
.............."समानपादो द्वितीयः। (fol.4a)
........."ओदंतपादस्तृतीयः। (fol.4a) 4 ... ... ......................."वर्गपादश्चतुर्थः (fol. 5a)
............"विसर्जनीयपादः पंचमः । (fol.6a)
.............."निपातपादः षष्ठः । (fol. 6b)
इति संधिप्रकरणं समाप्तं ।। - 1 इति लघुवृत्तौ नामप्रकरणे लिंगपादः प्रथमः। (fol. 11b) 2 .......................... "सखिपादो द्वितीयः। (fol. 15b)
''""""युष्मत्पादस्तृतीयः। (fol. 20a) , 4 .................................."कारकपादश्चतर्थः । (fol.25a) 5 ...............
..........."समासपादः पंचमः। (fol.296)
..........."तद्धितपादः षष्ठः। (fol. 43b) , ..........."""""""स्त्रीप्रत्ययपादः सप्तमः। (fol.47a)
:
:
:
:
Reference - Weber's Berlin Catalogue, Supplement No. 1631.
Dr. Bihler's Report for 1875-76, p. 74 and App. II, p. cxxxiv.
कातन्त्रलघुवृत्ति
उत्तरार्ध No. 10 . .
Kātantralaghuvstti Uttarārdha
280 1875-76
Size-14 in. by 6 in.: .

Page #26

A. Katantra
Extent --- 63+44 leaves, 12 lines to a page, 46 letters-to a linc.. Description-Country paper, Devanagari characters, bold, clear,
writing. Corrections made in the margins. The first.63 leaves give the right complete and the last 45 (fol. 26 missing) give the कृत्प्रकरण, the last two पाद: which have also an independent pagination (1-19. Nos 18 and 19 are given to the same page). The fiy leaves at
the two ends are blank and unnumbered ]. This Ms. com .......... pletes No. 279 of 1875-76 [=Serial No.9 above].
Age — Appears to be a new copy. Begins - ॐ श्रीगणेशाय नमः । ॐ नमः सरस्वत्यै ॥ ॐ अथ परस्मैपदानि नव ।। ... अथशब्द आनंतर्यार्थः मंगलार्थश्च ।। संज्ञाधिकारोयम् etc. Ends - मनेन थटोवृद्धिडौरितिकर्तव्ये वृद्धिः शब्दः मंगलार्थः ॥ इति कृत्प्रकरणे
धातुसंबंधपादषष्ठः ॥ ..The Colophons of this part are - ...
1 इति लघुवृत्तौ आख्यातप्रकरणे परस्मैपादः प्रथमः। (fol. 8a) 2 ...
........."प्रत्ययपादो द्वितीयः। (fol. 16b) ... 3 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ....."द्विर्वचनपादस्तृतीयः। (fol.23a),
"संप्रसारणपादश्चतुर्थः। (fol. 35a)
"गुणपादः पंचमः। (fol.42b)
"."."."अनुषंगपादः षष्ठः। (fol. 55a) 7 ...................................."हडागमपाद: सप्तमः। (fol.sa)
."घुट्पादोऽष्टमः। (fol.63b)
समाप्तं चेदमाख्यातप्रकरणम् ।। 1 इति लघुवृत्तौ कृत्प्रकरणे सिद्धि पादः प्रथमः। (fol. 10a)
... ... .."धातुपादो द्वितीयः। (fol.15b) .......... ... ."कर्मणिपादस्तृतीयः। (fol. 21b)
......"कन्सुपादश्चतुर्थः। (fol.27b) . 5 ....... ... ... ...................."उणादिपादः पंचमः। (fol. 35b)
...."धातुसंबंधपादः षष्ठः। (fol.45bJi For all other particulars see No. 279 of 1875-76 [ =Serial No.9above].
:
:
:
..
..

Page #27

Grammar
कातन्त्रलघुवृत्ति No. 11
Kātantralaghuvịtti
97
1883-84
Size: in. by 10 in. Extent - 204 leaves, 19 lines to a page, 15 letters to a line.
Description - Country paper very much worn out all round the
margins. Devanagari characters, bold, clear writing, generally correct. Occasional marginal emendations in Sāradā and Devanāgari characters. The first 3 leaves belong to a different and equally ancient looking Ms. of the same work and complete the gap left by the other Ms., which wants the first leaf. Fol. 30 numbered twice. Foll. 43-67 missing, fol. 218 balf torn, a new copy of it giving the full text of the leaf is placed together with it. The last or 225th leaf a new copy. Otherwise the Ms. is complete and corresponds with occasional variations in reading to Nos. 279, 280 of 1875-76 [=Serial Nos. 9 and 10 above).
Age - Much old in appearance. The fact that the marginal notes
are in Śāradā characters, as also the general make of the letters indicates a Kāśmirian home for the Ms.
For all other particulars see the last two Mss. as also p. 57 of Dr. Bhandarkar's Report for 1883-84.
Kätantravibhramasutra
कातन्त्रविभ्रमसूत्र No. 12
476 1884-87
Size - g' in. by 41 in. Extent -- 2 leaves, 9 lines to a page, about 24 letters to a line. Description - Country paper. Devanāgarl characters, bold and
legible writing. Fairly correct and complete,

Page #28

A. Katantra
Age -Samvat 1861.
For all other particulars see No. 36 of 1872-73 (=Serial No. 13 below] or 217 of 1892-95 [=Serial No. 14 below]. The present Ms. gives only the Sūtras without the Avacūri.
कातन्त्रविभ्रमसूत्र अवचूर्णिसहित
Kātantravibhramasutra
with Avacūrni
No. 13
36 1872-73
Size - 101 in. by41 in. Extent-5 leaves, 27 lines in a page, about 60 letters in a line. Description - Country paper, Devanāgari characters of the old Jaina
kind with पृष्ठमात्राs. Bold and legible writing. Fairly correct. Complete.
Age-Samvat 1710.
Author - The Avacūrpi was composed at Dhanalakkapura, in San
vat 1675, in the reign of Jinacandraraja, by Caritrasimha
Sadhu, pupil of Vacaka Matibhadragapi. Subject — The Kātantravibhramasūtra consists of 22 verses, con
taining words and word.combinations of the same or similar sound, and susceptible of different meanings. The
comm. on the same is named Avacārni. Begins - Text -
कस्य धातोस्तिबादीनांमेकस्मिन्प्रत्यये स्फुटं।
परस्परविरुद्धाणि रूपाणि स्युस्त्रयोदश ॥१॥ Com. -नत्वा जिनेंद्र स्वगुरुंच भक्त्या
तत्सत्प्रसादाप्तसुसिद्धिशक्त्या । सत्संप्रदायादवचूर्णिमेतां लिखामि सारस्वतसूत्रयुक्त्या ॥१॥ प्रायः प्रयोगा दुर्जेयाः किल कातंत्रविभ्रमे । येषु मोमूह्यते श्रेष्ठः शादिकोपि यथा जङ्गः ॥२॥

Page #29

Grammar
Ends - Text --
. जंभणमातनोति .........
निवौं किमपि जल्पति वस्तुशून्य . . . माशां विलोकयति खं पुनरेव धात्रीं - भूतानि भूत इव दुर्वदकसभायां ॥२२॥ इति कातंत्रविभ्रमसूत्रं समाप्तं । Com. - भुवं पश्यन्ति तथाविधाभिधेयवंध्या निरीक्ष्यते ॥ २३ ॥ ....
बाणाश्वषडिंदुमिते संवति धवलक्कपुरवरे समुहे । श्रीखरतरगणपुष्करसुदिवापुष्येष्टप्रकाराणां ॥१॥ श्रीजिनमाणिक्याभिधसूरीणां सकलसार्वभौमाणां । पट्टे वरे विजयिषु श्रीमजिनचंद्रसूरिराजेषु ॥२॥ गीतिः । वाचकमतिभद्रगणे शिष्यस्तदुपास्त्यवाप्तपरमार्थः ।
चारित्रसिंहसाधुय॑दधादवचूर्णिमिह सुगमां ॥३॥ ... यल्लिखितं (मति?)मांद्यादनृतं प्रश्नोत्तरेत्र किंचिदपि । ... ..
तत्सम्यक्प्राज्ञवरैः शोध्यं स्वपरोपकाराय ॥४॥ इति कातंत्रविभ्रमावचूर्णिः समाप्ता । संवत् १७१० वर्षे पोषमासे कृष्णपक्षे
त्रयोदशी गुरुवासरे पटपद्रनगरे लिपिकृतमस्तिः श्रीः Reference - See No. 789 of the Catalogue of Sk. Mss. India
Office Library. STAR Printed from Indore, Rutlam, 1927. See India Office
- Printed Books, 1938, pp. 1286, 1973 [Catalogus Cata
logorum ].
तन
-
-
Katantravibhramasutra
with its Avacūri
कातन्त्रविभ्रमसूत्रम् । तदवचूरिश्च No. 14
217 1892-95
Size – 94 in. by 44 in. Extent - 2 leaves, 20 lines in a page, about 68 letters in a line.
Description - Country paper - Devanāgari characters of the old
Jaina type with पृष्ठमात्राs. Hand-writing beautiful and legible. The Sätras and their walans are written in red ink and the

Page #30

A.
Katantra
17
is . Avacūri is written after the Sūtras in black. A later hand
has inserted punctuation strokes and Avagraha marks in black ink in the body of the Sūtras. The Sūtras are complete and fairly correct; but the Avacūri breaks off
suddenly in the middle of the 9th sutra. Age — Samvat 1693. Author - Since the Avacūri is incomplete no particulars about its
authorship could be known. But the beginning of this is the same as that of No. 36 of 1872–73 [= Serial No. 13 above). So most probably the author also is Caritrasimha
Sadhu. Begins - Text-Same as No. 36 of 1872-73) [ = Serial No. 13
Com. - Same as No. 36 of 1872-73 S above). Ends - Text
अव्याधयोऽसमस्तं स्यात् ये येषां चक्रिरे पदं ।
अक्षेपयस्तथा चान्यदक्षेवय ममीवयम् ॥ २१ ॥
इति कातंत्रविभ्रमसूत्रं संपूर्णम् ॥ संवत् १६९३ वर्षे फाष(?)ज्योधपुरि ॥ Reference - For subject matter etc. see no. 789 of the Catalogue
of the Sanskrit Mss. in the India Office Library. Also No. 36 of 1872-73 [ = Serial No. 13 above ).
कातन्त्रविभ्रमसूत्र-सटीक
Kātantravibhramasutra with Commentary
530 No. 15
1887-91 Size – 10 in. by 44 in. Extent – 6 leaves, 20 lines to a page, about 52 letters in a line. Description - Country paper. Devanāgari characters with partial
T ETAS, bold and legible writing; the text in the centre in
thick letters. Use of red chalk. Generally accurate and
complete. 3 (Des. Cat, Vol. II, Pt. II)

Page #31

Grammar
Age- Samvat 1715. The Report for 1887-91 by Dr. Bhandarkar
gives no date. But we find at the end of the Com. the entry:-संवत् १७१५ वर्षे श्रीषोडनगरे...Is this the date of com
position of the Avacūrņi ? Begins - Text : कस्य धातोः etc.
Com. पंडित श्री१९ श्रीजयविजयगणिगुरुभ्यो नमः
नत्वा जिनेंद्रं स्वगुरुं च भक्त्या तत्सत्प्रसादाप्तसुसिद्धिभक्त्या । तत्संप्रदायादवचूर्णिमेतां लिखामि सारस्वतसूत्रयुक्त्या ॥१॥ प्रायः प्रयोगा दुर्जेयाः किल कातंत्रविभ्रमे । येषु मोमुह्यते श्रेष्ठः शाब्दिकोपि यथा जडः ॥ २ ॥ कातंत्रसूत्रविसरः खलु सांप्रतं यनातिप्रसिद्ध इह चातिखरो गरीयान् । स्वस्येतरस्य च सुबोधविवर्धनार्थस्त्वित्वं(?) ममात्र सफलो लिखनप्रयासः ॥३॥ प्रणम्य परमं ज्योतिर्बालानां हितकाम्यया । वक्ष्ये संक्षेपतष्टीका स्पष्टां कातंत्रविभ्रमे ॥४॥ दुद्दातशाब्दिकंमन्यदर्पसप्पैंकजांगुली।
नित्यं जागर्तु जिव्हाग्रे विशेषविदुषामयं ॥ ५॥
तत्रायमाद्यश्लोकः कस्य etc. Ends - Text- असतीति कथं साधु करतीति तथापरं ।
कथमेतानि साधूनि वोच्यते वच्यते सह ॥ ३१॥ इति श्रीकातंत्रविभ्रमः सूत्रतः समाप्तः॥ लिपीकृतं श्रीश्रीजयविजयगणिशिष्यमु । शुभविजयेन ॥ Com. दिस्योर्हसादिति सलोपः । स्रोविसर्गः न्यन्यनीकं सिद्धं ॥ ३१॥ इति कांतनविभ्रमावाचूरिः संपूर्णः ।। अवावः अनानः अनेनेः भवावः अशोशोः अचोक्रोः अचर्चाः अचर्धाः मारिरेकाममामीमिलेमामिमीमीमाम असीदाया। इति कातंत्रविभ्रमप्रयोगाः प्रसंगतो लिखिताः ॥ संवत् १७१५ It will be thus seen that we have here 31 (and not the usual 20-22 ) verses. Some must certainly have been added later on as the com. remarks :- अन्येपि केचिद्विभ्रमप्रयोगा लिख्यन्ते। For all other particulars see 36 of 1872-73 [= Serial No.
13 above] Reference -See Jinaratnakosa, Vol. I, p. 83 and New Catalogus
Catalogorum, Vol. III, p. 318.

Page #32

Straffeat
No. 16
Age
-
A. Katantra
Size 10 in. by 3 in.
Extent (122-17-) 105 leaves, 7 lines to a page, 36 letters to a line.
Description
Country paper, Devanagari characters; legible and generally correct writing with occasional marginal notes and emendations. Margins of some leaves worm-eaten. Wants leaves 1, 3-7, 13-17, 33, 34, 47, 60, 69, and 120. Contains the Karaka section only. Complete in four Prakaraṇas or Pādas.
Samvat 1599.
Author Vardhamana, the Upadhyaya of Karṇadeva.
Subject -Katantaravistara seems to be a yery profuse commentary on the Katantrasūtras, probably also on Durgācārya's Vrtti on the Katantrasutras. Its object seems to be to supply the omissions and thus make Katantra a perfect system as erudite as the others. For instance in the course of explaining the Sūtra the author launches into a long list of the avyayas and their various significations, extending over nearly 20 pages; and similarly elsewhere. In doing so the author has often to draw upon grammarians of other schools which are collectively designated here as . The Karaka section is divided into four parts: foll. 1-61, 61-85, 85-103, 103-122. In illustrating particular grammatical uses the author gives examples which appear like quotations from different Kavyas etc. though he never mentions any authorities.
1
iá
Katantravistara
278
1880-81
Begins -anggar: (2. 4. 2 of Dr. Eggeling's edition)
-
भावसमासादकारांतात्तृतीयासप्तम्योः स्थाने इम्भवति वा । उपकुंभम् । उपकुंभेन उपकुंभं । उपकुभे || वचनादिह पूर्वोक्तवाविकल्पः स्यादितीह वाग्रहणम् || ऋध्यर्थनदीवंश्यान्ता नित्यं सप्तम्याः ॥ अम्भवति । वंशा भरद्वाजादयः । तेषु भवो वंश्यः ॥ ऋध्यर्थस्य । गब्दिकानामृद्धेराधिक्यं सुगब्दिकं । सुमगधं ॥ etc.

Page #33

Grammar Ends - इगोणीसूव्योः ॥ उपसज्जनयोस्तद्धितलुकि स्त्रीत इद्भवति ॥ पंचमिर्गोणीभिः
क्रीतः पंचगोणिः । पंचसूविः ॥ इति श्रीमत्कर्णदेवोपाध्यायश्रीवर्धमाण(न). विरचिते कातंत्रविस्तरे कारके चतुर्थपादः समाप्तः ॥ संवत् १५९९ समये फाल्गुन सुदि ११ गुरौ मिश्रश्रीरघुनाथेनालेखि श्रीवीरसेनात्मजश्रीलक्ष्मणस्य पाठार्थमिदं पुस्तकं । श्रीकालभैरवाय नमः. On the obverse side of the same leaf we have the remark-ओझाकुभरजी सुत देवरामभाणदजी आणीनु प्रकीमाकौमदी छे । श्रीकछदेसे श्रीभुजनगरमध्येरेछे श्रीमालीनाते छे॥
Reference - This work is frequently quoted in Bopadeva's Kama
dhenu. A commentary on it by महामहोपाध्याय पृथ्वीधर is noticed by R. Mitra in his descriptive catalogue of Grammar Mss. of the A. S. B., as also in the Benaras Sanskrit College Catalogue, p. 448. Two other Mss. of Katatantravistara, one nearly complete, are also mentioned on the same page. Cp. further the Catalogue by Haraprasādashastri of the Nepal Durbar Library Mss. p. 158 ff. For other Mss. see New Catalogus Catalogorum, Vol. III, p. 313.
कातन्त्रवृत्ति
Kātantravștti
30
No. 17
1873-74
Size -10 in. by 41 in. Extent-40 leaves, 13 lines in a page, about 40 letters in a line.
Description-Country paper. Devanagari characters with पृष्ठमात्राs,
bold and legible writing, fairly correct. The paper has become very brittle and must be handled carefully. one corner has given way. Only the Ākhyāta section
consisting of 8 pādas. Complete. Age - Much old in appearance.
. See No. 8 of 1868-69 [ - Serial No. 19 below).
-

Page #34

A.- Katantra कातन्त्रवृत्तिविवरणपञ्जिका
Kātantravrttivivaranapañjikā
792 No. 18
1871-72 Size — 84 in. by 34 in. Extent — 152 leaves, 10 lines in a page, about 40 letters in a line. Description - Country paper, Devanā gari characters with EHITS,
bold and fine writing, but now grown quite indistinct in many places, on account of the wear of time; the first leaf bas become very unintelligible, borders of many leaves spoilt. Very old and worn in appearance. Incomplete. All the leaves have a small square, left blank in the middle with a hole therein; some leaves have short explanatory notes in the margin.
Age – Seems to be of a very old date. Author -Trilocanadāsa. Subject - A commentary on Kātantra Vștti, which is itself a com
mentary by Durgasimha, on the Kātantravýākaraṇa of Sarvavarman. This Ms. contains only the Ākhyāta section, with seven Pādas complete and only a part of
the eighth Päda. Begins - THT aritra Il 8797 I TE Tufa garrafarfar rayot
वर्तते तथाप्यानंतर्यार्थ एव युज्यते । तथाहि प्रश्नः पर्यनुयोग उच्यते । The colophon at the end of the 2nd pāda runs thus - fa त्रिलोचनदासविरचितायां दुर्गसिंहोक्तकातंत्रवृत्तिविवरणपंजिकायामाख्याते द्वितीयः पादः समाप्तः।। A similar colophon with some changes occurs at the end
of each Päda. Reference - See Nos. 740 and ff. of Prof. Eggeling's Catalogue of
the Sk. Mss. in the India Office Library. Also Jinaratnakoša, Vol. I, p. 83, and New Catalogus Catalogorum, Vol. III, pp. 310-311..

Page #35

कातन्त्रन्याकरण वृत्तिसहित
- Samvat 1504.
Grammar
Age.
No. 19
Size - 10 in. by 44 in.
Extent – 78 leaves; 8 lines in a page, about 28 letters in a line. Description - Country paper. Devanagari characters of an old type with पृष्ठमात्राs, fairly correct, bold and legible writing, borders of most of the leaves are considerably damaged; especially of the first ten leaves. The margins which are broad contain running explanations on the text, which are a mixture of Sanskrit and Hindi. Complete up to the end of the Taddhitaprakarana.
Katantra grammar with
a Commentary
Begins- ॐ नमः सरस्वत्यै । नमो गुरुभ्यः ।
Author – Sarvavarman, of the original aphorisms; and Durgasimha of the commentary which is perpetual and very concise. Subject-Aphorisms on grammar, with a commentary. The topics treated are संज्ञा, स्वरसंधि, प्रगृहा, व्यजनसंधि, विसर्गसंधि, शब्द संज्ञा, शब्दसाधन, कारक, समांस and तद्धित. Thus the arrange - ment of the Katantrasūtras is different from Panini's.
8
1868-69
C
देवदेवं प्रणम्यादौ सर्व्वज्ञं सर्व्वदर्शिनं ।
कार्तस्य प्रवक्ष्यामि व्याख्यानं शाब्दवम्मिंकम् ॥
सिद्धो वर्णसमाम्नायः । सिद्धः खलु वर्णानां समाम्नायो वेदितव्यः । न पुनरन्यथोपदेष्टव्य इत्यर्थः ।
Ends – इति दौर्गसिंह्यां वृत्तौ तद्धितप्रकरणं समाप्तं ॥ संवत् १५०४ वर्षे मार्गशीर्षमासे....... • अद्येह श्रीमहिलाविग्रामे राउल श्रीषीमाविजयराज्ये मलिक श्रीर्मूसे मलिक सुप्राणप्रतिपत्तौ " पठनार्थ चतुष्कवृत्तेः पुस्तिका क्षलिख्यत ।
******
Reference-The sutras with Durgasimha's Vrtti and extracts from other commentaries have been edited by Prof. J. Eggeling in the Bibl. Indica Series. See pp. 1-4 of A Descriptive Catalogue of Sk. Mss. in the library of the' A. S. B. by R. Mitra, Pt. I.

Page #36

A. Katantra कातन्त्रशिक्षासंदोह
। Katantra-Siksa-samdoha
486 No. 20
1886-92 Size -9 in. by 4 in. Extent -- 25 leaves (with leaf 2 missing ), 9 lines in a page, about . . 32 letters in a line. Description - Country paper. Devanāgarl characters, bold and
legible writing. Fairly correct and complete, except leaf 2
missing. Sdbject -The Ms. really contains firstly some thing like ma na
metrical form, relating to Katantra grammar (1. 1-19), secondly Unādisūtras consisting of five sections (1.19-14), 'thirdly, a number of Paribhasas (1. 23-25) and lastly,
Siksāsandoha, a short section dealing with theणेसानाति. Begins - उक्तानुल्दुल्तानां चिंता यन्त्र प्रवर्तते।
तच्छास्त्रं वार्तिकं प्राहुर्वार्तिकज्ञा विपश्चितः ॥१॥ यबंतः पूर्वकालार्थ न ब्रवीति स नीडतां । अतः सांनिध्यबोधाय आदिशब्दं प्रवक्ष्यते ॥२॥ यदाख्यानाय सूत्रं स्यात्सूत्रमारभ्यते च यैः। विनासूत्रं यदुभ्यत्तिर्विशब्दो न तदुच्यते ॥३॥ सिद्धो॥ संज्ञा च परिभाषा च विधिनियम एव च। प्रतिषेधोधिकारश्च षधि सूत्रलक्षणं ॥४॥ अतिदेशोनुवादश्व विभाषा च निपातन ।
एतच्चतुष्टयं ज्ञात्वा दशधा सूत्रमुच्यत्ते ॥५॥ Ends - हकारं पंचमैर्युक्तमंतस्थाभिश्च संयुतं ।
उरस्यं तं विजानीयात्कंख्यमाहुरसंयुतं ॥१॥ इति कातंत्रे शिक्षासंदोहः समाप्तः । इति कालापव्याकर्ण(रण सत्राणि संपूर्ण ॥ मालपुरे ऋषिझिद्धि (?)। श्री ॥ ५२५ ग्रं ॥ The sections of this correspond with the sections of the Sūtrapātha. The work is meant to explain and complete the Sūtrapātha. The metrical form is presented til कृत्सूत्रतः पंचमः पादः (fol. 18 a) after which the 6th पाद is nothing but the 6th पाद of the कृत्प्रकरण of the usual सूत्रपात ending with अवर्णादूटो इतिः ।।

Page #37

Grammar
. .. The. उणादिसूत्रs beginning with नमस्कृत्य गिरं etc., the परिभाषा
and the frontal tally exactly with those in 531 of 1887-91 . ..[= Serial No. 29 below). Reference - Extract from this Ms. is given on pp. 15 and 16 of
Dr. P. Peterson's report for 1886-92. The form of afaris given to the first part of this Ms. probably explains the colphon fa f a fata in 484 of 1886-92. [= Serial No. 23 below). See New Catalogus Catalogorum, Vol. III. p. 318. .
TELETTE
Kātantrasūtrapātha
98 1883-84
No. 21 )
Size' - 10 in. by 54 in.
Extent -- 25 leaves, 22 lines to a page, 25 letters to a line.
..
Description - Country paper, Devanāgari characters, bold legible
and correct writing, sides slightly worn out. Complete. Contains the usual 1 (foll. 1-23b) with the omission of the concluding Sūtra aquicat gfa: alone. Next come the परिभाषासूत्रs and बलाबलसूत्रs, followed by शिक्षासूत्रs as in
5 of 1877-78 ( =Serial No. 24 below). Complete. Age – Does not seem to be old. The Ms. has on the cover the
name fat quarter H. Ha fa gert in the same hand as the rest of the Ms.
कातन्त्रसूत्रपा
Kātantra-sūtrapātha No. 22
281
. 1875-76 Size - 14 in. by 6 in. Extent - 13 leaves (2 fly-leaves, one at either end ), 12 liges to &
page, abont 40 to 45 letters to a line.

Page #38

A. Katantra
25
Description-Smooth country paper. Devanagari characters, bold
and legible writing, erasures made by yellow powder and corrections marked in the margins. Complete : Consiste ing of 1 संज्ञापादः
| 1-8 आख्यातप्रकरणे पादाः 2-6 संधिप्रकरणे पादाः
1-6 कृत् and other suffixes 1-7 नामप्रकरणे पादाः
पाद 5 being devoted to the the last four being named | उणादिs. कारक, समास, तद्धित and स्त्रीप्रत्यय. The afar in metrical form-a fact not noted before. Similarly स्त्रीप्रत्ययपाद.
Age - appears to be a new copy. Author - Sarvavarman. Subject — The Sūtrapātha of the Kātantra school of grammar. Begins - ॐ नमः सरस्वत्यै । ॐ सिद्धो वर्णसमाम्नायः । तत्र चतुर्दशादौ स्वरम् ।
दश समानाः। तेषां द्वौ द्वावन्योन्यस्य सवौँ । पूर्वो हस्वः । पूर्वस्य
लघुसंज्ञापि वक्तव्या । परो दीर्घः etc. Ends - अवर्णादूटो वृद्धिः ॥ कृत्प्रकरणे धातुसंबंधपादः षष्ठः ॥ एते शर्मवर्माचार्य
विरचिता कातंत्रसूत्रा (?) समाता कृता ॥ Colophon — The usual colophon however runs :
इति लघुवृत्तौ संधिप्रकरणे संज्ञापादः प्रथमः etc.
Reference - For some account of the history of the Kātantra
school see R. Mitra's Descriptive Catalogue of the Bengal Asiatic Society Library, Part I, and Vol. I of Notices of Sk. Mss., second series, by Haraprasāda Shastri, preface. The Sūtras with Durgasimba's Vrtti and extracts from other commentaries have been edited by Eggeling in the Bibl. Ind. Series. The fact that the Ms. comes from Kāśmira and that the Colophon mentions in many places the manufer as also the correspondence of the text of the us of this Ms. with that of 279-280 of 1875-76 [= Serial Nos. 9-10 above] clearly shows that the Sūtrapātha of this Ms, follows
that given in छुछुक'लधुवृत्ति. That this Sutrapatha is diffe[Des. Cat. Vol. II, Pt. II]

Page #39

Grammar
rent from that of Professor Eggeling's edition which is based on Indian Mss., is clearly seen from the list of variae lectiones printed in Appendix II, p. cxxxiv of Dr. Bühler's Report for 1875-76.
कातन्त्रसूत्रपाठ
Kātantra-sūtrapātha
No. 23
484 1886-92
Size - 9 in. by 4 in.
Extent - 19 leaves, 10 lines in a page, about 36 letters in a line. Description - Country paper. Devanāgari characters, bold and
legible writing. Fairly correct. Complete. Subject - The Ms. contains the Sūtras of the Kātantra grammar,
followed by the Kārikās of Anit, Set and Vet roots. The Sutras consist of 5 sections dealing with Samdhi, 6 sections dealing with declension and nominal formations, 8 sections dealing with verbs, and the rest dealing with
Krt suffixes. Begins - गंभीरमधुरापारशब्दसागरमंदिरं ।
धीरं मंदरवद्वोरं सेवे सद्गुणसुंदरं । (?) श्रीपार्श्वनाथाय नमः । सिद्धो वर्णसमाम्नायः। At the close of the sections dealing with names we have,
निधाय पार्श्व हृदि पार्श्वपाव गुरोः प्रसादादिति शब्दशास्त्रे । सूत्राणि नाम्नां लिखति स्म रत्नः (?) प्रमोदपूरेण मतिप्रवृद्धयै ॥१॥ स कोपि जयतु स्वामी यद्गुणक्षीरसागरे। स्नानं रचयतां पुंसां रत्नत्रितय(?) मुज्वलं ॥२॥ प्रबोधायाल्पबुद्धीनां विहिते सर्ववर्मणा।
कातंत्रेत्र समाप्तोयं नामसूत्रसमुच्चयः ॥ ३॥ There are apparently only 4 arts in this Ms. devoted to कृत् suffixes, The fifth पाद which is devoted to उणादिs is

Page #40

A. Kātantra
20
present in a very different form but is called in the Colophon on leaf 18, इति वृत्तित्रयवार्तिकानि समाप्तानि ॥ The sixth y is absent altogether. Then follows the arasfilets :37fargeriat vaata Far etc. :
(for this film and its commentary see No. 478 of 1886-92). Ends – gaat waai fesayangs gfa stra: fanger: (?) 11 800 Å. Reference – Cf. 281 of 1876–76. [= Serial No. 22 above). The
two Mss. differ considerably.
कातन्त्रसूत्रपाठ
Kātantra-sūtrapātha
No. 24
1877-78
Size - 94 in. by 31 in. Extent -- (2 to 15 = ) 14 leaves, 11 lines to a page, 42 letters to
a line. Description - Country paper. Devanāgari characters with HTS,
bold legible and correct writing. Square blanks in the centre. Margins carefully ruled. Red tilakas in the centre and the side margins. Wants the first leaf; otherwise
complete, Age - Old in appearance. Subject - The Ms. contains the Sūtrapätha of the Kātantra gram
: mar (foll. 2-foll. 14a) the fourts, and the fear. The
text corresponds with that of 531 of 1887-91 [=Serial No. 29 below), except for the fact that the last seven परिभाषाs are classed separate as बलाबलसूत्राणि and the last verse of शिक्षा beginning with हकारः पंचमैः etc. is here omitted.

Page #41

Grammar
कातन्त्रसूत्रपाठः लिङ्गानुशासनं च
Kātañtrasūtrapātha and Lingānušāsana
276 1880-81
No. 25
Size -4 in. by 101 in. Extent - 42 leaves (2-15, 17-44), 8 lines to a page, 30 letters to
a line.
Description - Country paper, very much worn out all round.
Devanagari characters with partial पृष्ठमात्राs. Clear, legible and correct writing. Margins ruled and red chalk much used. Wants foll. 1 and 16. Incomplete towards the end. The Ms. contains the usual सूत्रपाठ (foll. 2-34b), the परिभाषासूत्रs and बलाबलसूत्रs (foll. 34b-36), शिक्षासूत्र (fol. 366), लिङ्गानुशासनं of the Katantra grammar (foll. 36b-43a) and धातुपाठ, which is incomplete.
Age-much old in appearance.
Begins-The लिङ्गानुशासन begins :
स्त्रीपुंनपुंसकत्वेन भिन्नं येन चराचरं। लिंग जयति तचित्यमशेषागमकारणं ॥१॥ स्त्रीनपुंसकानि स्वार्थे सिद्धानि लोकतो यानि ।
तानि त्यक्ता(त्वार्याभिः क्रमशो वक्ष्येवशिष्टानि ॥२॥ Ends - आनंत्यादिह शब्दानां लिङ्गानामप्यनंतता ।
सुवणैर्घटितं किंचिद्धालानां मुखमंडनं ॥ एवमेकत्वे आर्याच्छासी ८६ षडशीति ॥ इति दुर्गात्मकृतं लिंगानुशासन समासं। The other works including the prin contain the usual text. Cf. 531 of 1886-91 [ = Serial No. 29 below) and 252 of 1884-86 [ = Serial No. 36 below].

Page #42

A. Katantra
कालमासूखवृत्ति
Kātantrasūtravrtti दौर्गसिंही
Daurgasimhi
2 No. 26
1877-78 Size - 9fin by 31 in. Extent -- 43 leaves, plus 3 extra leaves (after fol. 21, given Nos.
19, 20, 21 ), 10 lines to a page, 44 letters to a line. Description - Country paper. Devanāgari characters with gy
HITS. Margins ruled, and square blanks in the centre. Clear, legible and correct writing, occasionally corrected in the margins. Foll. 19-21 with 9 lines to a page are extra and must have belonged to a different Ms. of the same work with the ākhyāta-vrtti, the fifth Päda of which ends on fol. 35a. The sixth wants only the last
few lines. Incomplete. Age - Not very old in appearance. Reference -- See New Catalogus Catalogorum, Vol. III, pp. 309-310.
10
कातन्त्रसूत्रवृत्ति
Kātantrasūtravstti दौर्गसिंही
Daurgasimhi
3 No. 27
1877-78 Size - 94 in. by 33 in. Extent - 53 leaves, 9 lines to a page, 42 letters to a line. Description - Country paper, Devanā gari characters with #ETS,
bold, clear and legible writing. Fairly accurate, occasional marginal notes. Margins carefully ruled, red chalk much used in the earlier part. Square blanks and tilakas in the centre and the side margins. Fol. 32 numbered twice. The last 7 leaves and leaves Nos. 4-6 have no tilaka marks. The Ms. contains the Vrtti upto the end of
Taddhita section. Age - The Ms. is not very old in appearance.

Page #43

Grammar
कातन्त्रसूत्रवृत्ति
Kātantrasūtravrtti दौर्गसिंही
Daurgasimhi
279 .. No. 28
1880-81 Size - 101 in. by 41 in. Extent - 65 leaves, 10 lines to a page, 30 letters to a line. Description - Country paper, Devanāgarl characters with partial
पृष्ठमात्राs. Bold and legible writing, fairly accurate. Square blanks and red tilakas. Margins ruled, numerous marginal _notes all round. Incomplete-goes as far as the तद्वितप्रकरण
pp. 1-151 of Prof. Eggeling's edition. Age – The Ms. is old in appearance. Author - Of the Sūtras Sarvavarman and of the Vitti Durgācārya. Subject -- The standard commentary of the Kātantra school called
Daurgasiṁhi after its author. The marginal notes are
anonymous. Begins - ॐ नमो जिनाय ।
देवदेवं प्रणम्यादौ सर्वशं सर्वदर्शिनं ।
कातंत्रस्य प्रवक्ष्यामि व्याख्यानं शावर्मिकं ॥१॥
सिद्धो वर्णसमानायः ॥ सिद्धः खलु वर्णानां समानायो वेदितव्यः । न ....... पुनरन्यथोपदेष्टव्य इत्यर्थः । सिद्धशब्दोत्र नित्यार्थे निष्पनार्थे प्रसिद्धार्थो वा।
etc. Ends - इति दौर्ग० तद्धितप्रकरणं समाप्तं । सं. १५०१२ (१५१२) वर्षे भासोजवाद
२.बुधे श्रीकुंभमेरमध्येमु-(The name carefully painted over) ..स्वपठनार्थमलेखि ।
Kātantrasūtrāņi
कातन्त्रसूत्राणि No. 29..
531
..
.
___1887-91
Size - 9 in. by 4 in. Extent - 35 leaves, 7 lines to a page, about 34 letters to a line.

Page #44

A.
Katantra
31
Description -Country paper, Devanagari characters, clear and
legible writing. Fairly accurate and complete. The first and the last three or four leaves, especially the first and
the last, rather damaged. Age - Samvat 1791. Begins -गंभीरमधुरापारशब्दसागरमंदिरं ।
धीरं मंदरवद्वीरं सेवे सद्गुणसुंदरं ॥१॥ श्रीपार्श्वनाथाय नमः । सिद्धो वर्णसमानायः etc. We have in this Ms. also the same three verses at the
close of the sixth Pāda of Nouns. Ends - अवर्णादूटो वृद्धिः । इति कृत्सूत्रतः षष्ठः पादः ॥ ॐ नमः पार्थाय । समाप्ताः
कृतः॥ The Unadipada of No. 281 of 1875-76 [ = Serial No. 22 above] is here called simply कृत्सूत्रतः पंचमः पादः. Then follow the Unadisutras, which begin on fol. 28b.
नमस्कृत्य गिरं भूरि शब्दसंतानकारिणं ।
उणादयोभिधास्यते बालव्युत्पत्तिहेतवः ॥ १॥ कृवापाजिमि etc. and end (fol. 33b) -
शब्दानामनंतत्त्वाव्युत्पत्तिदर्शितास्ति न हि येषां
तेषां तज्ञैः कार्यमुत्पाद्यं युक्तितो धातोः ॥१॥ इत्युणादौ सूत्रतः प्रकीर्णकपादः पंचमः ॥ समाप्ता झुणादयः।
After which again follows an enumeration of some परिभाषाs of कातंत्र grammar, although they may as well be said to belong to all grammars. The first of these is एकदेशविकृतमनन्यवत् (fol. 33b) and the last लक्षणसंनिपाते तदनुपरोज्य कार्यम् (fol. 35a)। इति कातंत्रे परिभाषासूत्रसंदोहः समाप्तः । Lastly follows the Siksā of the Kātantra grammar, which begins -(extending to some 7-8 lines) अष्टौ स्थानानि वर्णानामुरः कंठः शिरस्तथा ।
जिन्हामूलं च दंताश्च नासिकोष्ठौ च तालु च ॥१॥ . and ends (fol. 35b)
हकार(२)पंचमैर्युक्तमंतस्थाभिश्च संयुतं ।
उरस्यं तं विजानीयात्कंठ्यमाहुरसंयुतं ॥१॥ इति कातंत्रे शिक्षासंदोहः समाप्तः ॥ मिति चैत्रशुक्लनवमी भोमवासरे संवत् १७९७.

Page #45

Grovanaf
This Ms. seems more reliable regarding the Text of the Sūtras than the other two. It is also older. For the उणादिसूक see No. 1361 of 1887-91 [=Serial No. 1 above] with which the text of this Ms. corresponds. The FTET Hale corresponds with No. 486 of 1886-92 [ =Serial No.20 above) and the qfarats given here tally with those in the same No.
कातन्त्रोत्तरं सिद्धानन्दापरनामकम्
Kātantrattaram Siddhānandāparanāmakam
487 1886-92
No. 30
Size -10 in. by41 in. Extent - 30 leaves, 10 lines in a page, about 32 letters in a line. Description - Country paper. Devanāgari characters, bold and
legible writing fairly correct. Complete. Age - Samvat 1800. Author - Vijayānanda. May he be the same as the author of
Kriyākalāpa and Dhātuvsiti ? Subject - A commentary on the Kātantrasūtras. The Ms. contains
only the समासप्रकरण. Begins - ॐ नमो भगवते वासुदेवाय ।। नाम्नां ॥ वस्तुवाचीनीति । ननु किं भावरूप
मथाभावरूपं यदि वोभयरूपमाहोस्विद्भावाभावविनिर्मुक्त वस्त्विति । Ends - पुंस्करोति च दृश्यते । घोषवति तु नेदं लक्षणम् । अघो भोजनमित्यादि । Colophon - इति विजयानन्दविरचिते कातन्त्रोत्तरे विधानन्दापरनानि समासप्रकरण
समात ॥ संवत् १८००. Extract on p. 16 of Dr. P. Peterson's. Report for 1886-92.

Page #46

चतुष्कव्यवहार
No. 31
Begins
-
Size- 9 in. by 3 in.
Extent 7 leaves, 12 lines to page, about 34 letters to a line. Description Old country paper. Devanagari characters with occasional T's. Square blanks In the centre. Marginal notes in one or two places. Writing on the whole clear and legible. Generally correct, but in complete.
Age The Ms. appears much old.
Author
Dhanaprabhasūri.
Subject A commentary on Durgasimha's well-known Vṛtti on the Kātantrasūtras, so called apparently because of the fourfold division into संधि, नामचतुष्टय, आख्यात and कृदंत of the Katantrasūtras. The present Ms. ends only with the third chapter of the f, and a few lines more.
-
No. 32
Size
A. Katantra
दुर्गसिंहवृत्तिः दुण्टकसहिता
-
33
Catuṣkavyavahāra 1344
1884-87
नमो विघ्नराजाय ।
नवा जिनं गुरोः संप्रदायात् ग्रंथः स उच्यते ।
चतुष्कव्यवहाराख्यः श्रीधनप्रभुसूरिणा ॥ १ ॥
Then the author goes on to explain at length in the next two pages the introductory verse etc. of दुर्गसिंह's Vrtti : thus - दिव् क्रीडाविजगीषणे दिव् । दीव्यतीति अच् ।
etc.
Reference The New Catalogus Catalogorum (Vol. 6, p. 338) records this single manuscript of the Catuskavyayahāra. Jinaratnakośa Vol. I, p. 117.
13 in. by 5 in. [Des. Cat. Vol. II, Pt. II]
This seems to be an altogether unknown gloss on gifte's वृत्ति.
Durgasimha-vṛtti with Dhundhaka
239 1895-98

Page #47

34
Grammar
Extent – (87–3 = ) 84 leaves, 18 lines to a page; about 56 bouton
to a line. Description - Old country paper. Devanāgari characters. The Vrtti
is written on the left side of the page and the Dhundhaka on the right in smaller character. The Ms. exceedingly damaged. The leaves fragile and very much soiled, leaves 1, 52, and 74 are missing. Generally correct. Incomplete, i. e., only up to the end of the afacut from the
beginning. Age -- Samvat 1467. Author - of the Vrtti Durgasimha.
Subject - A gloss on Durgasimha's well-known commentary on
the Kātantra Sūtras. Begins — Vţtti - et quintari: 1 fera ug etc.
Dhunąhaka - Hara: Il for Tahtaat: etc. Ends — Výtti - FTTETTEI ni gaanongudant: il gfa tiffenen mit
तद्वितप्रकरणं । Dhuņdhaka : greitai nerastegnati i sta afaa aur gall iad ?8&9 etc. including the name of
the writer. Reference - The Kātantra Sūtras with Durgasimha's Vịtti and
extracts from other commentaries have been edited by J. Eggeling in the Bibliotheca Indica Series.
Daurgasaishi Vrtti
दौगैसही वृत्ति No. 33
478
1884-87
Size - 94 in. by 41 in. Extent - 64 leaves, 8 lines to a page, about 24 letters to a line. Description - Old country paper. Devanāgari characters with occar
sional Trus. An indifferent but fairly legible hand. The edges and sides of the leaves very much damaged

Page #48

A. Katantra
and worm-eaten so as to destroy the numerous marginal potes. Generally correct but quite fragmentary-wanting the beginning and end. Begins on folio 22a with a portion of area factuur and ends on folio 85b with 98917 with a little of H .
Age - Seems to be considerably old.
Author - Durgasimha after whom it is called.
Subject - A concise commentary on the Kātantra Sūtras. Begins - ...itta pgauigt 721H I ATT INTE ita etc. Ends - दहिदुहिमिहिरिहिरुहिलिहिलुहिनहिवहेोत् । एभ्यो दशभ्योऽसार्वधातुकमनिट
Hafa i gialle i ferie i atrati HE I HOT I free!
TO I TE ITTET I Reference - India office catalogue Ms. 730 and ff. The Sūtras of
Kātantra grammar with this are and extracts from other commentaries have been edited by J. Eggeling.
दौर्गसेही वृत्ति
Daurgasaiihi Vịtti
479
No. 34
1884-87
Size – 12 in. by 5 in. Extent - 80 leaves, 9 lines to a page, 32 letters to a line. Description - Old country paper, very much damaged all round
and worm-eaten. Devanāgari characters with SHTETS, writing bold and legible generally. A margidal commentary only portions of which are legible, fairly accurate, quite fragmentary, many intervening leaves probably missing. Begins with Arms and ends with HEH 4 of
area. Wanting both the beginning and the end. Age — Seems to be considerably old. Begins — syna yfiraitat form u afat I gait Arna i etc.

Page #49

36
Grammar
Ends - वृद्धिरादौ सणे इत्येवमादयः । इति दौर्गसैंयां वृत्तौ माख्याते अष्टमः पादः
समाप्तः। For all other particulars see No. 478 of 1884–87 [ =Serial No. 33 above].
दौर्गसैंही वृत्ति
Daurgasaimhi Vịtti
480
No. 35
1884-87
Size - 104 in. by 5 in. Extent -90 leaves, 7 lines to a page, 26 letters to a line. Description -Old country paper, very much soiled. The edges all
worn out or worm-eaten so as to destroy some of the marginal notes which abound on the first few pages. Devanagari characters with पृष्ठमात्राs, clear and legible writing. It begins with the beginning and goes down upto Taddhita. Leaves 68 and 76 are missing. Gene.
rally correct and incomplete. Age - Samvat 1525. Begins - ॐ नमः सारदायै ॥
. देवदेवं प्रणम्यादौ सर्वशं सर्वदर्शनं । ___कातंत्रस्य प्रवक्ष्यामि व्याख्यानं शार्ववर्मिकम् ॥१॥
सिद्धो वर्णसमाम्नायः etc. Ends - स्वादु मृदु । श्वन् । स्व । एवमन्येप्यनुसतव्याः ॥ इति दौर्गसैंयां वृत्तौ तद्वित
प्रकरणं समाप्तम् ॥- संवत् १५२५ ........ महाराजाधिराजश्रीमहिम्मदराज्ये धवलकप्रशासनमुफरेपुरे जोसीसूराकेन चतुष्कवृत्तेः पुस्तकमिदमलेखि ॥ For all other particulars see No. 478 of 1884-87 [ =Serial No.33 above].

Page #50

A.
Katantra
धातुपाठ
Dhātupāțha No. 36
___252
1884-86 Size - 11m in. by 5t in. Extent - 20 leaves, 9 lines in a page, about 32 letters in a line. Description-Foreign paper, Devanagari characters, with पृष्ठमात्रा.
Fairly correct, bold and legible writing, borders spoilt.
___Explanatory notes written in the margin. Complete. Age - Samvat 1576. Author - Sarvavarman. Subject — Dhātupāțha, forming part of the Kātantra grammar. Begins - ॐ नमः सिद्धेभ्यः ।
धातुपाठः कृतो येन कातंत्रस्यार्थसिद्धये ।
तस्मै स्वस्त्यस्तु विदुषे सततं शर्ववर्मणे ।। भू सत्तायां ॥
चिती संज्ञाने ॥"... Ends - संख्याने सर्वधातूनामेतेषामेकसंख्यया ।
भष्टादशशतान्येकनवत्युत्तरतां ययुः ॥ १४ ॥ धातुसंख्या १८९१. संवत् १५७६ वर्षे .............." श्रीधनौघदंगे चंद्रे प्रभचैत्यालये मूलसंधे भारतीगछे बलात्कारगणे श्रीकुंदकुंदाचार्यान्वये भट्टारकोपभनंदिदेवास्तत्पट्टे भहारकश्रीदेवेंद्रकीर्तिदेवास्तत्पट्टे भट्टारकश्रीविद्यानदिदेवास्तत्प? भट्टारकश्रीमल्लिभूषणदेवास्तत्पट्टे भट्टारकश्रीलक्ष्मीचंद्रदेवोपदेशा ... Here ends the Ms.
44
पञ्जिकादुर्गप्रबोध
Pañjikādurgaprabodha No. 37
1880-81 Size — 144 in. by 14'in. Extent -(232-1 =) 231 leaves, 4 to 6 lines to a page, about
70 letters to a line. . . ... . .

Page #51

Grammar
Description - The Ms. is written on palm leaves in bold and careful
Devanagari characters with पृष्ठमात्राs. The leaves are well preserved except for the fact that they are slightly wormeaten especially towards the end. As usual there is a blank space in the centre, with a whole meant for the string. Red tilaka marks in the centre and in the margins; red chalk frequently used. The writing on the first and the last leaves is so faded as to be hardly legible. The leaves are numbered with numerical figures on the right and with letters on the left-hand side. In both the ordinary and the syllabic notations, fol. 114 is numbered twice and fol. 116 omitted. Fol. 214 is absent altogether. Complete to the end of the आख्यात section.
Age --Fron general appearance as well as the method of numbering
the pages the Ms. is at least 450 years old.
Author - Jinaprabodhasūri.
Subject -A commentary on Trilocanadasa's Katantravrtti-vivarana
panjika. Begins - The writing on the first leaf is indistinct, the ink having
disappeared by rubbing. It runs something like this — नई ॥ नमः सर्वविदे । नमः श्रुतदेवतायै ।।
श्रीवीरं जिनदत्तसूरिसुगुरुं (१ प्रह्वः)प्रणम्येप्सितं नत्वा श्रीश्रुतदेवता भगवती चा(राध्य बुद्धिप्रदां । भज्ञोप्यस्मि गुरूपदेशमहिमर्या पंजिकायाः क्वचिद्
वृत्तेः (श्रीपद ?) शास्त्रतोऽस्फुटपदव्याख्यां लिखामि स्फु(ट) ॥१॥ ...दौ तावत् शिष्टसमाचारपालनार्थ निर्विघ्नेन शास्त्रपरिसमा(प्तर्थ चा)भीष्टदेवतानमस्कारं प्रेक्षावतां प्रवृत्त्यर्थमभिधेयसंबंधप्रयोजनानि च प्रतिपिपादयिषुः पंजिकाकारः श्लोकद्वयं चकार । प्रण(म्येत्या)दि ॥ प्रणम्य शर्व रुद्र दुर्गसिंहोक्तकातंत्रवृत्तिदुर्गपदान्यहं विवृणोमीति - The last line tem the page is illegible. Fol. 2a - षष्ठोसमासो वा संबोधनं वा । वाक्ये उपसर्जनस्य विशेषणं भवति ॥ etc. The तद्धितप्रकरण ends on fol. 78b with these words - प्राग्देशे प्रामनगरयोरित्यनेन प्राप्ताया वृद्धः प्रतिषेधो वृद्धिरागमश्च भवति ॥ इति श्रीलिनेश्वरसूरिशिष्यश्रीजिनप्रबोधविरचिते पंजिकादुर्गमबोधे तदितर मं.."चतुष्कस्य सर्वो ग्रंथः ......... ||

Page #52

A.
Katantra
Ends - Fol. 231b ends with these words — upto que
(p. 298, in Prof. Eggeling's edition) worferien 74
fa ll It is a pity that the leaf which comes next and which is probably the last (232) should be absolutely illegible except a few letters here and there. It is written on both sides and contains probably some information about the author, as the words atran 4 - occurring on the very first line of 232a prove. It is further uncertain whether fol. 232 is really the last : the writing does not appear to have come to its natural end
in the last line of the page. Reference - For another Ms. cf. India Office Catalogue No. 748.
For some account of the author and his work cf. p. xxxviii of the index of authors in Dr. Peterson's report for 1886-92, from which it will appear that the author lived from Samvat 1285 to Samvat 1341. Aufrecht gives the date 1229 A. D. to 1287 A. D.
Paribhāṣāvptti
परिभाषावृत्ति No. 38
484 1884-87
Size - 104 in. by 5 in. Extent – 14 leaves, 13 lines to a page, 35 letters to a line. Description - Country paper, Devanāgari characters, clear and
legible writing. Generally correct and complete. Age - The Ms. is old in appearance. Author - The Ms. mentions no author; but comparing this with
No. 772 of India Office Catalogue we can infer that the author must be the well-known commentator on the
Kātantrasūtras — Durgasimha. Subject - General rules of interpretation ( HTTS) belonging to the
Kātantra school of grammar. The treatise contains full exposition of the application of in all 64 79Ts.

Page #53

10
Grammar
Begins-श्रीजिनाय नमः।
प्रणम्य सदसद्वादवांतविध्वंसभास्करं । ... चानार्थ परिभाषार्थ वक्ष्ये बालावबुद्धये ॥१॥
सूत्रेष्वेव हि तत्सर्व यवृत्तौ यच्च वार्तिके। ..
सूत्रं योनिरिहार्थानां सर्व सूत्रे प्रतिष्ठितम् ॥ २॥ इति येनकेनचित् व्याख्यातुकामेनावश्यमेवाभ्युपगंतव्यं । तथा चान्वर्थोंsर्थान् सूत्रयति । सूते सूचयति वा सूत्रं । तत्र सूत्रकारयोः । शर्ववर्मकात्यायनयोः सूत्राणां चतुःशत्यां पंचाशदधिकायां याः परिभाषा नोक्ताः। अथ च वृत्तिटीकयोस्तत्र तत्र प्रयुक्ताः कार्येषु दृश्यते । अतस्तासां युक्तितः संसिद्धिरुच्यते । ताश्च द्विविधा लौकिकाः शास्त्रीयाश्च । यास्तु शास्त्रीयाः
etc. Ends - अन्यथा पदात्याकारस्य लोपे संदेहेऽस्त्रियामिति निर्देशोऽनर्थकः स्यात् ॥ ६४ ॥
- इति परिभाषावृत्तिः समाप्ता ॥ छ । Reference - No. 772 of India Office Catalogue. Also Notices,
Second Series, Vol. I, Nos. 220, 221.
परिभाषावृत्तिपञ्जिका
Paribhāsāvrttipañjikā बलाबलसूत्रवृत्तिश्च
and Balabalasūtravrtti
411 No. 39
1871-72 Size - 12 in. by 44 in. Extent -14 leaves, 17 lines to a page, 60 letters to a line. Description - Country paper, Devanagari characters with पृष्ठमात्राs.
Bold, very careful and correct writing. Margins ruled in red; square blanks in the centre. The first work ends on fol. 13b, and the next two pages give latter work, after which the whole Ms. was named in the earlier lists. Both
works complete. Age - Rather old in appearance. Author -(1) Candrasūri, the pupil of Phanesvara, (2) Anony
... mous.

Page #54

A.
Katantra
pt-(1) A commentary on Durgasimha's Vrtti on the परिभाषा
सूत्रs of the Katantra school. (2) A short disquisition as to the predominance or otherwise of the various gram. matical maxims of interpretation.
Begins (1)- नमः सरस्वत्यै ॥
नत्वा सर्वज्ञमहं स्वपरार्थ पंजिकां विरचयामि ॥
परिभाषाणां विवृतेर्दुर्गकृताया यथाबोधम् ।।१॥ इह दर्गसिंहः परिभाषावृत्तिकरणे निवेशितांतःकरणो निर्विघ्नाभिप्रेतसिद्धये प्रेक्षावतां प्रवृत्तये च मंगलाभिधेयसंबंधप्रयोजनाभिधानार्थमादौ श्लोकमेक चकार । प्रणम्येत्यादि ।
Begins (2) fol. 13b - अहं ॥ विप्रतिषेधे परं कार्य । यत्र द्वौ प्रसंगावन्यत्र चरि
ताौं युगपदेकस्मिन्न( ? न् ) प्रयोगे प्राप्नुतः । etc. Ends (1) fol. 13b - मयकेति दुर्गसिंहः प्राह किलेति ॥ छ ।
परिभाषावृत्तिमिमां व्याख्याय मयातं यदिह पुण्यम् ।। * तेन व्याकरणार्णवपारं शीघ्रं जनो व्रजतु ॥ १॥
गणिना पार्श्वदेवेन परिभाषावृत्तिगोचरे ॥
पंडिताजितोपदिष्टानामर्थानां पिंडितं कृतम् ॥ २ ॥ इति पंडिताजितोपदेशतः सामान्यावस्थायां पार्श्वदेवगण्यभिधानैः श्रीमत्धनेश्वरसूरिशिष्यैः श्रीश्रीचंद्रसूरिभिर्विरचिता परिभाषावृत्तिपंजिका समातेति
॥ छ । Ends (2) fol. 14b-न बलाबलत्वस्यानपेक्षणेन कार्य विधेयं किंतु तस्यापेक्षये(?ये)व
कार्य विधातव्यमिति ।। इति बृहद्वृत्तेः संक्षिप्य लिखिता बलाबलसूत्रवृत्तिः संपूर्णा ॥छ । शुभं भवतु ।। ग्रंथानं श्रीरस्तु श्रमणसंघस्य ।।
Reference - Aufrecht mentions no other Ms. of Candrasūri's
commentary. The बलाबलसूत्रवृत्ति seems to be an abridgement of a quiet on the same (by Hemacandra ?) mentioned in Dr. Bühler's Report on the results of the search for Sanskrit Mss. in Gujarat during the year 1871-72.
6 [Dep. Cat. Vol. II, Pt. II]

Page #55

Grammar
पादप्रकरणसंगति
Pādaprakaraṇasangati
292 No. 40
1875-76 Size - 14 in. by 6 in. Extent -3 leaves, 12 lines to a page, 44 letters to a line. Description - Country paper, Devanāgarl characters. Bold legible
and correct writing with a few lacunae in places,
Complete. Age -New in appearance. Author - Joga(Yoga)raja. This Jogaraja is probably the same
teacher of Rhetorics about whom it is said -
भविस्मृतस्वजननीजनक्षीररसा अपि । बटवो निन्यिरे येन सूक्तिदेवीरसज्ञताम् ॥
(श्रीकण्ठचरित 25. 106) He was a contemporary of Mankha, the author of st
कंठचरित between 1135-45. Subject — The work is intended to explain the easiest method of
teaching veryfer to young pupils, asking them first to master the ariths and then to follow a certian method of instruction chalked out for them in the text. The work derives its name from the topical analysis of the Kātantra Sūtras with which it commences. This analysis is useful in determining the form in which the Kātantra Satras were studied in Kasmira at the time of the author. The
analysis is quoted in full below. Begins -ॐ नमः शिवाय ॥
भाराध्य षण्मुखमवाप्तवरप्रसादः कारुण्यपूर्णहृदयः किल शर्ववर्मा । लोकस्य मोहतिमिराहतये व(व्य)धत्त संक्षेपतः प्रकरणत्रितयात्मशास्त्रं ॥ तत्रादितो व्ययितवर्णपदेषु संधि तत्रानुनासिकपदं बहुकारकादि। आख्यातिकं तदनु साध्यपदं क्रियाख्यमेतावतैव हि समन्वयमात्रलाभः ॥

Page #56

A.
Katantra
संज्ञाश्च परिभाषाश्च प्रथमे पाद आदिशेत् । द्वितीये स्वरसन्धि च तृतीये तनिषेधनम् ॥ वैयञ्जनं चतुर्थे च सन्धि वैसर्गिक परे । षष्ठे प्रथमवश्वैवं सन्धिप्रकरणं जगौ ॥ नाम्न आये स्वरान्तस्य लिङ्गस्य स्यादिनिर्णयः । स्वरान्तब्यअनान्तस्य द्वितीये युष्मदस्मदोः । तृतीयेपि त्यदानीनामित्थं नामपदस्थितिः । चतुर्थे कारकस्येह विनियोगोथ पंचमे ॥ समासवृत्तिस्सिद्धस्य तद्धितेष्वपि वर्तनम् । षष्ठेथ सप्तमे प्रोक्ता लिङ्गात्स्त्रीप्रत्ययात्वियाम् ॥ इदं नामपदं सिद्धं संक्षेपात्समुपादिशत् । तदनन्तमतो वित्तं वाङ्मयस्योपबृंहणम् ।। माख्यातेष्वादितः कालपुरुषार्थनियोजना । त्यात्यु(? °द्यु)देशे द्वितीयेपि सनादिप्रत्ययान्तता ॥ ततो विकरणा आत्मने परस्मै विनिर्णयः । तृतीयेभ्यासकार्याणि चतुर्थे संप्रसारणम् ॥ आदेशागमलोपादि पंचमे तु गुणागुणाः । तन्त्रं वार्णपदं षष्ठं सप्तमे सेडनिट्कता || सङ्करोष्टम इत्येवमाख्यातिकपदक्रमः । स चिन्तनीयो धात्वर्थकालभेदाद्विचक्षणः ॥ यथासौत्र जयत्येको यः परोपकृतौ रतः। योपि धन्यो धनं धत्ते सोत्यन्तं सुखमश्नुते ॥ कृतस्तन्यादयस्सोपपदानुपपदाश्च ये । लिङ्गप्रकृतिसिद्धार्थ ताञ्जगौ शाकटायनः ॥ तत्राद्यपादे कृत्तन्त्रं पञ्चपाद्यां कृतां विधिः । सोपि साधनकालादिविभागेनेति निर्णयः॥ स्याद्यन्तत्वात्सुसिद्धत्वान्न तान्सूत्रकृदब्रवीत् । दिश(शा)न्वदीदृशद्वाहिवन्सिनिष्टायुदीरणम् ॥ धातोः परे कृतो वुण्तृजादयस्ते च कर्तरि । भादौ तव्यादयस्तेषां कृत्यास्ते भावकर्मणोः । अणादयः सोपपदास्ते च कालत्रये मताः । भूते कन्स्वादयो वर्तमाने शन्तृकनादयः ।। उणादयः स्युर्बहुलं ये ते शास्त्रान्तरे स्थिताः । भविष्यति स्यत्स्यमानक्रियार्थोपपदा मताः ॥

Page #57

Grammar
घजल्लंकारयुक्ताद्या भावे पुंस्त्रीनपुंसके । संज्ञायां प्रासवासादावकर्तरि च कारके ।। करणे चाधिकरणे धादिरन्यत्र चेष्यते । ज्ञेयो धात्वर्थसंबंधे काणं खं तुं विशेषणात् ।। कन्यार्थोपदेशोपि ज्ञाता पूज्यो मतस्सताम् । प्रकीर्णतन्त्रमित्येवं पादप्रकरणस्थितिः॥ यद्यप्यन्यानि कार्याणि पादेवेषु समासते। तथापीयंति बाहुल्याभिप्रायेणोदितानि हि ।। एवं शास्त्रमिदं सूत्रमात्रेण पठितं सदा।
तदेति कापि सौभाग्यलक्ष्मीः किं नेति शृण्वताम् ।। From this it will be noticed that the sixth Pāda of the संधिप्रकरण and the seventh of the नामप्रकरण, both of which are omitted by Durgasimha, formed a part of the text of the Sūtrapatha as they do in No. 281 of 1875-76 [D Serial No. 22 above] and other allied Mss. Secondaly, the hit section of the Kātantra school which Durgasimha attributes either to Kātyāyana or to some other author is here expressly attributed to Śākațāyana and may perhaps have formed part of his school of grammar. In this connection we may refer to No. 353 of Notices of Sanskrit Mss. Second Series, Vol. 1, where commentary upon the verse वृक्षादिवत् etc. of दुर्गाचार्य रघुनंदन शिरोमणि saysअथ कृदंताः शब्दाः सर्ववर्मणा कथं न व्युत्पादिताः वररुचिना वा कथं व्युत्पादिता इति शिष्यजिज्ञासायां प्रतिपादयन्नाह वृक्षवदित्यादि ।।
Ends -
गलिते वाड्मनःकायमले संस्कृतया गिरा। मात्मा निर्म(ल)तां बिभ्रत्प्रामोत्यभिमतं फलम् ॥ .............................."पादप्रकरणस्थितिम् । पठतां शास्त्रमाभाति करस्थं शार्ववर्मणम् ।। द्विजराजजोगराजोरचयद्देदीपनाय शिष्याणाम् ।
पादप्रकरणसङ्गतिमेतां कातंत्रसूत्राणाम् ॥ इति जोगराजविरचिता पादप्रकरणसङ्गतिः समाप्ता ॥
बहुलक्षणलक्ष्यकलाभरितो द्विजराज इवोक्तिसुधाकिरणः । विनिवारितशिष्यततीतिमिरो जयति प्रथितो द्विजराजवरः ॥

Page #58

A. Kätantra
बालबोधिनी
.
Bāłabodhini
299 No. 41
1875-76 Size - 64 in. by 94 in. Extent — 178 leaves, 22 lines to a page, 18 letters to a line. de Description-Country paper, Sarada characters, bold, clear and
legible writing. Red and yellow powders used. Occasinal marginal and interlinear notes. Fol. 55, omitted in numbering and foll. 136, 147 and 168 numbered twice. Contains complete the पूर्वार्ध only to the end of the नाम
प्रकरण. Age - The Ms. is not very old in appearance. The 'date given is
Saptarsi-Samvat 40.
Author-Bhatta Jagaddhara.
Subject - a concise commentary on the Kātantra Sūtras, made for
the use of beginners. Begins - ॐ नमः सरस्वत्यै ॥ ॐ तत्सत् ॥ शुभम् ।
ॐ नमः शिवाय निश्शेषक्लेशप्रशमशालिने । त्रिगुणग्रंथिदुर्भेदभवबंधविमेदिने ॥ . दिशि दिश्यमृतद्रवं स्रवत्यः प्रथयन्त्यः कृतिनां दृशः प्रसादम् । विषदाः प्रसरंति यस्य गावः स महात्मा जयति द्विजाधिराजः॥ स्वसुतस्य शिशोर्यशोधरस्य स्मरणार्थ विहितो मया श्रमोयम् । उपयोगमियाद्यदि प्रसंगादपरार्थोपि ततो भवेदवन्ध्यः ॥ इह युक्त्यनुगानवद्यहृद्यक्रम(इन्धः) कृतिनां हरंतु वाचः ।
मतिजन्यलवं लवङ्गजातीफलंयुक्तः सविलासमास्य जन्यः ॥ ॐ सिद्धो वर्णसमाम्नायः ॥ अस्ति सिद्धक्रमो वर्णानामकारादीनां समानायः पाठो मातृकारूपः । अस्ति च पाणिनाख्ये (पाणिनीयाख्ये) तन्त्र प्रत्याहारा(१) साधितक्रमः । तत्रानियमे प्राप्ते नियमः क्रियते इह तन्त्रे सिद्धक्रम
एव वर्णपाठो वक्ष्यमाणस्वरादिसंज्ञानो etc. Ends - इति पण्डितभट्टजगद्धरविरचितायां बालबोधिन्यां नामप्रकरणे सीप्रत्ययपावः
सप्तमः ॥
संधि नाम समासश्च तद्धितश्च चतुष्टयम् ।

Page #59

Grammar
भद्रं पश्येम प्रचरेम भद्रमित्योम् ॥ संवत् ४०, लिखितं । संवत् .. । राजानककवलकेन लिखितोयं ग्रंथः ॥
शुभमस्तु सर्वजगतां परहितनिरता भवंतु भूतगणाः ।
दोषाः प्रयांतु शांति सर्वत्र सुखी भवतु लोकः ॥
का शुदि २ आरभ्य-माघसुदि सप्तम्यां तावत् ॥ Reference - It will be seen that like all other Kāśmirian texts the
बालबोधिनी has the additional पाद in नामप्रकरण as well as the संधिप्रकरण. Various readings of the Sutras given in this Ms. as compared with Prof. Eggeling's edition are given on p. cxxxii of the Report for 1875-76. Quoted by Ratnakantha, a writer of the last quarter of the 17th century. For other Mss. see the New Catalogus Catalogorum, Vol. III, pp. 317.
Bālabodhini
बालबोधिनी No. 42
298 1875-76
Size – 74 in. by 91 in. Extent-298 leaves, 20 lines to a page, 20 letters to a line. Description - The Ms. is written on Bhurjapattras, much soiled
by age, in bold, legible Sarada characters. The margins of leaves torn off and secured by patches of paper. The Ms. is bound in cloth. Begins from fol. 183 of which only a fragment is preserved. Foll. 199-202 as also foll. 220, and 350 absent while foll. 330, and 332-339 are numbered twice. The qaft ends on fol. 344a; foll. 344 and 354 written on one side only. The work is carried down to
the end of the उत्तरार्ध. Age - Saka 1591. Author-Jagaddhara...

Page #60

A. Kåtantra
Begins – Only a fragment of fol. 183 exists. Sūtra 3. 1. 18 (Prof.
Eggeling's edition), occurs in the middle of fol. 184a. Thus the work commences early in the first one of the माख्यात section. The Jet commences on fol. 345a. In commenting on the first Sutra the author only says सिद्धिशब्दो मंगलार्थः,
without giving the reason why was necessary. Ends - वृद्धिशब्दो मंगलार्थः ॥
इति मितमतिबालबोधनार्थम् परिहृतवक्रपदैर्मया वचोभिः । लघुललितपदा व्यधायि वृत्ति
{दुसरला खलु बालबोधिनीयम् ।। इति श्रीपंडितभट्टजगद्धरविरचितायां कातंत्रवृत्तौ बालबोधिन्या कृत्प्रकरणे भातुसंबंधपादः षष्ठः ॥ समाप्तं कृत्प्रकरणम् ॥ ममायुश्चेयं बालबोधिनी कातंत्रवृत्तिः। शिवमस्तु ।। ॐ नमो मृत्युंजयभैरवायों नमः ॥ ॐ नमः श्रीसिद्धलक्ष्म्यै नमः । ॐ नमो गुरवे । ॐ श्री शाकः १५९१ संवत्सरः ४५ भाद्रपदमासः पक्षः सितेतरः तिथिर्धादशी वारो काव्यस्येति ॥ * स्वस्त्यस्तु ॥ ग्रं सहस्रं १३००० कपटिकाः ३५ शुभमस्तु At the other side of the last leaf we have a Bhūrja slip pasted which gives the following date - ॐ संवत् ७२ पौष तिथि ५ गुरौ which refers probably to a mortgage (बंधस्थापित) of the work to another for one month. The date given in the Report, Saptarsi 13, may have been due to a hasty glance at the last line which gives 13000 as the total grantha.
बालबोधिनी
Bālabodhini
297 No.43
1875-76 Size - 8 in. by 10 in. Extent-348 leaves, 20 lines to a page, 22 letters to a line. Description - The Ms. is written on well seasoned Bhūrjapattras in
Sārada characters. The Bhūrja or papyrus leaves are as

Page #61

Grammar
usual pasted back to back so as to make them thick and serviceable for writing purposes. The margins of the leaves, which have become very brittle are secured by patches of paper and the whole work is bound in halfleather like a modern book. Inspite of the care taken for its preservation some leaves have been damaged, especially at the beginning and the end. The first leaf is missing altogether and only 3 or 4 lines of the second remain. Foll 22-26 are bound in a wrong order - thus 22,26, 25, 23, 24. Contains both the gate and the gryf. which
commences on fol. 272a. The last few leaves are missing. Age - The Ms. is much old in appearance. Begins - fol. 2. The portion of the a side which remains is scribbled
over with illegible writing giving probably the FHEAST of some person. The first of the 5-6 lines of the b side
that remains begin af 9 -- ruda TRITERT etc. Ends - The Ms. breaks in the midst of the Com. on Satra
4. 6. 93. (Prof. Eggeling's edition, which is given on the a side of leaf 348. The following leaf contains some
illegible scribbling not properly a part of the work. Reference - See No. 299 of 1875-76 [=Serial No. 41 above). The
57 section contains the guitarra, which commences on fol, 319 b and ends on fol. 332 a.
..
Bālabodhininyāsa
बालबोधिनीन्यास No. 44
300
1875-76
Size - 71 in. by 74 in. Extent - 138 leaves, 24 lines to a page, about 48 letters to a line. Description - The Ms. is written in Sārada characters on Bhūrja
leaves some of which appear newer and less soiled than others. Only three or four leaves are written in bold,

Page #62

A. Katantra
clear and legible handwriting; the bulk of the Ms. is written in small and clear writing but as many of the letters have become indistinct and the Ms. is torn in numerous places it is very hard to read the Ms. The margins also of all the leaves are worn off and in many cases some of the lines and letters also. The paging of leaves is thus absent, and though the leaves have been protected by patches of paper and the whole Ms. securely bound in leather, it is very difficult to say whether the paging is continuous as the last lines of many leaves are absent and some of the leaves are actually bound topsyturvy. The difficulty is further enhanced by the fact that the sūtras are quoted by the first letter or two and there is of course no paragraphing. Some of the sutras have now been traced and two colophons discovered, which enable us to ascertain the
author. The Ms. is without beginning or end. Age -- Except some of the fresh-looking leaves the bulk of the Ms.
is considerably old in appearance. Author - Sitikanthasvāmin, the son of Ksirasvā min. Subject - An extensive commentary on Balabodhini, intended to
supply omissions and effect correction in it. Begins - Sūtra 2. 4. 14 (Prof. Eggeling's edition) occurs in the
middle of the first page. The Ms. thus begins in the
middle of the कारकपाद of the नामप्रकरण. Ends – The fourth of the seyla ut ends on the 10th page
from the end. The Ms. thus ends in the middle of the
5th are of the stu u . Colophon --The colophon on the 10th page from the end reads
इत्याचार्यक्षीरस्वामिपुत्रशितिकंठस्वामिविरचिते बालबोधिनीन्यासे द्विर्वचनपादस्तुरीयः ॥ No other Mss. of this work have been hitherto discovered. Aufrecht notes in the Cat. Cat. that this ferratais is a descendant of जगद्धर (the author of the बालबोधिनी); and that this work is mentioned in the preface and स्तुतिSAST by Fig.
7[Dos. Cat. Vol. II, Pt. II)

Page #63

लघुवृत्ति
41
No. 45
Grammar
Size - 57 in. by 61⁄2 in.
Extent ~ (66 + 420 = ) 486 leaves, 14 lines to a page, 14 letters to a line.
Laghuvṛtti
40
1919-24
Description-Country paper, Sarada characters. Clear and legible writing with corrections made in the margins by a later hand. Margins ruled in red double lines on all sides. The first 66 pages numbered separately with a blank leaf following. The Ms. is arranged like a book and bound in cloth. In a few leaves there are marginal and interlinear notes. Complete as far as it goes.
Age – Samivat 70 ( Saptarsi ). ( Ms. does not appear to be very old.
Begins
Author - Not given.
Subject – A gloss on the Kātantra grammar.
-
Begins – (fol. 1) ॐ श्रीमद्गुरवे पार्वते प ( ? 'तीप ) रमेश्वराय रामचंद्राय नमः ॥ ॐ तां भवानीं भवानीतक्लेशनाश विशारदाम् ।
शारदां शरदंभोदसितासिंहासनं ( ? 'नां ) नमः ॥
—
विलोडने ॥
भू सत्तायां । उदात्तः उदात्तेत् ॥ एध वृद्धौ ॥ इतः कथन्तः । षटूत्रिंशदुदात्ताः ॥ अनुदात्तेताः ॥ स्पर्ध संघर्षे । गाधृ प्रतिष्ठा लिप्सयोः ग्रंथे च ॥ बाधृ नाधृ नाथू याचोपतापैश्वर्जाषीष्णु ॥ दध धारणे ॥ स्कूदि आप्रवणे विद्व चैत्ये ॥ वदि अभिवादनस्तुत्योः भदि कल्याने सुखे च ॥ मद स्तुतिमोदस्वप्रक्रांतिगतिषु ॥
(fol. 1, fresh pagination)
1
ॐ श्रीगणेशाय नमः ॥ सिद्धम् ॥ ॐ सिद्धो वर्णसमाना (ना) यः । वर्णानामकारादीनां ॥ यः क्रमेण पाठः । सः सिद्धः । प्रसिद्धः ॥ लोके । इति किं तेनोपदेष्टेना | विडु ( ? ) दंगना । गोपालबालपर्यंतं तावत् । वर्णाः अ आ इ ई ॥ उ ऊ ऋ ॠ ऌ ऌ ए ऐ ओ औ अं अः ॥ क ख ग घ ङ च छ ज झ ञ् । ट ठ ड ढ ण
त थ द ध न प फ ब भ म य र ल व श ष स ह ॥
वर्ण मणयाः क्व प्रयोजन ॥ सर्वत्र ॥ तत्र चतुर्दशादौ स्वरः ॥ तत्र प्रसिद्धे ॥ वर्णसमाम्नाय आदौ ये चतुर्दशवर्णाः । ते स्वरसंज्ञा भवंति ॥

Page #64

A. Katantra Begins - (fol. 118)
ॐ श्रीगुरवे सरस्वतीरूपाय नमः ॥ ॐ कारश्चाथशब्दश्च द्वावेतौ ब्रह्मणः पुरा
गंडौ भित्वा विनिर्जातौ तेनोभौ मंगलावहौ ॥ ॐ नमः त्रिपुरसुंदजै( °W ?) ॥ ॐ अथ परस्मैपदानि नव अथशब्दा अनंत (र्या)र्थः मंगलार्थश्च संज्ञाधिकारोयम् वर्तमाना ति तम् अंति इत्यादिषु उपतिष्ठते यानित ऊवं प्रत्ययाननुक्रमिष्यामस्तेषु यानि नव नव वचनानि तानि परस्मैपदसंज्ञानि भवंति परस्मैपदसंज्ञायाः क प्रयोजन शेषः कर्तरि परस्मैपदमित्यादिषु षडाद्याः सर्वधातुकमित्यत: प्रागयमधिकारः
ॐ पराण्यात्मने अयं अपि संज्ञाधिकारः ते अते अंते इत्यादि Ends - (fol. 66, first paging)
अपि जिगीषायां दिवः॥ हीघ्रात्रोन्दतदविदां वा क्षैस्तमुषि पदां मवावः । निर्वाणो वातेः। भित्तर्णवित्ताः शकला धमलभोगेषु । अनुपसर्गात्फुलवक्षीबकृशोल्लाघा अवर्णाडटौ वृद्धिः ॥ इति लघुवृत्तौ कृत्प्रकरणे धातुसंबंधेय पादः षष्ठः ॥ ६ ॥ समाप्तः॥ संवत् ७० आषाढवति(? दि) अष्ठम्यां मंगल
वासरान्वितायाम् ॥ शुभम् ॥ ॥ ॥ Ends - (fol. 117)
बाहुशब्दांतात् स्त्रियामूङ् भवति संज्ञायां विषये भद्रबाहूः संज्ञायामिति किं वृत्तबाहुरियं ॐ वलोपः श्वशुरस्य च उश्च अश्च तोड्ढवयोः लोपः श्वशुरशब्दात् अङ्क प्रत्ययो भवति अंत्यस्य अकारस्य उकारस्य च लोपो भवति श्वशुरस्य स्त्री श्वश्रूः ॐ इति लघुवृत्तौ नामप्रकरणे स्त्रीप्रत्ययपादः सप्तमः ॥
७ ॥ शुभम् ॥ Ends - इंति लघुवृत्तौ कृत्प्रकरणे धातुसंबंधपादः षष्ठः ॥६॥ ॐ संवत् ७० श्रावति
अष्टभ्यां परे नवम्यां गुरुवासरायां राजानजनार्दनेन लिखितं शुभं ॥
ॐ सूत्रधातुगणोणादिवाक्यालिंगानुशासनं ।
आगमप्रत्ययादेशा उपदेशः प्रकीर्तितः॥ ॐ श्रावणे लिखितं कलापममलान् राज्ञि जनार्दनेन काश्मीरप्रतापनाम्नि परित: संवत्सरं शासति सप्ताशिति मया गुरुदिने योगेस्थिरे शाश्वते बोधार्थ अष्टमी दिने च भरणे श्रीकृष्णत्वत्सीवया ॥
ॐ यादृशं पुस्तकं दृष्ट्वा तादृशं लिखितं मया । __ यदि शुद्धमशुद्धं वा मम दोशो(षो) कदाचन ॥ भद्रं पश्येम प्रचरं च भद्रम् ॥ शुभम् ॥ .

Page #65

Grammar
वाङ्मयप्रदीपनानी दुर्गसिंहवृत्तिटीका No. 46
A commentary on Durgasimha's Vịtti, styled Vanmayapradipa
238 1895-98
Size — 124 in. by 44 in. Extent - 61 leaves, 20 lines to a page, about 68 letters to a line. Description - Country paper. Devanāgari characters with occa
sional पृष्ठमात्राs, bold and legible writing; fairly correct. Margins carefully ruled in black, blank squares in the centre. The first and the last leaves very much worn out. Leaves 9 and 48 torn. Leaf 38 numbered twice, but leaves 46 and 47 numbered together. Fairly accurate
and complete. Age-The Ms. seems to be very old. Author --उपाध्याय सर्वधर (सर्वधरोपाध्याय) or सर्वधर. Aufrecht notes in his
Catalogus Catalogorum that he is quoted by Rāyamukuta,
Bhānuji, Bharatsena and in the Dhâturatnākara. Is he the
— same as the author of this commentary? . Subject -- A commentary on the well-known gloss of Durgasimha on
the Kātantrasūtras. The commentary does not seem to be complete. The earlier and the major part of it treats of verbs (usually the 3rd part of Durgasimha's Vrtti) and the latter part takes up the subjects usually given in the 2nd
part of the Vitti. Begins -ॐ नमो जिनाय ।
प्रणम्य शिरसा सर्व सर्वज्ञं जगतां गुरुं।
त्याद्युतप्रक्रियां वक्ष्ये सविशेषां समासतः ॥१॥ त्यादयः स्यामहिपर्यंता वर्तमानादयोऽर्था आभिर्विभज्यंत इत्यर्थबलाद्विभक्तय
उच्यते । तत्र वर्तमाना । ति तस् अंति । etc. Ends - द्वारे नियुक्ताः। द्वौवारिकाः । तेनदीपइक । पश्चाद् अततिण्इवर्णा । सि । रफा
मोद्वोर ॥ इति दौर्यसिंह्यां वृत्तौ तद्धितप्रकरणम् ॥ लिखितं धर्मचंद्रपाठकैः॥

Page #66

A.
Katantra
व्याख्यानप्रक्रिया
Vyākhyānaprakriyā
316 No. 47
1875-76 Size - 6 in... by 84 in. Extent - 11 leaves, 22 lines to a page, 20 letters to a line. Description-Country paper, Sarada characters; legible and
generally correct writing. The leaves are torn, but the
text is intact. Red chalk used. Complete. Age -The Ms. is old in appearance. Author - Sasideva (?) Subject - A short metrical disquisiton on the method of interpre
ting the Kātantra Sūtras, or rather the philosophy of exegetics common to all the systems and embodying the
views of several teachers. Begins - ॐ श्रीभगवते वासुदेवाय । शिवायों नमः ।
प्रणम्य शंकरं शश्वच्छशिदेवः करोत्यथ । शिष्टानां, शब्दशास्त्रेस्मिन्ब्याख्यानप्रक्रियामिमाम् ॥ . क्वचिदात्मीयबंधैस्तु क्वचिदन्यकृतैर्यतः । व्याख्यादानेन ..........." तात्पर्य तथांशे मनसि स्थितम् ॥ सिद्धिः शास्त्रप्रवृत्तीनां संबंधकथनाचतः। ... तस्मात्सर्वेषु शास्त्रेषु संबंधः पूर्वमुच्यते ॥ ... सिद्धर्थ ज्ञातसंबंधं श्रोता श्रोत्रं प्रवर्त्तते। शास्त्रादौ तेन वक्तव्यः संबंधः सप्रयोजनम् ॥ संबंधमादौ विन्यस्य वा(? व्या )ख्याय तदनंतरम् । तच्छास्त्रपदविच्छेदस्ततः शास्त्रार्थमादिशेत् ॥ शाने तथा प्रकरणे शास्त्रव्याख्याविधावपि । ' चतुर्खेतेषु संबंधः कथ्यते शब्दपारगैः ॥ स बंध्यते (? संबध्यते) पदार्थानामन्योन्यं यत्र वृत्तयः। कार्यकारणभावेन संबंधः स उदाहृतः ।। निमित्तं कारणं प्रोक्तं कार्य नैमित्तिकं ततः। तयोः परस्परापेक्षा क्रियाभाव उदाहृतः॥ उपोदातस्तु संबंधो निमित्तं च प्रयोजनम् । करणं हेतुरित्युक्तः शब्दहेत्वर्थवाचकाः ॥ .

Page #67

Ends -
Grammar
शासनाच्छास्त्रसिद्धार्थ तायनातंत्र उच्यते । लक्षणालक्षणं प्रोक्तं विधानाद्विधिरुच्यते अधिशब्दोधिकारार्थी तथायस्त्वयनाय च अर्थाय शास्त्रतो याति तस्मादध्याय उच्यते आकाशवायुप्रभवः शरीरात्समुच्चरन्वक्र (? क्त्रं ) मुपैति नादः स्कारांतेषु प्रविभज्यमानो वर्णत्वमागच्छति यः स शब्दः । तमक्षरं ब्रह्म परं पवित्रं गुहामयं सम्यगुशंति विप्राः । संश्रेयसाचार्यदयेन चैवं सम्यकं प्रयुक्तः पुरुषं युनक्ति ।" धर्मार्थकाममोक्षाणां साधुशब्दः सुकारणम् । कार्तिकेयेन तेनेदं निर्मितं शब्दशासनम् । छान्दसः स्वल्पमतयश्शास्त्रांतररताश्व ये ईश्वरा व्याधिनिरतास्तथालस्ययुताश्च ये । वणिक्सस्यादिसंसक्ता लोकयात्रादिषु स्थिताः । तेषां क्षिप्रं प्रबोधार्थमनेकार्थ कलापकं ।
अर्थावबोधकः शब्दस्संस्कारः शब्दलक्षणः तस्माच्छब्द(v. 1. छन्द)स्य संस्कारो यत्र कार्यों बुधैः सदा अनादिनिधनं ब्रह्म शब्दतत्त्वं यदक्षरं । आवर्त्ततेर्थरूपेण प्रक्रिया जगतो यतः ॥
शब्दानुशासनं शास्त्रं दृष्टादृष्टफलप्रद । अध्येतव्यमिदं तस्मात्साधुशब्दबुभुत्सुभिः शब्दशासन संबंधस्त्वन्यो तो बहुधा मया । ' शशिप्रभार्थमन्या मे प्रकृतां प्रवदाम्यतः ॥ etc. The work is divided into 8 परिच्छेदs. 2 प्रकरणसंबंध 3 सूत्र संबंध, 4 व्याख्यासंबंध वतार, 6 गणवतार 7 लक्षण, 8 प्रकीर्ण.
नाम चं धातुजमाह निरुक्ते
व्याकरणे शकटस्य मतैक ( ? चतो ) कत्रयम् । यन्न पदार्थविशेषसमुत्थं
प्रत्ययतः प्रकृतेश्च तदूह्यम् ॥
यथास्य जगतो मूलं व्यापी च भगवान् हरः । तथाकारश्व वर्णानां मूलं व्यापी च कीर्त्तितं । '
1 शास्त्रावतार संबंध,
5 समासकारकमेदा
म्याख्यानप्रक्रियायां प्रकीर्णपरिच्छेदोष्टमः ॥
ॐ शशिप्रभानुसारेण शशिदेवेन शंसिता । शिष्याणां शब्दसिंद्ध (यं )र्थं व्याख्यानप्रक्रिया 'तिर्देयं ॥ १ ॥

Page #68

A. Katantra अनेकाचार्यपूर्वोक्तकारिकासंग्रहस्य तु ।
योषधोतने शक्तो यदि स्यात्सकलश्शशी ॥२॥ मज्ञाते कुत्सितेल्पे च तथा हस्तांतक-योः।
संज्ञायामपि विद्वद्भिः कः प्रत्यय उदाहृतः ॥३॥ समातेयं व्याख्यानप्रक्रिया ॥ ॐ शिवयोः शिवाय नमः॥ Then follow some other Kārikās like the 3rd verse above. These do not seem to be part of the regular work, as
they are absent in the following two Ms. Reference – Although the Report for 1875-76 gives no author for
this work it is clear from the verses given above the the author is शशिदेव. A Ms. of व्याख्यानप्रक्रिया by शशिदेव is noticed in Pandit Kāśinātha Kunte's Repert (Lahore No p.54.
व्याख्यानप्रक्रिया
Vyākhyāpaprakriya
317 No.48
1875-76 Size - 6 in, by 84 in. Extent-13-1%3D12 leaves, 17 lines to a page, 22 letters to a line. Description-Country paper, Sarada charcters, bold, legible and
generally correct. Fol. 2 missing, otherwise complete. 488-New in appearance.
Vyākhyānaprakriya
व्यायानप्रक्रिया No. 49
318 1875-76
Size - 34 in. by 78 in. Buteps --- 13 leaves, 15 lines to a page, 24 letters to
laç:

Page #69

56
Grammar
Description - Country paper, Śārada characters, but not always
careful writing, correct on the whole. Fol. 4 has only 4
lines and fol. 5 is written on one side only. Complete. Age — The Ms. is old in appearance.
शब्दसिद्धि
Sabdasiddhi
60
No. 50
1880-81
Size -15.in. by 2 in. Extent - 176 leaves, 4 to 7 lines to a page, about 50 letters to
a line.
Description - The Ms. is written on palm-leaves most of which
are in good preservation though the margins on both sides are partly broken and the leaves are in some places worm-eaten. According to the description of this Mse given on p. 44 of Dr. Kielhorn's Catalogue for 1880-81, the Ms. was complete in 177 leaves with fol. 32 numbered twice, making in all 178 leaves. The Ms. now wants the first leaf and goes down upto leaf 175, after which there is a half broken leaf written in a different handwriting, which might be the one mentioned by Dr. Kielhorn as noting the transfer of ownership of the Ms. The ink on this leaf is quite faded and it is hard to identify the letters. Fol. 32 is numbered twice. In the place of the first leaf we have another the writing on which is quite gone, although a few blank palm-leaves protect both the beginning and the end of the Ms. from being worn off by use. Whether this represents the original first leaf or not cannot be determined. Fol. 88 is absent altogether. The Ms. is written in bold Devanāgari characters with 78HTITS. A small space about in. is left blank in the middle of the page with a hole in the centre for the string which fastened the Ms. upto 30. The leaves are

Page #70

A.
Katantra
57.
...... numbered both with numeral figures and letters, from
31 only with numerical figures. Except for the loss of *" the 2 or 3 leaves noted above the Ms. is complete upto
the end of the तद्वितप्रकरण. The rest is wanting.. Age - Samvat 1340. Author-Papdita Mahadeva, son of Dhundhuka. Subject - A gloss in Sanskrit and Prakrit on Durgasimha's Kātantra
Vrtti. Begins - The Ms. at present begins with a part of the gloss on
the verse देवदेवं-तिन । अन्यतोपि चेतिङः । प्रतिपूर्वाग्रमके क्वाप्रत्ययस्य etc. The original beginning as given by Dr. Kielhorn is - नमः श्रीसर्वज्ञाय ॥
प्रणम्य भारती देवीं गणेशं सर्वकामदं। दौर्गसिंह्यामिमां वृत्तौ शब्दव्युत्पत्तिमारभे ॥१॥ सटी...'कां सम्यक् बुवा शास्त्रकृदाशयं । अवेक्ष्य बहुशास्त्राणि व्युत्पत्तिबोधकानि च ॥ २॥ धात्वर्थमूलं बालानां व्युत्पत्तये समासतः। शब्दसिद्धाभिधावृत्तिर्महादेवेन रच्यते ॥ ३ ॥ अन्यशास्त्रेषु यदृष्टं लिखितं यन्मयाखिलं।
क्षतव्यं तद्बुधैः सर्व यद्यपि स्यादपेशलं ॥४॥ तथा च ।
नत्वा श्रीशारदां देवीं दिव्यज्ञानामृतप्रपां।
वक्ष्ये शैष्येषु शिक्षायै रूपसिद्धिक्रम क्रमात् ॥ १॥
तत्रादौ नमस्कारभणनं देवदेवमित्यादि ॥ Ends-The पंचसंधिs end on fol. 48b; the कारकप्रकरण on fol. 125b.
The end of the Ms. as given by Dr. Kielhorn is - इति श्रीधुंधुकात्मजपंडितमहादेवविरचितायां शब्दव्युत्पादनायां वृत्तौ स्तोकरूपसिद्धिसहितायां वृत्तौं तद्धितप्रकरणं समाप्तमिति ॥ शुभं भवतु । संवत् १३४० वर्षे ज्येष्ठ शुदि ५ रवी श्रीदर्भावत्यां परीक्षिषीणाकेन दत्तोपाध्याय 4. पद्मचंद्रेण पुस्तिका लिखिता ॥४॥६॥ The fol. 175 with which the Ms. ends has the last wordsti
भवाद्यर्थेषु इकण् सुस[Dos. Cap Vol, II, Ph. II]

Page #71

$8
Lastly, the separate leaf in a different handwriting of which a broken half with the letters almost faded remains contained, according to Dr. Kielhorn, in the following entryसंवत् १३९३ श्रीजिनकुशलसू रिशिष्य श्रीजिनपद्मसूरिसुगुरूपदेशेन सा० केला वकपुत्ररत्नेन सा० किरता सुश्रावकेण सुपुत्र सा० बिजमल सा० कर्म्मसिंह पौत्रजयसिंहप्रमुखसार परिवारेण अनेक पुस्तिका मूल्येन गृह( ? ) ता स्वभगिनी नायकसुश्राविकापुण्यार्थं चतुष्कवृत्तिखाधनिका पुस्तिका मूल्येन गृहीता । वाच्यमाना नंदतात् आचंद्रार्कं ॥
******
Grammar
शिष्यहिता शिष्यालोकनाभिधशिष्यहितान्यास सहिता
No. 51
Sisyahita with a Nyasa called Sisyalokana
322 1875-76
Size - 9 in. by 9 in.
Extent 311 leaves, 24 lines to a page, about 40 letters to a line. Description The Ms. is written in Sarada characters on Bhurjapattras, most of which have been considerably damaged. The damages are partly repaired by patches of paper restoring the lost letter and two entire paper leaves. Still many lacunae exist. The handwriting is bold and legible and probably belongs to two different scribes. The Ms. is bound in leather, but not quite securely. The first 20 leaves and about 20 other leaves here and there are missing. As the pagination is in some cases absent the exact place of the missing leaves cannot be determined. The Ms. is divided into two parts each with a separate paging. The first part gives the fr proper and is then followed by the r. The f wants the first 20 leaves and the Nyasa the last few leaves.
Age At the end of the final we have an entry in a different hand giving Samvat 30 as the date. The Ms. is considerably old in appearance.
Author both of the af called farfar and the Nyasa on it the author is Bhatta Ugrabhūti,

Page #72

A.
Katantra
59
Subject - This work like the arwalfeat is a short running com.
on the Kātantra Sūtras, and differs from it only in the fact that the Nyāsa on it is also written by the original
author. Begins - The first leaf gives a part of the वृत्ति शिष्यहिता on II. 3. 46. Ends - The शिष्यहिता ends on fol. 134 with these words:-द्धिमा
मंगलार्थ ॥ भट्टोग्रभूतिकृतायां शिष्यहितायां वृत्तौ कृत्प्रकरणे षष्ठः पादः।। कृत्प्रकरणं समाप्तं ॥ कृतिर्महाकवेरुग्रभूतिभट्टस्य । The Nyāsa begins with these words - श्रीगणेशाय नमः
श्रीगुरुभ्यो नमो यद्वाप्रश्मिभिर्बोधमागतम् ।
मोहध्वांतान्तर".."स्वांताश्चरणं तत्पदाश्रयम् ।। अथ ग्रंथः प्रारभ्यते लिखितुं । तत्रादौ।
श्रीकंठाय महामोहध्वांतविध्वंसभानवे । भुवनारंभसंहारकारणाय नमो नमः ॥ ॐ वृत्तौ शिष्यहितायां ग्रंथारंभेस्ति सफलता यस्मात् । सत्यपरे मृदुमतये येषां शेषापि यंतुर(?)स्यैव ।। न्यायलवेपि च न तथा वृत्तावस्यां समस्ति तंत्रं च ।
तेह्य(?)स्यभिधातुमिदं सुलभपदा विरच्यतेसामिः ॥ अभिमतदेवताप्रणामपूर्विका प्रवृत्तिरिति सतामाचारमनुपालयन्वृत्तिकृबम
स्करोति ।। श्रीकंठायेत्यादि ॥ etc. Colophon of the Nyasa - भट्टोग्रभूतिकृतौ शिष्यहितान्यासे शिष्यालोकामिधाने
नामप्रकरणे सप्तमः पादः ॥ End - The last or sixth of the papar begins on the 10th leaf
____ from the end. The Ms. breaks in the middle of the पाद. Reference - No other Mss. of this work have been known to exist,

Page #73

B. JAINENDRA
1223...
जैनेन्द्रव्याकरण
Jainendravyākaraņa No. 52
1891-95 Size - 104 in. by 41 in. Extent-28 leaves, 11 lines to page, 40 letters to a line. Description - Country paper, Devanāgari characters; clear, legible
and correct writing; margins ruled and red chalk much used. On leaf la, on leaf 28b and occasionally in the body of the work occur some notes, which are of considerable
interest (see below). Complete. Age - Samvat 1797. Author - The work is here attributed to Sriviraprabhu. Subject - A new grammar in 5 Adhyāyas of 4 Pādas each. Begins — The text proper is introduced by a short indication as to
the authorship of the work (fol. la) which runs thus : ॐ नमः पार्थाय ।
जैनेंद्रमैंद्रत: सिद्धहैमतो जयहैमवत् ।
प्रकृत्यंतरदूरत्वान्नान्यतामेतुमर्हति ॥ कथं ।
इंद्रश्चंद्रः काशिकृत्स्नापिशली शाकटायनः । . .. . • पाणिन्यमरजिनेंद्रा जयंत्यष्टादिशाब्दिकाः॥ इति चतुर्थी तद्धितानुपलक्षणात् ।
यदिंद्राय जिनेंद्रेण कौमारेपि निरूपितं ।
ऐंद्रजैनेंद्रमिति तत्प्राहुः शब्दानुशासनं ॥ यदा( था ? )वश्यकनियुक्तिः ।
अहंतं अम्मापि अरोजाणित्ता महिय अठवासंतु । कयकोउ अलंकारं लेहाय रिअस्स उवणिति ॥ सक्को अत स्समरकं भयवंतं आसणे निवेसित्ता । सहस्स लरकणं पुच्छेवागरणं भवयवाहंदं॥

Page #74

મ
- इति तदवयवाः केचन उपाध्यायेन गृहीताः । ततश्चैद्र व्याकरणं संजातमिति हरिभद्रः । यत्तु देवनं दिवौटिकं पूज्यपाद इतिीच्छंतस्तद्गुरुकाः
B. Jainendra
-प्रमाणमकलंकस्य पूज्यपादस्य लक्षणं । द्विसंधानकवेः काव्यं रत्नत्रयमपश्चिमं ॥
इति धनंजयकोषात्तदयुक्तं । नेति चेत्कथं जैनेंद्र मिति । द्वादशस्वरमध्यमिति चेन । इतरोपपदस्याभावात् । जैनकुमारसंभवद्गतिरिति चेत्र । कुमारवदिंद्रं प्रति श्लेषाभावात्तथारी सिकत द्धिताभावाश्च । तर्हि
लक्ष्मीरात्यंतिकी यस्य निरवद्यावभासते । देवनंदितपूजेशे नमस्तस्मै स्वयंभुवयः (वे ) ॥
का गतिरिति चेत् ।
लक्ष्मीरात्यंतिकी पद्यमुपज्ञेशस्य किंतरां । ऐंद्रत्वय कि(?) तत्त्वार्थे मोक्षमार्गस्थपद्यवत् ॥
वेत्तेः सिद्धसेनस्य चतुष्टयं समंतभद्रस्यं ( ? ) प्रक्षेपोऽवीच्य (?) तास्फुटत्वाद्रात्रेः प्रभाचंद्रस्यवत् ।
देवनंदिमतांमोहः प्रक्षेपरजसोपि चेत् ।
चिराय भवता रात्रेः प्रभाचंद्रस्य जीव्यतां ॥
पंचोत्तरः स्ववानासीः । SSSSSS । प्रर्भेदोनग्नयस्य यः ।
विस्मयो रमयेः शिष्ट्वा स तं चेद्देवनं दिनं ॥
मिबादयश्चेत्प्रथमं यदि हैमे त्वपेक्ष्यते । कालापकादि न तथा पट्वेंद्र महतेः कृतिः ॥ etc.
The whole passage is said to be found in वौटिकतिमिरोपलक्षणस्य तुर्येsaara etc. and in इति प्रसन्नचंद्रोत्पले | Naturally therefore the usual opening verse does not occur here. It may have been written at first, but is carefully painted over and the text proper begins thus -
ॐ नमः पार्श्वय ।
त्वरितमहिमदूतामंत्रितेनाद्भुतात्मा
विषममपि मघोना पृच्छता शब्दशास्त्रं ।
श्रुतमदरिपुरासीद्वा दिवृंदाग्रणीनां परमपदपटुर्यः संश्रिये वीरदेवः ॥
अष्टवार्षिकोपि तथाविधभक्ताभ्यर्थनाप्रणुन्नः स भगवानिदं प्राह ॥ सिद्धिरनेकांतात् । १। अइउण् । २ । etc.

Page #75

Grammar
स भगवानिदं प्राह occurs as the regular introductory sentence to each Pada of each Adhyāya. On leaf 3b we have this marginal note -
भाख्यातरीति प्रति देवराजे मिश्वस्मसो यः पितरादितादोः ।
जीवं प्रपन्बाहममात्थविश्वे तत्वादिमं स्वां मतिमात्मनाथा ॥ On leaf 8b we have another note - इदं शब्दानुशासनं भगवत्कर्तृकमेव भवति।सवह् चल्यापतेरिः (2.2.64) धाञ्कृसृजनमेः किर्लिट् च (2. 2. 65) वत् ङौसासहिवावहिचाचलि पापतिसस्रिक्रिदधिजज्ञिनेमीति सिद्धहैमसूत्रस्यान्यथानुपपत्तेः । सर्ववर्मपाणिन्योस्तु माहवर्णोपधालोपिनां कि हूँच १ भागमहनजनः किकिनी लिट चेति २१ = ६ = again, leaf 16b. इदं शब्दानुशासनं भगवत्कर्तृकमेव भवति । अर्हतः स्तोन्तच् १ सहायाद्वार (J. 3. 4. 41 ) सखिवणिग्दूतायः ३ (J. 3. 4. 43) स्तेनाललुक चेति सिद्धहैमसूत्रान्यथानुपपत्तेः । पाणिन्यादौ त्वाहत्यशब्दं प्रति सूत्राभावात् । कथं सरस्वतीकंठाभरणे तदाप्तिः। ऐंद्रानुसारादहतशब्दतश्चेति पश्य । leaf 22a. इदं शब्दानुशासनं भगवत्कर्त्तकमेव भवति । रात्रेः प्रभाचंद्रस्य (4. 3. 40) सूत्रस्य प्रक्षेपतास्फुटत्वात् । अतो वौटिकतिमिरोपलक्षणे ।
देवनंदिमता मोहः etc.
पंचोत्तर etc. विक्रमातुखयुगाब्दे (४०६) देवनंदी ततोगुणनंदिकुमारनंदिलोकचंद्रानंतर मुनिरैयुगाब्दे(!) प्रथमः प्रभाचंद्र इति वौटिके ॥ leaf 23b वेत्तेः सिद्धसेनस्य (5. 1.7) चतुष्टयं समंतभद्रस्य (5. 4.68) प्रेक्षेपोऽ. वीच्यतास्फूटत्वात् रात्रेः प्रभाचंद्रस्यवदिति वौटिकतिमिरोपलक्षणे ॥ leaf 27b. प्रयोगाशातनामाभूदनादिसिद्धा हि प्रयोगा ज्ञानिना तु केवलं ते प्रकाश्यते न तु क्रियंत इति । अत एव श छोटीति पाणिनीयसूत्रवर्गप्रथमेभ्यः शकारः सरयवरपरः शकार छकारं न वेति सर्ववर्मकर्तृककालापकसूत्रानुसारि । गत एव पाणिन्यादयोऽसर्वज्ञा इति सिद्धं । अत एव तेषां तत्वत भासत्वाभाव इति सिद्धिः etc.

Page #76

B. Jatnendra
.
..., नासस
Ends - चतुष्टयं समंतभद्रस्थ ६९ ॥ इति भगवद्भाग्वादिन्यां पंचमाध्यापस्य चतुः
पादः पंचमोध्यायः समाप्तः॥
इत्याख्यद्भगवानहन्श्रुत्वेंद्रस्तु मुदं वहन् ।
वादिवत्राब्जचंद्रस्य मंदिराभिमुखोभवत् ॥ ॐ नमः सकलकलाकौशलपेशलशीलशालिने पार्थाय पार्श्वपार्थाय । स्वस्ति तत्प्रवचनसुधालहरीनायिभ्यो महामुनिभ्यः । परिसमाप्तं च जैसेंद्र नाम महाब्याकरण । तदिदं यत्स्वयं श्रीवीरप्रभुर्मघोने पृछते प्रकाशयां चार सपादलक्षव्याख्यानकमपरमतमदांधकारापहारपरममिति । नमः श्रीमचरमपरमेश्वरपादप्रसादविशदस्याद्वादनयसमुपासनगुणकोटिमत्कौटिक गणाविर्भूत चिद्विभूतिविमलमद्र (?) चांद्रकुलविपुलबृहत्तपोनिगमनिर्गतनागपुरीय स्वच्छगच्छसकमुछमुत्पीवपार्श्वचंद्रशाखासुखाकृतसुकृतिवररामेंदूपाध्यायचारचरणारविंदरजोराजीमधुकरानुकर वाचकपदवीपवित्रिताक्षयचंद्रचरणेभ्यः
चंद्रं । श्रीवीरात् २२६७ विक्रमनृपात्तु १७९७ फाल्गुनसितत्रयोदशी भौमे तक्षकाराख्यपुरस्थेन रत्नर्षिणा दर्शनपावित्र्याय लिखितं चिरं नंद्यात् । कांश्चित्संज्ञास्तु । सवर्णस्य स्व इति । हस्वस्य प्रह इति etc. then follows a list of the peculiar technicalities of the
system. References - The New Catalogus Catalogorum (Vol. VII, p. 307)
mentions the following printed editions : (1) with Gunanandin's commentary, Sanāthana Jaina Granthamālā, 5, Banaras. 1914; (2) with Abhayadeva's commentary. The Pandit, 1918, 1921; (3) with Abhayanandin's commentary, Jhānapitha Murtidevi Jaina Grantha, Sanskrit Work 17, Kashi 1956%3 (4) with Somadeva's commentary, The Pandii N. S. 31–34.
जैनेन्द्रव्याकरण
Jainendravyākaraña No. 53
1139
. 1884-87 Size - Ilt in. by 54 in. Extent --62 leaves, 5 lines to a page, about 38 letters to a line,

Page #77

..Grammar..
Description - Country paper. Devanāgari characters. Margins
carefully ruled in red. Red-chalk much used, bold and beautiful writing especially towards the end - fairly correct
and complete. Age - Samvat 1880. Begins - Same as 90 of 1898-99 [ - Serial No. 59 below). Ends - चतुष्टयं समंतभद्रस्य । इति जैनेंद्रव्याकरणे पंचमस्याध्यायस्य चतुर्थः पादः
समाप्तः। पंचमोध्यायः समाप्तश्च जैनेंद्रसूत्रपाठः। मिती असाढवदि ११ ... संवत् १८८० का पंडितजीश्रीनानिगदासजीतसिष्यबिनयवता बखतरामेण .. "लिपीकृतं सिष्यरिखबदासपठनार्थ शुभम् ।
For all other particulars see 90 of 1898-99 [=Serial No. 59 below].
जैनेन्द्रव्याकरण-
JainendravyākaranaPanee
pancavastu No. 54 . ..
..
.. 589 Sanel:.
...
....... .1875-76 Size 13. in. by 6 in. : Extent -138 leaves, 10 lines to a page, 40 letters to a line. Description - Country paper, Devanāgari characters, bold, clear
and legible writing, but often inaccurate. The margins ruled in red, the sūtras and colophons also written in
red ink. Complete. Age-Samvat 1910.
CV..
.
Author - The work is ascribed, probably wrongly, to Devanandin. matha Srutakirti whose name occurs on fol. 8a may perhaps be
ii the author of the whole and it is called the work of * Devanandin in that Śrutakirti took the text of the sūtras
from Devanandin and rearranged it in five वस्तुs : संधिवस्तु,
नामवस्तु, सविधि i. e. समासविधिवस्तु, हृद्विधि i. e. तद्धितविधिवस्तु :: and आख्यातवस्तु. A similar confusion of names based-OR

Page #78

B. Jainendra
the same idea occurs in the verse: देवदेवं प्रणम्यादौ सर्वज्ञ सर्वदर्शिनं । कातंत्रस्य प्रवक्ष्यामि व्याख्यानं शावमिकम् । of Durgasimha's
com. Subject - A recast of the Jainendra grammar, arranged after the
fashion of the Kaumudis. Begins - ॐ नमः सिद्धेभ्यः । श्रीमदादिजिनाय नमः ।
जगन्त्रितयनाथाय नमो जन्मप्रमार्थि(थि)ने ।
मयप्रमाणवाग्रश्मिध्वस्तध्वांताय शांतये ॥ प्रत्याहारस्यादाविष्टवे(दे)वतास्तुतिवचन मंगलार्थमुपात्तं । मंगलं चाविनेनाभिप्रेतार्थसंसिध्यर्थ । Then follows a very verbose explanation of the nature and necessity of An together with the पदच्छेद and मन्वय and अर्थ of the verse जगत्रितयनाथाय expounded in the most systematic and puerile pedantry. On fol. 7b, occurs the verse -
पंचमी गतिमापन्नं पंचतत्त्वार्थदेशिनं ।
प्रणम्य वा(व)चसां वक्ष्ये प्रपंच पंचवस्तुकं ॥ After giving his explanation of this verse the five वस्तुs are mentioned and expounded at length, in the midst of which occurs the reference to Śrutakirti :
संज्ञास्वरप्रकृतिहल्जविसर्गजन्मा संधिस्तु पंचक इतीछ(त्थ)मिहाहुरन्ये । तत्र स्वरप्रकृतिहल्जविकल्पतोस्मिन्
संधि(धि) त्रिधा कथयति श्रुतकीर्तिराय्यः ।। As pointed by Dr. Peterson (Report for 1883-84, p. 72 and ff.) the whole introduction has a suspicious appearance. The ta proper commences on fol. 11b with the
पंचमी गतिमापनं etc. Ends - अचूचुरम् । इत्येवमादयो योज्याः॥ चुरादयोधुः समाप्तः । इति पंचवस्तुके
माख्यातवस्तु समाप्तं ॥५॥
सूत्रस्तंभसमुद्धृतं प्रविलसन् ब्यासोरुरभक्षिति (?) श्रीमद्वृत्तिकपाटसंपुटयुतं भाष्यौघशय्यातलं । टीकामाल मिहारुरुक्षुरचितं जैनेंद्रशब्दागर्म
प्रासादं पृथु पंचवस्तुकमिदं सोपानमारोहतात् || कृतिरियं देवनंद्याचार्यस्य परवादिमथनस्य । श्रीगुरुभ्यो नमः ॥ श्रीसरस्वत्यै
नमः ॥ 9 [pes. Cat. Vol. II, Ph. II]

Page #79

66
Reference – Dr. Peterson's Report for 1883-84, p. 67 and ff. Indian Antiquary Vol. X. p. 75 and ff. and Ind. Ant. Vol XII, P. 19.
जैनेन्द्रव्याकरणमहावृत्ति (पञ्चवस्तुसहित )
No. 55
अब्दे नभश्चंद्र निधिस्थिरांके (१९१० ) शुद्धे सहस्यर्यमयुक् चतुर्थ्यां । सत्प्रक्रिया बंधनिबंधनेयं सद्वस्तुवृत्तीरदनात्समाप्ता ॥ १ ॥ श्रीमन्नराणामधिपेशराशि श्रीरामसिंहे विलसत्य लेखि | - श्रीमद्बुधेनेह सदासुखेन श्रीयुक्फतेलाल निजात्मबुध्यै ॥ २ ॥ शाब्दीयशास्त्रं पठितं न यैस्तैः स्वदेहसंपालनभारवद्भिः । किं दर्शनीयं कथनीयमेतद्वृथांगसंधावपलापवद्भिः ॥ ३ ॥ श्रीमद्भगवत्यै स्वस्त्यस्तुतरां ॥
प
:
Size - 157 in by 74 in.
Extent – ( 402 - 3
Grammar...
Description
Jainendravyākaraṇamahāvṛtti
( with Pañcavastu )
1140 1884-87
) 399 leaves, 15 lines to a page, about 45
letters to a line.
Thick country paper - Devanagari characters. Bold and legible hand- fairly accurate and complete. Leaves 80, 299, 392, 393, 345, 346, 376 are however left partly -blank. Similar blank lines or parts of line occur in many places. Also leaves 328 and 327, 232 and 231, and 76 and 75 are numbered on the same leaf.
Age -- Samvat 1883.
Author The Ms. contains Pañcavastuka by Devanandyācārya which extends upto leaf 75b. The Mahāvrtti by Abhaya - nandin is a separate work altogether. It begins on fol, 75b and is carried on to the end,

Page #80

B.
Jainendra
Subject - Jainendravyäkaranapan cavastu is related to the fainendra I vyakarana-sutras something in the same manner: as the
Siddhāntakaumudi related to Panini's Sutras. The five ......: वस्तुs or chapters are संधि, नाम, सविधि, हृद्विधि and आख्यात.
For the beginning and end of this see No. 1059 of 1887-91 [ = Serial No. 62 below]. . Following the same analogy we may call the Mahavrtti of Abhayanandin as the Kāśikā of the Jainendra school. The beginning and the end given below is that of the
Vrtti only. Begins - ॐ नमो वीतरागाय ॥
देवदेवं जिनं नत्वा सर्वसत्त्वाभयप्रदं । शब्दशास्त्रस्य सूत्राणां महावृत्तिर्विरच्यते ।। १॥ यच्छब्दलक्षणमसव्रजपारमन्यरव्यक्तमुक्तमभिधानविधौ दरिद्वैः ।
तत्सर्वलोकहृदयप्रियचारुवाक्यै__यक्तीकरोत्यभयनंदिमुनिः समस्तः (?) ॥२॥ शिष्टाचारपरिपालनार्थमादाविष्टदेवतानमस्कारलक्षणं.. मंगलमाहाचार्यः ॥
लक्ष्मीरात्यंतिकी यस्य निरवद्यावभासते etc. Ends - चतुष्टयं समंतभद्रस्य झयो ह इत्यादि चतुष्टयं समंतभद्राचार्यस्य मतेन भवति
नान्येषां । तथा वैवोदरूतम् ।। इत्यभयनदिविरचितायां जैनेंद्रव्याकरणमहावृत्ती पंचमस्याध्यायस्य चतुर्थः पादः समाप्तः ॥ ग्रंथसंख्या १८००॥ अष्टादशसहस्रसंपूर्णमिति ॥ फागणमासे शुक्लपक्षे तिथौं ३ बुधवासरे संवत् १८८३ का लीप्य कृतं माहतमायना लालवासीसवाईजपुर का लीषी भागरा
मध्ये ।। लीषायतं चंपारामजी पुसतक मुथराजीको ।।। Reference - Rajendralal Mitra, Notices of Sanskrit Mss., Vol. VII,
No.2426.
10
.
Jainendravyākarapa
mahāvstti
जैनेन्द्रव्याकरणमहावृत्ति .
No. 56 Size — 134 in. by 7 in.
590 (a)
1875-76

Page #81

68
Grammar
Extent-314 leaves, 12 lines to a page, 40 letters to a line. Description-Country paper, Devanagari characters, bold, beautiful
and generally correct writing. Margins ruled in red, punctuation strokes and most of the Sütras and colo
phons also in red. Incomplete. Age -- Looks new. Author - Abhayanandin.
The Ms. ends with the Sutra ज्यः IV. 3. 30 [Ed. IV. 3. 351
corresponding to Panini VI. 1. 42. Reference - See Jinaratnakosa, Vol. I, p. 146.
जैनेन्द्र याकरण
Jainendravyākarapaमहावृत्ति
mahāvrtti
590 (b) No. 57
1875-76 Size-14 in. by74 in, Extent — 73 leaves, 14 lines to a page, 52 letters to a line. Description-Country paper, Devanagari characters, bold and
legible writing, generally correct; margins ruled in red, and red chalk used. fol. 49 missing and foll. 33 and 34
torn in the right-hand margin. Incomplete. Age-Samvat 1933. Author - Abhayanandin. Begins - The Ms. begins with [कृष्णीयान् । कृष्णिमा ।
पृथुमृद्वोः कृशभृशयोः दृढपरिवृढयोश्च रो भवत्येषः ।
सिंहावलोकतोग्रे प्रायोग्रहणादयं नियमः ॥ under the Sutra ऊरोऽनादेः [Ed. 4.4. 1531. Correspond.
ing to Panini VI. 4. 161. Ends - इत्यभयनंदिविरचितायां जैनेंद्रव्याकरणमहावृत्तौ पंचमस्याध्यायस्य चतुर्थ
पादः समाप्तः। समाप्तश्चार्य पंचमोध्याय(6) पंडितजनसूवीनतीहै परोक्षममसहहीनाधिकलषि सोधियो हसियोमतिधरितेह ॥ मिति चैत्र शुक्ल । सौमवासरे शुभसंवत् १९३२ का । शुभमस्तु ॥

Page #82

B. Jainendra
अमेन्द्रव्याकरणवृत्ति शब्दार्णवचन्द्रिका No. 58
Jainendravyākaranavṛtti called Sabdārņavacandrikā
591 1875-76
Size - 12 in. by 6 in. Extent -- 262 leaves, 10 lines to a page, about 38 letters to a line.
Description-Country paper. Devanagari characters, clean and
legible writing, generally correct. The right side of the entire Ms. must have been immersed in oil; the leaves in consequence have become very brittle on that side and parts of the margin actually broken off. Otherwise complete, except for the fact that the last leaf containing a line or two about the date and other particulars of
the scribe is absent. Age-Samvat 1909.
Author-Somadevayati. Subject - The Sūtras of the Jainendra grammar together with a
succinct commentary entitled Sabdārņavacandrikā. Begins - ॐ नमः सिद्धेभ्यः । श्रीमत्स्याद्वादविद्यापतये नमः । श्रीसरस्वत्यै नमः ।
श्रीमदभिनववादिविद्यानंदस्वामिभ्यो नमः ॥
श्रीपूज्यपादममलं गुणनंदिदेवं सोमामरव्रतिपपूजितपादयुग्मम् । सिद्धं समुन्नतपदं वृषभं जिनेंद्र सच्छन्दलक्षणमहं विनना(मा)मि वीरम् ॥ १॥ श्रीमूलसंघजलजप्रतिबोधमानो मेघेदुदीक्षितभुजंगसुधाकरस्य । राद्धांततोयनिधिवृद्धिकरस्य वृत्ति रेमे हरीदुक्तये वरदीक्षिताय ॥२॥ लक्ष्मीरात्यंतिकी यस्य निरवद्यावभासते।
. देवनंदितपूजेशे नमस्तस्मै स्वयंभुवे ॥३॥ - सिद्धिरनेकांतात् । सिद्धिः शब्दानां निम्पत्तिः शतिर्वा भवस्यनेकांतात्
मस्तित्वनास्तित्वनित्यत्वानित्यत्वविशेषणविशेष्याचात्मकत्वात् दृष्टेष्टप्रमाणाविरुदत्वाद्वा । शास्त्रसमातेरित्येषोधिकारो वेदितव्य ..

Page #83

.. Grammar Ends - क(क)यो ह इत्यादि सूत्रचतुष्टयं समंतभद्राचार्यमतेन भवति । नान्येषां इंति
विकल्पः । तथा चोदाहृतं ॥ सूत्र १६७ ॥ इति जैनेंद्रे व्याकरणे शब्दार्णवचंद्रिकायां वृत्तौ पंचमोध्यायः ॥ ५॥
श्रीसोमदेवयतिनिर्मितमादधाति या नौः प्रतीतगुणनंदितशब्दवाछौं। सेयं सताममलचेतसि विस्फुरन्ति(न्ती) ... ... .. ... ..
वृत्तिः सदानुतपदा परिवर्तिषीष्ट ॥१॥
स्वस्ति श्रीकोल्लापुरदेशांतर्वांजुरिकामहाच्छा(स्था)नयुधिष्टि(छि रावतारve : 'महामंडलेश्वरगंडरादित्यदेवनिर्मापितत्रिभुवनतिलकजिनालये श्रीमत्परमपर
-'मेष्टिश्रीनेमिनाथश्रीपादपद्माराधनबलेन वादीभवज्रांकुशश्रीविशालकीर्ति.. : पंडितदेव वैयावृत्यतः श्रीमच्छिलाहारकुलकमलमार्तडतेजःपुंजराजाधिराज
परमेश्वरपरमभट्टारकपश्चिमचक्रवर्तिश्रीवीरभोजदेवविजयराज्ये शकवक
सहस्त्रे( ौ)कशतसप्तविंशति (Saka 1127) तमक्रोधनसंवत्सरे स्वस्ति ३. समस्तानवद्यविद्याचक्रचक्रवर्ति श्रीपूज्यपादपदानुरक्तचेतसा श्रीमत्सोमदेव
मुनीश्वरेण विरचितेयं शब्दार्णवचंद्रिका नाम वृत्तिरिति ॥ ।
शरदि निधिनभोनिध्यूर्विकासंमितांके ( Samvat 1909) प्रथमहरिसुभाद्रे मासि विश्वांकितेति। .. . :. A
कविपदमहिते मध्याह्नदेThe rest of the verse is wanting ( as the last leaf 1. e., No. 263, is lost]..
. Reference - Ind. Ant. Vol. X, p. 75. Jinaratnakośa, Vol. I, p. 146. . Published : Sanatana Jaina Granthamala, Kashi, 1915...
जैनेन्द्रव्याकरणम् सटिप्पणम् No.59
Jainendravyākaranam with notes
90
..
.
1898-99
Size -121 in. by6t in. . Extent - 35 leaves, 10 lines of text to a page, about 32 letters to
a line. Description-Foreign paper. Margins carefully ruled. Devanagari . .. characters-bold, clear and readable writing. The
.. notes are scattered all over the margins. Accurate and complete..: :
.

Page #84

B. Jatnendra
as t
Age
e-Samvat 1936.
Author Of the text Devanandin otherwise called Digvastra and Pūjyapāda. He was a Jaina of the Digambara sect. The notes are anonymous.
Subject - A new grammar in aphorisms, called from its extent Pañcadhyāyi or Pañcavastuka.
Begins – श्रीसरस्वत्यै नमः । पूज्यपादेभ्यो नमः ।
=
Ends
t
N
लक्ष्मीरात्यंतिकी यस्य निरवद्यावभासते । देवनंदितपूजेशे नमस्तस्मै स्वयंभुवे ॥ १ ॥ सिद्धिरनेकांतात् || अइउण् ॥ ऋलृक् ॥ etc.
- हलो यमां यमि खम् ॥ झरोझरिस्वे ॥ चतुष्टयं समंतभद्रस्य ॥ इति जैनेंद्रव्याकरणे पंचमाध्यायस्य चतुर्थः समाप्तः पादः पंचमश्चाध्यायः समाप्तः ॥ ५ ॥ इति पंचमाध्यायी संपूर्णा ॥
ये शब्दतंत्रनिपुणा वरकाव्यभव्यासत्तर्ककर्कशधियः समयाब्धिवित्ताः । युक्त्युत्कटप्रकटवादिविदारणोयं
सद्वादिनं भुवननाथमनुप्रसिद्धम् ॥ १ ॥
संवत्सरे १७०४ कार्तिकमासस्य कृष्णपक्षीयायां सप्तम्यां भट्टारकश्रीनरेंद्रकीर्तिविबुधां शिष्यैः कविगमकिवादिवाग्मित्वगुणालंकृतैस्त्रैविद्यैर्वादिपदभृद्भिः श्रीजगन्नाथैः स्वोपज्ञम्पठितम् पंचकं पाठितल्लिखितं च तथा लिखितं संवत्सरे १९३६ का श्रावणमासे शुक्लपक्षे तृतीयायां लिखितं । तथा टप्पो भाद्रपदे कृष्णे तृतीयायां लिखितं शुभं भूयात् ॥
- Reference - Dr. Peterson's Ulwar Catalogue, Nos. 1133 and 1134. Also Madras Govt. Oriental Mss. Library, Catalogue, Vol. III, No. 1545.
A
14
जैनेन्द्रव्याकरण- सूत्राणि
No. 60
Size – 10 in. by 42 in.
Extent -- 36 leaves, 11 lines to a page, about 36 letters to a line.
Jainendravyākaraṇasuūtrāni
1055
1887-91-9

Page #85

12
Description
प
-
Country paper. Devanagari characters, bold and legible writing generally correct; margins carefully ruled in red. Occasional use of red chalk, The edges of most leaves especially the first and the last, slightly damaged. Complete.
Age - Samvat 1796.
Ends -
Grammar
- इति श्रीजैनेंद्रे व्याकरणे पंचमोध्यायः समाप्तः ॥ ५ ॥ इति जैनेंद्रव्याकरणसूत्राणि संपूर्णानि ॥ संवत् १७९६ वर्षे फाल्गुनमाशे (१) कृष्णपक्षे तिथौ पंचम्यां बुधवासरे लिखितं श्रीमालपुरामध्ये लिखापितं मिश्रकानजीस्ववाचनार्थेः (?) शुभं भवतु etc.
For all other particulars see No. 90 of 1898-99 [ = Serial No. 59 above ].
जैनेन्द्रव्याकरणसूत्राणि
No. 61
Size - 111⁄2 in by 51⁄2 in.
Extent - 35 leaves, 10 lines in a page, about 28 letters in a line, Description - Foreign paper, Devanāgarī characters with पृष्ठमात्राs Bold and legible writing. Explanatory notes in the margin. Fairly correct and complete.
Age - Samvat 1704.
Author - Devanandin. Subject
Jainendravyākaraṇasūtrāņi
250 1884-86
The vyakaraṇa consists of 5 Adhyayas, each Adhyaya consisting of 4 Pādas. The work is also called Pañcādhyāyi. It consists of all aphorisms. There are two commentarios on this : ( 1 ) महावृत्ति by अभयनंदिन् and (2) जैनेंद्रव्याकरणशब्दार्थयचंद्रिका.
Begins – श्रीसरस्वत्यै नमः । पूज्यपादेभ्यो नमः ।
-
लक्ष्मीरात्यंतिकी यस्य निरवद्यावभासते । देवनंदित पूजेशे नमस्तस्मै स्वयंभुवे ॥ १ ॥ सिद्धिनेकांतात् । अइउण् । ......

Page #86

B. Jainendra Ends - हलो यमा यमि खम् । झरो झरि स्वे। चतुष्टयं समंतभद्रस्य। Colophon - इति जैनेंद्रव्याकरणे पंचमाध्यायस्य चतुर्थः समाप्तः पादः ॥ पंचमश्चा
ध्यायः समाप्तः ॥ ५॥ इति पंचाध्यायी संपूर्णा ॥ . This is followed by —
This is follow
ये शब्दतंत्रनिपुणा वरकाव्यभव्यास्सत्तर्ककर्कशधियः समयाधिवित्ताः । युक्त्युत्कटप्रकटवादिविदारणोग्रं
सद्वादिनं भुवननाथमनुप्रसिद्धं ॥१॥ संवत्सरे १७०४ कार्तिकमासस्य कृष्णपक्षीयायां सप्तम्यां भट्टारकश्रीनरेंद्रकीर्तिविबुधां शिष्यैः ... ... जगन्नाथैः स्वोपझं पठितम् पंचकं पाठित
ल्लिखितं च ॥ Reference -Cf. Dr. Peterson's Report for 1883-84, pp. 67-74 for
the age and authorship of the work.
-
पञ्चवस्तु
Pañcavastu
1059 No. 62
1887-91 Size - 103 in. by 4g in. Extent-91 leaves, 12 lines to a page, about 45 letters to a line. Description - Old country paper, Devanāgari characters, bold and
legible writing, generally correct. Margins carefully ruled in black, square blanks in the centre. The writing in some places much blurred, the ink being rubbed off. A few lacunae on the last leaf. Use of red chalk.
Complete. Age — The Ms. appears considerably old. Author-Devnandin. Subject — Cf. No. 1140 of 1884–87 [ =Serial No. 55 above ).
10 [Des. Cah Vol. II, Pt. II)

Page #87

TA
Grammar
Begins -ॐनमः शांतिनाथाय ।
जगत्रितयनाथाय नमो जन्मप्रमाथिने ।
नयप्रमाणवायश्मिध्वस्तध्वांताय शांतये ॥ १॥ प्रत्याहारस्यादाविष्टदेवतास्तुतिवचनं मंगलार्थमुपातं ॥ मंगलं चाविनेनाभिप्रेतार्थसंसिद्धयर्थमिति ॥ उक्तं च । भादौ मध्येवसाने च मंगलं भाषितं बुधैः etc.
Ends - चुरादयो धुः समाप्तः । इति पंचवस्तुके आख्यातवस्तु समाप्तम् ॥
सूत्रस्तंभसमृद्धतं प्रविलसन्न्यासोरुत्तक्षिति श्रीमद्वृत्तिकपाटसंपुटयुतं भाष्योघशय्यातलं । टीकामालमिहात्रुरुरूजु(? रुरुक्षु)रचितं जैनेंद्रशब्दागम
प्रासादं पृथु पंचवस्तुकमिदं सोपानमारोहतात् ॥ कृतिरियं देवनंद्याचार्यस्य परवादिमथनस्य ।। शुभं भवतु etc. On leaf 7a, after the SRETT section we find -
एक विरेक चतुरेकमेव त्रिस्त्रिस्तथैकं द्विरथापि षट् च । एकंच चत्वारि च पंच पंच चतुर्दशानां ग्रहणानि विद्धि । पंचमी गतिमापन्नं पंचतत्त्वार्थदेशिनं ।
प्रणम्य वचसां वक्ष्ये प्रपंचं पंचवस्तुकं ॥ रस्मत्रयप्रयोगातिशयकृशानुना कर्मेधनानि भस्मसाद्भावमुपनीय बा. प्रतिहतज्ञानदर्शनसाम्राज्यश्रियमनुपमामात्माधीनां कृत्वा कृतकृत्यतां मईबाईब्यपदेशमनुभूय ऋषिदेवनरेंद्रेभ्यः शरणमुपागतेभ्यो विनयविनतविग्रहेग्यो विग्रहविरहितेभ्यो हितार्थिभ्यः पंचानां तत्त्वार्थानां जीवादीनां स्वात्मसत्तासंबंधभाजां अंतरंगबहिरंगप्रत्ययसंनिधानसमाविर्भावितवृत्तिभिः सहक्रमभूभिर्व्यतिरेकैः प्रत्ययाभिधानानुगमनानुमितानुबंधनैरन्वयैश्च सह व्ययोदयध्रौव्यलक्षणां प्रवृत्तिं प्रतिक्षणमास्कंदतामव्यतिकोर्णस्वभावानां स्वतत्त्वं विधिवदाख्याय भूतार्थदर्शनप्रतिबंधितं मिथ्याज्ञानांधकारमपकृष्य धर्मामृतवचोमिः सभाजनसभाजनकरैः करैर्भासुरैः कमलिनी भास्वानिव परिषदं प्रहाथ जगत्रयस्याव्याहतमाधिपत्यमवाप्य अव्याबाधामनुपमामचिंत्यसारामपनीतदोषप्रपंचां पंचमीगतिमुपसे दिवान् यस्तं परमेष्ठिनं प्रणिपत्य जैनेंद्रव्याकरणमहार्णवावगाहने नावमिव सुविहितां प्रक्रियां पंचवस्तुकसंज्ञिकामनुवर्तयिष्यामः॥ तत्रादौ तावत्संधिलक्षणमनुवर्तयिष्यामः etc. which clearly shows the scope of Pañcavastu in relation to the Jainendra grammar.

Page #88

25
शब्दार्णवचन्द्रिका जैनेन्द्रव्याकरणवृत्ति
B. Jainendra
Śabdārņavacandrikā Jainendravyākaraṇavștti
25
No. 63
1880-81
Size - 15 in by 2 in. Extent - About 280 leaves, 2–5 lines to a page, 50-60 letters to a
line. Description - The Ms. is written on very ancient looking palm
leaves most of which have been broken or worm-eaten. Some of the leaves have actually fallen to pieces, so that it is impossible to tell which piece comes where. The character is Devanāgari with only occasional 78HTTS. The leaves are much disarranged, and the confusion is made doubly confounded by the fact that the 5th Adhyāya at least has a separate pagination. Foll. 50-227 apparently continuous, as also about fol. 20 to the end of the 5th Adhyāya. Fol. 77 contains the end of the 1st 9 of 2nd Adhyāya and the last leaf gives the Colophon fa fagot ruiaiftat Hea:, and the two lines of the verse sitathaayaafia. This is followed by
इंद्रश्चंद्रः शकटतनयः पाणिनिः पूज्यपादो Tatarator STAT: fraft *** ... - ................... .... ....... .......
............. ---II
.
.
Cf. Madras Govt. Or. Lib. Catalogue, Vol. III, p. 1078. Age - The Ms. looks considerably old.

Page #89

आख्यातवृत्ति
No. 64 BOARD
C. HEMACANDRA
Size - 12 in by 41⁄2 in.
Extent – (125-134 = ) 10 leaves, 15 lines to a page, about 52 letters to a line.
EXC
Akhyātavṛtti
1360
1887-91
Description-Country paper, Devanagari characters with prsthamātrās. Margins ruled in a thick red line. Blank spaces in the centre with kumkuma tilakas in the centre and on both the margins. First leaf damaged at corners. Occasional marginal notes and emendations. Clear and legible writing generally correct. Incomplete. The Ms. seems to have formed part of a larger work, since the first leaf is numbered 125 and the last 134.
Age - Ms. appears considerably old.
Author - Merutungasūri.
Subject A com. called af on certain grammatical sūtras The Ms. contains the Akhyāta section complete and a few lines of the next Krdanta chapter. The Akhyāta chapter is divided into 8 Pādas and ends on the a side of the last leaf. - अथ परस्मैपदानि । अथानंतराणि दशविभक्तीनां पूर्वाणि नव वचनानि परस्मैपदानि स्युः । ति तस् अंति ॥ सि थस् थ ॥ मि वस् मस् ॥ एवं सर्वत्रवचन ९० । १ ॥ नव पराण्यात्मने । दशविभक्तीनां पराणि नवं वचनामि आत्मनेपदसंज्ञानि स्युः ॥ ते आते अन्ते । से आथे ध्वे । ए वहे महे ॥ एवं सर्वत्र वचन ९० । उभय १८० । २ ।। त्रीणि त्रीणि प्रथममध्यमोत्तमाः
Begins
etc.
Ends
— The ākhyāta section ends — - आरुत्तरे च वृद्धिः । भार उत्तरे चेद्वे संध्यक्षरे वृद्धिः स्यात् । आर् ९३ (१) ॥ ३४ ॥ इति श्रीमेरुतुंगसूरिरचितायां बालावबोधवृत्तावाख्यातेऽष्टमपादः ॥ श्री ॥ शुभं भवतु ॥ ग्रंथा ४८० अक्षर १५ ॥

Page #90

Ć. Hemacandra
FM
The: next section begins - भई।
...... 1.
कात्यायनेनाथ पूर्व विस्तरेण कृता(? "त.) कृताः। ..
ते संक्षिप्याभिधीयन्ते बालानामवबुद्धये ॥
सिद्धिलो(लो)कात् कृदंतैः ।। ...समासासमासविभाषादिसिद्धिलो(लो)काद्वैयाकरणादेशैया ॥१॥ etc. . . The section ends abruptly. . Reference - For other manuscripts see Jinaratnakosa, Vol. I, p. 20.
उणादिगणसूत्रविवरणम् No. 65
Unadiganasutra
vivaranam
1895-98
Size — 104 in. by 44 in. Extent -_45 leaves, 17 lines to a page, about 60 letters to a line! Description - Country paper, Devanāgari characters with Prstha
mātrās. Bold and beautiful writing. Marginal notes some of which appear to be by the scribe himself. A square space in the centre left blank. Correct. Fol. 8 torn. P. 12 partly torn, last page worm-eaten. Complete........
-Age-Samvat 1574.
......
Author - Hemacandra. Subject - Exposition of the Unādisūtras i.e. sūtras which exbibit
the derivation of a number of appelative nouns from roots with the help of Uņādi suffixes. The derivations are mostly arbitrary. The Ms. before us gives the exposition according to the Jaina school and consists of a commentary on certain Unadisātras which are here numbered upto-963
in all. -Begins नमः श्रीसर्वज्ञाय।...
श्रीसिद्धहेमचंद्रव्याकरणनिवेशिनामुणादीनां । भाचार्यहेमचंद्रः करोति विवृति प्रणम्याईम् ।।

Page #91

Grammar
Ends
• अनो वहति अनड्डान् । वृषलः ॥ इत्याचार्यश्रीहेमचंद्र स्वोपज्ञोणाविगणसूत्रविवरणं समाप्तम् ॥ श्रीः ॥ संवत् १५१४ वर्षे माघमासे शुक्लपक्षे पंचम्यां तिथौ श्रीखरतरगच्छे श्रीजिनभद्रसूरिविजयराज्ये श्रीसागरचंद्रसूरिशिष्यवामहिमराजगणितच्छिष्याणुदयासागर मुनिपव (3) नार्थ उणादिवृत्तिर्लिखिता || पातसहिश्रीमहिम्मुदविजयराज्ये श्रीमंडपमहादुर्गे ॥ श्री ॥ शुभं भवतु ॥ Reference — For other manuscripts see Jinaratnakosa, Vol. I, p. 41.
उणादिवृत्ति
No. 66
Unadivṛtti
483
1886-92
Size - 10 in by 42 in.
Entent --- 17 leaves, 15 lines in a page, about 42 letters in a line.
- Description - Foreign paper, Devanāgari characters, bold and legible writing. Fairly correct. Incomplete. The leaf which ought to have been numbered 12, is numbered 13, Thus there are in all 17 and not 18 leaves.
Author - Hemacandra.
Subject A commentary on the Uṇādisutras, treating of irregular words.
Begins
श्रीसिद्धहेमचंद्र व्याकरण निवेशिनामुणादीनां । आचार्य हेमचंद्रः करोति विवृतिं प्रणम्याई ॥ १ ॥
वापाजि (मि ? ) स्वदिसाध्यशौद्धखास निजनिरहीणभ्य उण् ।
फू
Bado कमेरोवः प च । कट्टर वर्ण इत्यस्मादोतः प्रत्ययः पश्रवादेशो भवति । कपोतः । पक्षी वर्णश्च ॥
Reference – For other manuscripts see Jinaratnakosa, Vol. I. p. 41.

Page #92

C. Hemacandra
Kriyaratnasamuccaya
कियारत्नसमुच्चय No. 67
49
1870-71
Size — 104 in. by 47 in. . Extent-(76-2) = 74 leaves, 18 lines in a page, about 75 letters
in a line. Description - Country paper. Devanāgari characters of the Jaina
type, very neat, bold and legible writing. Complete. Fairly correct, leaf 63 much spoilt, many leaves slightly wormeaten. Foll. 73 and 74 are missing (there is agap in ग्रन्थस्य
बीजम् which begins on fol. 72b (after गुप्रियापसी). Age- Samvat 1510. Author - Srigunaratnasūri, pupil of Sridevasundara. Subject-A treatise dealing with Verbs', based on the grammar
of Hemacandra. Begins - अहं॥
जयति जिनवर्द्धमानो नवोरविनित्यकेवलालोकः । अपहृवदोषोत्पत्तिर्गतसर्वतमा(:) सदाभ्युदितः ॥ १॥ श्रीहेमचंद्रसूरीशकृतव्याकरणादिह।। बहूपयोगिधातूनां क्रियारत्नसमुच्चयं ॥२॥ श्रीदेवसुंदरामिख्यसुगुरूणां निदेशतः। ।
सूरिश्रीगुणरत्नोऽयं कुरुते तज्ज्ञतुष्टये ॥३॥ इह सदोपयोगिनां क्रियारत्नानां प्रयोगप्रकार बुभुत्सूनामुपकाराय वर्तमानादिदशविभक्तीनां सदादिकालस्य(१) विषयः । प्रयोगविभागः पूर्व वावनिरूप्यते । त्रीणि वीण्यन्ययुष्मदस्मदि। At the end of the first section, the colophon runs thusइति तपागछेशश्रीदेवसुंदरसूरिशिष्यश्रीगुणरत्नसूरिविरचिते क्रियारत्नसमुचये विभक्तिप्रयोगविभागः ॥ The work proper ends on leaf 72 - इतिश्री. नामधातवः ।
अनंतं ज्ञानं स हि निरुपमो दोविषविल । यो नतिः शतादीनामहमहमिकापूर्ममिसाहवि स वादातीतं दपि च वशे दैवतगण न यस्मादन्यस्मिन् स जयतितरां वीरजिनपः ॥

Page #93

Grammar
E
s tufa fafaragta: steranf an
जनितजनकजाया चोरबोधोधजंबूः ॥ २
प्रभवति भुरघोयश्चोर्य लुब्बमित्ररत्नो ।। ३ ". मखगतजिनबुद्धसूरिसिव्यं भवोतः ॥ ४ ( These two verses are most incorrectly written with several gaps left. For a tolerably correct text, see p. 81, 11. 14-21.)- Efa síthereftea: steageeft ala197 Tatractii Then follows a list of the contents of the whole work,
whích takes up the last two leaves. Reference -- See p. 226 of Prof. Peterson's Report on the Search
for Sanskrit Mss. (1884-86). . . For other manuscripts see New Catalogus Catalogrum,
Vol. V, pp. 137–138. Published in the Śriyasovijayagranthamālā [ 10 ] Kashi Vira Samvat 2437 [ A.D. 1908 ).
क्रियारत्नसमुच्चय
Kriyāratnasamuccaya
235 No. 68
1895-98 Size — 104 in. by 44 in. Extent -(102 +1 = ) 103 leaves, 17 lines to a page, about 56
letters to a line. Description - Country paper — Red and black ink - margins care
fully ruled - a blank square space in the centreDevanāgari characters with ans, bold and legible handwriting- Margins carefully ruled in red. Correct and complete. 64 is given to two foll. Most of the leaves
slightly worm-eaten (the last two very much). Age. - The Ms. seems to be old. Author - Gunaratnasūri. Subject - The use and the conjugational peculiarities of the more
important roots in Sanskrit, following the Haima School of grammar. . . .

Page #94

C. Hemacandra
Begins:- जयति जिनवर्धमानो नवो रविनित्यकेवलालोकः ।
अपहृतदोषोत्पत्तिर्गतसर्वतमाः सदाभ्युदितः॥१॥ श्रीहेमचंद्रसूरीशकृतव्याकरणादिह । बहूपयोगिधातूनां क्रियारत्नसमुच्चयं ॥२॥
श्रीदेवसुंदराभिख्यसुगुरूणां निदेशतः। - सूरिः श्रीगुणरत्नोयं कुरुते तस्य तुष्टये ॥ ३ युग्मं ॥ इह सदोपयोगिनां क्रियारत्नानां प्रयोगप्रकार बुभुत्सूनामुपकाराय वर्तमानादिदशविभक्तीनां सदादिकालत्रयविषयः प्रयोगविभागः पूर्वं तावनिरूप्यते॥
etc.
Ends - The Ms. proper ends on p. 98a with the words - इति
श्रीमत्तपाचार्यश्रीदेव सुंदरसूरिशिष्यश्रीगुणरत्नसूरिविरचितक्रियारत्नसमुच्चये नामधातवः। (in red ink). Then follows in 66 verses what the author styles श्रीगुरुपर्वक्रमवर्णन. It begins thus -
अनंतं तदज्ञानं स हि निरुपमो दोषविलयो नतिः शक्रादीनामहमहमिकापूर्वमिह सा । विसंवादातीतं तदपि च वचो दैवतगणे न यस्मादन्यस्मिन्स जयतितरां वीरजिनपः ॥१॥ जयति विजितदोषः श्रीसुधर्मागणेशो १ जनितजनकजाया चौरबोधोथ जंबूः।२ प्रभवविभुरथो यश्चौर्यलब्धत्रिरत्नो ३
मखगतजिनबुद्धः सूरिशय्यंभवोतः ॥ ४ ॥ etc. etc. It is carried down to श्रीदेवसुंदर (verse 55) and his five disciples (57...... 59). It ends thus
भूतभाविभवत्सरिक्रमरेणुकणोपमः । सूरिश्रीगुणरत्नाव्हस्तृतीयः समजायत ॥ ६०॥ श्रीसोमसुंदर इति प्रथिताभिधाना: सौभाग्यभाग्यविशदाः क्षमया प्रधानाः । तुर्याः सुधामधुरिमांचितवाग्विलासा: सूरीश्वरागणिगुणैः कृतनित्यवासाः ॥ ६१॥ श्रीसाधुरत्नाश्च ततो मुनींद्रास्तदद्भुतं यत्सुगुणा यदीयाः। नान्यत्र संतोपि जगज्जनानां
सर्वत्र कर्णातिथयो भवंति ॥ २॥ " [Des-Cak Vol. II, Ph. II) -

Page #95

2
Grammar
काले षड्रस पूर्ववत्सरमिते (१४६६) श्रीविक्रमाकङ्गिते (? 'मांकांकिते ) गुर्वादेशवशाद्विमृश्य च सदा स्वान्योपकारं परं ।
ग्रंथं श्रीगुणरत्नसूरितनोत् प्रज्ञाविहीनोप्यमुं । निर्हेतूपतति प्रधानजननैः शोध्यस्त्वयं श्रीधनैः ॥ ६३ ॥ प्रत्यक्षरं गणनया ग्रंथमानं विनिश्वितं ।
षट् पंचाशछतान्येकषष्ठ्याधिकान्यनुष्टुभां ॥ ६४ ॥ ग्रं० ५६६१ ॥ वाछासंघपने हि यद्दरविभोर्मान्यः स्वधन्यः सुतः । शश्वद्दानविधिर्विवेकजलधिश्वातुर्यलक्ष्मीविधिः । अन्यस्त्रीविरतः सुधर्मनिरतो भक्तः श्रुतेर्लेखयत् साधुर्वीसलसंज्ञितो दशवरा वस्य प्रतीरादिमाः ॥ ६५ ॥ श्रीमत्संघनृपस्य वासवगणैर्नम्य क्रमांभोरुहो । विश्वाछानजुषो बिभर्ति हि नभो नीलातपत्रं सदा । तारामशोभि यावदमलं मेरूर्ध्वदंडं विधिस्तावनंतु शास्त्रमेतदनिशं संप्रेक्ष्यमाणं बुधैः ॥ ६६ ॥
With this account compare page 226 of Dr. Peterson's Report for 1884-86.
Then follows a list of the contents ( अथ ग्रन्थस्य बीजकम् fol. 100a, line 6) of the whole work.
The Ms. ends by some 18 more benedictory verses beginning on fol. 101b (line 6 from the bottom ).
श्रियः पदं संपदुपेतनानामहिभ्यशोभाकलितद्युलक्ष्मि । प्रोतुं दुर्गप्रवराजमान मियहरं नाम पुरं समस्त ॥ १ ॥ संग्रामसंत्रासितनैकशाखी दानैः पराभूतसुपर्वशाखी । तत्रास्ति कंदर्प समानरूपः शूरेषुरेखा रणमल्लभूपः ॥ २ ॥ भूकेशाभिधवंशवारिधिविधुः संघाधिपः संपदा राज्ये तस्य बभूव भूपतिसमः श्रीवत्सराजह्वयः । यो नैवोत्कटकूटसंकटतनुः श्रीमंदरागोप्यहो आश्चर्य धनदश्व (?) सन्नभजते ख्यातिं कुबेरत्वतः ॥ ३ ॥ यः परमानवरमणीसंभोगपरायणोपि शीलाढ्यः । स्वीकृतबहुश्रुतोपि हि विश्रुत एवाभवचित्रं ॥ ४ ॥ सत्रागार समान दानसमये ना 'लन्मार्गणं श्रेणीभ स्वरभोज्य शाणवशतो देदीप्यमाना मुहुः । पार्श्वे यस्य निरीक्ष्य भोत इव तं दुर्भिक्षमुख्यं निजव्यापारं कलिशत्रुरेष सकलं तत्याज नियजतः ॥ ५ ॥

Page #96

C. Hemacandra राणीरिति मृदुवाणी कांता जातास्य मेरुमूर्तिरिव । संनदना सुरमणीरमणीयाभीष्टकल्पलता ॥६॥ चतुःसंख्यास्तयोः पुत्राः श्रीदामोदरतासुताः । सहानवासनायुक्ताः पुरुषोत्तममताः श्रुताः॥७॥ . तेष्वायो गुणवानियहरपुरे प्रोत्तुंगमाद्याहतो यः प्रासादमचीकरत् स विनयी गोविंदसंघाधिपः द्वतीयीकसुतोस्ति वीसल इति ख्यातस्तृतीयः पुनविज्ञष्ठक्कुरसिंह इत्यथ गुणी तुर्यस्तुहीराभिधः॥८॥ श्रीमदेउलवाटकेथ निवसञ् श्रीलक्षभूमीपतेमान्यः पुण्यवतां सुवर्णमुकुटः संघाधिपो वीसलः । भस्ति स्वस्तिमयावदातचरितश्चातुर्यगभीरतासम्यक्तास्थिरतादिबंधुरगुणश्रेणीमणीरोहणः ॥९॥ यात्रा जैनविहारकारणगुरूपास्यादिपुण्यैः सदा गण्यैराहतशासनं प्रतिदिनं प्रोद्भासयनकधा मित्यं सत्रगृहप्रवर्तितमहादानरुदग्रायुधैयो दुर्भिक्षविपक्षमक्षतजयोऽजपीन्मनीषी क्षणात् ॥१०॥ शुद्धां शीलकलां कलामिव विधोरीशोत्तमांगस्थितां के संघाधिपवीसलस्य सकलां व्याख्यानुदक्षा अपि । मूर्त्या यः कमनोपि निर्मितमनोरोधोवरोधो निजं मुक्त्वा जन्मत एव नान्यवनितासंसर्गमार्ग गतः॥ ११॥ श्रीधर्मोत्कटमेदपाटसचिवश्रीरामदेवांगजा मेलादेविसमुद्भवाद्भुतलसच्चातुर्यसौंदर्यभृत् । शीलश्रीकलिता सुधर्मनिरता लज्जागुणालंकृता खीमाईरिति विश्रुतास्ति दयिता तस्य प्रशस्या गुणैः ॥ १२॥ तस्यादिमः सकलधर्मधुराधुरीणो धीराह्वयो निजकुलांबरपूर्णचंद्रः। पुत्रोस्ति चंपक इति प्रथितो द्वितीयः पुत्री नु धर्मिणेरिति प्रतिताभिधाना ॥१३॥
इतश्च ।
षट्तर्कीपरितर्ककर्कशधियः साहित्यविद्यापथे पारीणप्रतिभातिनागमसरिन्नाथप्रथागस्तयः । त्रैलोक्याद्भुतभागधेयकलिताः सौभाग्यभंगीवृतास्तत्तारकृतपसाजितार्कमहसा देदीप्यमानाः सना ॥१४॥

Page #97

Grammar
उत्सर्गाचरणा विशुद्धचरणा मोहांधकारारुणाः पूज्या येत्र युगप्रधानतुलनामाबिभ्रते संप्रति । तेषां श्रीयुतदेवसुंदर इति ख्याताभिधाशालिनां सूरींद्रालिशिरःकिरीटसदृशां श्रीमद्गुरूणां मुहुः ॥१५॥ श्रीज्ञानं मोहनिद्राहरणदिनमणिः स्वर्मणिः प्रार्थितार्थे निश्रेणिः सिद्धवेश्मन्यरणिरथपरब्रह्मतेजः प्रकाशे। : । दानं तस्य प्रशस्याखिलसुखविभवोत्पत्तिहेतुः सदेति व्याख्यामाकर्ण्य कर्णामृतरसमसमानंदकंदांबुधारां ॥१६ ।। श्रीमक्रियारत्नसमुच्चायाख्यं ग्रंथं प्रवीणप्रतिभावगम्यं । भक्तः श्रुतेर्लेखयदेष भावाद्वर्षे हयदधिसामसंख्ये ॥ १७॥ चतुर्मिः कलापकम् ॥ श्रीतत्त्वोचनिधानः प्रकटनयपथो वीरमार्गानुगामी मामयोनिषेव्यः श्रितनिखिलजनं प्रीणयन् राज्यलक्ष्म्या । श्रीधर्मः सार्वभौमः परविजययुतो वर्धते यावदुर्ध्या ग्रंथो वावच्यमानः सकलकविकुलैस्तावदेषोस्तु तुष्ट्यै ॥१८॥ शुभं भवतु॥ संभूष्यं सदपत्त्यवत् परकराद्रक्ष्यं च स्वक्षेत्रवत् संशोध्यं वणिनांगवच्च सततं वीक्ष्यं च सन्मित्रवत्।। बध्यं वध्यवदलथं न हि च विस्मयं हरेर्नामव. .. अवं सीदति पुस्तकं किल कदाप्येतद्गुरूणां वचः॥ श्री fol. 102A.
क्रियारत्नसमुच्चय
Kriyāratnasamuccaya
257 No. 69
A1882-83 Size — 104 in. by 41 in. Extent — 124 leaves, 15 lines to a page, 48 letters to a line. Description-Country paper. Devanagari characters.with prstha.
mātrās, clear, bold and generally correct writing, margins carefully ruled in red; square blank left in the centre. Complete. Last fol. broken along the edges.

Page #98

Age Samvat 1671.
Ends
C. Hemacandra
- नायनंदतु शास्त्रमेतदनिशं संप्रेक्ष्यमाणं बुधैः ॥ ६६ ॥ इति तपाचार्य श्रीदेवसुंदर सूरिशिष्य श्री गुणरत्नसूरिविरचिते श्रीहैमव्याकरणानुसारिणि क्रियारत्नसमुच्चये श्रीगुरुपर्वक्रमवर्णनाधिकारः । ग्रंथानं ५६६१ ॥ संवत् १६७१ को मार्गशरशुदि १५ सोमे लषितं । श्रीरस्तु ।।
क्रियारत्नसमुच्चय
No. 70
enigst
Kriyaratnasamuccaya
490
1886-92
Size - 10 in. by 44 in.
Extent – (2 – 59 ) 58 leaves, 15 lines in a page, about 48 letters in a line.
-
Description – Country paper. Devanagari characters with prsthamātrās of the Jaina type, bold and legible writing fairly correct. Incomplete. Fol. 1 missing.
Author – Gunaratnastri.
Subject – See Ms. 49 of 1870-71 ( = Serial No. 67 above). Begins - इति वृत्ताविरतः || २ आचंद्राकंनदी वहति । तिष्ठति पर्वताः । Ends
breaks on fol. 59b with अवत्सि । ..........
अवत्साथां । अवदुवं । अवध्वं ।
Vyakaraṇaprakṛiyā called Candraprabhā
चंद्रप्रभाष्य'व्याकरणप्रक्रिया
No. 71
Size - 10 in. by 5 in.
Extent - 129 leaves, 14 lines to a page, about 44 letters to a line.
236
1895-98

Page #99

Grammat
Description-Country paper. Devanagari characters, bold and .... legible writing. Margins ruled in red. Fairly correct and ..- complete to the end of the second afer. Age - Samvat 1912. Author-Meghavijaya. Begins - श्री भई नमः । श्रीसरस्वत्यै नमः ।
प्रणम्य श्रीमदहतं सुबोधां प्रक्रियां ब्रुवे । चंद्रप्रभाभिधां सिद्धहेमचंद्रानुसारिणीम् ॥१॥ श्रीहेमचंद्राचार्याय नमः स्मार्याय सिद्धये । यत्प्रभावान्मनीषा मे न स्खलेत्कुत्र चिद्विधौ ॥ २॥
अहं । महमित्यक्षरं परमेश्वरवाचकं etc. Ends - रेफः रकारः प्रायोनुवृत्तेरन्यत्रापि मत एव नमस्कारः अन्नमस्कारः श्रेयसे ।
श्रीसिद्धहेमचंद्रा [ब्धि]तितीर्थोः(? @ः) प्रगुणीकृता।
चंद्रप्रभा तरां(? °रीः) सम्यक् सुखायैषा मया शुभा ॥१॥ -..इति श्रीसिद्ध हेमचंद्रविरचितायां बृहत्प्रक्रियायां चंद्रप्रभाख्यायां कुदंत
प्रक्रिया संपूर्णा ॥ श्री शंखेश्वरपार्श्वभास्वदुदयध्यानावधानाधवी बालोप्युज्ज्वलकीर्तिकांतिपटलैजनैश्च शुक्लांबरः। भानोः प्रेरणया प्रपनविनयो वृत्तिं द्वितीयां व्यधात् श्रीमेघाद्विजयाह्नवाचकवरश्चंद्रप्रभायामिमाम् ॥१॥
इति श्रीद्वितीयवृत्तिः समाप्ता ॥ ....संवत् १९१२ रा मिति भादवा वदि ३ तृतीयायां लिखितं पुरोहितसूर्य
भान्वात्मजकुशलारामेण श्रीरस्तु कल्याणमस्तु + लेषकपाठयो सुभं भूयात् । गुरांली नवलचंदजीपठनार्थम् ॥ यावल्लवणसमुद्रो०॥ श्रीमत्तषतसींहजी.
राज्ये श्रीमद्धमीरपुरमध्ये लिलेख ॥ श्रीमदिष्टप्रसन्नोस्तु श्रीदिने २ Reference - Dr. Peterson's Report for 1884-86 mentions a Ms. of
Candraprabhå by Megha vijaya. That Ms. is a digest of Hemacandra's Sabdānušāsana and follows the lines of Bhattoji Diksita (Cf. p. 29 of the Report). Is this the same Ms? If so it must have been composed in Samvat 1725. Also see New Catalogus Catalogrum, Vol. 6, pp. 362-363. Printed : Jaina Sreyaskara Mandala, Mehsana, 1928.

Page #100

C.
Hemacandra
1349
दुर्गपदप्रबोध
Durgapadaprabodha (लिङ्गानुशासनवृत्ति)
- (Linganusāsanavrtti) No. 72
1884-87 Size – 10 in. by 44 in. Extent-41 leaves, 16 lines to a page, about 51 letters to a line. Description-Country paper. Devanagari characters with prstha
māsrås, square blanks in the centre, bold and very clear writing, generally accurate, with occasional marginal
corrections. Complete. Age-Much old in appearance. Author -- Śri Vallabha styled Vācanācārya. Subject - A Commentary on Hemacandra's Lingānušāsana and
its for by the same. Begins - स्वस्ति श्रीदायकं देवनायकं शांतिनायकं ।
सदबुद्धिदायक शास्त्रकारिणां प्रणिपत्पशं ॥१॥ ज्ञानविमलपाठकशिष्यश्रेष्ठः प्रतन्यते । दुर्मपदप्रबोधोयं श्रीश्रीवल्लभवाचकैः ॥२॥ श्रीहेमचंद्रसूरींद्रकृतं लिंगानुशासनं । वर्तते यद्वरं तस्य वृत्तिदुर्गार्थबोधकः ॥ ३ ॥ त्रिभिर्विशेषकं ॥ नामकोपादिशास्त्राणि प्रदृश्याभिविमृश्य च । कृतास्ति लौकिकी वार्ता कापि संस्कृतवागिह ॥४॥ प्रतिपर्यायमत्रोका न शास्त्रांतरढुंढिका ।
विद्वन्मुख्या इह ग्रंथे ग्रंथगौरवभीरुभिः ॥५॥ .. . तत्रादौ कांतशब्ददुर्गपदार्थाः ॥ यथा ॥ अश्वाभरणमिति । मनियारणतः । ५.. चर्चाविशेष इति हस्तबिंब ॥ लोके हाथउ इति प्रसिद्धिः । etc. Ends - श्रीजिनेश्वरसूरींट्रैर्विख्याति प्रापित क्षितौ ।।
गछे खरतरे स्वछे वर्धमाने मुमुक्षुभिः ॥१॥ भव्यां हस्ततिभूमिजौघदहनोद्यद्धव्यवाहः शुभा नन्वाहः सुखकारि संयमधुरा वाहे सुपुण्यस्नुहः। धर्मध्यानकलास्निहः कुमतिनां नाशे सदा नुश्नुहः कुर्युः श्रीजिनचंद्रसूरिगुरवः श्रीधर्मराज्यं चिरं ॥ २ ॥

Page #101

Grammar
मोहद्रोहवनप्लुषः स्मरपिषः प्रध्वस्तदोषद्विषः 'पापक्लषमुषः सनद्गतरुषश्चारित्रलक्ष्मीपुषः। पुण्यश्रीसजुषः प्रशांतवपुषः स्फूर्जयशोज्योतिषस्तस्पट्टे जिनसिंहसूरिगुरवो नंदति दिव्यौजसः ॥ २॥ श्रीभकबरराजाधिपसंसत्संप्राप्तभव्यकीर्तीनाम् । तेषां गुलाजानां धर्ये राज्ये सुविख्याते ॥ ४ ॥ श्रीमद्योधपुरदंगे सूरसिंहमहीपतौ। प्राज्यराज्यश्रियं शश्वच्छास्तरि प्रभुतोदये ॥५॥ भूमिषड्रसतुंगीश (१६६१) संख्ये वर्षे सुखाधिके। मासि कार्तिकि केकांते सुदिने सप्तमीदिने ॥६॥ . पुत्रीत्वेन सुरी ब्राह्मी शरण्यं ब्रह्मणः श्रिता। , विद्याधिक्यपराभूता येषां तेऽमी जयंत्विह ॥७॥ ज्ञानविमलनामान उपाध्याया गुणाश्रयाः। तर्कसाहित्यसिद्धांतप्रमुखग्रंथसद्वियः ॥ ८॥ तेषां शिष्यवरैश्चक्रे श्रीश्रीवल्लभवाचकैः। ... . दुर्गपदप्रबोधोयं प्रकटज्ञानहेतवे ॥ ९॥ श्रीहेमचंद्रसूरींद्रकृतलिंगानुशासने। . विद्यते या शुभा वृत्तिस्तस्या दुर्गार्थबोधदः ॥ १० ॥ विहितोस्ति विमृश्यायं शास्त्रबंदमनेकशः।। तथापि वितथं यत्स्याबाबोध्यं विबुधैरिह ।। १९ ॥ सहस्रद्वितयं ग्रंथमानमत्रोदितं शुभं। गणनयाथ वर्णानामनुमित्यावसीयते ॥ १२ ॥
इति श्रीदुर्गपदप्रबोधः समाप्तः ॥ Colophon – Fol. 4la - इति श्रीज्ञानविमलोपाध्यायमिशिष्यवाचनाचार्यश्री.
वल्लभगणिविरचिते श्रीहेमचंद्राचार्यविरचितस्वोपज्ञालिंगानुशासनवृत्तिदुर्गपदप्रबोधे परलिंगदुर्गपदप्रबोधः समाप्तस्तत्समाप्तौ च समाप्तोयं श्रीदुर्ग
पदप्रबोधः । Roferonce. — The text of Lingānusāsana has been edited with the
'author's own com. (वृत्ति) and a German translation by
R.O. Franke in 1886. The Surasimha of Yodhapura is the same as he who reigned from 1594-1612 A. D. His other name was Siwai Rāja (see Princ. Vol. II p. 259). For other manuscripts see Jinaratnakosa, Vol. I, p. 338.

Page #102

C. Hemacandra
चातुपाठ
Dhātupātha
219 No. 73
1892-95 Size — 104 in. by 41 in. Extent-8 leaves, 16 lines in a page, 40 letters in a line. Description - Country paper, Devanāgari characters, in many ... places with पृष्ठमात्राs, bold and legible hand-writing. The
centre of the page is left blank as in case of palm-leaf Mss. Much use of red and yellow powder. Fairly correct
and complete. Age - Not given; but the Ms. seems to be old. Author - Hemacandra. Subject — Lists of roots with their meanings arranged according
to the us, each to being further divided into it and
आत्मने and उभयतो भाषs. Begins - ई॥ श्रीविजयदानसूरिगुरुभ्यो नमः । भू सत्तायां । पां पाने । भ्रां गंधो
... पादाने | etc. Ends - गर्हण विनिंदने । षह भामर्षणे । परस्मै भाषाः। बहुलमेतनिदर्शनं । इत्या
चार्यश्रीहेमचंद्रानुस्मृताश्चुरादयो णितो धातवः समाप्तः (?) । श्रीविजय
दानसूरि(री? )श्वर तशिष्यलपिलं(?)। श्रीरस्तु ।। Reference - New Catalogus Catalogorum, Vol. IX, p. 286.
Jinaratnakośa, Vol. I, p. 197.
Dhātupātha
धातुपाठ . No. 74
282
__ 1880-81
Size ---103 in. by 4: in. Extent -11 leaves,.13 lines to a page, 36 letters to a line,
12 [DOS.Cat Vol. II, PhII]

Page #103

90
Grammar
Description - Country paper. Devanāgari characters with partial
TEHETS; bold, careful and generally correct writing.
Margins ruled in black, square blanks in the centre. Red S chalk used. Complete. Age - Samvat 1667. Author and Subject as in 73 above. Begins - ॐ अहं नमः । भू सत्तायां । etc. Ends – इत्याचार्यश्रीहेमचंद्रानुस्मृताश्चुरादयो णितो धातवः समाप्ताः ॥ संवत् १६६७
वर्षे फाल्गुन वदि ७ शनवासरे श्रीबुह्नपुरमध्ये । मु० सोमजीकेन लिपीकृतं ॥ लेखकवाचकयोः शुभं भवतु ॥
Dhātupātha with notes
धातुपाठः टिप्पणिकासहितः No. 75
1375 1887-91
Size - 11 in. by 4 in. Extent - 8 leaves, 13 lines to a page, about 56 letters to a line.
Description-old country paper, Devanagari characters with पृष्ठमात्राs.
Margins ruled with a thick red line inside two carefully ruled black lines. Square blank spaces in the centre with tilakas. Copious marginal and interlinear notes. The edges worn off so as to destroy parts of the gloss. Red
chalk used. Complete. Age - Has a considerably old appearance. Author - Hemacandra. Subject - Lists of roots and their meanings, according to the Haima
school of grammar. Begins - ॐ नमः सर्वज्ञाय ॥ भू सत्तायां । पा पाने । घ्रा गंधोपादाने etc. Ends - गर्हण विनिंदने । षहण् मर्षणे ॥ बहुलमेतन्निदर्शनं । Colophon – The various colophons are :
इत्याचार्य श्री हेमचंद्रानुस्मृता भ्वादयो निरनुबंधा धातवः समाप्ताः । इत्या० .".".".' स्मृता अदादयः कितो धातवः समाप्ताः ।

Page #104

Ĉ. Hemacandra
।
इत्या० ............ स्मता दिवादयश्चितो धातवः समाप्ताः। इत्या०
स्मताः स्वादयः ष्ठितो धातवः समाप्ताः। इत्या०
• स्मृताः स्तुदादयस्तितो धातवः समाप्ताः।' इत्या .
स्मृता रुधादयः पितो धातवः समाप्ताः। इत्या० ...
.... स्मृतास्तनादयोयीतो धातवः समाप्ताः। इत्या० ..
स्मता: क्रयादयः शितो धातवः समाप्ताः। ' इत्या . ." स्मृताश्चुरादयो णितो धातवः समाप्ताः ।
Reference -- Oxford Catalogue, p. 1700, No. 378.
For other manuscripts see Jinaratnakośa Vol. I, p. 197.
धातुपाठ सावचूरि
Dhātupātha with an Avachūri
272 No. 76
1873-74 Size — 104 in. by 4} in. Extent - 9 leaves, 18 larger and about 60 smaller lines to a page,
38 and 15 letters to a line respectively. Description -Country paper. Devanagari characters with पृष्ठमात्राs.
Clear and usually correct writing, the commentary being written in a very minute hand on all the four sides around the text. Square blanks in the centre and the side margins.
Slightly worm-eaten. Complete. Age - Much old in appearance.
Author - Hemacandra of the Dhātupātha. The eart appears to be
a mere abridgment by the author himself (or some one else) of his own larger commentary called धातुपारायण, for
which see No. 198a of 1872-73 ( = Serial No. 77 below). Begins - The धातुपाठ as in Nos. 73-75 above.
The भवचूरि:- अहं ॥ इह पूर्वाचार्यप्रसिद्धो(?)सुखग्रहणस्मरणकार्यसंसि
ये विशिष्टानुबंधसंबंधक्रमो(?) सहार्थेन प्रकृतयः प्रस्तूयते ।

Page #105

92
Grammar
Ends - The अवचूरि-रामो राज्यमकारयदकरोदित्यर्थः ।। रजयति । भेदयति । ...
इत्याद्यपि सिद्धं ॥ इत्याचार्यश्रीहेमचंद्रस्मृतचुरादिधातूनामवचूरिः समाप्ता ॥
श्रीरस्तु॥ Reference -- See Jinaratnakosa, Vol. I, p. 17.
धातुपारायण
Dhātupārāyaṇa
198a No. 77
1872-73 Size — 104 in. by 44 in. Extent (80 - 2 =) 78 leaves, 17 lines to a page, 48 letteers to a
line, till foll. 30; thence, 22 lines to a page, 66 letters
to a line. Description-Country paper, Devanagari characters with पृष्ठमात्राs,
clear and careful writing, bolder in the first 30 leaves and more minute in the rest; fairly accurate. Margins ruled in triple red, and square blanks left in the centre.
Foll. 50, 51 missing; otherwise complete. Age-Samvat 1540. Author - Hemacandra. Subject — The Dhātupātha to Henjacandra's Grammar, with his
own Vrtti on it. Begins - अहं ॥
श्रीसिद्धहेमचंद्रव्याकरणनिवेशितान् स्वकृतधातून् ।
आचार्यहेमचंद्रो विवृणोत्यहं नमस्कृत्य ॥१॥ .. इह तावत्पदपदार्थज्ञाना(न)द्वारोत्पन्नं हेयोपादेयज्ञानं निश्रेयसहेतुरिति
प्रसिद्धं ॥ पदपदार्थज्ञानं च नयति(v.1. नि)क्षेपादिभिरधिगमोपायैः
परमार्थतः व्यवहारतस्तु प्रकृत्यादिभिरिति पूर्वाचार्यप्रसिद्धा एव सुखग्रहण. कार्यसंसिद्धये विशिष्टानुबंधसंबंधक्रमाः सहार्थेन प्रकृतयः प्रस्तूयते ॥ इत्याचार्यश्रीहेमचंद्रविरचिते स्वोपज्ञधातुपारायणे स्वार्थणिजंतो णिच्चुरादि गणः संपूर्णः ॥ समर्धितं चेदं धातुपारायणमिति ॥ संवत् १५४० वर्षे माघशुदि ५ शुक्र लेषककृष्णालितं ॥ शुभं भवतु ॥ कल्याणमस्तु ॥ श्री॥

Page #106

Č. Hemacandra
og
Reference - Rajendra Lal Mitra, Notices, Vol. X, pp. 454, 155.
Published with the commentary by J. Kirste of Vienna, at Bombay, 1901. See. Jinaratnakośa, Vol. I, p. 198. "
ETATTOO
Dhātupārāyaṇa
728 No. 78
1875-76 Size — 10 in. by 44 in. Extent — 112 leaves, 17 'lines to a page, 50 letters to a line. Description - Country paper, Devanāgari characters with quarts;
bold, very clear and careful and correct writing. Margins ruled in double black lines and blank squares left in
the centre. Complete. Comes from Delhi. Age -- Samvat 1635. Ends - समर्थितं चेदं धातुपारायणमिति ॥ ग्रंथानं ॥ ६००० ॥ संवत् १९३५ वर्षे
H uauta 8€(?) faalan THITE(?) fordi dermatit II Tí Hag 11
न्यायार्थमञ्जषा
Nyāyārthamañjūņā
500 No. 79
1886-92 Size = 10 ip. by 47 in. Extent — 64 leaves, 16 lines in a page, about 42 letters in a line. Description - Country paper, Devanāgari characters with prstha
mātrās, bold and legible writing. Fairly correct and complete. Square blank spaoe left in the middle of each
page.. Age - Samvat 1657:

Page #107

04
Grammar
Author - Hemahamsagani, who composed the work in Samvat
1515. Subject — A treatise explaining the meaning and use of the several
grammatical maxims or Nyāyas, necessary for the interpretation of grammatical sūtras, according to the School of Hemacandra, the author of Sabdanušāsana. All these Nyāyas are enumerated together, on the first two loaves. They are about 140 in number. Then the author begins
his explanation. Begins -
उरूपाय नमः श्रीमद्हैमव्याकरणाय च ।
श्रीसोमसुंदरगुरूत्तंसाय च नमो नमः ॥१॥ अथ ये तु शास्त्रे सूचिता लोकप्रसिद्धाश्च न्यायास्तदर्थ यत्नः क्रियते॥
स्वं रूपं शब्दस्याशब्दसंज्ञा १ सुसर्वार्धदिक्शन्देभ्यो जनपदस्य २
"..................................
नानिष्टार्था शास्त्रप्रवृत्तिः ५७ एते न्यायाः प्रभुश्रीहेमचंद्राचार्यैः स्वोपज्ञसंस्कृतशब्दानुशासनबृहवृत्तिप्रांते समुचितास्तैरसमुचितास्त्वेते।।
प्रकृतिग्रहणे स्वार्थिकप्रत्ययांतानामपि ग्रहणं १ प्रत्ययाप्रत्यययोः प्रत्ययस्यैव २
यत्राम्यस्क्रियापदं न श्रूयते तत्रास्ति भवंतीपरः प्रयुज्यते ६५ इत्येते पंचषष्टिः पूर्वैः सह द्वाविंशं शतं न्याया ब्यापकाज्ञापकादियुताश्च । भत्तः परं तु ये वक्ष्यते केचियापकादिरहिताश्च ते चामी॥
यदुपाधेर्विभाषा तदुपाधेः प्रतिषेधः १ ...................................
भ्यायाः स्थविरयष्टिप्रायाः १८ एतेऽष्टादशन्यायाः पूर्वैः सर्वैः सह चत्वारिंशं शतं स्तोकस्तोकवतम्या: एकस्त्वयं बहुवक्तव्यः शिष्टनामनिष्पत्तिप्रयोगधातूनां सौत्रत्वाल्लक्ष्यानुरोधाद्वा सिद्धिः ॥ इति श्रीहेमचंद्रव्याकरणस्थन्यायसंग्रहः ।।
श्रीसूरीश्वरसोमसुंदरगुरोर्निश्शेषशिष्याप्रणीगैजेंद्रः प्रभुरनशेखरगुरोर्देदीप्यते सांप्रतं । तच्छिष्याश्रवहेमहंसगणिना श्रीसिद्धहेमाभिधे न्याया व्याकरणे विलोक्य सकलाः संसंगृहीता इमे ॥ १॥
...............
........
..
................
..

Page #108

C. Hemacandra
इह तावत्सुगृहीतनामधेयप्रभुश्रीहेमचंद्राचार्यैः स्वोपज्ञलीस्कृतशब्दानुशासनबृहद्वृत्तिप्रांते सप्तपंचाशन्न्यायाः समुच्चीयंते स्म। तेषां चानित्यत्वमपेक्ष्य व्याख्योदाहरणज्ञापकानामेव प्रज्ञापनी कनीयसी टीका कैश्चित्प्राचीनानूचानैश्चके। सांप्रतं तु पूर्वसमुचितानां सप्तपंचाशतः स्वसमुचितानां च चतुरशीतिन्यायानां सूत्रोद्देशपूर्व व्याख्याप्रयोजनोदाहरणज्ञापकानि यथायोगमनित्यतां तज्ज्ञापकं च प्रत्याययितुमियं न्यायसंग्रहनानो न्यायसूत्रस्य न्यायार्थमंजूषानाम्नी बृहद्वृत्तिर्वितन्यते ।
Ends -
श्रीसूरीश्वरसोमसुंदरगुरोनिश्शेषशिष्याग्रणीगजेंद्रः प्रभुरनशेखरगुरुर्देदीप्यते सांप्रतं । तच्छिष्यावहेमहंसगणिमा न्यायार्थमंजूषिकावक्षस्कार इहातिमोबुधिमितः सन्न्यायरत्नैर्भूतः ॥४॥
श्रीमच्चांद्रकुले पुराऽजनि जगञ्चंद्रो गुरुयंस्तपाचार्यख्यातिमवाप तीव्रतपसा तस्यान्वयेऽजायत । प्रौढः श्रीवरदेवसुंदरगुरुस्तत्पट्टपूर्वागिरेः
शृंगे श्रीप्रभुसोमसुंदरगुरुर्भानुर्नवीनोऽभवत् ॥ ७ ॥ यतः ।
भानोर्भानुशतानि षोडश लसंत्येकन मास्याविने यच्छिष्यास्तु ततोऽधिका अपि महीमुद्योतयंते सदा । तस्याहं चरणावुपासिपि सदा श्रीमत्तपागच्छप
क्षोणीविश्रुतसोमसुंदरगुरोश्चारित्रचूडामणे)॥८॥ भपि च ।
मारिन निवारिता सुरकृता संसूज्य शांतिस्तवं स श्रीमान्मुनिसुंदराभिधगुरुर्दीक्षागुरुमेंऽभवत् । यस्य श्यामसरस्वतीति बिरुदं विख्यातमुर्वीतले गुवीं श्रीजयचंद्रसूरिगुरुरप्याधात् प्रसत्तिं स मे ॥ ९॥ सांप्रतं तु जयंति श्रीरत्नशेखरसूरयः । नानाग्रंथकृतस्तेऽपि पूर्वाचार्यानुकारिणः ॥ १०॥ एतानाचार्यहर्यक्षान् प्रत्यक्षानिव गौतमान् ।
वीतमायं स्तुवे स्फीतश्रीतपागच्छनायकान् ॥ ११ ॥ किं च।
हैमव्याकरणं महार्णवमिव व्यालोड्य मंजूषिकासंपूर्तिप्रमितान्यऽमून्यधिनवं सन्न्यायरत्नानि यत् । तत्सर्व यदवाप्तबोधकणिकासिद्धौषधीजंभितं विद्यासिद्धमिमं हृदि प्रणिदधे चारित्ररत्नं गुरुं ।। १२ ॥

Page #109

2906
Grammar
चिन्मयानां मयाऽमीषामृषीणां सुप्रसादतः । हेमहंसाभिधानेन वाचनाचार्यतायुजा ॥ १३ ॥ श्रीमद्विक्रमवत्सरे तिथितिथौ १५१५ शुक्लद्वितीयातिथौ पूर्वाह्णे मृगलांछने मृगशिरः शृंगाप्रशृंगारिणि । शुक्रस्यानि शुक्रमासि नगरे श्रीसागरेऽहम्मदावादे निर्मितपूर्तिरेष जयताद्ग्रंथः सुधीवल्लभः ॥ १४ ॥
इति श्रीतपागच्छपुरंदर श्री सोमसुंदरसूरिस्वदीक्षागुरु श्रीमुनिसुंदरसूरिश्रीजयचंद्रसूरिप्रमुख श्रीगुरुसांप्रत विजयमानश्रीगच्छनायकपरमगुरुश्रीरत्नशेखरसूरिचरणकमल से विना महोपाध्यायश्री चारित्ररत्नग णिप्रसाद प्राप्त विद्यालवेन वाचक श्री हेमहंसगणिना स्वपरोपकाराय संवत् १५१५ वर्षे ज्येष्ठ सुदि द्वितीयायां निर्मितेयं न्यायार्थमंजूषानाम्नी न्यायबृहद्वृत्तिश्चिरं नंदतात् ॥ लिखितं श्रीवाचकगुणरत्नगणिभिः संवत् १६५७.
Reference — It is published by Harsacandra Bhurabhai, Benares, Vir. Sam. 2437 and also in the Yaśovijayaji Jaina Granthamālā, No. 45, Bhavanagar.
न्यायार्थमञ्जूषा
No. 80
For quotations etc. compare Prof. H. D. Velankar's Descriptive Catalogue of MSS in the BBRAS in four volumes (No. 76)..
Nyāyārthamañjūṣā
408
1871-72
Size - • 107 in. by 4g in.
Extent – 76 leaves, 13 lines to a page, 38 letters to a line. Description – Country paper, Devanāgari characters, bold, but careless, though not very incorrect writing; written with a square blank in the centre. Margins ruled, the last leaf slightly torn off. Complete, but without the enumeration of the maxims at the beginning.
Age – Samvat 1639.

Page #110

C. Hemacandra Ends - श्रीहेमहंसगणिना निर्मितेयं न्यायमंजूषा नाम्नी न्यायरत्नोञ्चयवृत्तिः संपूर्णा
चिरं नंदतात् । आचंद्रार्क ॥ लिखयांचकार । पं. श्रीश्रुतसमुद्रगणिराजविनेयमंडलीमंडनपुरंदरपूज्यपं. विचारसागरगणिपद्मांतेवासिमहोपाध्यायश्रीधर्मसागरगणिशिष्यदर्शनसागरगणिः ॥ संवत् १६३९ वर्षे सूरति बंदरे लिखितोऽयमादर्शः ॥ शुभं भवतु ॥ श्रीसंघस्य ॥
न्यायार्थमञ्जषा
Nyāyārthamañjūsā
274 No. 81
1873-74. Size - 10 in. by 41 in. Extent -- 72 leaves, 15 lines to a page, 48 letters to a line. Description - Country paper. Devanāgarl characters with EHTES
intersperced. Margins ruled in black; blank squares in the centre. The first 14 leaves of the Ms. are written in a different band than the bulk of the Ms., the handwriting being smaller and close, equally clear and carefully and fairly accurate as the rest. Red chalk used. The first two leaves merely enumerate the maxims which are then commented upon in the coup that follows. For all other particulars see No. 500 of 1886-92 (= Serial No.79 above). Complete.
Age - Rather old in appearance. Ends - इति श्रीतपागछनायकप्रभुश्रीसोमसुंदरसूरिशिष्यशिरोमणिमहोपाध्यायश्रीहेम.
हंसगणिकृता श्रीन्यायार्थमंजूषा नाम्नी न्यायबृहद्वृत्तिः संपूर्णा । सूत्रसहितवृत्ति समाप्त ॥ छ॥ कल्याणमस्तु शुभं भवतु ।। छ ।
Laghuvịttyavacūrikā
लघुवृत्त्यवचूरिका No. 82
10
1877-78
Size -10 in. by4t in.
13 [Des. Cat. Vol. II, Pt. II)

Page #111

$98
Grammar
Extent - ( 67+2= ) 69 leaves, 13 lines to a page, 40 letters to a line.
A
Description - Country paper. Devanāgarī characters with पृष्टमात्राs. Bold, careful, and generally accurate writing. Margins ruled in black; square spaces left blank in the centre. Many leaves towards the end glued together, the ink used not being proof against the effects of damp. Fol. 42 omitted in numbering, but fol. 41 as also foll. 43 and 47 numbered twice. Contains the commentary on the af portion from the शब्दानुशासन, i. c. Adhyāyas VI, VII.
Age-Old in appearance.
Author — Dhanacandra.
Subject A commentary called Laghuvṛttyavacurikā on chapters VI and VII of Hemacandra's Sabdānusāsana. It may have been intended as a continuation of the Dhundhika which is also called Laghuvṛttyavacurikā and which perhaps was not carried further than Adhyāya V.
Begins – भई । तद्धितो । तस्यै वृत्यै हितः तद्धितः अण आदिर्यस्य असौ अणादिः ॥ Ends -
• एकार्थाभाव ऐकपद्यं ॥ १९ ॥
अनेन क्लेशलेशेन तथामेथो(?) भवे भवे । प्राणिशस्यसमूहानां व्रजेयमुपकारितां ॥ १ ॥
पंडितधनचंद्रेण लघुवृत्यवचूरिका | स्रुतौद्वृता च (?) गुरौ यः श्रीदेवेंद्रसूरितः || २ ||
इति लघुवृत्त्यवचूरिकायां तद्वितस्य अष्टमः पादः समाप्तः ॥ शुभं भवतु ॥ कल्याणमस्तु ॥ श्री ॥
Colophon The colophon nowhere mentions Dhanacandra as the author but is simply लघुवृत्त्यवचूरिकायां तद्धितस्य प्रथमः पादः ॥ etc. Reference – For other manuscripts see Jinaratnakośa Vol. I, p. 376.

Page #112

C. Hemacandra
99:
लिङ्गनिर्णय
Linganirņaya
762 No.83
1875-76 Size - 94 in. by 47 in. Extent-18 leaves, 17 lines to a page, 48 letters to a line. Description - Country paper. Devanāgari characters with partial
पृष्ठमात्राs; bold, careful and fairly accurate writing. Margins ruled black; red chalk used, blank square in the centre on either side of all the folios. Complete. The Ms. comes from Jeypore.
Age - Rather old in appearance.. Author- Kalyanodadhisuri. Subject - A discussion, in verse form, about the peculiarities of
gender as they are presented in the various Kāndas of
the Lingānuśāsana of the Haima (?) school. Begins - ॐ ॥ सद्गुरुभ्यो नमः॥
ऊर्जस्वलः शांतिजिनोस्तु शश्वत् संघस्य सौख्याय शिवाब्धिचंद्रः । कामार्थविश्राणनपारिजातः कल्याणकांतिः शिवतातिरीशः ॥१॥ श्रीपार्श्वनाथो नवलक्षपूर्वोऽवतात्सदा भक्तिमतः स जंतून् । ..
. स्वक्षारदोषांकनिसूदनाय दिशि स्थितो यं भजते समुद्रः ॥ २॥ नत्वा सद्गुरुपादाब्ज प्रत्यूहन्यूहवारकम् । .
.. लिंगानुशासनं वीक्ष्य लिख्यते लिंगनिर्णयः ॥ ३॥ Ends -
उक्तादम्येऽत्र ये शब्दा यद्यलिंगप्रवर्तिनः ॥ प्रायस्ते तादृशा वाच्या रूढितः स्वधियाऽनिशं ॥ १११ ।। स्वमतालिंगभेदोत्र ज्ञेयः सोन्यमतात्किल ॥ विचार्य धिषणावद्भिः सूरिभिर्दीर्घदर्शिभिः ॥ १२ ॥ लिंगानुशासनाच्छब्दाः प्रक्षिप्ता इह केचन ॥ तदर्थश्च ततो वाच्यः दृष्ट्वा तत्पुस्तकं परं ॥ १३॥

Page #113

100
Grammar
शब्दाः स्वगुणलिंगस्था वर्त्तते येपि केचन । ते गुणि वर्तमानाः स्युस्त्रिषु ज्ञेयाश्च कोविदैः ॥ १४ ॥ लिंगानि कियतां नाम्नां नोक्तानीह प्रमादतः ॥ वाच्यानि तानि विद्वद्भिः स्वयं निर्णीय सद्विया ॥ १५ ॥ सूत्रपाठक्रमेणैव कल्याणोदधिसूरिणा ॥
स्वपरस्मृतये नित्यं लिखितो लिंगनिर्णयः ॥ १६ ॥ ... इति सामान्यकांडोक्तलिंगनिर्णयः समाप्तः ॥ श्रीरस्तु || कल्याणमस्तु
- लेखकस्य ॥ Colophon-इति तार्तीयकांडोक्तः संपूर्णो लिंग निर्णयः ॥
लिखितः स्मृतये नित्यं कल्याणोदधिसूरिणा ॥
स्वमतालिंगभेदोत्र etc. as above ...... दर्शिभिः॥ इति तूर्यकांडोक्तलिंगनिर्णयः समाप्तः॥ (fol. 15b, 1. 12 and 14) अथ पञ्चमकांडान्तलिंगनिर्णयो लिख्यते (fol. 15b, I. 14) Final colophon is इति सामान्यकांडोक्कलिंगनिर्णयः समाप्तः ॥ श्रीरस्तु । कल्याणमस्तु लेखकस्य ॥ (fol. 18b).
लिङ्गानुशासन
Lingānušāsana
No.84
1366 1884-87
Size — 101 in. by 44 in. Extent-3 leaves, 16 lines to a page, about 53 letters to a line. Description - Country paper, Devanāgari characters with partial
पृष्ठमात्राs. Blank spaces in the centre bearing red tilaka -occassionall marginal. Handwriting very clear and legible, fairly accurate and complete. Edges and corners much damaged. Margins carefully ruled in red. In Bhandarkar's Fifth Report for the collection of manuscripts during
1884-87 this manuscript is named Liiganirdesa. Age -The Ms. is old in appearance. Author - Hemacandra.

Page #114

C.
Hemacandra
161
Subject - A metrical treatise on the genders of nouns, divided
___into the following 8 sections:
१ पुलिंग (vv. 17, fol. 1a) २ स्त्रीलिंग (vv. 33, fol. 2a)
३ नपुंसकलिंग (vv. 24, fol. 2b) .
४ पुंस्त्रीलिंग (vv. 12, fol. 2b) ५ पुनपुंसकलिंग (vv. 36, fol. 3b) ६ स्त्रीक्लोब (v. 6, fol. 3b) ७ विलिंग (vv.7, fol. 3b)
6 परलिंग ( fol. 3b) Begins - अहम् ।
पुल्लिंग कठणथपभमयरषसस्स्वन्तर्मिमन लौकिश्तित् ।
ननडौघघौदः कि वेखोऽकर्तरि च कः स्यात् ॥१॥ etc. Ends -
वचनं तु खलतिकादिबह्वाऽत्येति पूर्वपरभूता । स्त्रीपुनपुंसकानां सहवचने स्यात्परं लिंग ॥३॥ नतासंख्या मतिर्बु- दस्मञ्चस्फरलिंगकाः । पदवाक्यमव्ययं वेत्यसंख्यं च तद्बहुलम् ॥ ४॥ निःशेषनामलिंगानुशासनान्प(रि)समीक्ष्य संक्षेपात् ।
आचार्यहेमचंद्रः समभ(द)नुशासनानि लिंगानां ॥५॥
लिंगानि समाप्तानि ॥ in the margin, on fol. 3b. Reforence -- For other Mss of Lingānuśasana see India Office
Catalogue Nos. 813 and 814. The text of this work with the author's commentary, and a German translation is published by R. O. Franke in 1886.
लिङ्गानुशासन
Linganuśāsana No. 85
1400 (a)
1887-91 Size - 12 in. by4h in. Extent - 4 leaves and 7 lines, 13 lines to a page, about 48 letters
to a line.

Page #115

Grammar
102
Description - Country paper, Devanagari characters with us.
Margins ruled in black, blank squares in the centre, use of red chalk. Bold and legible writing, generally correct. The Ms contains two other works, Vägbhaṭālaṁkāra and Vṛttaratnakara with a Vṛtti. Foll. are continuously numbered from 1 to 26. for ends on fol. 5a, line 7.
Age-Samvat 1589.
Begins – श्रीगौतमाय नमः । पुल्लिंगं कटणथपभमय etc.
For all other particulars see No. 1366 of 1884-87. [= Serial No. 84 above].
लिङ्गानुशासन
No. 86
Age
Ends
Lingānuśāsana
322
A. 1882-83
Size 9 in. by 4 in.
Extent-5 leaves, 13 lines to a page, 35 letters to a line. Description-Country paper. Devanagari characters, margin ruled in red and black, and square blank left in the centre: The text is written in a bold hand, careful and fairly correct, and is marked off for . There are besides numerous marginal and interlinear notes. Complete. The folios are somewhat damaged on all the four edges, and thereby the notes also.
-Samvat 1652.
निःशेषनामलिंगानुशासनान्यभिसमीक्ष्य संक्षेपात् ।
आचार्यहेमचंद्रः समदृभदनुशासनानि लिंगानाम् ॥ ५ ॥
इति लिंगानुशासनं समाप्तम् ॥ पंडितोत्तमश्रीउदयरुचिगणिशिष्यमुनि - धर्म्मरुचिनालेखि । संवत् १६५२ वर्षे नवमा दिने बुधवारे व्याघ्रसिंग्रामे ॥
7

Page #116

C. Hemacandra
103
लिङ्गानुशासन
Lingānusāsana
321 No. 87 .
A. 1882-83 Size – 10 in. by 44 in. Extent -7 leaves, 15 lines to a page, 35 letters to a line. Description - Country paper, Devanāgarl characters; bold, careful
but not very correct writing. Margips ruled in red; red
chalk much used. Complete, gives the text only. Age - Not very old in appearance. Ends — parasite higtaraarai faluarinig angalaagui TAIFA NI
लिङ्गानुशासनटीका
Lingānuśāsanaţikā
1367 No. 88
1884-87 Size — 104 in. by 44 in. Extent - 100 leaves, 13 lines to a page, about 43 letters to a line." Description - Country paper, extremely fragile ; Devanāgari charac
ters with prsthamäträs, bold and beautiful writing. Blank spaces in the centres. Sides much worm-eaten, especially the first and the last leaves. No. 62 given to 2 folios (the 2nd noted by the scribe as festa). Much worn out on the right edge, No. on p. 66 has lost one figure, and now only 6 is seen, left side is similarly worn out, but to a less extent. Considerably damaged, accurate and
complete. Age - Is much old in appearance. Author - Hemacandra of the text and also the commentary as
shown by the word Fal45 in the colophon. On fol. 1 a
we find = tru e ITER Raf Thitar:. Subject - A Com. on Hemacandra's Lingānuśāsapa,

Page #117

Grammar
Begins - on fol. Ib
श्रीसिद्धहेमचंद्रव्याकरणनिवेशितानि लिंगानि ।
भाचार्यहेमचंद्रो विवृणोत्यहं नमस्कृत्य ॥१॥ लिंगानुशासनमंतरेण शब्दानुशासनं विकलमिति सामान्यविशेषलक्षणाभ्यां
लिंगमनुशिष्यते । पुंल्लिंगाः कटणथ etc. Ends - इत्येवमादिलिंग शिष्टप्रयोगानुसारेण वेदितव्यम् । तदुक्तमभियुक्तौ ।
वाग्विषयस्य तु महतः संक्षेपत एष लिंगविधिरुतः। यत्रोक्तमत्र सद्भिस्तल्लोकत एव विज्ञेयम् ।। लिंगमशिष्यं लोकोश्रयत्वाल्लिंगस्येति । ब(?)नेता संख्यामतिर्युष्मदस्मञ्चस्फुरलिंगकाः । पदं वाक्यमव्ययं चेत्यसंख्यवतद्बहुलं । र(?)विपुलं ॥ निःशेषनामालिंगानुशासनान्यमिसमीक्षा(? 'क्ष्य) संक्षेपात् ।
आचार्यहेमचंद्रः समभदनुशासनानि लिंगानाम् ॥
इत्याचार्यहेमचंद्रविरचितं स्वोपज्ञलिंगानुशासनविवरणं समाप्तं । Reference-For other Mss. see Jinaratnakosa Vol. I, p. 338,
-
-
लिङ्गानुशासन
Lingānušāsana with सावचूरि
an Avacūri
278 No. 89
1873-73 Size - 101 In. by 44 in. Extent - 11 leaves, 7 larger and 16 smaller lines to a page, 40
and 65 letters to a line. Description-Country paper, Devanagari characters, with prstha.
mäträs; margins ruled in triple red lines; the text is written in the centre in a bold and careful hand, the commentary being thrown on all the four sides of it written in a minute and clear hand - fairly accurate. Square blanks in the text as well as in the body of the अवचूरि. The metres of the verses, the endings of sections and the punctuation strokes are written in red ink,
Complete. The Ms. comes from Bikaner, Age - Samvat 1499,

Page #118

C.
Hemacandra
105
Ends - the Text - इति कलिकालसर्वज्ञश्रीहेमचंद्राचार्यविरचितं लिंगानुशासन
समाप्तं ॥ इति भद्रम् ॥ शुभं भवतु चतुर्विधश्रीसंघस्य ॥ लिखितं श्रीश्रीरोहिण्याम् । संवत् १४९९ वर्षे भाद्रमासे त्रयोदश्यां शनौ वारे॥ The Com. - इति लिंगानुशासनावचूरिः संपूर्णा ॥ श्रीश्रमणसंघस्य
भद्रमस्तु ॥ सीरोहीमहानगरे लिखितम् ॥ Reference - Published with an Avacūri in the Yaśovijayaji Jaina
Granthamala, Benares, 1905.
Published by the Nirnaya Sagar Press, Bombay, in the Abhidhānasaigraha, Saka 1818.
लिङ्गानुशासन
Lingānusāsana with सावचूरि
an Avacūri
279 No. 90
1873-74 Size - 10 in. by41 in. Extent -- 51 leaves, 19 lines to a page, 52 letters to a page. Description - Country paper. Devanāgari characters; bold and
legible writing, generally correct. Margins ruled in red, partial blanks in the centre. The text and the commentary written together, with occasional marginal notes. or corrections on various folios. Complete. The Ms.
comes from Bikaner. Age-Samvat 1718. Ends - इत्याचार्यश्रीहेमचंद्रविरचितं स्वोपज्ञालिंगानुशासनविवरणं समाप्तं ॥ श्रीरस्तु ।।
श्रीः ॥ संवत् १७१८ वर्षे कार्तिक शुक्लत्रयोदश्यां भृगुवारे लिखितेयं प्रतिः वा० सुमतिसिंधुरगणिवराणां शिष्येण पंडितकीर्तिविलासेन श्रीसुभटपुरे ॥
14 [Des. Cab. Vol. II, Pt. II)

Page #119

106
वाक्यप्रकाश
[also called औक्तिक ( or मौक्तिक ? ) ]
No. 91
Size – 101⁄2 in. by 42 in.
-
Extent – 4 leaves, 15 lines to a page, 46 letters to a line.
Description
Grammar
Age – Samvat 1731.
Ends -
Vakyaprakāśa [ or Auktika ]
763 1875-76
-
Country paper. Devanagari characters with partial पृष्ठमात्राs, clean and generally correct writing. Square blanks in the centre; red chalk much used. Complete in 131 verses. The Ms. comes from Surat.
[ Is it possible that औक्तिक ( misunderstood as मौक्तिक ) alone is the name of the original text while वाक्यप्रकाश is only the name of the comm. ?]
Author – Udayadharma, pupil of Ratnasimha.
-
Subject Elementary information about प्रयोगs, कारक, समासs etc. Begins - ॐ श्रीशारदाय (यै) नमः ॥
प्रणम्यात्मविदं विद्यागुरुं श्रीदेववर्द्धनम् ॥ मुग्धबुद्धिप्रबोधार्थमुक्तियुक्तिः प्रतन्यते ॥ १ ॥ द्विधोक्ति (:) प्रध्वरा वक्रा प्रध्वरा कर्त्तरि स्मृता ॥ वक्रा कर्मणि भावे च धातोः साप्यादनाप्यतः ॥ २ ॥
प्राय बहुव्रीहिरयं गुणैर्गुणी यदा समस्तोन्यविशेषणं भवेत् ॥ संख्याद्यपुंस्येकतया पदं द्विगावुपादिपूर्वं तदमंतमव्ययी ॥ १२९ ॥ इत्यादिसमासलक्षणम् ॥
गुरुतपगणगगनांगणतरणि-श्रीरत्नासैहसूरीणां । शिष्याने दमौक्तिकमुदितमुदयधर्मसंज्ञेन ॥ १३० ।।
मुनिगगनशरेन्दु (१५०७) मिते वर्षे हर्षेण सिद्धपुरनगरे || प्राथमिक स्मृतिहेतोर्विहितो वाक्यप्रकाशोयम् ॥ १३१ ॥
इति वाक्यप्रकाशसूत्रं संपूर्णं ॥ छ ॥ संवत् १७३१ वर्षे भासुडसुदि २ दिने इति श्रेयः मु. अनंतचद्रपठनार्थं ॥ छ ॥

Page #120

Ć. Hemacandra
101
Reference — It is published in the Stotraratnākara (Part I) by ..., Venichand Surchand, Mehsana, Sam. 1970 for the Jaina
Śreyaskara Mandala. See Jinaratnakoasa Vol. I, by H.D. Velankar, p. 346.
..
1525
वाक्यप्रकाश
Vakyaprakāśa
229 No. 92
1892-95 Size -10 in. by 4t in. Extent-6 leaves, 11 lines to a page, about 36 letters to a line. . Description - Country paper. Margins ruled in red. Devanāgari
characters. Handwriting bold and legible. Red ink is used for giving metrical strokes. In the margins are written explanatory notes by some student, possibly the
scribe himself. Fairly correct and complete. Age - The age of the Ms. not mentioned but it looks old. At
the end there is a Jaina at which bears the date Samvat
1525. Author - Udayadharma. Subject - An elementary treatise on the structure of sentences, in
127 couplets. Begins - श्री गुरुभ्यो नमः।
प्रणम्यात्मविदं विद्यागुरुं श्रीदेववर्धनं ।
मुग्धबुद्धिप्रबोधार्थमुक्तियुक्तिः प्रतन्यते ॥१॥ etc.. Ends -
गुरुतपगणगगनांगु(? गणतरणि-श्रीरत्नसिंहसरीणां । शिष्याणुनेदमौक्तिकमुदितमुदयधर्मसंज्ञेन ॥ १२६ ॥ मुनिगगनशरेंदुमिते वर्षे हर्षेण सिद्धपुरनगरे ।
प्राथमिकस्मृतिहेतोर्विहितो वाक्यप्रकाशोयं ॥ १२७॥
इति श्रीवाक्यप्रकाशाभिधमौक्तिकं संपूर्णम् ॥ Note - For the name भौक्तिक, see No. 91 above. Reference - See No. 763 of 1875-76 [ = Serial No. 91 above].

Page #121

108
Grammar
वाक्यप्रकाश
Vākyaprakāśa
1370 No. 93
1884-87 Size — 104 in. by 44 in. Extent - 6 leaves ; 11 lines to a page; about 40 letters to a line. Description - Country paper, Devanāgari characters with partial
WHETT, occasional marginal notes. One side slightly worm-eaten - bold and legible writing. Fairly correct and
complete. Note — For the name a few, see• No. 91 above. Age - appears old.
For all other particulars see No. 229 of 1892-95 [ = Serial No. 92 above ). The total number of couplets in this Ms. however is 126 only.
वाक्यप्रकाश
Vākyaprakāśa टब्बासहित
with Țabbā
415 No. 94
1871-72 Size - 10 in. by 44 in. Extent - 6 leaves, 11 lines to a page, 32 letters to a line. Description - Country paper. Devanāgarl characters, bold and
legible writing, fairly accurate. Margins ruled in red. Punctuation strokes, with occasional marginal notes throughout. Slightly injured on the right side margin.
Complete Age -- Samvat 1784.
Author - Udayadharma, pupil of Ratnasimha. Subject - Elementary information about प्रयोगs, कारकड, समासs etc.
The verses of the Sanskrit text are followed by a Gujarati Tabbā.

Page #122

Ć. Hemacandra
10
109 Note - For the name औक्तिक, see No. 91 above. Begins - श्रीगुरुभ्यो नमः ॥
प्रणम्यात्मविदं विद्यागुरुं श्रीदेववर्द्धनम् । मुग्धबुद्धिप्रबोधार्थमुक्तियुक्तिः प्रतन्यते ॥१॥ द्विधोक्तिः प्रध्वरा वका प्रध्वरा कर्तरि स्मृता।
वक्रा कर्मणि भावे च धातोः साप्यादन(?'ना)प्यतः ॥२॥ Ends -
प्रायो बहुव्रीहिरयं गुणैर्गुणी यदा समस्तोन्यविशेषणं भवेत् ॥
संख्याद्यपुंस्त्र्येकतया पदं द्विगावुपादिपूर्व तदमंतमव्ययी ॥२६॥ इति षट्समासलक्षणम् ॥
गुरुतपगणगगणांगणतरणिश्रीरत्नसिंहसूरीणां ॥ शिष्याणुनेदमौक्तिकमुदितमुदयधर्मसंज्ञेन ॥ २६ ॥ मुनिगगनशरेन्दुमिते (१५०७) वर्षे हर्षेण सिद्धपुरनगरे ।
प्राथमिकस्मृतिहेतोर्विहितो वाक्यप्रकाशोयम् ॥ २८ ॥ इति श्रीवाक्यप्रकाशाभिधमौक्तिकम् संपूर्णम् लिखितं च खुशालचंद्रेण बुद्धिविजयस्य पठनाय संवत् १७८४ वर्षे पौष वदि सप्तम्यहनि । शनि
वारे ॥ श्रीरस्तु कल्याणमस्तु श्रेयोस्तु इति भद्रं भूयान्मे ॥ श्री. ..: Reference - Same as No. 763 of 1875-76 [=Serial No. 91 above].
वाक्यप्रकाशः
Vākyaprakasa सटीक
with Commentary
230 No. 95
1892-95. Size-10 in. by4t in. Extent - 12 leaves, 20 lines to a page, about 44 letters to a line. Description -Old Country paper, Devanagari characters. The
original has 18 FTS while the commentary is in the usual
style. The centre of most leaves left blank. Bold and ..... . legible hand-writing. Fairly correct and complete. .:. Age -Not mentioned, but the Ms. seems to be old. The work
was composed in Samvat 1507 and its gloss in Samvat 1580.

Page #123

Grammar
Author -- Of the text Udayadharma.
of the commentary Haryakula Pandita, pupil of Vinaka
süriśvara. Subject - See No. 229 of 1892-95 [ = Serial No. 92 above ). Begins — Text - same as 229 of 1892-95 [= Serial No. 92 above ). Com. - stafiSGEHIGA siturault S EAT:
बालानां बुद्धिबोधार्थ मौक्तिक्तं विवृणोम्यहं ॥ TAPAHTU: stain suretla etc. Ends — Text - same as 229 of 1892-95 [ = Serial No. 92 above ).
Com. — fa apua (Atlanten te sigurt i 2400 वर्षे तपागच्छाधिपतिश्रीहेमविमलसूरीश्वरशिष्येण हर्षकुलपंडितेन कृता ।। Then follows some detached writing by the scribe following the old idea that one must never end with
the end of the work but write something more. Note - For the name of, see No. 91 above. Reference - Same as above.
वाक्यप्रकाश
Vākyaprakasa सटीक
with commentary
531 No. 96
1886-92 Size -- 94 in. by 7 in. Extent – 14 leaves, 22 lines in a page, about 38 letters in a line. Description - Country paper. Devanāgari characters, bald and
, legible writing, fairly correct. Complete. The text written
in the middle with the commentary above and below. Author - Udayadharma, pupil of Ratnasimhasari, who composed
the work in Samvat 1507. The work is also called
Auktika (or Mauktika?)'. The author of the Com. is not known.

Page #124

C. Hemacandra
Subject A short elementary treatise on grammar.
Begins - Text -
Com.
Ends - Text - -इत्यादि समासलक्षणं ।
'Com.
Note
प्रणम्यात्मविदं विद्यागुरुमक्रूरज्ञानदं । मुग्धबुद्धिप्रबोधार्थमुक्तियुक्ति प्रतम्यते ॥ १॥ द्विवोक्तिः प्रध्वरा वक्रा प्रध्वरा कर्तरि स्मृता । वा कर्मणि भावे च धातोः साप्यादनाप्यतः ॥ १ ॥ श्रीमद् सुकुंदमावस्य श्रीगुरूणां प्रसादतः । बालानां बुद्धिबोधार्थमौक्तिकं विवृणोम्यहं ॥ १ ॥
-
गुरुतपगणगगनांगणतरणिश्रीरत्नसिंहसूरीणां । शिष्याणुनेदमौक्तिकमुदितमुदयधर्मसंज्ञेन ॥ मुनिगगनशरेंदुमिते १५०७ वर्षे हर्षेण सिद्धपुरनगरे । प्राथमिक स्मृतिहेतो विहितो वाक्यप्रकाशोषं ॥
इति श्रीवाक्यप्रकाशं सूत्रं संपूर्णमगात् ।
-
- इति श्रीवाक्यप्रकाशाभिधौक्तिकस्य टीका संपूर्णा ॥
षट् ( दं) वस्वेंदुमवर्षसंज्ञे विश्वांशुषट्पर्वतचंद्रशाके । मूढप्रधान्यां प्रतिक्षिप्तयंत्याः विद्वज्जनानां हृदि तुष्टतायाः ॥ १ ॥ For the name औद्धिक, see No. 91 above.
Af
वाक्यप्रकाश
सावचूरि
No. 97
Size - 94 in by 42 in.
Extent — 22 leaves, 19 lines to a page, about 40 letters to a line.
Description
all
Vākyaprakāśa with Avacuri
280 1873-74
Country paper. Devanagari characters. Bold, legible and correct writing. Margins carefuly ruled. The text is given in the centre and the commentary on both sides as usual, red chalk much used. Complete. The Ms, comes from Bikaner.

Page #125

12
Grammar
Age - Samvat 1729. Author - Text- Udayadharma.
Avacāri - Jinavijaya.
Beginning and End of the text same as above. Begins -Avacāri -नमः सिद्धेभ्यः ॥
श्रीमद्देवगुरूणां पदकमलं समभिनम्य बहुभक्त्या ॥
कांचिल्लिखामि वात्तां सुगमां वाक्यप्रकाशंस्य ॥ १॥ . Ends - Avacāri - इति समासः षडलक्षणं ज्ञातव्यमिति ॥ २६ ॥
मथ प्रशस्तिः ॥
युगनिधिकायशशांक( १६९४ )प्रमिते वर्षे च माधवे मासे ॥ विशदे पक्षेष्टम्यां राजद्रंगे रमायुक्ते ॥१॥ श्रीकीर्तिविजयवाचकपदकजसेवानुभावतश्चक्रे ॥ :
वाक्यप्रकाशवार्ता जिनादिविजयेन शिशुनेयं ॥२॥ इति वाक्यप्रकाशस्यावचूरिः संपूर्णाः ॥ श्रीरस्तु ।। संवत् १७२९ वर्षे फाल्गुनमासे कृष्णपक्षे १३ गुरुवारे लिषीतमिदं सकलपंडितशिरोरत्नायमानपंडितश्री १०९ श्रीदेवविजयगणिसुशिष्यपंडितश्री ५५ श्रीमानविजयगणिसुशिष्यसकलवाचकसभाअंगारहारमहोपाध्याय श्री १०२५ श्रीअमृतविजयगणिशिष्यपंडितश्रीश्रीश्री ३५ श्रीमुक्तिविजयगणिशिष्यपायरजरेणुसमानगणिविमल विजयेन लेषकपाठकयोश्चिरं जयतः ॥ छ । श्री। लिपीकृतं श्रीसकंदरपुरे॥
श्री॥ Note- For the name औक्तिक, see No.91 above.
Reference -See Jinaratnakosa Vol. I, p.346.
(हेम)व्याकरणदुण्ढिका (Haima)Vyakaranadhundhika
1379 No. 98
1884-87 Size — 101 in. by 41 in. Extent - 49 leaves, 17 lines to a page, about 64 letters to a line. Description - Country paper, Devanāgari characters with occasional
TEHITTS- very clear and legible writing. Margins ruled in red, square blank spaces, fairly accurate and complete (?),

Page #126

C. Hemacandra
Age-Is old in appearance. Author - Hemacandra.
Subject - A treatise on grammar - apparently an Avacūrikā or
commentary on the Laghuvętti on Hemacandra's Sabdamusāsana. The sixth पाद i.e. II. 2. ends on fol. 49a.
Begins -
नत्वा श्रीसारदां देवीमात्मनः स्मृतिहेतवे । श्रीमदव्याकरणस्येयं लिख्यते दुढिका मया ॥१॥
भई ॥
प्रणम्य परमात्मानं श्रेयः शब्दानुशासनं ।
भाचार्यहेमचंद्रेण स्मृत्वा किंचित्प्रकाश्यते ॥ णमं प्रव्हत्वे णम् । पाठे धात्वादेर्णो नः । नामधातोः पूजार्थः प्रपूर्वः
प्रणमनपूर्व | etc. Ends - The Ms. abruptly ends with -
ई भागमः । सिव् परस्मैसमानस्यानिटि ॥ नै। व्युह छ्युह थन्यु । मद्यतथतासिव् । नामिनोथ - The only other Ms. of this work No. 770 of 1875-76 [ = Serial No. 99 below] belongs to the Collection of Dr. Bühler - see his report XLIX. That Ms. has no proper ending or any parfear at the end. The various colophons are : 5b-प्रथमाध्यायप्रथमपादः समाप्तः 8b- इत्याचार्यश्रीहेमचंद्रविरचितायां लघुवृत्तौ प्रथमाध्यायस्य द्वितीयः
पादः ॥ 14a -प्रथमस्याध्यायस्य तृतीयः पादः ॥ 21b-प्रथमोध्यायः समाप्तः ॥ 36a-द्वितीयाध्यायस्य प्रथमः पादः ।। 48a - इति ढुंढिकायां षष्ठः पादः ॥
[Des. Cab. Vol. II, P
A
]

Page #127

Grammar
(हैम)व्याकरणदुण्डिका
(Haima)vyakarana
dhundhikā
770 No. 99
1875-76 Size - 11 in. by 6 in. Extent - 198 leaves, 11 lines to a page, 35 letters to a line. Description - Country paper. Devanagari characters, neat and
legible writing. Quite a new copy, compared with the original and corrections marked in pencil. Margins ruled in red. Incomplete, going down as far as IV. 4.99 (in the
Ms. numbered 97). Procured from Pathan. Age - New copy. Author -?
Begins - ॐ॥श्रेयः श्रेणिसंपादुकेभ्यः सद्गुरुपादुकेभ्यः सदास्तु नमः॥
नत्वा श्रीसारदा देवीमात्मनः स्मृतिहेतवे ।
श्रीमद्वयाकरणस्येयं लिख्यते ढुंढिका मया ॥१॥ अहं ॥णमं प्रव्हत्वे शब्दे णम् । पाठे धात्वादेो नः । इति णस्य नः । धातोः
पूजार्थ० प्रपू० प्रणमनं पूर्व प्रणम्य प्राक्काले इति तवा प्र० etc. Ends - मुचादि ।। मुच आदिर्येषां ते मुचादयः तृफश्च हफश्च गुफश्च शुभश्च उभ्च मु०
भू तस्य । मुचूंती मोक्षणे मुच् पिशत् अवयवे तृ फm फत् तृप्लौ तृफूडफ -here abruptly ends the Ms. The various colophons are :11b-लघुवृत्तिचूर्णिकायां प्रथमः पादः समाप्तः ॥ 19b इति लघुवृत्तौ अवचूरिकायां द्वितीयः पादः॥ 32a इति तृतीयः पादः समाप्तः॥ 47a चतुर्थः पादः॥ 70a इति द्वितीयाध्यायस्य प्रथमः पादः॥ 78a इति लघुवृत्त्यवचूरिकायां द्वितीयाध्यायस्य द्वितीयः कारकपादः समासः॥ 87a ................................"तृतीयः पादः ॥ 98b .............. .................."ष्टमः पादः॥ 114b-तृतीयाध्यायस्य प्रथमः पादः ।। 129b इति लघुवृत्त्यवचूरिकायां तृतीयाध्यायस्य द्वितीयः पादः समाप्तः॥ 138b तृतीयस्याध्यायस्य तृतीयः पादः॥ 151a ............................. "चतुर्थः पादः समाप्तः।।

Page #128

C. Hemacandra
115
163b चतुर्थाध्यायस्य प्रथमः पादः ॥ 174b ......................द्वितीयः ....... || 188a ..................."तृतीयः ....." ||
शब्दमहार्णवन्यास
Sabdamahārņavanyāsa
- 1406 No. 100
1887-91 Size - 104 in. by 44 in. Extent - 45 leaves, 13 lines to a page, about 48 letters to a line. Description -Country paper. Devanagari characters with पृष्ठमात्राs,
bold and legible writing, fairly accurate. Margins ruled in black, square blanks in the centre. The left hand lower corner is slightly worm-eaten. Not complete, as it contains
only the fourth Pāda of the third Adhyāya. Age - The Ms. has not a very old appearance. Author - Hemacandra of the Brhadvrtti; the com. is anonymous. Subject - This is a hitherto quite unknown commentary on
Hemacandra's Brhadvrtti. Begins - अहं ॥ गुण्पौ ॥ अनिर्दिष्टार्थत्वादिति । अर्थविशेषस्यानिर्देशादित्यर्थः ।
स्वार्थ इति प्रकृत्यार्थ इत्यर्थः । गोपायतीति । गुपौ रक्षणे ॥ धूप संतापे । विछत् गतौ । पणि व्यवहारस्तुत्योः। पनि स्तुतौ । तत आयप्रत्ययः। अन्य
इति जयदित्यप्रभृतयः। तदुदाहरति । शतस्य पणत इति ॥ etc. Ends -- क्वचिन्न भवतीति । असिश्छिन्न(? नत्तीत्यर्थछेद्यद्रव्यानुप्रवेशलक्षणया करस्थ
क्रियया कर्तुरेकक्रियत्वेपि क्वचिद्रहणान्न शिक्यात्मनेपदानि भवंति । इत्याचार्यश्रीहेमचंद्रविरचिते स्वोपज्ञतत्त्वप्रकाशिकाप्रकाशे शब्दमहार्णवन्यासे तृतीयाध्यायस्य चतुर्थः पादः॥ ब॥ ग्रंथाग्रं० १५९० ॥ ॥ शुभं भवतु ॥ मंगलमस्तु ॥ This commentary is different from the Tattvaprakāśikā-tikā by Padmanābha noticed by Bühler in his Catalogue (IV. 16) of Mss. in the Private Libraries of Gujarat. The सिद्धशब्दार्णव, No.466 of 1882-83, is not grammar but कोश.

Page #129

116
Grammar
शब्दानुशासनवृहद्वृत्ति
Śabdānušāsanabshadvștti
No. 101
283 1873-74
Size - 104 in. by 44 in.
Extent - 404 leaves, 21 lines to a page, 45 letters to a line.
....
Description - Country paper. Devanāgari characters, clear, careful
and legible writing, generally correct. Ruled in bold red lines, red chalk used except for the last few leaves. A short lacuna occurs on foll. 5a and a few more here and there. Folio 282 is written on one side only. The margins contain pencil notes, giving the number of the sūtras, probably at the hands of Dr. Kielhorn who used the Ms. for a long time. There are also occasional marginal notes by the scribe himself. The first 240 leaves belong to a scribe different from that for the remaining portion. The Adhyāyas had a separate paging given in the corners, but a later hand has numbered all the leaves consecutively. Contains the first seven Adhyāyas complete. The Ms. comes from Jodhpur.
Age – The Ms. does not appear to be very old.
Author - Hemacandra.
Subject -The larger or Bțhat commentary on the author's own
Sabdānuśāsana-sūtras, as distinguished from the smaller or Laghu-Vrtti, which is also ascribed to Hemacandra. Each Adhyāya is followed by a verse in praise of the author's patron and his family. These will be found collected a little below. The Ms. before us does not give verses from 21-25 and only the last two words of 28th. These have been supplied from other Mss.
Begins -
प्रणम्य परमात्मानं श्रेयः शब्दानुशासन । भाचार्यहेमचंद्रेण स्मृत्वा किंचित्प्रकाश्यते ॥

Page #130

C. Hemacandra
Ends -
अहं ॥ अहं इत्येतदक्षरं परमेश्वरस्य परमेष्ठिनो वाचकं सिद्धचक्रस्यादिबीजं सकलागमोपनिषद्भूतमशेषविघ्नविघात - [ निम्न ] मखिलदृष्टादृष्टफलसंकल्पकल्प
मोपमा(शास्त्राध्यय ) नाध्यापनावधि प्रणिधेयं ॥ प्रणिधानं चानेनात्मनः सर्वतः संभेदस्तदभिधेयेन शा ( चा ) भेदः ॥ वयमपि चैतच्छास्त्रारंभे प्रणिदमहे । अयमेव तात्विको नमस्कार इति ॥ सिद्धिः स्याद्वादात् ॥ स्यादित्यव्ययमनेकांत etc.
- उत्सर्गादपवादः । अपवादात्कचिदुत्सर्गोपि । नानिष्टार्था शास्त्रप्रवृत्तिरिति ॥ इत्याचार्यश्रीहेमचंद्रविरचितायां सिद्धहेमचंद्राभिधाना (यां) स्वोपज्ञशब्दानुशासनवृत्तौ सप्तमस्याध्यायस्य चतुर्थः पादः ॥ कालिमानं तनोति ॥ २८ ॥
छ ॥
117
The verses given at the end of the several are collected below. ( They are also given in Dr. Bühler's " Ueber das Leben Jaina mönches Hemacandras " Notes).
हरिरिव बलिबंधकर स्त्रिशक्तियुक्तः पिनाकपाणिरिव । कमलाश्रयश्च विधिरिव जयति श्रीमूलराजनृपः ॥ १ ॥ पूर्वभवदारगोपीहरणस्मरणादिवज्ज्वलितमन्युः । श्रीमूलराजपुरुषोत्तमोवधीहुर्मदाभीरान् ॥ २ ॥ चक्रे श्रीमूलराजेन नव ( : ) कोपि यशोर्णवः । परकीर्त्तिश्र (ख) वंतीनां न प्रदेशमदत्त यः ॥ ३ ॥ सोत्कंठमंगलगनैः (णैः) कचकर्षणैश्च वक्त्राब्जचुंबन [न] रदक्षतकर्मभिश्च । श्रीमूलराजहतभूपतिभिर्विलिप्सुः
संख्ये च खेपि च शिवाश्च सुरस्त्रियश्च ॥ ४ ॥ प्रवृज्जातेति हे भूपा मा स्म त्यजत काननम् । हरिः शेतेऽत्र न त्वेष मूलराजमहीपतिः ॥ ५ ॥ मूला शू ( ? ) यते शास्त्रे सर्वकल्याणकारणं । अधुना मूलराजसु (स्तु) चित्र (त्रं) लोकेषु गीयते ॥ ६ ॥ मूलराजासिधारायां निमग्ना ये महीभुजः । उम्मजंतो विलोक्यंते स्वर्गगंगाजलेषु ते ॥ ७ ॥ श्रीमूलराजक्षितिपस्य बाहुर्बिभर्त्ति पूर्वाचल शृंगशोभां । संकोचयन्वैरिमुखांबुजानि यस्मिन्नयं स्फूर्जति चंद्रहासः ॥ ८ ॥
असंरब्धा अपि चिरं दुःसहा वैरिभूभृताम् । चंडाश्चामुंडराजस्य प्रताप शिखिन ( : ) कणाः ॥ ९ ॥ श्रीमदुर्लभराजस्य प्रतापः कोपि दुःसहः 1
प्रसरवैरिभूपेषु दीर्घनिद्रामकल्पयत् ॥ १० ॥
-

Page #131

118
Grammar
श्रीदुर्लभेश घुमणेः पादा सुषुविरे न कैः । लुलद्भिर्मेदिनी पालैर्वालिखिल्यैरिवाग्रतः ॥ ११ ॥ प्रतापतपनः कोपि मौलराजेर्नवोभवत् । रिपुत्रीमुखपद्मानां न सेहे यः किल [:] श्रियं ॥ १२ ॥ कुर्वन्कुंतलशो ( शैथिल्यं मध्यदेशं निपीडयन् । अंगेषु विलसन्भूमेर्भर्त्ताभूद्भीमपार्थिवः ॥ १३ ॥ श्री भीमपृतनोत्पातरजोभिर्वैरिभूभुजाम् । महो चित्रमवर्धत ललाटे जलबिंदवः ॥ १४ ॥ कर्ण च सिंधुराजं च निर्जित्य युधि दुर्जयम् । श्री भीमेनाधुना चक्रे महाभारतमन्यथा ।। १५ ।
दुर्योधनोर्वीपतिजैत्रबाहुर्गृहीत चेदीश करो ऽवतीर्णः । अनुग्रहीतुं पुनरिंदुवंशं श्रीभीमदेवः किल भीम एव ॥ १६ ॥
अगणित पंचेषुबलः पुरुषोत्तमचित्तविस्मयं जनयन् । रामोल्लासन मूर्तिः श्रीकर्णः कर्ण इव जयति ॥ १७ ॥
अकृत्वासननिर्बंधमभित्वा पावनीगतिं । सिद्धराजः परपुरःप्रवेशवसितां ययौ ॥ १८ ॥
मात्रयाध्यधिकं किंचिन्न सहते जिगीषवः । इतीव त्वं धरानाथ धारानाथमपाकृथाः ॥ १९ ॥ क्षुण्णाः क्षे(क्षो) णिभृतामनेककटका भग्नाथधारा ततः (१) कुंठः सिद्धपतेः कृपाण इति रेमा मंसत क्षत्रियाः । भारूढप्रबलप्रतापदहनः संप्राप्तधारश्चिरात् पीत्वा मालवयोषिदश्रुसलिलं हंतायमेधिष्यते ॥ २० ॥
श्रीविक्रमादित्यनरेश्वरस्य स्वया न किं विप्रकृतं नरेंद्र | यशांस्यद्दाषीः प्रथमं समंतात् क्षणादनांक्षीरथ राजधानीं ॥ २१ ॥
मृदित्वाद कंडुं समरभुवि वैरिक्षितिभुजां
भुजादंडे बद्धा कठिननवखंडां वसुमतीं ।
देवं साम्राज्ये विजयिनि वितृष्णेन मनसा यशो योगीशानां पिबसि नृप तत्केन सदृशं ॥ २२ ॥
जयस्तंभात्सीमन्यधिजलधिवेलं निहितवान्
वितानैर्ब्रह्मांड श्रुविगणगरिष्ठै पिहितवान् । यशस्तेजोरूपेरलिपत जगत्यर्धघुसृणैः कृतो यात्रानंदो विरमति न किं सिद्धनृपतिः ॥ २३ ॥
भूमिं कामगवि स्वगोमयरसैरासिंच रन्नाकरा - मुक्ता स्वस्तिकमा तनुध्वमुडुप त्वं पूर्णकुंभीभव |

Page #132

C. Hemacandra
19
धृत्वा कल्पतरोर्दलानि सरलैदिग्वारि(! र)णास्तोरणाज्याधत्त स्वकरैर्विजित्य जगतीं नन्वेति सिद्धाधिपः ॥ २४ ॥ लब्धलक्षा विपक्षेषु विलक्षास्त्वयि मार्गणाः | तथापि तव सिद्धेद्र दातेत्युत्कंधरं यशः ॥ २५ ॥ उत्साहसाहसवता भवता नरेंद्र धाराव्रतं किमपि तद्विषमं सिषेवे । यस्मात्फलं न खलु मालवमात्रमेव श्रीपर्वतोपि तव कंदुककेलिपात्रं ॥ २६ ।। भयमवि( वनि ? )पतींदोमा(र्मा )लवेंद्रावरोध. स्तनकलशपवित्रां पत्रवल्ली लुनातु । कथमखिलमहीभृन्मौलिमाणिक्यभेदे घटयति पटिमानं भनधारस्तवासिः ॥ २७ ।। क्षितिधर भवदीयैः क्षीरधारावल: रिपुविजययशोभिः श्वेत एवासिदंडः । किमुत कवलितास्त्रैः कज्जलैर्मालवीनां परिणतमहिमानं कालिमानं तनोति ॥ २८ ॥
शब्दानुशासनबृहवृत्ति
Śabdānusāsanabrhadvịtti
238 No. 102
1892-95 Size - 10 in. by 47 in. Extent-67 leaves, 15 lines to a page, about 48 letters to a line, Description - Country paper. Devanāgari characters with TEHTIS.
The central part of every page left blank. The first and the last few leaves seem to be rather new, although the handwriting looks alike. Margins ruled. Bold and legible hand. Correct. Incomplete, containing Adhyaya I and
Padas (i) and (ii) of the 2nd. Age - Seems to be not very old. Author - Hemacandra. Subject - A larger gloss (as distinguished from the लघुवृत्ति) of the
author on his own शम्दानुशासन.

Page #133

Grammar
Begins - है। ..:- प्रणम्य परमात्मानं श्रेयःशब्दानुशासनम् ।
भाचार्यहेमचंद्रेण स्मृत्वा किंचित्प्रकाश्यते ॥१॥ महंम् । महमित्येतदक्षरं परमेश्वरस्य परमेष्टिवाचक्रं सिद्धचक्रस्यादिवीज सकलागमोपनिषत्कभूतमशेषविघ्नविघातनिधूम खिलदृष्टादृष्टफलसंकल्पकल्प
दुमोपममाशास्त्राध्ययनाध्यापनावधि प्रणिधेयं etc. Ends - संख्योपादानव्यवस्थानुसतव्या । इत्याचार्यश्रीहेमचंद्रविरचितायां सिद्ध
हेमचंद्राभिधानस्था(? 'वो)पज्ञशब्दानुशासनवृत्तौ द्वितीयस्याध्यायस्य
द्वितीयपादः समाप्तः। Reference -No.9 of 1877-78 (=Serial No. 108 below).
शब्दानुशासनबृहद्वृत्ति
Sabdānusāsanabrhadvịtti
1408 No. 103
1887-91 Size - 104 in. by 44 in. Extent - (254-1= ) 253 leaves, 18 lines to a page, 62 letters to . . . . a line. Description - Country paper. Devanagari characters with पृष्ठमात्राs.
Clear, legible and generally correct handwriting. Margins ruled in red, red chalk used; square spaces left blank in the centre. Contains the first seven Adhyāyas. Complete
except for the loss of the first leaf. Age - Samvat 1486. Author - Hemacandra. Begins on fol: 29 - अनुस्वारविसौं । अकारावुच्चारणाौँ । अं इति नासिक्यो
. वर्णः॥ Ends - इत्याचार्यश्रीहेमचंद्रविरचितायां सिद्धहमचंद्राभिधानस्वोपज्ञशब्दानुशासन
वृत्तौ सप्तमस्याध्यायस्य चतुर्थः पादः समाप्तः ॥ शुभं भवतु श्रीसंघस्य । नमः श्रीसर्वज्ञाय ॥ सं० १४८६ वर्षे ज्येष्ठ सुदि १० सोमे लिखितमस्ति ॥ मिति भद्रं॥

Page #134

Age
Begins
Ends
शब्दानुशासनबृहद्वृत्ति
No. 104
Size- 101 in. by 41 in.
Extent 99 leaves, 17 lines to a page, 58 letters to a line.
Description
Old country paper. Devanagari characters with ч. Very careful and legible writing. Corrections made and omissions supplied in the margins. Red and yellow powders used. Margins ruled in red. Square spaces left blank in the centre. The colophons written in red ink. Contains complete Adhyāyas VI and VII only. -The Ms. is old in appearance.
C
C. Hemacandra
शब्दानुशासनबृहद्वृत्ति No. 105
Siz
121
Sabdanusāsanabṛhadvṛtti
-
287b
1880-81
ॐ ॥ भांडंहीं ॥ श्रीवीतरागाय ॥ भर्हम् ॥ तद्धितोऽणादिः ॥ भणादिप्रत्ययो य इत ऊर्ध्वं वक्ष्यते स तद्धितसंज्ञो विज्ञेयः ।
-
. नानिष्टार्था शास्त्रप्रवृत्तिरिति ॥ इत्याचार्य श्रीहेमचंद्र विरचितायां सिद्धहेमचंद्राभिधानस्वोपज्ञशब्दानुशासनबृहद्वृत्तौ सप्तमस्याध्यायस्य चतुर्थः पादः ॥ सप्तमाध्यायः ॥ क्षितिधवभवदीयैः etc. - ॥ शुभं भवतु ॥ श्री ॥ श्रीश्रीश्रीतपागछनायकसोमसुंदरसूरि ॥
Sabdanusasanabṛhadvṛtti
10 in. by 4 in.
Extent (161-7-) 154 leaves, 19 lines to a page, 64 letters to a line. Description - Old country paper. Devanagari characters with 8. Very clear and legible writing generally correct. Numerous marginal notes and emendations in very small writing. Margins carefully ruled, square blanks in the centre. First seven leaves missing; otherwise contains complete Adhyayas I-V. This Ms. together with the above numbered 287b. are not in the original list for 1880-81, 16 [Des. Cat. Vol. II, Pt. II]
287a
1880-81

Page #135

122
Age Much old in appearance.
Begins
- fol. 8a पि ह्रस्वः क्रियते । समानानामित्येव ||
Ends
-- न तदर्थार्थेषु अतादर्थ्यार्थमक्रियोपपदार्थं चेदं प्रस्तूयत इति ॥ इत्याचार्यश्रीहेमचंद्र०... पंचमस्याध्यायस्य चतुर्थः पादः पंचमोध्यायः समाप्तः ।। क्षुण्णाः क्षोणिभृतामनेक etc. ॥
शब्दानुशासनबृहद्वृत्ति
No. 106
Size - 10 in. by 4 in. Extent
Description
Grammar
Size -
Extent
Age Not very old in appearance.
शब्दानुशासन (बृहद् ) वृत्ति
No. 107
263 leaves, 15 lines to a page, 52 letters to a page.
Country paper. Devanagari characters with gas. Bold and clear handwriting, fairly accurate. Margins ruled in black; square blanks in the centre. Red chalk sparingly used. The left hand upper side of the first ten leaves slightly broken off. Numerous marginal notes in the earlier part. Contains the Vṛtti from the beginning to Adhyaya III. 3. 27 and from VI. 1. 57 to the end of the 7th Adhyaya. The intervening portion (foll. 143-262) is missing. Fol. 264 damaged and very much older in appearance than the rest of the Ms. Foll. 5, 6, numbered twice. Finished but incomplete.
14 in. by 1 to 2 in.
Śabdānuśāsanabṛhadvṛtti
186
1881-82
Sabdanuśāsana (bṛhad) vṛtti
64
1880-81
178-1= 177 leaves, 2 to 5 lines to a page, 38 letters to a
line,

Page #136

C. Hemacandra
123
Description - The Ms. is written on tough palm-leaves, all of which
have been eaten away on the right handside. Written in bold, careful and generally correct Devanāgari with TATTS. Written on both sides of a central blank space having red tilaka and a hole for the string to pass through. The leaves are numbered with the usual letters on the left hand side, 1, 2, 3 being denoted by ordinary numerals. Fol. 153 is missing. Goes down from the beginning to the
end of the first Pāda of the 2nd Adhyāya. Age - Not specified. Ends — ritaręHİZ*•*•*** 919727oCigarea factorpatiserie
TOTA: 978: 11 arquiala & TUI HI HA ... 1
.............Tarafa: 11 शुभं भवतु लेखपाठकयोः॥
end 9
TIETANEELIST Śabdānuśāsanabrihadvrtti
Dhundhikā No. 108
1877-78 Size - 104 in, by 44 in. Extent – 406 leaves, 13 lines to a page, 54 letters to a line. Description - Country paper. Devanāgari characters with 78H1TTS.
Clear and legible writing, generally correct. Some of the lines, however, are effaced probably during the attempt to separate leaves stuck together. The first few leaves slightly torn in the upper side. Margins carefully ruled in black; square blanks in the centre; red chalk very
sparingly used. Contains the com. from the beginning i to the end of V. 4. Age — Samvat 1685 and not 1605 as given in the previous list.

Page #137

124
Grammar
Author - Regarding the authorship of the Dhundhikā considerable
doubt still exists. Many Mss. ascribe it to Hemacandra himself and it is so given in the Catalogus Catalogorum and other Reports. This is probably an error. True, the name of Hemacandra occurs in the Colophons of this as well as others Mss.; but it is as an author of the Brhadvrtti and not directly of the Dhundhikā itself. The name of the commentary is equally open to doubt. In the present Ms. the work is called either Avacūrikā or Vivarana, while the left hand margin of each leaf gives the name to co go. Besides this we have other Mss. going by the name Dhundhikä and occasionally calling themselves such or अवचूर्णिका, लघुवृत्त्यवचूरिका etc. On comparison all these Mss. agree in most respects, the only difference being a more amplified or a curtailed quotation and explanation of Sūtras quoted for purposes of reference. One of these Mss. called both Dipikā or Dhundhikā, and agreeing with most of these in contents is definitely assigned to Srijipasāgarasūri, and it is very probable that most of the works calling themselves Dhundhikā or some times Avacūrikā are his work directly or indirectly. None of the Mss. hitherto known carry the work beyond Adhyâya V. There is a Ms, also called Laghuvíttyavacūrikā which confines itself to Adhyāyas VI and VII only; but this Ms. is definitely ascribed to Dhancandra. He may have
completed the work left incomplete by his predecessor. Subject - The object of these so called Dhundhikās is to take the
various Sūtras in order, to explain them word by word, and in the majority of cases to quote instances of its application step by step by the help of other preceding
sūtras. Begins - U PUTAT RATEHTÄTENTIE II 9 gol 97 alá grafar gret
द्यर्थमिति प्रः क्वचित् । डथ० अ० डित्यंतस्वरादेः । आलोप्रणमः । प्रव्हत्वे णम् पाठे नम्। धातो. पूजार्थ० प्रपू० प्रणमनं पूर्व प्रणम्य प्राक्काले क्त्वा ॥ etc. The various colophons found in the Mss. are : 8a- इत्याचार्यश्रीहेमचंद्रविरचितायां बृहद्वृत्तौ प्रथमस्याध्यायस्य प्रथमः
41:11

Page #138

tas
72a
c. Hemacandra 12b - इत्याचार्य. वृहद्वृत्तौ -द्वितीयः पादः॥ 24a - इत्याचार्य० बृहवृत्तौ -तृतीयपादविवरणं समासं ॥ .. 34b - प्रथमाध्यायस्य चतुर्थः पादः समाप्तः॥ 54a - इत्याचार्य - बृहद्वृत्तेश्चतुथापा(?) द्वितीयः पादः (१)॥
पष्ठः पादः॥ 90a - द्वितीयस्याध्यायस्य तृतीयपादसमाप्त ॥ --- .. 106a - इत्याचार्य - बृहद्वृत्तौ द्वितीयाध्यायस्य चतुर्थः पादः द्वितीयो
ध्यायः संपूर्ण ॥ 135a - इत्याचार्य० बृहद्वृत्तौ चतुष्कस्य नक्मः पादः ॥ 163a – इत्याचार्य रचितायां सिद्धहेमचंद्राभिधानस्वोपज्ञशब्दानुशासन
वृत्तौ तृतीयस्थाध्यायस्य द्वितीयपादस्याव(चू)रिका
संपूर्णा ॥ 180b - इति श्रीसिद्धहेम ब्या० बृ० वृत्तौ तृतीयस्याध्यायस्य तृ० पा०
समाप्त
202a - इति श्रीसिद्धब्याकरण बृ० बृ० तृतीयस्याध्यायस्य च० पा०
समाप्त ॥ 229b -- इति श्रीसिद्धव्या वृ० वृ० चतुर्थस्याध्यायस्य प्र० पा० समात ॥ 254b - इति श्रीसिद्धहेमव्या० ऋ० वृ० चतुर्थस्याध्यायस्य द्वि० पादः ॥ 282b - इति श्रीसिद्धहेम म्या० बृ० वृत्त्यवचूरिकायां भाख्याते चतुर्थ
___ स्याध्यायस्य तृ० पादः॥ 311b - इति श्रीसिद्धहेमन्या. बृ० वृत्ति भवचूरिकाया भाख्यातस्य पाहा
- पाद: समाप्त ॥ 341b - इत्याचार्य० बृ० वृत्तौ कृतस्य प्रथमः पादः ॥ .
362b - पंचमाध्यायस्य द्वितीयः पादः॥ ... 386a - इत्याचार्य - बृ० वृत्तौ कृतस्य तृतीयः पादः ॥ Ends - भतादाथ(थ)म् क्रियोपपदार्थ प्रसूयत इति॥ इत्याचार्यश्रीहेमचंद्रविरचितायो ... व्याकरणबृहद्वृत्तौ कृतस्य चतुर्थपादविवरणं समाप्तमिति ॥ श्रीरस्तु ॥ संवत्
. १६८(१५)५ वर्षे श्रावणवद ४ दने लक्ष्यतं ॥ श्रीसूभं भवतु ॥ Reference - See the following number. For other manuscripts see
Jinaratnakośa Vol. I, p. 375.

Page #139

126
शब्दानुशासनरहस्य
(लघु) वृत्ति
No. 109
Size -
12 in. by 1 in.
Grammar
Sabdanusāsanarahasya(i. e. laghu)vṛtti
Extent (62-2) 60 leaves, 4 lines to a page, 45 to 50 letters to a line.
Begins
Description The Ms. is written on tough palm-leaves in good preservation, except for the fact that after 35 leaves they are slightly damaged on the left hand side and the last few leaves more or less worm-eaten on one side. Fol. 1 which was broken when Dr. Kielhorn saw the Ms. has disappeared altogether, as also the last or 62nd leaf. Written in bold and careful Devanagari with
S.
Generally correct. The leaves are numbered with the numerical figures on the right, and with letters on the left hand side. Contains the Vetti from Adhyāya III 3. to Adhyaya IV. 4.
Age-Considerably old in appearance.
-
Author
Hemacandra.
20
Subject This Ms. agrees with the Laghuvrtti in all respects; the only changes being such as may very likely be put down as variae lectionae. In the text of III. 3, however, occurs a considerable gap (fol. 4b) from Sutras 23 to 94 and the rest of the Pada also varies considerably.
68
1880-81
-The beginning as given in Dr. Kielhorn's Report is - अहं ॥ वृद्धिरादौत् ॥ भा भार ऐ औ एते प्रत्येकं वृद्धिः स्युः । मार्ष्टिः ॥ कार्य । नायकः । औपगवः । Fol. 2a begins अंति । सिव् थस् थ । मिव वस् मस् । ते आते अंते । से आये ध्वे । ए वहे महे ॥ ( 3.3.6 ) इमानि वचनानि वर्त्तमाना स्युः ॥
Ends According to Dr. Kielhorn's Report
-
इत्याचार्य श्री हेमचंद्र विरचितायां स्वोपज्ञसिद्धहेमचंद्राभिधानशब्दानुशासनरहस्यवृत्तौ चतुर्थस्य चतुर्थः ॥ छ ॥ चतुर्थोध्यायः ॥ मंडलीमधिवसता

Page #140

C. Hemaeandra
.... यशोदेवांगभूयशोषवलेन लिखितेयमिति ॥ Fol. 68b-onds
(4.4. 120) ॥ परस्य शास भासः क्वावेवेस्स्यात् । माशीः कावित्येव - Colophen – Fol. 13b - इत्याचार्यश्रीहेमचंद्रविरचितायां स्वोपज्ञसिद्धहेमचंद्र
: शब्दानुशासनरहस्यवृत्तौ तृतीयस्य चतुर्थः ॥ तृतीयाध्यायः॥
शब्दानुशासनलघुवृत्ति
Śabdānuśāsanalaghuvṛtti
236 No. 110
1892-95 Size — 104 in. by 44 in. Extent --- 39 leaves, 17 lines to a page, about 48 letters to a line. Description - Old country paper. Devanāgari characters with re
मात्राs and the centres left blank. Clear and legible hand, fairly correct but incomplete : to the end of the 4th
Adhyāya only. Age - The- Ms. has an old appearance. Author - Hemacandra the author of the Ice is also usually
- supposed to be the author of this abridgement. Subject - A short (as distinguished from the TT or larger
commentary on the author's own 78 or aphorisms
___grammar called सिद्धहेमचंद्ग or शब्दानुशासन. Begins-मई॥.. .
प्रणम्य परमात्मानं श्रेयः शब्दानुशासनं।
माचार्यहेमचंद्रेण स्मृत्वा किंचित्प्रकाश्यते॥१॥
अहं । अहमित्येतदक्षरं परमेश्वरस्य परमेष्ठिनो वाचकं । etc. Ends - कीर्तयति ॥ ११२॥ इत्याचार्यश्रीहेमचंद्रविरचितायां सिद्धहेमचंद्राभिधान
स्थोपज्ञ(?) शब्दानुशासनलघुवृत्तौ चतुर्थस्याध्यायस्य चतुर्थपादः संपूर्णः॥

Page #141

28
.. Grammar
-
शब्दानुशासनलघुवृत्ति अध्याय १-४
-
Sabdanusasanalaghuvrtti . .. chapters I-IV
No. 111
. .. .. 1871-72 Size --- 10 in. by 44 in. Extent - 32 leaves, 17 lines to a page, 55 letters to a line. Description - Country paper much worn out all round. Dova
nāgari characters, clear and legible writing generally
correct; margins ruled in red, red chalk used. Square 240 blanks in the centre. Occasional marginal notes. Contains 2 complete chapters I-IV. Age - Samvat 1516. Eids - लघुवृत्तौ चतुर्थोध्यायः समाप्तः॥ यादृशं पुस्तके etc. । सं० १५१९ वर्षे . भाद्रपदसुदिइदिने शुक्रलेषि । सा० जिणदत्तेन ॥ ....
i... correct,
188 :
1872-73
शब्दानुशासनलघुवृत्ति
Śabdānuśāsanalaghuyrtti No. 112 ..
.. .... - Şize – 11 in. by 44 in. Extent-37-leaves, 16 lines to a page, 52 letters to a line. Description -Country paper. Devanagari characters with पृष्ठमात्रा,
very clear and legible writing, generally correct. Copious marginal and interlinear notes in places. Margins ruled in black; square blanks in the centre; red chalk used. Incomplete : goes down from the beginning to the end of
III. 2. only. Age — Old in appearance.
पिहितं । अपिहितं । पिनद्वं । अपिनद्धं ॥ इत्याचार्यश्रीहेमचंद्रविरचितायां
सिद्धहेमचंद्राभिधानस्वोपज्ञशब्दानुशासनलघवत्तौ तृतीयस्याध्यायस्य द्वितीयः पादः समाप्तः॥ पद १४८...॥ ग्रंथानं २०१५॥

Page #142

C. Hemacandra
श्रीमदुर्लभराजस्य etc. -॥ The last verse is added later.
शब्दानुशासनलघुवृत्ति
Śabdānuśāsanalaghuvrtti
237 No. 113
1892-95 Size-101 in. by 4 in.. Extent --- 79 leaves; 10 lines to a page, about 35 letters to a line. Description - Old country paper. Devanāgari characters with you
मात्राs. The margins are carefully ruled. A small square in the centre is left blank in which is drawn a circle painted red and having a hole in the middle as in the case of palm-leaf Mss. There are similar red circles in the side margins. Moles have pierced holes through most of tho, leaves. The right hand corner of pp. 48 and 49 is torn, and most of the leaves are more or less damaged. Bold and fairly legible writing. The Ms. is scribbled all over with small marginal notes by the same hand. Correct.
but incomplete : only the 6th and the 7th Adhyayas. Age - Not mentioned; but the Ms. seems to be to very old. Author - Hemacandra. Subject- The gloss of Hemacandra on his own शब्दानुशासन... Begins - तद्धितोणादिः । वक्ष्यमाणो etc. Ends - शेषेषु पुनर्व्यपेक्षैव सामर्थ्यम् ॥ इत्याचार्यश्रीहेमचंद्रविरचितायां सिद्धहेमचंद्रा
भिधानस्वो(?)पज्ञशब्दानुशासनलघुवृत्तौ सप्तमस्याध्यायस्य चतुर्थः पादः समाप्तः॥
क्षतिधव भवदीयक्षीरधारावलक्षि रिपुविजययशोभिः श्वेतपत्रासिदंडः । किमुत कवलिंजै( ध्यैः )कजलैर्मालवीनाम्
परिणितमहिमानं कालिमानं तनोति ॥ ....... शुभं भवतु श्रीसंघस्य मांगल्यं ब्रूयात् ॥
17
Dos. Cab. VOL. II, Ph. II)

Page #143

130
शब्दानुशासन लघुवृत्ति
No. 114
Grammar
Śabdānusāsanalaghuvṛtti
Size - 1 - 142 in by 12 in.
Extent – 137 leaves, 2-4 limes to a page, 55 to 60 letters to a line, Description -The Ms. is written on palm-leaves, most of which are in good preservation, though some have been broken and worm-eaten. Stated in Dr. Kielhorn's report to contain 141 leaves, leaf 105 missing. Three more leaves, the first, last and 71st are missing. A small fragment of one of the missing leaves is present but cannot be identified. It is placed between leaves 70 and 72. The leaves are numbered with numerical figures on the right and with letters on the left hand side. Goes down from the beginning to nearly the end of III. 2.
Age-Old in appearance.
Begins s - fol. 2a ता वर्णा नामिसंज्ञाः स्युः । etc.
शब्दानुशासनलघुवृत्ति
No. 115
63
1880-81
Ends — fol. 140b - अनञः कोयप् [3. 2. 154] ॥ नयो अत्यस्मात्पूर्वपदात्परं यदुत्तरपदं तस्य तो अपिहितं । पिनद्धं । अपिनद्धं ॥ छ ॥ तृतीयस्याध्यायस्य द्वितीयः पादः समाप्तः ॥ ग्रंथाग्रं १६६५ ॥ संवत् १३१५ वर्षे चैत्रवदि चतुर्थीदिने बुधवारे | स्तंभतीर्थे । पं० शीलभद्रेण । दशार्णभद्रस्य योम्या | व्याकरणचतुष्कपुस्तिका लिखिता ॥
Size – 10‡ in. by 4 in,
-
Colophon – The fuller colophon is on fol. 5b - इत्याचार्यश्रीहेमचंद्र विरचितायां सिद्धहेमचंद्राभिधानस्वोपज्ञशब्दानुशासन लघुवृत्तौ प्रथमस्याध्यायस्य प्रथमः पादः ॥ The verses found in the बृहद्वृत्ति are here omitted.
Śabdānuśāsanalaghuvṛtti
190a 1872-73

Page #144

Ć. Hemacandra
Extent --- 16 leaves, 16 lines to a page, 54 letters to a line.
Description - Country paper. Devanāgari characters with LEHTES.
Clear and legible writting. Margins ruled in black, square blanks in the centre. Omissions occasionally supplied in the margins. Red ink used for punctuating and giving the number of the sūtras. Fol. 10 omitted in counting, though there is no break. Only a fragment from II. 3. 1-IIJ. 2. 116 and 117 incomplete. This Ms. was formerly placed with another (now numbered 1906 ) named af said
to be the work of one Nandasundara. Age - Not very old in appearanee. Begins - Feria: Fauf T: A: 11 gradinarit: Antyrat: etc. Ends – ga glà fan i glatere I BITIEU PAI Tetta II — here abruptly
breaks off the Ms. The usual colophon occurs on fol. 7aइत्याचार्यश्रीहेमचंदवरि(?)चितायां स्वोपज्ञशब्दानुशासनलघुवृत्तौ द्वितीयोET :) : 11
शब्दानुशासनलघुवृत्ति
Sabdānusāsanalaghuvștti
62
No. 116
1880-81 Size - 147 in. by 2 in. Extent - 137 leaves, 4 to 5 lines to a page, 45–50 letters to a line. Description - The Ms. is written on tough palm-leaves in good
preservation except for the fact that some leaves are slightly worm-eaten in the middle or the right side margin. Written in bold and clear Devanāgari characters with THIS; generally correct. Holes for string and red tilakas in the centre. Red chalk often used. Goes down from the beginning to the end of the 2nd Pāda, 3rd
Adhyāya. Aga - Saxivat 1315.

Page #145

132
Grammar Author - Hemacandra. Subject - An abridgement by the author of his own larger com
mentary on his own aphorisms of grammar. Begins - मई॥
प्रणम्य परमात्मानं श्रेयः शब्दानुशासनं ।
आचार्यहेमचंद्रेण स्मृत्वा किंचित्प्रकाश्यते॥१॥ अहं ॥ अहमित्येतदक्षरं परमेश्वरस्य परमेष्ठिनो वाचकं मंगलार्थ शास्त्रास्यादौ प्रणिदध्महे ॥छ॥ सिद्धिः स्याद्वादात् ॥ स्याद्वादादनेकांतवादात् प्रकृतानां
शब्दानां सिद्धिनिष्पत्तिप्तिश्च वेदितव्या। Ends - वावाप्योस्तनिक्रीधाग्रहोर्वपी ॥ अवाप्योपसर्गस्य तन्क्रियोरपेश्च धाग्रहों
. परयो यथासंख्यं वपी वा स्यात् ॥ वतंसः । वक्वयः। अवक्रयः ॥ पिहितं ।
शब्दानुशासनवृत्ति
Sabdānusāsanavrtti
61 No. 117
1885-81 Size — 144 in. by 24 in. Extent - 291 leaves, 4 to 6 lines to a page, 50 letters to a line. .. .. Description - The Ms. is written on tough palm-leaves, most of
which are in good preservation. Leaves from 8-19 are somewhat broken in the left hand corner, leaves 20-288 are well preserved. There are 4 fragments before the 8th leaf broken at both ends. There are another 4 fragments after leaf 288, containing the left hand half entire. They are foll. 289-292. Fol. 273 is numbered twice, and between fol. 157 and 158 a supplementary paper leaf written on one side only is inserted. Including the 8 fragments and the 2 additional leaves the total No. of leaves is 291. The Ms. is written in bold and 'legible Devanagari characters with पृष्ठमात्राs, on both sides of a central-blarike

Page #146

C.
Hemacandra
with red tilaka and hole for string; the side margins algo have red tilakas; red chalk used to mark new sūtras. The leaves are numbered with the numerical figures on the right, and with letters on the left hand side.
Incomplete. Age-Considerably old in appearance.' Author - Malayagiri, the same prolific Jain writer who has written
commentaries on व्यवहारसूत्र,-पञ्चसंग्रह, सप्तटीका, कर्मप्रकृति etc. etc. See index of authors, given in Dr. Peterson's 4th and 5th Reports. Dr. Kielhorn notes - "The instance अदहदरातीन्कुमारपालः | on fol. 255b proves that the work was composed in the reign of कुमारपाल, between 1143 and
1174 A.D. Subject - An independent grammar, consisting of original aphorisms
and a Vịtti by the same author. Fol. 8b इति श्रीमलयगिरिविरचिते शब्दानुशासने वृत्तौ द्वितीयः संधिः समाप्तः। 13b तृतीयः संधिः । 18a चतुर्थः संधिः । 26b पंचमः संधिः। Fol. 34b इति श्रीमलयगिरिविरचिते शब्दानुशासने नाम्नि प्रथमः पादः समाप्तः। 47b इति श्रीमलयगिरिविरचिते शब्दानुशासने वृत्तौ नाम्नि द्वितीयः पादः समाप्तः । 55b. नाम्नि तृतीयः पादः। 69b चतुर्थः। 82a पंचमः। 92b षष्ठः । 107a सप्तमः। 123a अष्टमः। 140b नवमः1 Fol. 147a इति श्रीमलयगिरिविरचिते शब्दानुशासने वृत्तौ भाख्याते प्रथमः पादः समाप्तः । 159b द्वितीयः। 166b तृतीयः। 176a चतुर्थः। 191a पंचमः। 201a षष्ठः 1 210a सप्तमः। 218b अष्टमः। 226b नवमः । 233a दशमः॥ "Fol. 24tb इति श्रीमलयगिरिविरचिते शब्दानुशासने वृत्तौ कृति प्रथमः पादः समाप्तः । 251a द्वितीयः। 259b तृतीयः। 275a चतुर्थः । The rest is incomplete. On Fol. 118b - occurs - इति शाकटायनं । शाकटायनशब्दो लोकेषु सुष्टु प्रथते इत्यर्थः । again, on Fol. 96a अनुशाकटायनं वैयाकरणाः। उपकालिदासं कवयः। तस्मादन्ये हीना इत्यर्थः ।। Dr. Kielhorn suggests that these instances as well as certain technical terms “would seem to show that the work is clearly related to the grammar of शाकटायन". The second instance at any rate may refer to the ancient Terra as much as to the modern.

Page #147

Grammar
Begins-Fol. 8a पवादेषु निवांतरंगापवाद एच लोके बलवंतो रूढाः। Of the
preceding fragments the first contains the words, among others, अन्ये महाप्राणा इति पूर्वेषां स्मृति ॥ on one side and एवं दीर्घटुतावित्यष्टादशा वर्णमेदाः । The 2nd धातुविभक्तिवर्जमर्थववाम on one side and सविशेषणमाख्यातं वाक्यं on the other. The 3rd वाक्यप्रदेशाः पादाः ।..."पदसंशं भवति on one side and वति प्रजाये परे पदसंज्ञानि न भवंति on the other. The 4th उकारेण सह उपा. दीयमानो वर्णः स्ववर्गस्य संज्ञा भवति on one side and पंचमीनिशे
प्राक् पंचमीत्येव सिद्धावपंचमीनिर्देशे परत्त्वार्थ वचनं ॥ Ends - Fol. 288a - ईयया प्रतिवचने। कंथं त्वं भोक्ष्यसे इति पृष्टो इम्यषा
(ईय॑या)तं प्रत्याह etc.-Fragment of fol. 289-begins भाप्यादाक्रोशे | and ends शय्याया उत्थाय धावति एवं नाम त्वरा-of fol. 290, begins नादुत्थाय धावति and ends सर्वतोवास्यपरिक्लेश्यास्त्रांगे; of fol. 291, begins सि प्रतिपेषं युध्यते । and ends पार्श्वयोरुपपीड शेते - of fol. 292 begins ति । उपादिति किं । पावेन विपीड्य तिष्ठति and ends णम् प्रत्ययो भवति ॥ No other Mss. of this work have hitherto been accessible although Dr. Kielhorn hoped as early as 1881 " of obtain. ing additional Mss. of it, for which a search is being
made." Reference - Published in the Lalbhai Lajpatbhai Series, No. 13, L.
D. Institute of Indology, Ahmedabad, 1967, Ed. Bechardas J. Doshi.
536
शब्दानुशासनवृत्ति
Śabdānusāsanavrtti No. 118
1886-92 Size - 103 in. by 41 in. Extent - 64 leaves, 13 lines in a page, about 41 letters in a line. Description-Country paper. Devanagari characters with पृष्ठमात्राs, : bold and legible writing. Fairly correct. Square blank
space left in the middle of each page. Margins ruled
carefully. Incomplete. Author - Anonymous.

Page #148

C. Hemacandra
Subject-Adiscursive commentary on Hemcendra's Sabdanusasems
brhadvrtti. It breaks off in the midst of the explanation
of I. 1. 38. Begins श्रीमंतमजितं देवं । श्रीमत्याच जिनोत्तम ।
शेष निम्शेषकर्तारं । स्मृत्वा टीका प्रतन्यते ॥१॥ जगदुपचिकीर्षाप्रवृत्तः शासकारः स्वपराभीष्टार्थसिद्धये परापसधिदेवना
म्युत्पित्सुश्चोतृप्रवृत्यंगप्रयोजनादिगर्भ प्रणम्येत्यादिनाऽभिष्टौति। Ends - युष्मदादेशास्तु स्थितस्य परस्य विधीयते ॥
Here abruptly ends the Ms.
शब्दानुशासनवृत्ति
Śabdānušāsanavrtti No. 119
....537
1886-74 Size - 101 in. by 41 in. Extent- 102 leaves, 17 lines in a page, about 54 letters in a line. Description-Country paper. Devanagari characters with पृच्या
Fairly correct. Adhyāyas 6 and 7 complete, with lauf
74 missing. Author - Hemacandra. Begins - तद्धितोऽणादिः । भणादिः प्रत्ययो य इत उर्व प्रवक्ष्यते स वदितसंशो
विज्ञेयः। Ends - नानिष्टार्था शास्त्रप्रवृत्तिरिति ।
इखाचार्यश्रीहेमचंद्रविरचितायां सिद्धहेमचंद्राभिधानस्वोपशशम्दानुशासवृत्तौ सप्तमस्याध्यायस्य चतुर्थः पादः समाप्तः॥
शब्दानुशासनस्य सूत्राणि
Sūtras of Sabdānu
sāsana 234 1892-93
No. 120
Size — 104 in. by 44 in,

Page #149

136?
Grammar
Extent-7 leaves, 19 lines to a page, about 64 letters to a line. Description - Old country paper. Devanāgari characters with
4841775. Margins carefully ruled. Clear and legible handwriting. The central space left blank. Correct. Incom
plete : to the end of the fifth Adhyāya only. Åge — Samvat 1482 (TEHT. DR P4 Pepedi gorcyè i). Author - Hemacandra. Subject - An independent grammar in aphorisms. The complete
work should consist of 8 Adhyāyas of four Pădas each, the first 7 of which treat of Sanskrit and the last of Prakrit
grammar. Begins - lfara: sligigra i stara legat: gt: etc. Ends - Frenigte à facerdgara Teciga tantra ...... समाप्तः। शुभं भवतु श्रीश्रमणसंघस्य ॥
शब्दानुशासने
Ākhyātāvacūri on the आख्य
Śabdānusāsana
1906 No. 121
1872–73 Size - 104 in. by 44 in. Extent - 10 leaves, 19 lines to a page, 64 letters to a line. Description - Country paper. Deyanāgari characters with years,
though not invariably. Clear and legible writing, generally correct. Margins ruled in triple red lines, red ink also used for punctuating and numbering the Sūtras. Square spaces left blank in the centre. The Ms. was originally placed with 190a and has been now separated. Contains,
only a fragment from IV. 3. 70 to the end of IV. 4. Age -- not very old in appearance. Author - Nandasundara, if the remark at the end be correct. Begins — è: i geNTO ET Pa gerac etc
;

Page #150

C. Hemacandra
1371 Ends - इकारांतः निर्देशो मंगलार्थः ॥ २२ ॥
इति चतुर्थाध्यायस्य चतुर्थपा(दावचूरिः समाप्ता ॥ लाक्षणिकचक्रवर्ति
पं० नंदसुंदरगणिकृता॥ Reference - See Jinaratnakosa, Vol. I, p. 376.
शब्दानुशासने
An Avacūrņi on the ākhyātas आख्यातावचूर्णि
from the Sabdānusāsana:
235 No. 122
1892-95 Size - 104 in. by 44 in. Extent - (37-1-) 36 leaves, leaf second missing. 19 lines to a
page, about 64 letters to a line. Description -Country paper. Devanagari characters with पृष्ठमात्राs.
The centre of each page left blank. Clear and legible
writing. Accurate and complete. Age and Author - Not mentioned. Subject - A commentary on the part about the conjugation of
verbs (Adhyaya III, Padas 3-4 and Adhyaya IV, Padas 1-4) from the Sabdānuśāsana of Hemacandra. Although calling itself a brafo or for the Ms. is found to agree with the corresponding portions from the Mss. of
Dhundhikā. Begins - अह । वृधूह वृद्धौ । वृध् । वर्धिषीष्ट | etc. Ends - तिक् शव् गुणः । ए अय् ॥ २१ ॥
इति आक्षातावचूर्णिः समाप्ता ॥ शुभं भवतु ॥ लेखकपाठककल्याणमस्तु ।। The various colophons are - 6b - लघुवृ० तृती[य] स्याध्यायस्य तृतीयः पादः।। 13a - इति द्वितीयपादस्यावचूरिः आख्यातस्य ॥ 19b - तृतीयपादावचूरिः ॥ 25b-चतुर्थः पादः समाप्तः । 31b-पंचमः पादः समाप्तः ॥
37b-इति आक्षातावचूर्णिः समाप्ता॥ 18 [Des, Cat Vol. II, PhII]

Page #151

138
Grammar
Reference — See No. 812 of the India Office Catalogue, Part II.
शब्दानुशासने
Ākhyātāvacūrņi on the आख्यातावचूर्णि
Sabdānušāsana
189 No. 123
1872-73 Size — 104 in. by 44 in. Extent — 33 leaves, 18 lines to a page, 64 letters to a line. Description - Country paper. Devanāgari characters, clear and
legible though not very careful and correct writing. Margins ruled in red, square blanks left in the centre. Contains the commentary on the Ākhyāta-section only i. e., III. 3-IV. 4. None of the colophons give any name to the Ms. It is identical in content with the preceding number but agrees almost exactly with 1905 of 1872-73 [= Serial No. 121 above ) which is an Avacūri by Nanda
sundara. Probably therefore, this work also is by him. Age - Samvat 1510. Author – ? Nandasundara. Begins — Same as above. Ends - arftat gur gilge ato sta 1187811
चतुर्थाध्यायस्य चतुर्थः पादः समाप्तः ॥ संवत् १५१० वर्षे भाद्रवा वदि 88 at Ill.
समासशोभा
Samāsasobhā No. 124
288
1880–81 Size — 10 in. by 41 in. Extent - 9 leaves, 13 lines to a page, 42 letters to a line,

Page #152

Ĉ. Hemacandra
139
Description - Country paper. Devanāgari characters of the Jaina
type, but without पृष्ठमात्राs. Clear and generally correct writing. Margins ruled in red, and red ink used for
punctuation strokes and for writing the Sūtras and ... Colophons. Complete. Age- Samvat 1765.
Author - Yaśassāgara. Subject - A short disquisition on Samāsas, following the Haima
grammar. Begins -एँ नमः ॥
श्रीमद्वागेश्वरी देवीमनुवाद्य गुरुक्रमान् ।
समासेन समासार्थों लिख्यते लिखितक्रमात् ॥१॥ पद्यद्वयं हैमशब्दानुशासनगतं वाक्यप्रकाशात् । यथा ॥
द्वंद्वः प्रकारैः समनामविग्रहादाद्योत्तरास्तत्पुरुषे विभक्तयः । चाभ्यासमभ्येति विशेषणैर्गुणै
स्तदंतरस्तेन च कर्मधारयः ॥ १॥ etc. Ends - एवं प्रयोगाः पृषोदरादयः श(? स)प्रपंचा शिष्टैरनुसरणीयाः॥
श्रीमत्तपागच्छमहाब्धिबंदिरः पूर्णप्रभः श्रीविजयप्रभाभिधः। तत्पट्टपूर्वाचलभानुमानयम् सूरि(?)श्वरः श्रीविजयादिरत्नभाक् ॥१॥ तद्गच्छविबुधश्रेष्ठः चारित्र्यादिमसागरः ।
कल्याणसागरः श्रीमान् यशासागरपंडितः ॥२॥ । यशस्यदब्धिस्तु समासशोभामलीलिखव्याकरणांतरेण ।
रवेर्थनेषड्वसुवर्गयुक्ते वर्षे च मासे शुचि शुक्लपक्षे ॥३॥ इति श्रीमत्तपागच्छीयपंडितश्रीयशस्सागरसत्कर्पश्री ५ यशस्सागरेण कृता समासशोभा संपूर्णा जाता ॥ संवत् १७६५ वर्षे पोसमासे शुक्लपक्षे नवमी
शुक्रवासरे ॥ Reference - This is the only manuscript mentioned by Aufrecht in
Catalogus Catalogorum, Vol. 1.

Page #153

Grammat
140 (सिद्धहेमचन्द्रव्याकरण-) 'न्यायसंग्रह
(Siddhahemacandravyakarana-)
nyāyasangraha
1418
No. 125
1887-91
Size - 101 in. by 41 in. Extent - 2 leaves, 25 lines to a page, about 40 letters to a line. Description - Country paper. Devanāgari characters, bold, legible
and correct writing. Margins ruled in red and black, red punctuation strokes. Square blanks in the centre. Complete.
Age - Not very old in appearance. Author - Hemaharisagani. Subject - A collection of some 57 +65 +18+1=141 grammatical
maxims used in Hemcandra's grammar. The same author has written a commentary on these called Nyāyārthamañjüşå No. 500 of 1886-92 [ =Serial No. 79 above), but this Ms. only enumerates them. Thus this Ms. exactly
corresponds to the first two leaves of that Ms. Begins - Same as 500 of 1886-92. Ends - इति श्रीहेमचंद्रव्याकरणस्थन्यायसंग्रहः॥
श्रीसूरीश्वरसोमसुंदरगुरोनिःशेषशिष्याग्रणीगैजेंद्रः प्रभुरत्नशेखरगुरुर्देदीप्यते सांप्रतं । तच्छिष्याश्रवहेमहंसगणिना श्रीसिद्धहेमाभिधे न्याया व्याकरणे विलोक्य सकलाः संसगृहीता इमे ॥१॥ प्रत्यक्षरं गणनया ग्रंथेस्सिन्न्यायसंग्रहे।
श्लोकानामषष्टी स्यादधिका च दशाक्षरी ॥२॥ इति श्रीन्यायाः संपूर्णाः लिखिताश्च सकलभट्टारकपुरंदरमधारक श्रीश्री १९ । श्रीश्रीविजयतिलकसूरिशिष्यपंडितश्रीइंद्रविजयगणिचरणांबुजचंचरीकेन प्रेमविजयगणिना ॥ श्री॥
Reference - Dr. Peterson's Report for 1886-92, p. 17 of extracts.

Page #154

C. Hemacandra
सिखहेमचन्द्रशब्दानुशासनहवृत्ति
Siddha-HemacandraŚabdānušāsanabịhadystti
No. 126
___1430 1891-95
Size — 101 in. by 44 in. Extent -364 leaves, 15 lines to a page, 52 letters to a line.
Description-Country paper. Devanagari characters, bold beautiful
and correct writing. Margins ruled in triple red lines, red chalk used. Occasional.marginal notes. Foll. 195 and 196 numbered together, fol. 270 numbered twice. Contains the
first 7 Adhyāyas complete. Age - Samvat 1769, Saka 1635. Author - Hemacandra. Subject - The larger Vrtti on the author's own sūtras. Begins - ॐ महं॥
प्रणम्य परमात्मानं श्रेयःशब्दानुशासनं ।
आचार्यहेमचंद्रेण स्मृत्वा किंचित्प्रकाश्यते ॥ अहं ॥ अहमित्येतदक्षरं परमेश्वरस्य परमेष्टिनो वाचकं सिद्धचक्रस्यादिबीज सकलागमोपनिषद्भूतमशेषविघ्नविघातनिघ्नमखिलदृष्टादृष्टफलसंकल्पकल्पद्रुमोपममाशास्त्राध्ययनाध्यापनावधिप्रणिधेयं । प्रणिधानं चानेनात्मनः सर्वतः संभदेस्तदभिधेयेम चाभेदः वयमपि चैतच्छास्त्रारंभे प्रणिदध्महे। अयमेव हि
तात्विको नमस्कार इति ॥ छ । सिद्धिः स्याद्वादात् etc. Ends – उत्सर्गापवादः अपवादात् क्वचिदुत्सर्गोपि नानिष्टार्था शास्त्रप्रवृत्तिरिति ॥
इत्याचार्यश्रीहेमचंद्रविरचितायां श्रीसिद्ध हेमचंद्राभिधानस्वोपज्ञशब्दानुशासनवृत्तौ सप्तमस्याध्याय(स्य) चतुर्थः पादः समाप्तः सप्तमोध्यायः ।। संवत् १७६९ शाके १६३५ प्रवर्त्तमाने चैत्रमासे कृष्णपक्षे द्वितीयातिथौ गुरुवासरे श्रीपत्तनमध्ये ढंढेरपाटके श्रीपूर्णिमापक्षे प्रधानशाखायां भट्टारकपुरंदरपरमपूज्यकी भट्टारकजी श्रीश्रीश्री १०८ श्रीश्रीमहिमाप्रभुसूरीश्वरतत्सिष्यसुविनेयीलालजीलिखितं ग्रंथाग्र० १८५००ज्ञेयं. .

Page #155

142
Grammar
सिद्धहेमचन्द्र
Siddha-Hemacandra शब्दानुशासनसूत्राणि
Śabdānusāsanasūtrāņi
11 No. 127
1877-78 Size — 104 in. by 44 in. Extent — 22 leaves, 15 lines to a page, 60 letters to a line. Description-Country paper. Devanagari characters with पृष्ठमात्राs,
clear and legible writing, fairly accurate. Margins care.... fully ruled in red, red and yellow powders used. Square
blanks in the centre. The first leaf much damaged. Complete in 8 Adhyāyas, after which are given some
परिभाषाs. Age -Is considerably old in appearance. Author - Hemacandra. Subject - Aphorisms of grammar according to Hemacandra. The
work is divided into 8 Adhyāyas the last of which deals with Prakrit. The total number of sūtras in all the 8 Adhyayas is 4664, of which the last Adhyaya alone
gives 1107. Begins - ॐ ॥ भईम् ॥ सिद्धिः स्याद्वादात् ।। लोकात् ।। औदंताः स्वराः । एकद्वित्रि
मात्रा हवदीघप्लुताः ॥ End of 7th Adhyāya - आसन्नः ॥ संबंधिनां संबंधे ॥ समर्थः पदविधिः ॥ सप्तमो.
ध्यायः समाप्तः ॥ Begins, Adhyāya 8th, (fol. 17a)-अथ प्राकृतं बहुलं ॥भाष ॥
दीर्घहस्वौ मिथो वृत्तौ ।। पदयोः संधिर्वा ॥ At the end of the first gre of this speare we have--
यहोमंडलकुंडलीकृतधनुदंडेन सिद्धाधिप क्रीतं वैरिकुलात्त्वया किल दलत्कुंदावदातं यशः। भ्रांत्वा त्रीणि जगंति खेदविवशं तन्मालवीनां व्यधात्
तत्पाण्योः स्तनमंडले च धवले गंडस्थले च स्थितिम् ॥ End of Adhyaya 8 – लिंगमतंत्रं ॥ शौरसेनीवत् ।। व्यत्ययश्च ॥ शेष संस्कृत.
वस्सिद्धं ।। ४४७ ॥ इत्याचार्यश्रीहेमचंद्रविरचितायां(1) सिद्धहेमचंद्राभिधान. स्वोपज्ञशब्दानुशासनेऽष्टमस्याध्यायस्य चतुर्थः पादः ॥ छ॥

Page #156

C.
Hemacandra
1431
भासीद्विशांपतिरमुद्रचतुःसमुद्र
मुद्रांकितक्षितिभरक्षमबाहुदंडः । श्रीमूलराज इति दुर्धरवैरिकुंभि__ कंठीरवः शुचिचुलुक्यकुलावतंसः ॥ १॥ तस्यान्वये समजनि प्रबलप्रताप
तिग्मद्युतिः क्षितिपतिर्जयसिंहदेवः । येन स्ववंशसवितर्यपरं सुधांशी
श्रीसिद्धराज इति नाम निजं व्यलेखि ॥२॥ सम्यग् निषेव्य चतुरश्चतुरोप्युपायान्
जित्वोपभुज्य च भुवं चतुरब्धकांची । विद्याचतुष्टयविनीतमतिर्जितात्मा
काष्टामवाप पुरुषार्थचतुष्टये यः ॥ ३॥ तेनातिविस्तृतदुरागमविप्रकीर्ण
शब्दानुशासनसमूहकदर्थितेन । अभ्यर्थितो निरुपमं विधिवद्यधत्त
शब्दानुशासनमिदं मुनिहेमचंद्रः॥ ४॥ After this are given some 19 परिभापाs beginning with पंचम्या निर्दिष्टे परस्य । ending with समर्थः पदविधिः ॥ १९॥ इति परिभाषा ॥ Then follow 56 more न्यायमूलक परिभाषाs beginning with वं रूपं शब्दस्याशब्दसंज्ञेति ॥१॥ सुसर्वार्द्ध दिक्शब्देभ्यो जनपदस्य ॥२॥ etc. and ending with परानित्यं ॥५१॥ नित्यादतरंग ॥५२॥ अंतरंगाश्वानवकाशं ॥५३॥ उत्सर्गादपवादः ।। ५४ ॥ अपवादात्वचिदुत्सगोपि ॥५५॥ नानिष्टार्था शास्त्रप्रवृत्तिः।। ५६ ॥ इति हैमव्याकरणसंबंधि न्यायसूत्रं समाप्त।
शुभ भवतु ॥ मंगलश्रीः॥ Reference - This grammar together with Hemacandra's Svopajña
laghuvrtti was published in the Jaina Yasovijaya Series, Benares, 1905. Also published with the same commentary by Motichand Ladhaji, Poona, 1928.
सिद्धहेमचन्द्रशब्दानुशासनसूत्राणि No. 128 Size — 104 in. by 41 in,
Siddha-Hemacandra Śabdānuśāsanasūtrāņi
1421 1891-95

Page #157

1441
Grammar
Extent - 8 leaves, 15 lines to a pago, 50 letters to a line. Description - Country paper. Devanagari characters with पृष्ठमात्राs,
bold and legible writing, fairly accurate. Margins ruled, red strokes for punctuation, square blanks in the centre.
Contains 6th and 7th Adhyāyas only. Age - The Ms. is not very old in appearance. Author - Hemacandra. Subject - Aphorisms of grammar. Begins - अहं । तद्धितोणादिः । etc. Ends ---संबंधिनां संबंधे । समर्थः पदविधिः ॥ १२२ ॥ इत्याचार्यश्रीहेमचंद्रानुस्मृते
सिद्धहेमचंद्रनाम्नि शब्दानुशासमे(ने) सप्तमस्याध्यायस्य चतुर्थः पादः।
क्षितिधव भवदीयैः क्षीरधारावल: रिपुषिजययशोभिः श्वेत एवः(वा)सिदंडः । किमुकवंलिखिस्तैः(?) कजलैमा(र्मा )लवीनां
परिणतमहिमानं कालिमानं तनोति ॥२८॥ (This figure 28 refers to the number of such verses in praise of the king Mülarāja, each occurring at the end of each Pāda of each Adhyāya). शुभं भवतु कल्याणमस्तु॥
सिद्धहेमचन्द्र
Siddha-Hemacandraशब्दानुशासनसूत्राणि
Śabdānusāsanasūtrāņi
299 No. 129
A-1883-84 Size - 101 in. by 41 in. Extent - 26 leaves, 15 lines to a page, 48 letters to a line. Description-Country paper. bored by worms, especially towards
the end. Devanagari characters with पृष्ठमात्राs. Margins, carefully ruled in red and black, red chalk used and punctuation strokes given in red ink. Square blanks in the

Page #158

c. Hemacandra
145
centre with red tilakas, which are also given in the side margins of most leaves. At the end we find the name of the owner written in a different handwriting from the rest of the Ms. - a stá afacerilor. silahlar foraft yfa 14 348%. The same hand has written a few marginal notes here and there. Contains all the 8 Adhyāyas complete. The enumeration of the sūtras made in this
Ms. does not however appear to be correct. Age — Old in appearance.
स्थादिशब्दसमुच्चय
Syādiśabdasamuccaya
1428 No. 130
1887-91 Size — 101 in. by 41 in. Extent - [73-3=) 70 leaves, 9 lines to a page, about 32 letters,
to a line. Description - Country paper, Devanāgari characters with HITTS.
Margins ruled carefully in black, bold and legible writing generally correct. Red chalk used - no blank spaces. The margins of first leaf have two red tilakas. Leaves 59, 51, 26, 21, 20, 15 torn, and leaves 66-69 much inksoiled. Leaves 56, 70 and 71 wanting. Otherwise
complete. Age - Considerably old in appearance. Author - Amaracandra, pupil of Jinadattasūri of the Vāyadagaccha. Subject - Declensions and their irregularities. The vowel-ending
words are treated on leaves 1-24a. Then follow the consonant-ending words which are carried down to folio 55b. The work consists of a profuse commentary on the author's own ffats which occupy the first four leaves of the Ms. The next three Prakaranas treat respectively of सर्वनामगण, संख्यागण and रूढशब्दगण. While illustrating the text quotations from Kālidāsa (leaf 49, 13)
and weer (leaf 13) among others occur. 19 (Der. Cat. Vol. II, Pt. II)

Page #159

146
Grammar
Begins - ॐ नमः श्रीसारदागणेशाभ्यां
श्रीसारदां हृदि ध्यात्वा स्यादिशब्दसमुच्चयं । करोत्यमरचंद्राख्यो यतिः श्वेतांबराग्रणी ॥१॥ शब्दाः पुल्लिंगाः स्त्रीलिंगाः स्युर्नपुंसकलिंगकाः । स्त्रीपुंलिंगकाः पुंक्लीबलिंगाः स्त्रीक्लोबलिंगकाः॥२॥ त्रिलिंगका अलिंगाश्च वाच्यलिंगा अपि क्रमात् ।
नवप्रकारः शब्दानां लिंगभेदो भवत्ययम् ॥ ३ ॥ etc. The com. commences on fol. 5a thus:
अकारांताः स्मृताः पुंसि देवमुख्याः समक्रियाः । मासदंतपादयूषाः शशादौ भेदभाजिनः ॥
रेफसोर्विसर्जनीयः । देवः । etc. Ends - उपकुंभ उपकुंभ उपकुंभ।६। उपकुंभं उपकुंभे उपकुंभं उपकुंभयोः उपकुंभ
उपकुंभेषु । (७)। इति श्रीमद्वायडगछीयश्रीमज्जिनदत्तसूरिशिष्यअमरचंद्रानुस्मृतौ स्यादिशब्दसमुच्चये रूढशब्दोल्लासः समाप्तः॥ श्रीशुभं भवतु ॥ मंगलं भवतु सर्वदा गृहे ॥ श्रीः ॥ यादृशं etc. ग्रंथसंख्या ॥ श्लोक १३८०
विद्यते ॥छ॥ Colophon - A col. fuller than the above occurs on leaf 55b, which
runs :- इति श्रीमद्वायडगछीयश्रीजिनदत्तसूरिशिष्यसरस्वतीकंठाभरणविद्वच्छिरोवतंसश्वेतांबरशीर्षमणिपंडितअमरचंद्रानुस्मृतौ स्यादिशब्दसमुच्चये रूढशब्दोल्लासः समाप्तः। शुभं भवतु । मंगलं भवतु सर्वदा गृहे यादृश० etc.
ग्रंथसंख्या श्लोक १३८०॥ Reference - For some account of the author, see Dr. Peterson's
Report for 1886-92, p. viii. Aufrecht in his Catalogus Catalogorum ( supplement ) gives reference to Professor F. Kielhorn's Gottingen Catalogue, 85. Published with Jayānanda's Avacūri, Benares, Vira Samvat 2441.
स्यादिशब्दसमुच्चय No. 131
Syādisabdasamuccaya
1429 1887-91
Size -104 in. by 44 in.

Page #160

C. Hemacandra
Extent 35 leaves, 17 lines to a page, about 54 letters to a line. Description - Old country paper, rendered much fragile, possibly on account of long exposure. Devanagarl characters with
, bold and beautiful handwriting fairly accurate. Margins ruled in black with square blanks in the centre. Red chalk throughout used. The corners slightly damaged especially of first and last leaves. Lacunae occur in some places. Contains only the first 4 of 5 S of Amaracandra's Syādiśabdasamuccaya.
Age Appears considerably old. For all other particulars see No. 1428 of 1887-91 [ Serial No. 130 above].
स्यादिशब्दसमुच्चयकारिका
No. 132
Size 9 in. by 4 in.
1
Extent 3 leaves, 11 lines to a page, 32 letters to a line.
-
Description
Syadiśabdasamuccayakārikā
-
147
Country paper. Devanagari characters with partial , bold and legible writing, correct on the whole. Contains the fars only without the commentary. Complete.
Age- -The Ms. is old in appearance.
1431
1891-95
श्रीसारदां हृदि ध्यात्वा स्यादिशब्दसमुच्चयं । anterregret afà: katarıpoft: 11 2 u शब्दाः पुल्लिंग स्त्रीलिंगाः स्युर्न्नपुंसकलिंगकाः । स्त्रीपुल्लिंगकाः पुंक्लीबलिंगाः स्त्रीक्लोबलिंगकाः ॥ २ ॥ त्रिलिंगका अलिंगाश्च वाच्यलिंगा अपि क्रमात् । नवप्रकारः शब्दानां लिंगभेदो भवत्ययं ॥ etc.
Author
Amaracandra, pupil of Jinadattasūri.
Subject Declensions and their irregularities distributed in 4 heads, स्वरांतशब्द, व्यंजनांतशब्द, सर्वनामगणशब्द, and संख्याशब्द:
Begins - ॐ नमः श्रुतदेवतायै

Page #161

-148
Grammar
Ends - इति श्रीवटीय(वायड ? )गछश्रीमज्जिनदत्तसूरिशिष्यपंडितश्रीमदमरचंद्रविर
चिताः स्यादिशब्दसमुच्चयकारिकाः समाप्ताः॥ Reference – For an account of the author and his works see
___p. viii of Dr. Peterson's Report for 1886-92 and p. 6 of
Dr. Bhandarkar's Report for 1883-84. Aufrecht in his Catalogus Catalogorum supplement gives reference also to Kielhorn's Gottingen Catalogue, 85.
64
स्यादिशब्दसमुच्चयः
Syādisabdasamuccaya with सावचूर्णि
Avacūrņi No. 133
1898-99 Size - 104 in. by 44 in. Extent-5 leaves, 22 lines to a page, about 64 letters to a line. . Description -Old country paper, very much worn out. The edges
of all leaves worm-eaten, so as to destroy some of the marginal notes. Devanagari characters with पृष्ठमात्राs, blank spaces in the centre; margins carefully ruled in red. Clear and legible writing, fairly accurate and
complete. Age - Very old in appearance. Author - Not mentioned. According to Aufrecht's Catalogus Cata.
logorum, Part II, Syādisabdasamuccaya is a work by Amaracandra, pupil of Jinadattasūri. This Ms. apparently
gives the Avacūrņi only and not the text. Subject - Declension of nouns, pronouns, numerals etc, fully
exhibited with their irregularities. Begins -ॐ। श्रीशारदामित्यादिश्लोकचतुष्टयं स्पष्टम् ॥४॥
देवः । देवौ । देवाः । इत्यादिनाशसाः । etc. Ends – कातियतिमुखा लिंगाः कतिर कतिभिः कतिभ्यः२ कतीनां कतिषु । एवं यति
ततिशब्दौ ॥ ३० ॥ पूर्णावचूर्णिः स्यादिशब्दसमुच्चयस्य ।।

Page #162

14g
हेमचन्द्रव्याकरणबृहवृत्तिदुण्ढिका No. 134
C. Hemacandra Hemacandravyākaraṇabṛhadvrtti
dhundhikā
1433
1887-91
Size — 104 in. by 44 in. Extent -127 (53 - 179) leaves, 17 lines to a page, about 70 letters
in a line. Description - Country paper with margins carefully ruled in triple
red lines. Devanagari characters with partial पृष्ठमात्राs. Written very carefully and legibly. Fairly correct with many lacunae in places especially foll. 77b. Square blanks in the centre. The first 52 leaves wanting and the 53rd leaf has only the last four lines. Foll. 101, b side, contains only 2 lines. The work begins somewhere in the middle of the last Pāda of Adhyāya II and is carried on to the end of the 20th Pada of the Vrtti i.e., 5th Adhyaya...
Age - Not very old in appearance.
Author - Hemacandra (?)
Subject - A commentary called Dhundhikä on the Brhadvștti by
Hemacandra on his own grammar. The different colophons we find in the Ms. are : foll. 7la इति व्याकरणदुंढिकायां द्वितीयोध्यायः समाप्तः। foll. 88a इति तृतीयस्याध्यायस्य प्रथमः पादः समाप्तः । foll. 101b इति बृहद्वृत्तिढुंढिकायां दशमः पादः समाप्तः । foll. 107b इत्येकादशमः पादः समाप्तः।। foll. 115b इत्याख्याते ढुंढिकायां द्वितीयः पादः। foll. 127b इत्याख्याव(त)ढुंढिकायां तृतीयः पादः । foll. 136b इति श्रीहेमाख्यातढुंढिकायां चतुर्थस्याध्यायस्य द्वितीयः पादः। foll. 144a इति श्रीहेमव्याकरणबृहद्वृत्तिढुंढिकायां चतुर्थस्याध्यायस्य
। तृतीयः पादः। . foll. 153b इति श्रीहेमाचार्यप्रणीतायां श्रीसिद्ध हेमचंद्राभिधानवृहद्वृत्तौ
षोडशपादस्य ढुंढिका समाप्ता।

Page #163

Grammar
foll. 1616 gta san frugte tent h a: q: ME: 1 foll. 1676 gfa STEHSATARVIEcaat aastaarat : 1 foll. 175a çfa sitou porqagataglemmat taharukia gera:
99: NATA: foll. 179a for Chicouturegalargferat faxrlato
(a)# 91: F #: I For all other particulars see Ms. No. 9 of 1877-78 [-Serial No. 108 above 1.
हेमविभ्रमसूत्र साषचूर्णि
Hemavibhramasūtra with Avacūrņi
787 1875-76
No. 135
Size -91 in. by 47 in.
Extent – 7 leaves, 18 lines to a page, 50 letters to a line.
Description - Country paper, Devanāgari characters, legible writing
and correct in the main. The Kārikās are given in the centre and the Avacūrņi on all the four sides of it. Complete. The Ms. comes from Bikaner.
Age - Not very old in appearance.
Author - Not mentioned. Subject - The Vibhramasūtras are the same 21 distichs which are
sometimes given as belonging to the Kātantra school and sometimes to Hemacandra's school. They must have been handed down long prior to the days of Hemacandra and the different commentaries on them are mere attempts to solve the riddles in the light of a particular system of grammar. That they existed before Hemacandra can be seen for instance from the fact that Gunacandra composed his commentary on them under the directions of Kakvala or Kakkala, a name which is quoted by Hemacandra in his Brhadvrtti.

Page #164

Begins - Text Com.
C. Hemacandra
श्रीगणेशाय नमः || कस्य धातोः etc.
श्रीगुरवे नमः ॥
नत्वा जिनेंद्रं स्वगुरुं च भक्त्या तत्संप्रसादाप्तसुसि द्विशक्त्या । तत्संप्रदायादवचूर्णिमेतां
-
लिखामि सारस्वतसूत्रयुक्त्या ॥ १ ॥
-
प्रायः प्रयोगा दुर्ज्ञेया कलि ( किल ) कातंत्र विभ्रमे । येषु मोमुह्यते श्रेष्टशाब्दिकोपि यथा जडः ॥ ९ ॥
कातंत्र सूत्रविसरः किल सांप्रतंय
वास्ति प्रसिद्ध इह चास्ति खरो गरीयान् । स्वस्येतरस्य च सुबोधविवर्द्धनार्थ
इत्थं ममात्र सफलो लिखनप्रयासः ॥ ३ ॥
कस्येत्यादिप्रश्नोत्तरं etc.
Ends - Text - भव्याधयोऽसमस्तं० etc. ॥ २१ ॥
इति हेमविभ्रमसूत्रं संपूर्णम् ॥
Com. - अन्येपि केचिद्विभ्रमशब्दाः संति । अस्माभिस्तु अत्र न लिखितमस्ति ॥
Reference - Oxford Catalogue 170b. also, above Nos,
हैमधातुपाठ No. 136
Size
10 in. by 44 in.
Extent - 38 leaves, 14 lines to a page, 32 letters to a line.
164
Age Author – Punyasundaragani.
-
Haimadhātupāṭha
280
A1882-83
Description – Country paper. Devanāgarl characters, bold, clear and legible writing, fairly accurate, written in two upright parallel columns marked off by red lines. Complete,
Not very old in appearance.

Page #165

1525
Grammar
Subject - The roots. are here arranged not according to the
Gaņas, but in their alphabetical order of their endings, each root being followed by a short note about its gaña. The NIANTE is followed by a few verses giving the
अनुबंधफल and प्रयत्नविवरण. Begins - प्रणम्य परमाधीशं पुण्यसुंदरधीमता ।
धातूनां गणसेडादिव्यक्तिर्बोधाय तन्यते ॥१॥ . ॐामकारांता धातवः ९४ ॥ । अघण् पापकरणे । चुरादि ।
अंकण् लक्षणे चुरादि सेट् | अर्थण उपयाचने । चुरादि ।
अंगण पदलक्षणयोः। चुरादि। | etc. etc. Ends - The धातुपाठ ends on fol. 37a with the words :
इत्ययं श्रीस्वरवर्णानुक्रमहैमधातुपाठो गणांतर्गणानुबंधफलसेडनिडात्मनेपदपरस्मैपदादिविवेचको विरचितः पंडितशिरोमणिपुण्यसुंदरगणिभिः ॥ सर्वसंख्या ॥ १९८१॥ This is followed by an explanation of the technicalities, beginning with :
उभारणेस्त्यवर्णाद्य भारतयोरिनिषेधते । . इकारादात्मनेपदमीकाराञ्चोभयं भवेत् ॥१॥ etc. The प्रयत्नविवरण begins with :
बाह्याभ्यंतरभेदेन प्रयत्ना द्विविधा मताः ।
चत्वारश्चांतराः ख्याताः बाह्या एकादश स्मृताः॥१॥ and ends with- - --
उदात्तादित्रयो भेदास्सर्वत्र सदृशाः स्मृताः ।
प्रयत्नानां विचारोयं संक्षेपाल्लिखितो मया ॥ १४ ॥ . Satis: इति प्रयत्नविवरणं संपूर्ण ॥ Reference - Oxford Catalogue p. 170a, No. 379.
-
1881-82
हैमलघुन्यास
Haimalaghunyāsa
187. No. 137 Size = 104 in. by 44 in. Extent - (258 + 1 = ) 259 leaves, 13 lines to a page, 48 letters to a
linę.

Page #166

C.
Hemacandra
153
Description-Country paper. Devanagari characters with पृष्ठमात्राs.
Very careful and beautiful handwriting, fairly accurate. Margins ruled in triple red, squares left blank in the centre. Fol. 74 numbered twice. Complete. This work
was called in former lists सिद्धहेमचंद्रशब्दानुशासनलघुन्यासवृत्ति. Age - Samvat 1654. Author - Devendrasāri, pupil of Udayacandra. Subject - An abridgement of the Nyāsa on Hemacandra's Sabdā.
nusasana-Brhadvrtti by Udayacandra, the author's preceptor. This te has not come down to us. The value of this work consists mainly in the fact that it identifies for us many of the authorities referred to by Hemacandra.only under the general terms केचित्, अन्ये अपरे etc. Some of the names occurring are : इन्द्रगोमिन् , उत्पल, उपाध्याय, कक्कल, कलापक, काशिकाकार, क्षीरस्वामिन्, चन्द्रगोमिन्, जयतीकार, दुर्गसिंह, देवनन्दिन्, न्यासकार, पाणिनि, भाष्यकार, भोज, वामन, वार्तिककार, विश्रान्तविद्याधर, शाक
टायन, शेषराज, श्रुतपाल. Begins -ॐ अई।
प्रणम्य केवलालोकावलोकितजगत्रयं । जिनेशं श्रीसिद्धहेमचंद्रशब्दानुशासने ॥१॥ शब्दविद्याविदां वंद्योदयचंद्रोपदेशतः ।
न्यासतः कतिचिद्दुर्गपदव्याख्याभिधीयते ॥२॥ इह निस्तुषशेमुषीसमुन्मेषनिर्मिलनेकविद्वज्जनमनश्चमत्कारकारिशास्त्रनिकरविस्मापितविशदप्रज्ञर्द्धिमहर्द्धिकानेकसूरिः निष्प्रतिमप्रतिमप्रतिभासंभारापहस्तित त्रेदशसूरिः श्रीकुमारपालक्ष्मापालप्रतिबोधविधाननिखिलक्षोणिमंडला. भयप्रदानप्रभृतिसंख्यातिक्रांतप्रभावनानिर्माणस्मृतिगोचरसंचरिष्णुकृतचिरंतनवैरस्वाम्यादिप्रवरसूरिः सुगृहीतनामधेयः श्रीहेमचंद्रसूरिनिबिडजडिमप्रस्तं समस्तमपि विश्वमवलोक्य तदनुकंपापरीतचेताः शब्दानुशासनं कर्तुंकामः प्रथमं मंगलार्थमभिधेयादिप्रतिपादनार्थं चेष्टदेवतानमस्कारमाह
प्रणम्येति ॥ Ends – नञ् इत्यनेनासमर्थोपि बाहुलकाद्भवतीत्यर्थः ॥ इत्याचार्यश्रीहेमचंद्रविरचिताया 12. अष्टमस्याध्यायस्य [? clearly a mistake for सप्तम. VII. 3. ends on
fol. 294b] चतुर्थः पाद(6) समाप्त इति भद्रम् ॥ लघुन्यासं संपूर्णग्रंक 20 [Dep.Cat Vol. II, Pb. II)

Page #167

is
Grammar
५००० सुभं भवतु ॥ कल्याणमस्तु ॥ संवत् १६५५ वर्षे भापक्षा शुक्लपक्षे षष्टमी तीथे(?) भोमे मोढज्ञातय पंड्या केशवलक्षिते ॥
आसीद्वादिद्विरदपृतनापाटने पंचवक्रश्वांद्रे गछेछतरधिषणो धर्मसूरिसुनींद्रः । पट्टे तस्याजनि जनमनोनोकहानंदकंदः सूरिः सम्यग्गुणगणनिधिः ख्यातिभागस्त्रसिंहः (१)॥१॥ यस्योपरागसीमायामुदयः परभागभाक्
देवेंद्रसूरिस्तत्पट्टे जज्ञे नव्यो नभोमणिः ॥२॥ इतश्च ॥
निवी(?)राधनमुक्तिशास्त्ररचना जीवाबधोत्सर्पणा श्रीकौमारविहारमंडितमहीभूपप्रबोधादिकाः । क्षीरोदोदधिमुद्रितेव नितले यस्योर्जिताः केलयः सोभूत्तीर्थकरानुकारिचरित: श्रीहेमचंद्रो गुरुः ॥३॥
भूपालमौलिमाणिक्यमालालालितशासनः । दर्शनषट्कनिस्तंद्रो हेमचंद्रो मुनीश्वरः ॥४॥ तेषामुदयचंद्रोस्ति शिष्यः संख्यावतां वरः । यावजीवमभूद्यस्य व्याख्या ज्ञानामृतप्रपा ॥५॥ तस्योपदेशाद्देवेंद्रसूरिशिष्यलवो व्यधात् ।
न्याससारसमुद्धारं मनीषी कनकप्रभः॥६॥
इति लघुन्यासप्रशस्तिः ॥ भद्रम् ॥ श्री॥ Reference - Rājendra Lal Mitra, Notices, Vol. IX, p. 179.
हेमलघुन्यास
Haimalaghunyāsa
545 1886-92
No. 138
Size -101 in. by41 in. Extent -(95-14)81 leaves, 18 lines in a page, about 48 letters in
aline.

Page #168

Description
Author Devendrasuri.
Subject An abringement of the Nyasa on Hemacandra's by Udayacandra. 1st two chapters and only a fragment of the 3rd.
4
Begins
C. Hemacandra
155
1
Country paper. Devanagari characters with THIS. Bold and legible writing, fairly correct. Incomplete and fragmentary. L. 63-76 missing. The writing on the first leaf very much obliterated.
-
Ends
- एवमधिकत्रिंशत्यपि । अर्धपंचमविंशा इति Here abruptly ends
the Ms.
हैमलघुन्यास
No. 139
प्रणम्य केवलालोकावलोकितजगन्नयं । जिनेशं श्रीसिद्धहेमचंद्रशब्दानुशासने ॥ १ ॥
Age Author
Ends
शब्दविद्याविदां वंद्योदे ( द ? )यचंद्रोपदेशतः । न्यासतः कतिचिदुर्ग पदव्याख्याभिधीयते ॥ २ ॥
Size- 10 in. by 4 in.
Extent
Description
-
Haimalaghunyāsa
25 leaves, 24 lines to a page, 56 letters to a line.
Country paper. Devanagari characters with partial TEHETS. Clear and legible writing, generally correct. Margins ruled in red, square blanks with red tilakas in the centres. Numerous marginal notes and emendations. Red chalk much used. Goes down only to the end of II. 1. The Ms. comes from Ränder.
-Old in appearance.
282
1873-74
Devendrasūri, pupil of Udayacandra.
• समासविषये प्रयुज्यते । केवलस्तु न प्रयुज्यत इत्यर्थः । इति पंचमपादभ्यासः ॥ ग्रं० ७०२ अक्षर २८१.

Page #169

156
Grammar
Haimalaghuprakriya
हेमलघुप्रक्रिया No. 140
546
.........1886-92
Size -94 in. by 4g in. Extent - 64 leaves, 13 lines in a page, about 52 letters in a line. . ., Description - Country paper. Devanagari characters, bold and
legible writing, fairly correct. Complete." Age-Composed in Samvat 1710. Author - Vinayavijayagani, pupil of Kirtivijayagani. Subject -A short, elementary treatise on grammar, according to
Hemacandra's school. Begins - प्रणम्य परमात्मानं बालानां बोधसिद्धये। ..
करोमि प्रक्रियां सिद्धहेमचंद्रानुसारिणीं ॥१॥
ओं नमो हेमचंद्राय हैमव्याकरणाय च। शब्दपाथोधिसोमाय जगद्विख्यातकीर्तये ॥२॥ भादौ विघ्नविघाताय शिष्टाचाराच्च शास्त्रकृत् । परमेष्ठिनमस्कारं कुरुते भावमंगलं ॥३॥
___
अहम् ।
H
..
:--. अहमित्यक्षरं ध्येयं परमेश्वरवाचकं ।
शास्त्रादौ पठतां क्षेमव्युत्पत्त्यभ्युदयप्रदं ॥४॥
सिद्धिः स्याद्वादात् । etc. Ends - स्वयं भज्यते इति भंगुरं काष्टं पचेलिमा माषाः कृष्ठपच्या: शालयः॥ ..... इति महोपाध्यायश्रीकीर्तिविजयगणिशिष्योपाध्यायश्रीविनयविजयगणिविर'चितोयां हैमलघुप्रक्रियायां तृतीया वृत्तिः संपूर्णा ॥ संपूर्णा चेयं प्रक्रिया।
स्फूर्जदूपार्थनिधेमव्याकरणरत्नकोशस्य। भर्गलभिद्रचनेयं कनीयसी कुंचिकादियना(ता)म् ॥१॥ श्रीहीरविजयसूरेः पट्टे श्रीविजयसेनसूरीशाः। .. तेषां पट्टे संप्रति विजयंते विजयदेवसूरींद्राः ॥२॥.... श्रीविजयसिंहसूरिर्जीयाजयवति गुरौ गतः स्वर्गम् । श्रीविजयप्रभसूरिर्युवराजो राजतेऽधुना विजयी ॥३॥ खंदुमुनींदुमितेऽन्दे (१७१०) विक्रमतो राजधन्यपुरनगरे ।

Page #170

C. - Hemacandra श्रीहीरविजयसूरेः प्रभावतो गुरुगुरोर्विपुलात् ॥ ४॥ ...iyone stafafasyaraftarlarrafa
हैमव्याकरणस्य प्रथितेयं प्रक्रिया जीयात् ॥ ५॥ Reference. - Published in the Jaina Dharma Prasāraka Sabha
Series, Bhavnagar, Şamvat 1979. With the commentary, by Shah Hiralal Somachand Bombay, 1937. For other Mss. see Jinaratnakasa, Vol. I, p. 462.
हैमलघुप्रक्रिया
Haimalagħüprakriya No. 141
1434
1887-91 Size - 10 in. by 44 in. . Extent 86. leaves, 13 lines to a page, 36 letters to a line. Description - Old country paper. Devanāgari characters with
occasional 781. Clear and legible writing, generally correct. Margins ruled in black. Square blanks in the
centre. Frequent use of red chalk, with occasional 20 marginal corrections. Complete. Age - Not very old in apperance. This Ms. does not give the
TETT at the end. For all other particulars see 546 of 1886-92 [ =Serial No. 140 above).
हैमलघुप्रक्रिया
Haimalaghuprakriya
14435632
188149173 O Chigre
No. 142
.1
Size -10 in. by 47 in.
.SE
Extent - 64 leaves, 13 lines to a page, 36 letters to a line.

Page #171

Grammar
Description-Country paper. Devanagari characters. Clear and legible writing, fairly accurate. Margins ruled in double black lines. Frequent use of red and yellow powders. Occasional emendations in the margins, with blank square spaces in the centre. Complete. Foll. 46 and 47 numbered on the same leaf, though there is no break in the text.
158
Age - Samvat 1714, i. e. just four years after the composition of
the work.
After the we find the following particulars about the Ms. :
संवत् १७१४ वर्षे कार्त्तिकशुदि ११ भृगौ लिखितं । श्रीरस्तु | कल्याणमस्तु ॥
कांति विजयाख्यगणिनः पठनकृते कृतधियः सतीर्थ्यस्य । विहितोयं यत्नस्ता (? 'त्नः स्यात्सफलः सर्वोपकारेण ॥ १ ॥
प्रत्यक्षरं गणनया ग्रंथमानमिहोदितं ।
अनुष्टुपां सहस्त्रे द्वे शतैः पंचभिरन्विते ॥ २ ॥
Then besmeared with yellow powder though sufficiently legible we have :
प्रतिलमिता चेयं प्रतिः उ । श्रीदानविजयगणये ॥ कृष्णपुरवास्तव्य । सां । मकररत्नजी भ्यामिति मंगलमालिका ॥ संवत् १७१४ वर्षे वैशाखवदि तृतीयायामिति मंगलं
For all other particulars see 546 of 1886-92 [ = Serial No. 140 above].
हैमलघुप्रक्रिया No. 143
Haimalaghuprakriyā
197
1872-73
Size - 10 in by 42 in.
Extent --- 41 leaves, 12 lines to a page, 44 letters to a line. Description-Country paper. Devanagari characters, bold, legible and generally correct handwriting. Margins carefully ruled in red. The sutras and the colophons also written

Page #172

C. Hemacandra
in red ink. Occasional marginal notes and corrections The first and the last leaves slightly torn and damaged, Fol. 19 written on one side only. Contains the first वृत्ति
only complete. Age-Old in appearance.
हैमलघुप्रक्रियावृत्ति No. 144
Haimalaghuprakriyāvstti
297
1880-81
Size — 10 in. by 41 in. Extent -- 25 leaves, 15 lines to a page, 44 letters to a line. Description-Country paper. Devanagari characters with occasional
पृष्ठमात्राs, bold, legible and fairly correct writing. Margins ruled in simple red lines. Fol. 21 omitted in numbering and fol. 25 nombered twice. Goes down to the end of
रेफसंघि only. Age - Not very old in appearance. Author - Vinayavijayagani. Subject - The commentary only on the author's own Haimalaghu
prakrtya. Ends - यां शिष्योद्भुतकीर्तिकीर्तिविजयश्रीवाचकाहर्मणे
राजश्रीतनयो व्यवत्त विनयः श्रीतेजपालात्मजः । तस्यां शासितसाधुशब्दसरणौ स्वोपज्ञसत्प्रक्रिया
वृत्तौ बंधुर एष पूर्तिमभजद्रेफस्य संधिः सुखम् ।।
श्रीरस्तु॥ . Reference-See Jinaratnakosa Vol. I, p.462.

Page #173

160
हैमलघुत्रक्रिया सवृत्तिका
No. 145
Size 10 in. by 5 in.
-
Grammar
Extent – [ 654+1= ] 655 leaves, 16 lines to a page, about 48 letters to a line.
Age -
- Does not seem to be very old.
Description - Country paper. Devanagari characters, clear, beautiful and carefully written handwriting. Margins ruled in double red lines. The first and the last leaves have a beautifully coloured floral design on their back side. The text in the centre and the commentary on both sides. of it as usual. Foll. 340 is numbered twice. Fairly accurate and complete.
Haimalaghuprakriyā with a vṛtti
1436
1887-91
Begins
Author - Of both the Prakriyā and its Vrtti the author is Vinaya vijyagani..
-
Subject A full commentary called Haimaprakāśa on the author's Haimalaghuprakriya, which is a short elementary treatise on grammar according to the school of Hemacandra.
The text as in No. 546 of 1886-92 [ = Serial No. 140 above ].
- The Com. - प्रणम्य पार्श्वविश्वेशं शंखेश्वरपुरस्थितं । स्वोपज्ञप्रक्रियावृत्तिस्तन्यते विदुषां मुदे ॥ १ ॥
इह हि श्रीसिद्ध रायजयसिंहदेवप्रभृतिपरःशतक्षितिपालमौलिमाणिक्यमालोचेजितक्रमनखसहस्रपादाः प्रत्यक्षसरस्वतीचक्रेश्वर्यादिदेवताचतुष्टयकृताल्हादा व्याकरणकाव्यालंकारछंदस्त र्काद्यनेकशास्त्रनिर्माणकृतसकलको विदप्रसादाः श्रीहेमचंद्रसूरिपादाः परपरिगृहीतपाणिनीया दिव्याकरणाध्ययने तेषां विनयादिविधाने च जैनयतयो मा स्म खिद्यति तेषां कृपया श्रीसिद्धराजप्रार्थनया च सकलव्याकरणोपनिषद्भूतमलौकिकसूत्ररचनाप्रधानं विविधविशेषार्थनिधानं श्री हेमचंद्राभिधानं महाव्याकरणं विरचयांचक्रुस्तस्मिंश्च रत्नाकर इवातिगंभीरेऽनुवृत्याद्यानुकूल्येन सूत्ररचनांचिते शब्दव्युत्पत्तौ यस्तसूत्रतां विलोक्य केचनाल्पमतयो ग्राम्या इन माणिक्यपरिग्रहेऽलसायंते ततस्तेना ( षा )मस्मिन्महाव्याकरणे प्रवेशोपायभूतां शब्दसाधनक्रमेण कतिपयहैमसूत्रसंघ -

Page #174

C. Hemacandra
161
नात्मकां हैमलघुप्रक्रियां चिकीर्षुग्रंथकारः शिष्टाचारप्रतिपालनाय विघ्नविधाताय च मंगलाचरणं प्रेक्षावत्प्रवृत्तयेभिधेयसंबंधाधिकारिणश्च प्रथमपद्येन
प्रकटयति । प्रणम्येति ॥ Ends - The text : after the 5th verse of the area as in No. 546
of 1886-92 [ =Serial No. 140 above ] we have :
कांतिविजयाख्यगणिनः पठनकृते कृतधियः सतीर्थ्यस्य विहितोयं यत्नः स्ता(स्याओत्सफलः सर्वोपकारेण ॥६॥ प्रत्यक्षरं गणनया संख्येतस्य मयोदिता ।
अनुष्टुभां चतुस्त्रिंशत्सहस्त्री(?) जयताश्चिरं ।। ७॥ The Com. - इति गुरुनामोच्चारणमस्य हैमप्रेक (प्रकाशस्य) पर्यतमंगलमिति ज्ञेयं ।
महतो मंगलं सिद्धा मंगलं शुद्धचिन्मयाः । साधवो मंगलं धर्मः श्रीजिनोत्तोस्तु मंगलं ॥ छ । प्रशस्तेः अष्टापि(?) आर्याः स्पष्टाः॥ यां शिष्योद्भुतकीर्ति(?) विजयश्रीवाचकाहणे (हर्मणे) राजश्रीतनयो व्यधत्त विनयः श्रीतेजपालात्मजः। तस्यां शासितसाधुशब्दसरणौ स्वोपज्ञसत्प्रक्रिया
वृत्तौ सिद्धिर(रि )मामविंदत गुणैर्वृत्तिस्तृतीयाद्भुता ॥१॥ इति श्रीहैमलघुप्रक्रियावृत्तौ हैमप्रकाशाभिधाया(याः) तृतीया वृत्तिः समाप्ता। तत्समाप्तौ संपूर्णा हेमलघुप्रक्रियावृत्तिः ॥ अथास्याः प्रशस्तिः।
नव्ये काव्येतिभव्याः प्रथितपृथुधियः पाणिनीये च हैमे विज्ञाने वास्तुतत्त्वेप्यतिविशदशः कर्कशास्तर्कशास्त्रे । सिद्धांते बुद्धिधन्या गुणिगणकगणाग्रेसरा नाटकज्ञा निष्णाता नीतिशास्त्रे शकुननयविदो वैद्यके हृद्यविद्याः ॥१॥ स्वछं(च्छं)दं छंदसामप्यधिगतरचना यावनीभावनीया प्राप्तालंकारसारा रुचिरनवरसग्रंथवीथीसमर्थाः। षड्भाषापद्यबंधोद्धरमधुरगिरोध्यात्मविद्याधुरीणाः कोकेप्यस्तोकलोकप्रकटितयशसस्ते वयं केन जय्याः ॥२॥ यावद्विद्याभिमानैरिति हृदि बहुधा मत्ततामाश्रयामस्तावदैवादकस्मात्स्मृतिपथमग(म) हेमसूरीश्वराद्याः । गर्वः सर्वोपि खर्वः समजनि युगपत्तत्प्रणीतप्रबंधान्
ध्यायंतोथैर्ग(ग)भीरानथ परिचिनुमस्तत्वसौहित्यलीलां ॥३॥ विभिर्विशेषकं ॥
श्रीहेमचंद्रादिसुरीश्वराणां पुरः स्फुरद्यः कवितामदो यः ।
ताय॑स्य पक्षी समुदीक्ष्य साक्षात् स मक्षिकाणामिव पक्षधर्मः॥४॥ A[Des. Cat Vol. II, Ph. II]

Page #175

162
Grammar
हैमव्याकरणार्ण[वं] निजवि ( धि ) या नावावगाह्याभितौ (तो) मंजूषा समपूरि भूरिघृणिभियै ( मैं ) न्ययरत्नैरिह | ज्योतिस्तंत्र निवर्त्तिवार्त्तिककृतः श्रीमहंसाया जीयासुः सुमनोमनोरम गिरस्ते वाचकाधीश्वराः || ५ ॥ व्याकरणांभोधि (धिं) ये विगाह्य महाधियः | अभिज्ञानमिवाकार्षुः क्रियारत्नसमुच्चयम् ॥ ६ ॥ वैयाकरणधुर्यास्ते श्रीगुणरत्नसूरयः । अन्येपि शाब्दिकप्रष्टा विजेषीरन्महर्षयः ॥ ७ ॥ युग्मम् ॥
हैमव्याकरणार्णवस्य महतस्तुछा (च्छा) मदीया मतिद्रोणी पारमविंदती (ते ) यमसकृत्क्रोडेस्य चिक्रीडयन् । यच्चाभून्मुदमुक्तिमौक्तिकशतैर्व्यक्तीकृतैः कोविदां तत्सर्वं सुगुरुप्रसाद पवनप्रागल्भ्यमुज्जृंभते ॥ ८ ॥ श्रीसूरिभिर्यानि निरूपितानि सूत्राणि तान्येव शतत्रिकानि । क्रमः परावर्तित एव शब्दव्युत्पत्तये माहशबालिशानां ।। ९ ।। या श्रीगुरोमु ( र्मु ) खावु ( दु ) दभवशा (त्सा ) मे क वाक्चातुरीत्यालो चौघ" (?) चोभिरमलैस्तैरेव शब्दक्रमः ।
सर्व प्राक्तनमेव नव्यमिह किं निर्दिष्टमित्यादिभिर्वाग्भिर्मामिह ये इति सुहृदस्तुष्यंतु ते सज्जनाः ॥ १० ॥ हो कोविदकुंजराः किमु गिरामर्थेषु संशय्यते वीक्ष्यध्वे किमु साधुशब्दघटनां पृछाविलक्षा वियत् । सूत्राणां विविधप्रयोगसजुषामन्वेषणे कः श्रमो जागयैष विशेषबोधकुशलो हैमप्रकाशो गुरुः ॥ ११ ॥ संतः प्रसीदंतु सदोल्लसन्तो गुणान्परेषां कृतिनो विभाव्य । क्रि(क्रीडा शिसो ( शो ) रित्यपि कौतुकान्मे
प्रयत्नमेनं स्वदृशा पुनंतु ॥ १२ ॥
चित्रं रागद्वेषौ दोषावुपकारिणाविह कृतौ मे । यदि मां संतो रागाद् द्वेषादपरे विलोकयिष्यंति ॥ १३ ॥
क्षुण (णं) यदत्र लिखितं मया प्रमादादिचटुलचित्तेन । यछो (? तच्छो )धन्तु ( धयंतु) सुधियामयं प्रणामांजलिर्घटितः ॥ १४ ॥
श्री विजयप्रभगणपतिपट्टाधिप विजयरत्नसूरीणां ।
निर्देशादिह हर्षाद्वर्षा स्थितवतो मे ॥ १५ ॥
ऋषिवह्निजलधिशशिमितवर्षे (१४ (१७) ३७) रतलामपुरे रम्ये । ग्रंथोऽयं संपूर्णो विजयदशम्यामिति श्रेयः ॥ १६ ॥ श्रीरस्तु | शिवमस्तु ।

Page #176

163
हैमविभ्रम(उणादि)सूत्र सावचूरि No. 146
C. Hemacandra Haima-vibhrama( Uņādi )
sūtra with Avacūri
1402 1884-87
Size - 104 in. by 47 in.
Extent - 22 leaves, 24 lines to a page, about 44 letters to a line.
Description - Country paper. Devanāgari characters of the Jain
type with पृष्ठमात्राs. Clear and beautiful handwriting very carefully written, the text in the centre in a bolder hand and the Avacūri round in a very minute hand. Red strokes of punctuation. Square blanks in the text as also in the Avacūri in some places, broad and carefully ruled margins. Fairly accurate and complete, apparently however 3rd leaf from the end is missing and the Me. ought to extend to 23 leaves. The last two leaves give the text of हैमविभ्रमसूत्रs, 21 in number and in no way differing from the कातंत्रविभ्रमसूत्रs, (q.v.)
Age - The Ms. is much old in appearance.
Author - The Uņādisūtras cannot be assigned to any particular
author. The Avacūri is by Hemacandra.
Begins - Text of the Sutra:- अहं । कृवापाजिस्व दिसाध्यशौनासनिजामिर
हीक्ष्यलण् etc. Avacāri : श्रीसिद्धहेमचंद्रव्याकरणनिवेशिनामुणादीनां ।
भाचार्यहेमचंद्रः करोति विवृतिं प्रणम्याईम् ॥ १॥ करोतीत्यादिभ्यो धातुभ्यः सत्यार्थवर्तमानेभ्यः संप्रदानापादानाभ्यामन्यउ(?)कारके भावे च संज्ञायां विषये बहुलमुण्प्रत्ययो भवति etc. The real 21st leaf being absent, there is no proper ending to either the sūtras or the Avacūri. One full double page of both is wanting. The first verse of the विभ्रमसूत्र and a greater part of the 2nd is also lost. The last 21st verse is :
अव्याधयोऽसमस्तं स्याये येषां चक्रिरे पदम् । अक्षेपयस्तथा वान्यदक्षे वयममीवयम् ॥ २१॥
.

Page #177

164
Grammar
....., इति हेमविभ्रमसूत्रमिति ॥ शुभं भवतु । मंगलं भूयात् । -- शुभमस्तु सर्वजगतः परहितनिरता भवंतु भूतगणाः।
(लोकाः प्रयां) दोषाः प्रयांतु नाशं सर्वत्र सुखी भवतु लोकः ॥ Reference - For Haimavibhramasūtra see Oxford Catalogue of
Aufrecht, p. 170b.
हैमव्याकरणदुण्डिका Haima-vyākaraṇadhuņdhika (दीपिका.)
( dipikā)
119 No. 147
1869-70 Size = 104 in. by 44 in. Extent - 63 leaves, 17 lines to a page, about 50 letters in a line. Description-Country paper. Devanagari characters with पृष्ठमात्राs,
bold, legible and careful writing, fairly correct. Complete to the end of the 6th Pada i.e. 2nd Pada of the 2nd
Adhyāya. Age-Seems to be of an old date. Author - Śrl Jinasāgarasūri. Subject - A commentary called Dipikā on Hemacandra's Sabdanu,
śâsana-brhadyrtti. The commentary is also called
Dhundhikā. Begins - ॐ नमो वीतरागाय ॥
श्रीसारदां नमस्कृत्य स्वपरस्मृतिहेतवे।
हैमव्याकरणस्येयं लिख्यते ढुंढिका यथा ॥१॥ अहं ॥ प्रणम्येति । प्रणम्य १ परम आत्मन् २ श्रेयसश्शब्दानुशासन . आचार्यहेमचंद्र ५ स्मृत्वा ६ किंचित् ७ प्रकाश्यते ८ अस्य श्लोकस्योक्तप्रकारेण अष्टौ पदानि भवंति । उक्तोयं पदविभागः । इदानीं विभक्तिनिर्देशः क्रियते । तद्यथा । प्राक्पूरणे । प्रा प्राति । प्रकर्षाद्यर्थमिति प्रः कचित् । उप्र० उकारोंत्यस्वरलोपार्थः । अडित्यंत्यस्य । आलोपः। लोकात् ॥ नर्म प्रव्हत्वे । णम् पाठे धात्वादेर्णोनः । णस्य । न । धातोः पूजार्थ० प्र पूर्व दीयते । प्रणमनं पूर्व प्रणम्य । प्राक्कालो को | etc.

Page #178

Ć. Hemacandra
16s Ends - इति श्रीखरत्तरगछे श्रीजिनवर्द्धनसूरिपादश्रीजिनचंद्रसूरिपदोदयालंकारमित्र
___ जगन्मित्रैः श्रीजिनसागरसूरिभिः पूर्वगुरुविनयिविनेयामा(? नां) ५० उदय ......- शीलगणीनामाग्रहेण शिष्यजनसुगमार्थ परोपकारार्थ च कृतायां श्रीहैम
व्याकरणे द्वितीयस्याध्यायस्य दीपिकायां षष्ठः पादः समाप्तः ॥
- शुभं भवतु कल्याणमस्तु ॥ ग्रंथान॥ Reference - See Jinaratnakosa, Vol. I, p. 376, under (-10) Dipika.
हैमव्याकरणदुण्ढिका
Haima-vyākaraṇadhundhikā
-268
No. 148
1884-86
Size - 104 in. by 41 in. Extent - 130 leaves, 13 lines in a page, about 42 letters in a line. . Description - Foreign paper. Devanāgari characters of the Jain
type with पृष्ठमात्राs, bold and legible writing. Fairly correct. Incomplete : From the beginning to the end of 2nd Pada of the 4th Adhyaya and a small portion of
the 3rd Pāda. Age - Old in appearance. Subject -A commentary on the grammar of Hemacandra. Begins - नत्वा श्रीशारदां देवीं भात्मनस्मृतिहेतवे। .. श्रीमद्व्याकरणस्येयं लिख्यते ढुंढिका मया ॥१॥ - अहं । णम् प्रव्हत्वे णम् ॥ पाठे धात्वादेर्णोन इति णस्य नोधातोः पूजार्थ
प्रपू० प्रणमनं पूर्वप्रणम्य । प्राक्काले इति क्त्वा । etc. Ends - व्यंजनानामनिटि (II 3. 45)॥ नविद्यते इट् मसौ तस्मिन् ।
रंजी रागे । रंज । अद्य । दु । अध्साता सिन् । ......... here abruptly ends the Ms. See No. 119 of 1869-70 [= Serial No. 147 above]. The various Colophons are :9a - इति लघुवृत्त्यवचूरिकायां प्रथमः पादः समाप्तः ॥ 15a - .........
................ द्वितीयः ................... 24b - इति तृतीयपादः समाप्त: ॥

Page #179

Grammar
35b - इति श्रीसिद्धहेमव्याकरणप्रथमस्याध्यायस्य टी(दी)पिकायाश्चतुर्वः
पादः समाप्तः ॥ 49a -
इति सिद्धहेमव्याकरणदीपिकायां द्वितीयस्याध्यायस्य प्रथमः पादः।। 57b - इति सिद्धहेमव्याकरणटीपिकायां षष्ठःपादः समासः॥ 64a - इति लघुवृत्त्यवचूरिकायां द्वितीयाध्यायस्य तृतीयः पादः ॥ 72a - ............... चूर्णिकायां अष्टमः पादः ।। 84a - तृतीयस्याध्यायस्यावचूरिकायां प्रथमः पादः ॥ 94b - इति लघुवृत्यवचूरिकायां तृतीयस्याध्यायस्य द्वितीयः पादः
' समाप्तः ।। व्याकरणचतुष्कवृत्तिढुंढिका समाप्ता॥ 101a-तृतीयस्याध्यायस्य तृतीयः पादः॥ 109b-...................... चतुर्थः पादः समाप्तः॥ 1196-चतुर्थस्याध्यायस्य प्रथमः पादः॥ 127b- ....................." द्वितीयः पादः
हैमशब्दानुशासने
Haimasabdānusāsana तद्धितप्रकरणम्
Chapters VI and VII (Taddhita) No. 149
1877-78 Size — 104 in. by 44 in. Extent -7 leaves, 20 lines to a page, 52 letters to a line. " . . Description - Country paper. Devanāgari characters with occasional
पृष्ठमात्राs. Rather careless though generally legible and correct writing. The first few leaves give also what is called an Avacūri in the margins all round. Contains Adhyāyas VI and VII, 8 Pādas in all. The order and number of the sūtras vary, however, slightly here and
there. Alge - Rather old-looking. Begins -- अहं ॥ तद्वितोणादिः ॥ वक्ष्यमाणोणादिस्तद्धितः स्यात् औपगवः ॥१॥
पौत्रादिवृद्धं | etc. Ends - वीप्सायां ॥ अस्यां वर्तमानं द्विः स्यात् । वृक्षं वृक्षं सिंचति । ग्रामो ग्रामो
रम्यः ॥ १५॥ इति अष्टमः पादः समाप्तः॥ शुभं भवतु श्रीसंघस्य।

Page #180

D. BOPADEVA
कविकल्पद्रुम
Kavikalpadruma
475 No. 150
1884-87 Size — 12 in. by 54 in. Extent - 18 leaves, 10 lines to a page, about 38 letters to a line. Description - Country paper. Devanāgari characters. The edges
slightly worm-eaten. Bold and legible writing, occasional marginal and interlinear notes. Fairly accurate and
complete. Age-Samvat 1788. Author - Bopadeva. Subject - A Dhātupāțha; the different Sanskrit roots are arranged
alphabetically according to their final letter and put
together in Anuştubh verses. Begins - नमः श्रीगोपालाय ।
शब्दाकरकरग्राममर्थमंडलमंडनं । ज्ञानात्मानमनायतमादित्यं तमुपास्महे ।। इंद्रश्चंद्रः काशकृत्स्नः पिप्पली शाकटायनः । पाणिन्यमरजैनेंद्रा जयंत्यष्टादिशाब्दिकाः॥ मतानि तेषामालोच्य सर्वसाधारणस्फुटः। धातुपाठः स्वदा(रा)द्याद्यक्रमादंतादिमक्रमः ॥
कविकल्पद्रुमो नाम पद्यैर्निष्पाद्यतेत्र च etc. Ends - इति स्फीतः सप्तदश(शा)त्या षट्कोनषष्ठिकाः । १७५४
धातुस्कंधैर्बुधाः सेव्यः कविकल्पद्रुमः फलन् । विद्वद्धनेशशिष्येण भिषक्केशवसूनुना। तेने वेदपदस्थेन वोपदेवद्विजेन यः॥ स्वर्गे गीर्वाणनार्यः सुरपतिमभितः शाब्दिकानां वरेण्यं पाताले नागराज भुजगयुवतयो यस्य गायंति कीर्तिम् । यस्तीर्णः शब्दपाथोनिधिमखिलमिमं गोष्पदं वा सुरादौ शिष्योकार्षीद्धनेशः कविकुलतिलकः केशविर्वोपदेवः ॥

Page #181

168
Grammar
इति श्रीमाचार्यचक्रचूडामणिवोपदेवपंडितविरचितः कविकल्पद्रुमो धातु
45: Il piac foce etc. Reference - India Office Catalogue, No. 875 ff. also Rāj. Mitra.
Bengal Asiatic Society Catalogue, Part I, p. 9. The New Catalogus Catalogorum (Vol. III, p. 269) mentions the following printed editions - 1) With Com. Dhātudipikā by Durgādāsa, Calcutta,
1831, 1904. 2) With Com. Paribhāṣātikā, Calcutta, 1848. ci 3). Calcutta, 1888. 4) With Sinhalese Com. and index and table of roots
etc. Colombo, 1911. 5) With an index of roots in Sanskrit and Bengali, and
Bengali translation of Paribhāṣās, Calcutta, 1912. : 6) Kshitis Chandra Chatterji, Calcutta Oriental Journal
I(No. 7), 1934. 7 ) G. B. Palsule, Deccan College Research Institute,
Poona, 1954, based on 9 Mss.
1
कविकल्पद्रुम No. 151
Kavikalpadruma
177 1882-83
Size - 84 in. by 31 in.
Extent - 20 leaves, 9 lines to a page, 36 letters to a line.
Description - Country paper. Devanāgari characters; small but
clear, legible and generally correct writting. Margins
ruled and red chalk used. Complete. Age - The Ms. has an old appearance. Ends – Page [o] facerea
a acuta aleargsta 9: 11 331

Page #182

D. Bopadeva
169
एवं श्लोकसंख्या ३६९ ॥ इतिश्रीपंडितबोपदेवविरचितः कविकल्पद्रुमः समाप्तः॥ उदीचज्ञातीयभीमेन लिखितं । भात्मन(6) पठनार्थम् परोपकारार्थम् । शुभमस्तु ॥
22
कविकल्पद्रुम
Kavikalpadruma No. 152
A1882-83 Size - 94 in. by 54 in. Extent - 31 leaves, 9 lines to a page, 20 letters to a line. Description - Country paper, much worn out round the edges.
Devanagari characters with पृष्ठमात्राs. Clear, careful and generally correct writing. Red chalk copiously used.
Complete. Age-Samivat 1608. Author - Bopadeva. Ends - विद्वद्धनेशशिष्येण भिषकेशवसूनुना।
तेनैवेदपदस्थेन बोपदेवद्वि[जे]न यः ॥ ६८॥ छ । इतिश्रीपंडितबोपदेवविरचितः कविकल्पद्रुमो नाम धातुपाठः समासः ॥छ॥ संवत् १६०८ वर्षे असाढसूदे ८ परमहंसपरिव्राजकाचार्यश्रीपदरामचंद्रा. श्रमनपूथकूपरषोतां मल्यखीतंः(१) ॥ A later entry records - नटपद्रवास्तव्यभटनागरज्ञातीयपाठककेशवसूतमुरारिनथागोपालप्रयागपठनार्थ (वि)क्रितानीता॥
कविकल्पद्रुम No. 153
Kavikalpadruma
274... 1880-81
Size - 101 in. by 41 in.
[DS.Cap VoLII, Ph.II)

Page #183

Grammar
Barn - 7 leaves, 17 lines to a page, about 64 letters to a line. Description - Old country paper, worm-eaten in the margins, but
secured by patches of paper. Devapăgari characters with LES. Small but very clear and generally correct writing. Margins ruled in red, blank spaces in the centre with red tilaka marks in the centre and the margins. Complete.
Age-Much old in appearance. The date and the name of the
scribe is painted over but can be sufficiently made out. The date there given is Samvat 1573.
Ends - The verse erit ftafuraret: is omitted in this Ms. as in
No. 177 of 1882-83 (= Serial No. 151 above). The verse is found also in another work of aluca cathed gulnes (Ch. Rājendra Lal Mitra, Notices, Vol. II, p. 48). इति पंडितश्रीबोपदेवविरचितः कविकल्पद्रुमो धातुपाठः समाप्तः ॥ संवत् १५७३ वर्षे श्रीमंड"दुर्गे राजाधिराजश्रीजिनभद्रसूरिविजयराज्ये वाचनाचार्यsf........ tat - The blanks are quite illegible.
कविकल्पद्रुम
Kavikalpadruma
275
No. 154
1880-81
Size - 111 in. by 41 in. Extent – 4 leaves, 9 lines to a page, 36 letters to a line. Description - Country paper, bold and legible writing, generally
correct. Contains the first 60 couplets only to the end of the roots ending in . Incomplete.
Age
Is not very old in appearance.

Page #184

D.
Bopadeva
11
काव्यकामधेनु No. 155
Kāvyakāmadhenu
619 1891-95
Size - 12 in. by 41 in. Extent - 40 leaves, 11 lines to a page, about 40 letters to a line. Description - Rough country paper, much battered by weather.
Devanāgari characters, written in a tremulous and carć. less hand. Occasional use of red chalk. Correct on the
whole and complete. Age - Samyat 1903. "Author-Bopadeva. Subject -- A commentary on the author's Kavikalpadruma, waich
is a Dhātu pātha in Anuştubh verses. The text is not
quoted in full. Begins-श्रीगणेशाय नमः।
येनावियद्विवरणैराख्यातेर्धातुलोहितः। प्रकाशेः संप्रकाश्यते क्रियास्तं नौमि गोप(ति)म् ॥१॥ कविकल्पद्रुमं धातुपाठं विवरितुं निजम् । धातुवृत्तिः काव्यकामधेनुर्नाम विधीयते ॥३॥ तत्र प्रयोगा धावूनामित्क्रमादित्फलार्थकाः ।
शप्तिपोस्त्वनितां तुल्यप्रयोगाणां सभेदकाः ॥३॥
तत्रादौ ग्रंथकृदुचितेष्टदेवतामादित्यमुपास्ते शब्दाकरेति । etc. Ends - रिप् कुत्सने रिप्रः स्थि। ३६३ ॥ इति धातुपाठटीकासमाप्तः॥ लिपिकृतं
- श्रीनंदगुजरगौडेन स्वपठनार्थ वाछोटी(ला)लालस्य पठनार्थ संवत् १९०३
मार्गशिरकृष्ण ८ बुधे लिपिकृतं । लेखकपाठकयोः शुभं भूयात् । श्रोरस्तु । Reference - India Office Catalogue No. 779. Rājendra Lal Mitra,
Notices, Vol. H, No. 789 ( giving the full text of the colophon, which is omitted in our Ms.).

Page #185

E. Sarasvata
अव्ययवृत्ति
Avyayavrtti
1359 No. 156
1887-91. Size - 10 in, by 41 in. -Extent-6 leaves, 15 lines to a page, about 50 letters to a line. Description - Country paper. Deyanāgari characters, bold and
generally legible writing, correct on the whole. Edges slightly damaged. Margins ruled in black ink; red chalk
much used. Complete. Age - The Ms. is old in appearance. Author - Sahajakirti. He is the same as the Jaina commentator on
the Sārasvata. Subject - Indeclipables followed by their meanings. This is only
one chapter out of a larger work called Siddhaśabdārnava (No.466 of 1882-83) by the same author, who has also written a commentary on it (No. 538 of 1886-92) [ Serial
No. 172 below ] called Manorama. Begins - श्रीजिनाय नमः। स्वर् प्रमुखा अव्ययमिति । अथाव्ययाधिकारः। तत्रा. व्ययमिति कोर्थः। व्यय गतौ। न व्ययंति न चलंति स्त्रीपुंसकादिस्वरूपतां
यानि तान(? न्य)व्ययानि ॥ यदुक्तं । प्रणवविद्यायाम् । सदृशं त्रिषु लिंगेषु तदव्ययमिति ॥ etc. On fol. 5a, last line, we find act aangeraft werffefat opforfata
सूत्रेण तसिल ॥ Ends -तदंतविधिरप्यनेष्यते । परमस्वः । परमोच्चैरिति । इत(? 'त्य)व्ययाधिकारः । .....इतीति समाप्तौ । अव्ययाधिकारः समाप्त इत्यर्थः।
अव्ययस्य(स्या)धिकारोय(?°यं) श्रीसहजादिकीर्तिभिः ।
सिद्धशब्दार्णवैनिन्ये?] पूर्णतामाप्तवाक्यतः॥""
पंडितफतेचंदलिषतं ॥ Reference - This is the only Ms. mentioned in the Jinaratnakośa,
Vol. I, p. 97,
त

Page #186

Author
Subject
क्रियाकलाप
No. 157
Size - 10 in by 6 in.
1
Extent - 10 leaves, 16 lines in a page, about 35 letters in a line. Description Foreign paper. Devanagari characters, bold and legible writing, fairly correct. Complete. Seems to be
a new copy.
Begins
Ends
-
E. Sarasvata
--
-
Vijayā ( ? Vidya ) nandakavi.
-A short treatise in a metrical form, dealing with various kinds of roots and their meanings. Consists of four Adhyāyas.
173
Kriyākslāpa
489 1886-92
जयति चतुर्दशभुवनाधिपत्यलक्ष्मीविभूषितोत्संगः भक्तैकपक्षपाती कृपार्णवः श्रीमहादेवः १ सखलितखेलगतिना (?) विद्यानंदेन सत्प्रबंधेषु धातुप्रयोगकदलीवनमनघं रोप्यते तदिदं २ अस्मादुपजीव्य जनो धातुधु (व्यु ? ) त्पत्तिविविधविस्तारं शतशः स्वमतिविलासं त्वरितकविर्भवति न भ्रांति[:] ३ निपुणं निश्चित्यतरं न धातुपारायणश्रुता एव इह नामधातवोपि श्रुतप्रयोगाः प्रयुज्यंते ४ क्वचिदधिहितो (पि?) धातुः पुनरावर्तिष्यतेन्यत्र अर्थविभेदाचिंत्यो न पुनः पुनरुक्तिजो दोषः ५ कस्मिन्नर्थे तास्ताः क्रियाः प्रयुज्यंते चित्यं तु कथमपि परिहर्तव्यं प्रयुंजानैः ६ इह दृश्यते न केवलमार्या सामान्यलक्षणोपेता क्वचिदपि गीतिः क्वचिदप्युपगीतिः क्वचिदनुष्टुवपि ७
पूर्व पूर्वक विप्रतीत विविधग्रंथेषु दृष्टास्ततो निर्णीता हृदये निरूप्य निपुणं ये धातुपारायणं धातूनां तनुधीरपि व्यरचयत्तेषामिदं संग्रहं विद्यानंदकविर्विशुद्धहृदय ( : काय ) स्थवंशोद्भवः ५२ व्युत्पत्तिवर्त्मम्यकृतप्रवेशैः शास्त्रं जनैर्नेदमुदीक्षणीयं भास्वर्थतम्मात्रनिरूपणेन यतो मतिर्मोहमुपैति तेषाम् ५३ इमाः प्रत्यग्रपीयूषसमिद्धमधुरीः क्रियाः समस्ताः संतु धीराणामुपयोगादुपक्रियाः ५४

Page #187

474
Grammar
Colophon - इति क्रियाकलापे चतुर्थोध्यायः
-
From the above it appears that the name of the author was Vidyanandakavi (also see Introductory st. 2 above) but the colophon at the end of the first Adhyāya is इति विजयानंदकविविरचिते क्रियाकलापे प्रथमोध्यायः ( 1. 29.
Reference Ulwar 1130, Extract 250.
क्रियाकलाप
No. 158
Size 9 in. by 4 in.
Extent13 leaves, 13 lines to a page, 36 letters to a line. Description -Country paper. Devanagari characters, bold, beautiful and fairly accurate writing. Margins ruled in red, red chalk used. Complete in four Adhyāyas.
Age-Old in appearance.
Kriyakalapa
256
A 1882-83
Author Here also (cf. 489 of 1886-92) [ Serial No. 157 above] the author in metrical part (beginning in adhyāya 4) gives his name as far, possibly for the sake of metre. In all the colophons (fol. 3b, 9b, 11b, and 13b) the name is given as fast (which, therefore, appears to be the proper name of the author).
-
Ends – इति श्रीसारस्वतोद्गारावतारकायस्थकुलालंकारविजयानंदकृतौ क्रियाकलापे
1
चतुर्थोध्यायः ॥ श्री ॥ शुभं भवतु ॥
क्रियाकलाप
No. 159
Size
10 in. by 4 in.
Extent 9 leaves, 13 lines in a page, 43 letters in a line.
Kriyakalāpa
671
1892-95

Page #188

E. Sarasvata
173
Description Country paper. Devanagari characters, bold and legible writing. Margins ruled in triple red lines. Square blanks left at the centre on both sides of the first 8 folios, and a swastika design in yellow colour at the centre on both sides of fol. 9. Incomplete.
Ends -
with verse 44 of the 4th Adhyāya
विभुष्यतामिदं पीठमिद (दं) पीठं कृतार्थ्यतां । सनाश्यतामिदं पीठमिदं पीठं पवित्र्यतां ॥ ४४ ॥
For other particulars see Ms. No. 489/1886-92 [Serial No. 157 above ].
क्रियाकलाप (क्रियासमुच्चय)
No. 160
-
Kriyākslāpa (Kriyāsamuccaya)
Size 11 in. by 4 in.
Extent (55-3=) 52 leaves, 19 lines to a page, 40 letters to a line. Description Country paper. Devanagari characters with TS. The first 20 leaves apparenty more modern than the rest of the Ms. Clear and legible writing, generally correct. Margins ruled and square blanks left in the centre. Foll. 9, 11, and 37 missing, otherwise complete.
181
1872-73
Age
-Samvat 1485.
Author - Jinadeva.
Subject - A detailed conjugation in all possible ways of one typical root belonging to each of the various classes.
Begins - ॐ नमः श्रीसमरदायै ॥ भवति भवतः भवंति । etc.
―
Ends
- शेषं सुगमं । मृग अन्वेषणे वर ईप्सायां इत्यादिकाः सर्वेप्यवंता एवं प्रक्रियासु स्युः ॥
चुर स्तेये (१) कथो (२) दंतः संख्याने च गणस्तथा ॥ सर्वेप्यदंता एवं स्युः साध्या बुद्धिबलादथ || १ |

Page #189

Grammar
श्री(भा)वडारगच्छीयश्रीजिनदेवसूरिभिः॥ प्रोक्ते क्रियाकलापेऽत्र चुराद्या धातवोभवन् ॥ २॥ भ्वादीनामिह धातूनां नास्ति धातुगणक्रमः ॥ यो यथा स्मृतिमायातः स धातुः साधितस्तथा ॥३॥ न त्वदादिचुरांतानामुक्तानामेष विद्यते ॥ न चिंत्यं किंचिदप्यूनं कार्य कार्येण तत्र हि ॥४॥ ये त्वत्र धातवो नोक्ता ग्रंथविस्तरभीरुभिः ॥ ते सर्वे स्वयमेवोह्याः सुधीभिः साध्यसिद्धये ॥ ५॥ श्रीभावदेवसुगुरोरभिधाप्रसिद्धगच्छैकभूषणमणिर्मुनिमाननीयः। सूरीश्वरः शमिवरश्चतुरः क्रियाणां कलापकं व्यरचयजिनदेवसूरिः ॥६॥ यावच्छ्रीवीतरागस्य धर्मो जयति भूतले ॥
विद्वद्भिर्वाच्यमानोयं ग्रंथस्तावद्विनंदतु ॥ ७॥ मंगलं भूयात् ॥ छ । संवत् १४८५ वर्षे वैशाखवदि ९ बुधे संपूर्णः क्रिया
समुच्चयः ग्रंथः ॥ छ ॥ शुभं भवतु लेखकपाठकयोश्च ॥ छ । Reference - This is the only Ms. mentioned in the Jinaratnakosa,
Vol. I, p.97.
तस्वदीपिका
Tattvadipikā
265 No. 161
____1884-86 Size — 10 in. by 4 in. Extent - 80 leaves, about 16 lines in a page, about 48 letters in
a line.
Description - Foreign paper. Devanāgari characters, bold and
legible writing, fairly correct. Complete. Consists of two sections- 1st ending with तद्धितs (foll.1-48) and 2nd (foll. 1-32). Corrections made with yellow pigment, additions are made in the margins and also at the top and the
bottom in usual black ink on some folios, Age - Samvat 1796,

Page #190

Author
Begins
E. Särasvata
177
Lokeśakara, son of Śrikşemankara, and grandson of Rāmakara, wrote the work in the year 1741 Samvat.
Subject A commentary on the Siddhantacandrika of Rāmāśrama, which is itself a succinct commentary on the Sarasvatasutras illustrating each rule with a large number of examples. The author frequently refers to Mayurabhaṭṭa, Narottama, Bhattoji Dikşita and others.
Ends -
1
प्रणम्य जगतां नाथं महेशं सांबमव्ययं ।
सिद्धांत चंद्रिकाव्याख्या क्रियते तत्त्वदीपिका ॥ १॥
प्रारिप्सित निरंतराय परिसमाप्तये विहितं मंगलं शिष्यशिक्षायै निबन् चिकीर्षितं प्रतिजानीते । नमस्कृत्येत्यादिना । अहं रामाश्रमः । वाणीप्रणीतसूत्राणां सिद्धांतचंद्रिकां कुर्वे ।
लोकेशकरसंज्ञेन श्रीक्षेमंकरसूनुना ।
मुदे भूयादुमाशंभोर्विहिता तत्त्वदीपिका ॥ १ ॥
चंद्र वेदयभूमि (१७४१ ) संयुते वत्सरे नभसि मासि शोभने । शुक्लपक्षदशमी तिथावियं दीपिका विबुधदीपिका कृता ॥ २ ॥
श्रीचंद्रिकायाश्चरणारविंदप्रसादतो यल्लघुदीपिकाभूत् । ततो मनीषापि भवत्यमुष्या अध्येतुरध्यापनहेतुराशु ॥ ३ ॥
इति श्रीमद्रामकरपौत्र श्रीक्षेमंकरसू नुलोकेशकर विरचिता सिद्धांतचंद्रिकाव्याख्या तत्वदीपिका संपूर्णा । संवत् १७९६. This is the date of the Ms. लिखिता वा० रूपचन्द्रगणिना संवत् १७९६ वर्षे फाल्गुनवदि a faut guart (on last folio).
1741 appears to be the date of the work. See verse 2 cited above.
Reference - Rajendralala Mitra. Notices : Vol. IX, No. 2920. Ulwar Catalogue No. 1217, Extract 276.
23 [Dea. Cap. Vol. II, Pt. II]

Page #191

178
Grammar
तत्त्वदीपिका
Tattvadipika
622 No. 162
1891-95 Size -- 104 in. by 54 in. Extent - 32 leaves, 10 lines to a page, 40 letters to a line. Description - Country paper. Devabāgari characters, bold, legible
and generally correct writing. Red ink used for punctuation strokes and for ruling the margins. Wants leaves 1 to 36 and 38 and breaks off at leaf 69 a few leaves after the
CHICAGans which end on fol. 62b. Incomplete. Age - Not very old in appearance. Broken at both he ends,
The colophon on fol. 46b is :
श्रीविद्यानगरस्थायिलोकेशकरशर्मणा ।
कृतायामिह टीकायां स्त्रीलिंगोऽगात्स्वरात्मकः ॥ statuetshaorgh: (fol. 50a ) पुल्लिंगविवरणम् (fol. 60b)
fosfaarura (fol. 626 ) For all other particulars see No. 265 1884-86 [ =Serial No. 161 above).
तत्त्वदीपिका
Tattvadipikā (frammar ) (Com. on Siddhāntacandrikā)
214 No. 163
A1882-83 Size — 10 in. by 4} in. Extent - (95+1=) 96 leaves, 16 or 17 lines to a page, about 36
letters to a line. Description - Country paper. Devanāgari characters, bold and
legible writing, correct generally. Margins ruled in red, red chalk frequently used. Fol. 47 numbered twice. Complete,

Page #192

E. Sarasvata
Age - Not very old in appearance. Begins — The com.
प्रणम्य जगतां नाथं महेशं साम्बमव्ययम् ।
सिद्धान्तचन्द्रिकाव्याख्या क्रियते तत्वदीपिका ।। Ends - The com.
लोकेशकरसंज्ञेन श्रीक्षेमकरस्नुना । मुदे भूयादुमाशम्भोर्विहिता तत्त्वदीपिका ॥१॥ चन्द्रवेदहयभूमिसंयुते वत्सरे नभसि मासि शोभने ।
शुक्लपक्षदशमीतिथावियं दीपिका विबुधदीपिका कृता ॥२॥ इति श्रीमद्रामकरणपौत्रश्रीक्षेमङ्करसूनुलोकेशकरविरचिता सिद्धान्तचन्द्रिकाव्याख्या तत्वदीपिका संपूर्णा | fol. 95b.
तत्त्वदीपिका
Tattvadīpikā (सिद्धान्तचन्द्रिकाव्याख्या) (Com, on-Siddhantacandrika)
215 No. 164
A1882-83 Size - 94 in. by 4 in. Extent - 40 leaves, 10 lines to a page, 38 letters to a line. Description - Country paper. Devanāgari characters, bold, careful
and generally correct writing. Margins ruled in red. Contains the commentary on the द्वितीया वृत्ति (i.e. आख्यात section) only, and not on the gatet af also as stated in Dr. Peterson's Report for 1882-83. The “two more copies " in the consolidated catalogue (1888) seems to be
a mistranslation of featuręfeaturit in the Report. Age - Not very old in appearance. Hegias - श्रीगणाधिपतये नमः ।
प्रणम्य श्रीपतिं वाणीनारायणमनामयं ।
सिद्धांतचंद्रिकाख्यातव्याक्षती रच्यतेधुना ॥१॥ धातोरित । अधिकारोयमित्याह इदमिति ।।

Page #193

180
Grammar
Ends - अवचस्कंद लुलावेत्यादि ॥ यत्तु वासुदेवादिभिरतिशयेन पुन(:)पुनर्वा
चंस्कंदेत्यातिव्याख्यातं तदसत् । अनेकक्रियासमुच्चये क्रियासमभिदा(हा)रस्यानुक्तेः लोझं(डं ? )त द्वित्वापत्तेश्च ॥
कृतायामिह टीकायां लोकेशकरशर्मणा ।
अगादगाधबुद्धीनां कृतमाख्यातसाधनं ॥ इति श्रीलोकेशकरविरचितायां सिद्धांतचंद्रिकाव्याख्यायां तत्त्वदीपिकायामाख्यातप्रक्रिया संपूर्णा ॥ समाता || शुभं भवतु ॥ कल्याणमस्तु ।
161
धातुतरङ्गिणी
Dhätutarangini No. 165
1881-82 Size - 10 in. by 4 in. Extent — 61 leaves, 16 lines to a page, 40 letters to a line. Description -Country paper. Devanagari characters, legible but
rather careless, though generally correct writing. A few leaves at the begnning and end rather damaged. Breaks off in the middle of the चुरादिगण. The name of the work variously written as धातुतरंगिणी, धातुतरंगिणीटीका, धा. ग. टीका, धातु०, धातुतरंग along with the folio number in the left-hand
margin. Incomplete. Age - Old in appearance. Begins - श्रीवाण्यै नमः।
नमस्कृत्य महोनन्तं नित्यं सत्यं चिदात्मकम् ।
स्वोपज्ञधातुपाठस्य क्रियते पञ्जिका मया ॥१॥ तत्रादौ शिष्टाचारप्रतिपादनार्थ चिकीर्षितग्रंथस्य निर्विघ्नपरिसमाप्त्यर्थ चेष्टदेवतानमस्कारमाहं॥
श्रीसर्वज्ञजिनं नत्वा स्मृत्वा सारस्वतं महः। सारस्वते धातुपाठ वक्ष्ये संक्षेपतः स्फुटम् ॥१॥

Page #194

É. Sarasvata
181
Colophon at the end of Tahfar fol. 59a -
इति श्रीधातुपाठविवरणे क्र्यादिगणाधिकारो नवमः। Hereafter follows gerfect – 279 Farf siet(?)peraz Ataja For other particulars see Ms. No. 38 of 1869-69 (Serial No. 167 below ].
273
धातुतिलक सावचूरि
Dhātutilaka with Avacūri No. 166
1873-74 Size — 10 in. by 41 in. Extent - 4 leaves, 11 larger and about 70 smaller lines with 36 and
16 letters to a line respectively.
Description - Country paper. Devanāgari characters with T8HFHS.
Margins carefully ruled in double black lines; square blanks in the centre and in some of the side margins. The commentary is written all round in very small handwriting, the text being written in a bold and careful
writing, not quite correct. Complete. Age - Old in appearance. Author - Prabhāditya, son of Vyāsa Nșpati, and an Audicya Brah
maņa by caste. Subject - This is a century of verses embodying the forms of the
present third person singular of most of the Sanskrit roots given in the Dhātapāthas. The verbs are meant to agree with the subject which is always some name of Krşna, or something connected with him. The work was hitherto unknown, and in the old list it was simply called eggur.

Page #195

182
Grammar
Begins - नमः श्रीगोतमस्वामिने ॥
ध्यानमभ्यस्यतां नृणां सुधाधाराधगंसितां ॥ त्रयीतारणधारां वा (वा)णी वंदेतरामहं ॥१॥ भाषा भगवती सर्वा प्रायसो(शो) धातु[७] स्विता ॥ चौरिवारमात् प्रसिद्धा ये सर्वे स्वमृतवर्तिनाः ॥ २॥ पुत्रेण व्यासनृपतेः प्रभादित्येन धीमता ॥ स्वं तंत्रकत्तरि प्रोक्ताः सप्तमी वर्तमानयोः॥३॥ व्यत्ययो बहुलं सूत्रं तथा त्यक्तात्मने पदं ॥ बह्वर्थतां तथा तेषामनेकार्था हि धातवः ॥ ४ ॥ विशेषकं ॥ ये धातुतिलकं नाम मूर्तसारस्वतं हृदि ॥
धारयति ध्रुवं तेषां जाव(य)ते भारतीभरः ।।५॥ Begins अवचूरि- कालाध्वभावदेशानां कर्मसंज्ञया अकर्मकस्वस्य विधानात् साँगे
कर्मणि भावे चात्मनेपदादीनि भवंति। Ends - वपते सीव्यतीक्षु च तक्षति त्वचयत्यपि ॥
विलीयते द्रवेद्गौ"प्रश्रौति दोग्धितां तथा ॥ ९९॥.. . इत्थं धनं कर्म करोति पापी स्म हरि नैव मतिं विधत्ते ॥ यत्पादपूजापचितं पुमांसं निषेवते मुक्तिनितबिनीह ॥१०॥
इत्यौदीच्यद्विजप्रभादित्येन निम्मितं शतं ॥ Ends, अवचूरि – पेवृड् सेवृड् सेवने निषेवते ॥ १०० ॥ इति शतकस्यावचूरिः ।
धातुपाठः धातुतरङ्गिणीसहितः
Dhātupātha with
Dhātutarangiņi
___38
No. 167
1869-70
Size - 8 in. by 64 in. Extont - 166 leaves, 10 lines in a page, about 24 letters in a line. Description - Foreign paper. Devanāgari characters, neat, bold and
legible writing. Very incorrect. Complete.
Age -Seems to be a new copy.

Page #196

E. Sárasvata
Author - Harṣakirtisūri, of both the Dhatupaṭha and the Dhatutarangini. He is the pupil of Candrakirtisūri, the author of Sarasvatadipikā.
Subject A metrical Dhatupāṭha according to the Sarasvata grammar arranged after the manner of पाणिनीयधातुपाठ in ten classes, and a running commentary on the same, named Dhātutarangini.
Begins
Ends -
- नमस्कृत्य महोनंतं नित्यं सत्यं चिदात्मकं ॥
स्तो ( स्वो ? )यं (? प ) ज्ञधातुपाठस्य क्रियते पंजिका मया ॥ १ ॥
तत्रादौ शिष्टाचारप्रतिपादनार्थं चिकीर्षितस्य ग्रंथस्य निर्विघ्नपरीसमाप्त्यर्थं चेष्टदेवतानमस्कारमाह ॥
श्रीसर्वशं जिनन्नत्वा स्मृत्वा सारस्वतं महः ।
सारस्वते धातुपाठं वक्ष्ये संक्षेपतः स्फुटं ॥ २॥
सर्व भूतं भविष्यं वर्तमानं च जानातीति सर्वशः etc.
Dhātupātha—
श्रीमनागपुरीयाव्हतपोगणकजारुणाः । श्रीचंद्रकीर्तिसूरींद्राचंद्र वच्छुभ्रकीर्तयः ॥ १३ ॥ तच्छिष्या हर्षकीर्त्यान्हसूरयो व्यदधुः स्फुटं । धातुपाठमिमं रम्यं सारस्वतमतानुगं ॥ १४ ॥
183
पंडेलवालसद्वंशे हिमसंहार ( हेमसिंहा ? ) भिधः सुधीः । तस्याभ्यर्थनया ह्येष निर्मितो नंदताच्चिरं ।। १५ ।।
Dhatutarangini
इति श्लोकत्रयं सुगमं । नवरष (षं)डेलवालसद्वंशे । इति षंडेलदा (बालज्ञातौं । वाकलीवालगोत्रे । टुंकनगरे सांबलापार्श्वनाथप्रासादकारक[ नेमीदासपुत्र v. 4 ] साहश्रीजइतातत्पुत्रसाहगेहा । तस्यात्मजसाह || हेमसिंहाभ्यर्थनया । माग्रहेणायं ॥ धातुपाठः कृतः स च चिरं नंदतात् ॥ समृद्धिमान् भवतु । विस्तारं प्राप्नोत्वित्यर्थः ।
निपाताश्वोपसर्गाश्च धातवश्चेति ते श्रयः ।
अनेकार्थाः स्मृताः सर्वे पाठस्तेषां निदर्शनं ॥ १ ॥ संख्याने सर्वधातु (तु) नामेतेषामेकसंख्यया । अष्टादशशतान्येकनवत्युत्तरतां (१८९१) ययुः ॥ २ ॥ कविकल्पद्रुमे तु ॥
इति स्फीतः सप्तदशशत्याषहानष्टया (षट्कोनषष्टया ? ) धातुस्कंदो बुद्धैः (वैः) सेन्यः कविकल्पद्रुमः फलं ॥ ३ ॥

Page #197

Grammar
द्वात्रिंशदधिकधातुद्विसहस्त्री २०३२ पत्र पूरितः श्रवपां? ... कविकल्पतरु यादकादशपल्लवः फलदः॥ सपादलक्ष्यं चेश(त्सवं ग्रंथमानं विद्वि(धी)यते। . तदा स्यात्सर्वधातूनां सर्वरूपनिरूपणं ॥४॥ चेतस्येवं विचार्यैव ग्रंथविस्तरभीतितः। व्युत्पत्तिमात्रसिद्धयर्थ दिग्मानं दर्शितं मया ॥ ६॥ गछे यन्त्र पवित्रतावनितले हम्मीरदेवाचितः सरिस श्रीजयशेखरः सखा ? चरितश्रीशेखरः सद्गुणः । रूणायां पुरि सीहडस्य वचनादल्लावदीभूभुजा सद्वासःफुरमानदानमहितः श्रीवज्रसेनो गुरुः ॥१॥ सूरिश्रीप्रभुरत्नशेखरगुरुर्विद्यानिधियं मुदा। सक्रौ(क्षौ ? )मैः किल पर्यधापयदरंपेरोजसाहिप्रभुः। श्रीमत्साहिशिकंदरस्य पुरतो जातः प्रतापाधिको। ढिल्यां नागपुरीयपाठकवरः श्रीहंसकीव्हियः॥२॥ आनंदं जनयन् सदा मुनिजनेष्वानंदरायः सभूत् । प्रादाद्यस्य चिराय रायपदवीं श्रीमान् हमाऊंनृपः। श्रीमत्साहिसलेमभूमिपतिना संमानितः सादरं । सूरिः सर्वकलिंदि(का)कलि(तधीः) श्रीचंद्रकीर्तिप्रभुः ॥३॥ साहेः संसदि पद्मसंदरगणिर्जित्वा महत्पंडितं । क्षौमग्रामसुषा(खा?)सनाद्यकबरश्रीसाहितो लब्धवान् । हिंदूकाधिपमालदेवनृपतेर्मान्यो वदान्योधिकं । श्रीमद्योधपुरे सुरेप्सितवसाः (चाः) पब्बाव्हयः पाठकः ॥४॥ तद्गच्छामलमंडनं सुविहितश्रीचंद्रकीर्तिप्रभोः। शिष्यः सूरिवरः स्फुरद्युतिभरः श्रीहर्षकीर्तिः सुधीः। तेनेयं रचितात्मनिर्मितशुभश्रीधातुपाठस्य सद्वृत्तिः स्फूर्तिमियतु यावदुदितः श्रीपुष्पदंताविमौ ॥५॥ धातुपाठस्य टीकेयं माम्ना धातुतरंगिणी।। प्रक्षालयतु विज्ञानामज्ञानमलतां(मांतरं ॥६॥ शुद्धबोधजलागाधामिमां धातुतरंगिणीं।
अवगाह्य बुधाः सम्यक् कुर्वतां निर्मला मतिं ॥७॥ Colophon - श्रीमनागपुरीयतपागछाधिपभट्टारकश्रीहर्षकीर्तिसूरिविरचितं स्वोपज्ञ
धातुपाठविवरणं संपूर्ण । समाप्ता चेयं धातुतरंगिणीनाम्नी धातुपाठटीका ॥ Reference - Jinaratnakosa, Vol. I, p. 197.

Page #198

E. Sarasvata
185 लघुभाष्यम् सारस्वतस्य . Laghu-Bhashya on Sarasvata
245 No. 168
1895-98 Size — 104 in. by 44 in. Extent — 194 leaves, 17 lines to a page, about 50 letters to a line.
Description - Country paper. Devanāgari characters, bold, clear
and legible hand. There are two different scribes as mentioned in Ms. itself.: सार्द्धपञ्चमं पत्रशतं लिखितं श्री अकबराबादे (by कर्पूरगणि); अग्रिमाणि पत्राणि तच्छिष्येण राजसोमेन... (fol. 194a). The Sūtras are marked by red chalk. Yellow powder is used for erasures. Correct. Incomplete i. e. upto the Tuts. The left-hand upper corners of all leaves
are torn and newly replaced. Age-Samvat 1774. Author - Raghunātha. Subject - The Bhāşya on the Sārasvata Sūtras.
Begins - श्रीगणपतये नमः
गोपिकावल्लभं नत्वा गिरं भट्टोजिदीक्षितं ।
वाक्सूत्रे विदधे व्याख्यां फणिभाषितमार्गगां ॥ १॥ नन्वयं ग्रंथो व्याख्यानानोऽशिष्टप्रणीतत्त्वाबाह्यग्रंथवत् तच्च मंगलाचरणादर्शनात् etc. (fol. 1b) The beginning of the Uttarārdha is :
गोपिकावल्लभं नत्वां गिरं भट्टोजिदीक्षितं ।
विभक्तीर्दश वक्ष्येहं मुनित्रयमताश्रयः॥१॥etc. Ends - उक्तं च हरिणा । आत्मानमात्मना बिभ्रदस्तीति व्यपदिश्यते इति । अन्ये
चाहः। अस्त्यादावपि धयंशे भाव्येस्त्येव हि भावनेति ॥ Here abruptly ends the Ms. and then follow particulars about the scribes who wrote it in Samvat 1776 at अकबराबाद-युगप्रधानभद्दारकश्री १०६ श्रीजिमसखसरिसरिसार्वभौमानां राज्ये ।
Colophon - There are two of them indifferently used :
भट्टोजीदीक्षितात्तीर्थात्सर्व विद्याविशारदात् ।
प्राप्याहिभाषितं शास्त्रं श्रुत्वा शास्त्रांतराण्यपि ॥१॥ 24 [Dee. Cat Vol. II, Pt. II]

Page #199

186
लघुसारस्वतम्
No. 169
Begins
वृद्धाख्यनिगमस्थायी विनायकसुतोकरोत् । रघुनाथाभिधो व्याख्यां विसर्गसंधिसंगतीम् ॥ २ ॥
Or in some places we find :
हाटकेशपुरस्थायी विनायकसुतोकरोत् । रघुनाथाभिधो व्याख्यां संज्ञापादस्य नागरः ॥ १ ॥ हाटकेश पुरस्थायी ......व्याख्यां तद्धितार्यथामति । fol. 135b कारकाघ्रेर्यथामति । fol. 120b स्त्रीपादस्य यथामति । fol. 141b
Ends
99
- Samvat 1818.
-
Grammar
22
93
Size — 94 in. by 54 in.
Extent — 22 leaves, 11 lines in a page, about 30 letters in a line.
Description - Country paper. Devanagari characters, very bold and legible writing, fairly correct. Complete.
99
Age -
Author – Kalyānasarasvati.
Subject A short elementary treatise on grammar, according to the Sarasvata system.
Laghusārasvatam
मातरं पितरौ श्रीशौ नत्वा केनत्रिदं गुरुं । लघुसारस्वतं कुर्वे श्रीकल्याणसरस्वती ॥ अइउॠल समानाः ।
- लोकाछेषस्य सिद्धिः । यथा मातरादेः ।
-
530
1886-92
आदेशात् श्रीसरस्वत्या गुरुपादानुवंदनात् । बालानां शीघ्रबोधाय कृतं सारस्वतं लघु ॥ इति श्रीलघुसारस्वतं संपूर्ण । संवत् १८१८ ....

Page #200

E. - Sarasvata
187
लघुसिद्धान्तचन्द्रिका
Laghusiddhāntacandrikā
646 1891-95
No. 170
Size-10 in. by4 in.
Extent-72 leaves,6 lines to a page, 32 letters to a line. Description-Country paper. Devanagari characters, bold, legible
and correct handwriting. Margins ruled in black lines,
occasional use of red chalk. Complete. Age -- Not very old in appearance. Author - Rāma. (Rāmacandrāśrama ). Subject -- An abridgement of the Siddhāntacandrikā, the commentary
on Sarasvata Sūtras. Begins - नमस्कृत्य महेशानं मतं वुध्वा पतंजले ।
वाणीप्रणीतसूत्राणां कुर्वे सिद्धांतचंद्रिकाम् ॥१॥ The पूर्वार्ध ends on fol. 30a with the Colophon इति रामश्रमेण
कृतलघुसिद्धांतचंद्रिकायां पूर्वार्द्धः समाप्तः । Ends - लोकाच्छेषस्य सिद्धिर्यथा मातरादेः ॥ इति श्रीरामविरचिता लघुसिद्धांत
चंद्रिका संपूर्णा ॥
विद्वत्प्रबोधिनी (रामभट्टी) सारस्वतप्रक्रियाटीका
Vidvatprabodhini
(Ramabhatti) Com. on Sārasvataprakriyā
193 1882-83
No. 171
Size -101 in. by 4in. Extent - 359 leaves, 12 lines to a page, 34 letters to a line. Description - Country paper, very much worn out all round and
slightly worm-eaten. Devanāgari characters with occasional

Page #201

188
Grammar
पृष्ठमात्राs, legible, and generally correct writing, red chalk
copiously used. Incomplete. Age - Old in appearance.
Author - Rāmabhatļa, son of Narasimha and Kāmā and father of
Lakşmidhara and Japārdana, originally belonging to तैलंगदेश and author of commentaries on the three काव्यs of
Kalidasa. Subject - A diffuse commentary on the Sarasvataprakriya of
Anubhūtisvarūpācārya. Begins - ॐ नमः श्रीगणेशाय ॥
श्रीमन्मातंगशुंडाप्रबल(त )मुखसदाग्रस्तविघ्नौघदुष्ट सिद्धथा बुद्धथा च देव्या जनहितकृतये पार्श्वयोः सेव्यमानं । . भक्तानां सिद्धिबुद्धिप्रदमनिशमुमाशंभुपुत्रं गणेशं वंदेहं कार्यसिद्धयै सुरदितिजनरैर्वदितं विघ्नराजं ॥१॥ वाग्देवता विमलवाङ्मयमौक्तिकाढ्या
मन्मूर्द्धपद्मपरिपूजितपादपद्मा। तां भारती च विदधातु मुखे शुभां मे
भूयां यया सुकविशेखरशेखरोहम् ॥२॥ श्रीरामकृष्णौ मम मानसस्थौ हंसौ सदा सौख्यकरौ भवेताम् । यनाममंत्रस्मृतिमात्रतश्च संसारसिंधोन भयं न विघ्नात् ॥ ३ ॥ मीमांसाद्वयशुद्धदुग्धनिकरश्रेष्ठक्षुनिासभृत् श्रीरत्नाकरराजहंसमनसौ न्यायोक्तिधाराधरौ । वेदांतामृतसिंधुहंसरुचिरौ भाष्याटवीसिंहवद् भट्टाचार्यसुतौ गणेशविबुधश्रीरामचंद्रौ भजे ॥४॥ भदृश्रीनरसिंहमात्मपितरं श्रीमन्नृसिंहप्रभं स्वस्थाचारविधिं गुणोघजलधिं वेदादिविद्यानिधि । कामांबां च पतिव्रतागुणगणैः साध्वीगणस्याग्रणीं भक्त्या भर्तुररुंधतीमिव परां वंदे वशिष्ठाकृतेः ॥ ५॥ युष्मभ्यं नम एव भो बुधजनाः प्रत्येकमुक्तैः पदैः । हृज्जाड्यप्रदरीगुहांधतमसप्रध्वंसिनीं दीपिका । सत्सारस्वतशब्दशास्त्रजलधेर्बालप्रबोधावहां
टीका साधु करोमि पुण्यततये श्रीरामभट्टीमिमां ॥६॥ यद्यपि सारस्वतस्य ग्रंथस्य बन्ह्य(न)ष्टीकाः संति तथापि सकलबालावबोधनिपुणां टीका कर्तुकामः प्रथमश्लोकसंबंधिनं कवेरभिप्राय वर्णयामि ॥ प्रणम्य० ॥ ग्रंथकर्ता अनुभूतिस्वरूपाचार्यः कथयति । etc.

Page #202

E. Sārasvata
Ends - The etia section which begins on fol. 145b, is incompleto
on fol. 359b, which ends – अजिज्ञापयिषदिप् इति । अजिज्ञपयिष
दिप् इति । अज्ञीप्सदिप् इति । प् इत् । - .. Colophon - इति विद्वत्कुलचक्रचूडामणिचक्रवर्तिभट्टश्रीनरसिंहात्मजभट्टश्रीरामविर
चितायां सारस्वतटीकायां विद्वत्प्रबोधिन्यां रामभव्यां०. Each Colophon is followed by two to five verses, which while recording the different stages reached in the course of a pilgrimage undertaken by the author with his family, give incidentally some particulars about the author, his sons, and his literary works. The verses give a very pleasing picture of what a pilgrimage was like some two or three hundred years ago. As however the record is not complete only a few verses are given below.
आंध्रश्रीनरसिंहसूरितनुजः कामांबिकासंभवः श्रीरामस्मरणैकनिर्मलमनाः श्रीरामनामा बुधः। श्रीसारस्वतसंज्ञकस्य कुरुते ग्रंथस्य टीकां च तां - यस्यां साधुमनोरमा समभवत् संज्ञाख्यसत्प्रक्रिया ॥१॥ (the fourth line occurs with variations at the end of each section).
लक्ष्मीधरेण पुत्रेण साधुना पितृभक्तिना।
जनाईनेन तद्वञ्च युक्तः संराजते हि यः॥२॥ A good many verses are devoted to the praise of these two sons. Some of them as possessing other interesting information are given below : यो द्वारकां समधिगम्य कुटुंबयुक्तो
वासं विधाय हरिपूजनभक्तिवित्तः । मासानव प्रतिदिनं द्विजभक्तियुक्तो
___ऽतिष्ठत्पवित्रमतिरात्महितप्रियाहः ।। ३॥ पिनोक्तिमखंडितां समकरोद्यो ज्ञानतश्चात्मजो लोकोक्तिप्रथितां प्रसन्नमनसा श्रीविष्णुवत्सादरात् देवानां द्विजवृद्धबंधुसुहृदां साधुप्रशांतात्मजित् संन्याशि( सि )प्रदयालुदातृवशिनां पूजां यथोक्तां व्यधात् ॥ ४॥ श्रीरामलक्ष्मीधरो ज्येष्ठः कनिष्ठश्च जनाईनः । • सुपुत्रौ यस्य राजेते स रामो जयतीह सन् ॥५॥
गोदावार(?)नेकाश्च सिंहस्थे च बृहस्पतौ । यात्राः समकरोत्साधु पित्रा मात्रा सुतेन च ॥६॥

Page #203

Grammar
लक्ष्मीधरश्च तनयः कुलकीर्तिधर्म
प्रोद्ययशोनिलय एव विशिष्टबुद्धिः । श्रीमजनाईननिभश्च"."(जनार्दनोथ ?)
रामं सदा रमयति स्म विचित्रवृत्तः ॥ ७ ॥ ऋग्वेदस्य शुभाश्वलायनमहाशाखां पठन्सन्मणिः। . स्मृत्युक्तोत्तमधर्मकर्मतरणिः सद्बुद्धिगंगामणिः । श्रीमत्पंडितवर्यमौक्तिकमहाहारावलीश्रीमणिः ।
सर्वाशासुखदो जयत्यनुदिनं श्रीरामचिंतामणिः ॥ ८ ॥ लक्ष्मीधरेण तनयेन जनार्दनेन धर्मार्थवत्प्रतिदिनं सहितो कुधेन । यो भासते प्रभुरिव प्रथितः पृथिव्यां श्रीराम एष जयति द्विजदेवभक्त्या ॥९॥
यो वा वासुधया जगत्प्रतिदिनं सौख्यान्वितं श्रद्धया मूर्धा सत्कमलेन साधुविधिना संपूज्य कर्तुं श्रिये। नित्यं वांछति विष्णुभक्तिनिरतो दीने दयालुः सदा सोयं श्रीनरसिंहसूरितनुजो रामोस्तु रामप्रियः ।। श्रीमत्तेलंगदेशोद्भवविमलकुलः श्रीनृसिंहो द्विजेन्द्र : साक्षात्कांत्या नृसिंहोभवदतिविमलो यस्य रामस्तनूजः। कामांबागर्भरत्नं बुधकवितिलको बालबोधकदक्षा टीकां सारस्वतस्य श्रुतिसमसुखदां रामभट्ठीं तनोति ।। लक्ष्मीधराख्यश्च जनाईनश्च पुत्राविमौ साधुतरौ हि यस्य । येनोत्तमाः श्रीकविकालिदासकाव्यत्रयस्य व्यरचीह टीकाः॥ श्रीमद्दम(म्म )णदेशमंडनमणिर्वल्शाढनामा पुरी पाश्चात्योदधितीरभूमिनिकटा काशीव संराजते । यत्रास्ते कविचक्रवर्तितिलकैः(कः) श्रीरामचंद्रो बुधः सौभाग्यैकनिधिः पवित्रहृदयस्तिष्ठन्गृहे तापसः ॥ श्रीमानुइनपंडितोभवदिति व्याख्यातृवर्यो महानांध्रः साधु वशिष्ट एव चरितरु(4)ग्वेदिवोत्तमः । यस्य श्रीनरसिंहनामतनयः श्रीकामदेव्यां सुतं रामं संजनयत्यमुं स गुणिनं श्रीरामभक्तं बुधं ॥ सः श्रीमात्रामचंद्रो बुधविबुधजनाल्हादको वा कलाभिः सर्वत्रख्यातकीर्तिस्फुरदमलतरज्योत्स्नया पूतविश्वः । पुण्यैः पूर्णः समस्तद्विजकुलसुखदज्ञानदानाय नित्यं टीकां सारस्वतस्य प्रतिपदविशदां रामभट्टीं करोति ॥ श्रीमत्तेलंगदेशे धरणिमणिरिवोरंगलः पर्वतेन्द्रो ऽगस्त्याशाकंठरत्नं भवति नृपमणियंत्र राजा प्रत्मपः । रुद्रोभूयस्य राज्ये प्रथितबुधमहानुहुनः पंडितेन्द्रो त्पुत्रः श्रीनृसिंहो विबुधकविपतिः पुत्रमाप्तारामं ॥

Page #204

E. Sarasvata
190 यो द्वारकां समधिगम्य जगद्गुरुं श्रीनारायणं हि भजति स भवं विहातुं। पाण्मासिकं समकरोद्रतमाप्तभक्तिर्भार्यासुपुत्रशुभसाधुवधूसमेतः ।। दिग्दतिस्थापितस्वप्रचुरगुणधनो व्याप्नुवानो दिर्गतान् गत्वा क्षेत्रं कुरूणा(णां?) यदुचं(चि)तमकरोत्स्वस्थ सूर्योपरागे। प्राप्तो मायां( या )पुरी तां सुरसरिति हरिद्वारमास्ते च यस्यां रामस्स( ? )त्तीर्थयात्रां व्यतनुत सह सत्पुत्रलक्ष्मीधरेण ॥ हरिद्वारे च गंगायां रामश्च हरिसंनिधौ । अस्थीनि मातृमुख्यानां सुहृदां मुक्तये न्यधात् ॥ स्थित्वा सौख्येन तस्यां विधिवदुरुधिया तीर्थ सेवा च कृत्वा सिद्धं प्राप्य द्विजेंद्रं दिनकरमिति तं सत्सहायं च विष्णुं । गंगायां नौविमानैरुभयतटभुवो वर्त्मना पुत्रयुक्तो । रामः श्रीहस्त(? °स्ति)नाख्यं पुरममलमगात् पांडवानां निवासं ॥ रष्ट्राग्री(?) हस्त(? °स्ति)नाख्यं पुरमतिसुखदं स्वर्नदीतीरभूमौ कृत्वा तत्तीर्थयात्रां शुभतरविधिना ह(ह)ष्टचित्तः सपुत्रः। भुक्त्वा स्वेच्छानुरूपं विविधमखभुवं पांडवानां विलोक्य स्थानं कर्णस्य दानप्रवितरणसुखं दृष्टवानेष रामः ॥ गढमुक्तेश्वरं नाम तीर्थ गंगातटे शुभं । संप्राप्तः ससुतो रामः प्रस्थितो हस्तिनापुरात् ।। श्रीमन्मुक्तेश्वराख्यं चिरमतिसुखदं दुर्गमासाद्य रामः स्थित्वा तस्मि(?'स्मिरूयह वै समुचितमकरोत्तीर्थयात्रा समग्रो।
HIGHरोतीर्थयात्रा समग्रा। गंगायां यत्र पूतो नघु(हु)ष इति नृपः सर्पयोनेश मुक्तः स्वर्ग प्राप्तश्च मुक्तो भवति मृतजनः श्राद्धडैिकदानात् ।। माढमुक्तेश्वरात्तीर्थाद्गामुत्तीर्य पूर्वतः। संप्राप्तः ससुतो रामः शंभरं हरिमंदिरं ॥ यस्मिन् शंभरनाम्नि तीर्थनिकरे वाराणशी(सी)वच्छुभे कल्की विष्णुरतीवदुःसहतरो भूत्वा तथांते कलेः। भारुह्याश्वमतिप्रभं च समितौ धृत्वा महात्सि(? °सिं) करे हत्वा म्लेंछनृपान्करिष्यति कृतं धर्मस्वरूपं युगं ।। जयति स रामः शुभधीः कृत्वा तत्तीर्थयात्रा विधानात् । श्रीमती विनयनयौ लक्ष्मीधरजनाईनौ यत्पुत्रौ॥ संभरे तीर्थयात्रां च कृत्वा वाराणशीसमां। पुण्यां गंगातटे रामः कपिलां नगरीमगात् ॥ श्रीमत्यां कंपिलायां पुरि वसति हरो यत्र रामेश्वराख्यो गंगा यस्याः समीपे वहति जनहितं पावनं सज्जलौघं ।
तत्रांध्रज्ञातिवाः स्वजनपरिवृता गोत्रजा भ्रातृपुत्राः . सश्रीकाः सत्कुटुंबाः प्रियसुहृदमना भट्टरामस्य संति ॥

Page #205

192:
Grammar
पूर्व सोरंभनानि प्रथितगुणगणे शूकरक्षेत्रवर्ये देवानां कार्यसिद्ध हरिरतुलबलः श्वेतवाराहरूपः । भूत्वा कृत्वा च कार्यं स्वतनुमथ जहौ योगतीर्थे च यत्र प्राप्तो रामश्च तीर्थं तदिह पथि सरिद्दीपमालोक्य तीर्थम् ॥ पितुरस्थीनि निक्षेष्तुं गंगायामगमत्पुरा । रामस्तु शौकरं तीर्थं दृष्ट्वा हर्ष तदा गतः ॥ कंपिलायां सुहृद्वर्गं भ्रातृभ्रातृजमंडितं । गोत्रजैश्च समायुक्तं दृष्ट्वा रामो पुरोगमत् ॥ गंगातटे षोंडपुरं विशालं प्रासादमालाशुभ हट्टमा (? गं) । संराजते तत्र गतश्च रामस्तत्तीर्थयात्रां कृतवान्सपुत्रः ॥ श्रीमत्खोडाभिधानाच्छुभतरनगरात्प्रस्थितः पादचारः सिद्धेन श्रीरा ( ? ) मूर्त्या दिनकर विदुषा श्रीमहाविष्णुनेव । युक्तो लक्ष्मीधरेण प्रशुचिमतिमता पुत्रवर्येण तद्वद् रामो विद्वान् कवींद्रोभुजपुरनगरं प्राप्तवान् श्रीविशालं ॥ रामस्तत्तीर्थयात्रां च गंगाया दक्षिणे तटे । कृतवान्य (स्य ) पुत्रौ द्वौ लक्ष्मीधरजनार्द्दनौ || भुजपुरपुरवर्य्यात्प्रस्थितो रामविद्वान्
कतिचिदपि निवासान्धर्ममध्ये च कृत्वा । विधिवदतिविधिज्ञः स्वर्धुनीतीर्थयात्रा -
मकृत सुतयुतोसौ हृष्टचित्तः पवित्रः ॥ ब्रह्मावर्त्ती स्थानमासाद्य रामो वाल्मीकीयं चाश्रमं तत्र दृष्ट्रा । सीतास्थानं रामचंद्रस्य यज्ञस्थानं हृष्टः स्वर्धुनीतीरभूमौ ॥ ब्रह्मावर्त्तात्प्रस्थितो रामविद्वानांगातीरे तीर्थयात्रां च कुर्वन् । दृष्ट्वाल्हारे (?) श्रीकनोजं पुरं वै प्राप्तः साधुस्तत्र डालाम (रं) च ॥ डालामर(? 'रात् )साधुपुरात्प्रयातो रामः सपुत्रोमितधैर्ययुक्तः । गंगातटे साधुविराजमानं करापुरं नौगतिना ह्यगच्छत् ॥ करापुरात्प्रस्थित एव विद्वानामः प्रयागं गतवान्सपुत्रः । यत्र त्रिवेण्याः प्रतिभाति संगमस्तत्राकरोत्तीर्थविधि विधिज्ञः ॥ प्रयागात्प्रस्थितो रामो विद्वान्पुत्रान्वितः शुचिः । पंचभिर्दिवसैः प्राप्तः पुरीं वाराणशीं शुभां ।। काशीं प्राप्य विधानतः सुतलसल्लक्ष्मीधरेणान्वितो गंगायां मणिकर्णिकातटवने स्नात्वा च विश्वेश्वरं । संपूज्य प्रतिवासरं समकरोद्यात्रां सुखेनान्वितो यो रामः कविशेखरो बुधमणिः सद्भोजयित्वा यतीन् ॥ काशीयात्रां च कृत्वा विधिवदमलधीः पुत्रयुक्तो गयां तां पित्रादीनां च मुक्त्यै जिगमिषुरनघः प्रस्थितः सुप्रसन्नः ।

Page #206

E. Sarasvata
गंगां तीर्त्वा प्रदूरे समधिगतनदं शोणभद्रं च तीर्त्वा पुण्यादुडपूर्व पुरमगमदुसौ रामविद्वान्विहारम् || उद्दंडविहारपुराद्रामो विद्वान्नृसिंहसूरिसुतः । गयां गतश्च सतनयः पितॄणां मुक्तिहेतवे सोयम् ॥ कन्यागते दिनमणावाश्विने सप्तसप्ततिमि (१ मे) वर्षे । गयायात्रां च विधिना रामो विद्वान्पितृमुक्त्त्यै कृतवान् ॥ कन्यागते रवौ श्राद्धं पितॄणां मुक्तिदायकं । गयायां विधिवद्रामो यो भक्त्या कुरुते स्म सत् ॥
The rest of this interesting diary is absent as the Ms. is incomplete.
Reference - For another Ms. also incomplete see India Office Catalogue No. 804; another (complete ? ) in Biühlora Catalogue Guz. fasc. III, p. 30. The author quotes विठ्ठल the author of प्र. कौ. प्र. on fol. 3a and रामचंद्र the. author of प्र. कौ. on fol. 28b.
शब्दसाधन (सारस्वतीयशब्दनिष्पादनम् )
No. 172
193
[
Śabdasādhana
alias Sarasvatiyasabda
Nispadanam
554 1887-91
Size - 11 1⁄2 in by 5 in.
Extent – 8 leaves, 9 lines to a page, about 44 letters to a line.
Description Country paper. Devanagari characters, bold and legible writing, fairly accurate and complete.
Age-Seems to be comparatively recent.
Author - See No. 243 of 1892-95 [ = Serial No. 222 below ].
Subject – See No. 243 of 1892-95 [
Serial No. 222 below ].
Begins - Same as No. 243 of 1892-95 25 [ Des. Cat. Vol II, Ph. II ]
-
Serial No. 222 below).

Page #207

194
Grammar
Ends -योषीति युष्मद् अस्तीति अस्मद् । इति शब्दसाधनमित्यथम् ६ माधुकर्या
समाप्ता-The Ms. wants the प्रशस्ति which is to be found at the end of 243 of 1892-95 [=Serial No. 222 below]. The two Mss. however appear to be of the same work.
शब्दार्णववृत्ति
Śabdārņavavrtti (मनोरमा)
called Manorama
538 No. 173
1886-92 Size -91 in. by 41 in. Extent-(49 to 77+79 to 94=) 45 leaves, 17 lines in a page, about
50 letters in a line. Description -Country paper. Devanagari characters, bold and
legible writing fairly correct. Incomplete and fragmentary. Leaf 78 missing. All leaves slightly damaged in the right hand upper corner, leaves 56, 60, 61, 64, 65 and 70 very much spoilt and torn. Red chalk used to mark
the Sūtras and Colophons. Author - Sahajakirti. Subject -A commentary, also called Manoramd, on Sabdarnava,
a grammatical work by the author himself. The work seems to be divided into several Dvipas, and each Dvipa into 4 Dvāras. The work consists of Sūtras, probably modelled on those of Hemacandra but distinct from them, followed by this explanation. On Fol. 54a we have इति श्रीफलवृद्धिपार्श्वजिनप्राप्तप्रसादश्रीसहजकीर्तियतींद्रविरचितायां स्वोपज्ञ. शब्दार्णववृत्तौ मनोरमाभिधानायां द्वितीयस्य तृतीयं द्वारं ॥ गोर्नमस्. पुरतो रः सः कखपफेषु (Cp. Hemacandra II. 3.1). The next Sutras are तिरसो विभाषा। (Hem.II. 3.2), पुस्मुहुसोः (for Hem. II.3.3. पुंसः) || on Fol. 64b इति श्रीफलवृद्धिपार्श्वजिनप्राप्तप्रसादश्रीसहजकीर्तियतींद्रविरचितायां स्वोपज्ञशब्दार्णववृत्तौ मनोरमाभिधानायां द्वितीयस्य चतुर्थ द्वारं ॥ द्वितीयं द्वीपं ॥ प्रथमे द्वारे ५०॥ द्वितीये द्वारे. १०० ।। तृतीये द्वारे ११९ ॥ चतुर्थे द्वारे १११॥ द्वितीयद्वीपयोगसंख्या ३८० ॥
प्रथमद्वितीयद्वीपयोगसंख्या ६५८ ॥ कारकम् ॥१॥ next sutra क्रियानिमित्त . द्रव्यसामर्थ्य कारकम् ॥ etc.

Page #208

E.
Sarasvata
195
Begins – Fol. 49a -- भोधिनिस्तारकमेतज्जिनमथो एतस्मै नमो ज्ञानवते । मोक्ष
कारणमिदं जिनशासनमथो अस्मै नमो भगवते । अवृत्यंत इति किं । अथोपरमैतं पश्य । etc. The first sātra on the page is 85th
इदमोऽम् नये॥ Ends -Fol. 94b मत्ता बहवो मातंगा यस्मिन् तन्मत्तबहमातंगं वनम् ॥ The last
sātra on the page is अनेकं च, 2nd of the बहुव्रीहिप्रकरण. Reference - For other Mss. of Sabdarnava see under Siddha
Sabdarnava, Jidaratnakosa, Vol. I, p. 438. This is the only Ms. of Vrtti reccorded there.
शब्दार्थचन्द्रिका
Sabdārthacandrikā
1380 No. 174
___1884-87 Size - 101 in. by 41 in. Extent - 16 leaves, 19 lines to a page, about 47 letters to a line. Description - Country paper. Devanāgari characters with partial
पृष्ठमात्राs, clear and bold writing. Ruled margins and blank
spaces in the centre. Fairly accurate and complete. Age - Samvat 1708 which is also the date of the composition of the
work itself. Author - Hamsavijayagaņi - the same who appears perhaps wrongly
as Kamsavijayagaại in Aufrecht's Catalogus Catalogorum and Rajendralal Mitra's Notices of Sk. Mss. (Vol. 8,
p. 186). Subject - A commentary on the introductory verses of the Sārasvata
Sabdānuśāsana of Anubhūti Syarūpācārya. In the first four leaves is stated what is called संहितादिषभेद निरूपकपचस्प
व्याख्यादिक् which - Begins - श्रीशंखेश्वरपार्श्वनाथाय नमः । ॐ नमः। सकलभट्टारकपुरंदरभट्टारक श्री १९
श्रीविजयानंदसूरीश्वरचरणकमलेभ्यो नमः ।
ॐ नमः सिद्धिसंतानदायिने परमात्मने। श्रीमच्छंखेश्वराव्हानपार्श्वेशाय महस्विने ॥१॥

Page #209

Grammar
श्रीवर्धमानः संसिद्धयै वर्धमानमहोदयः । स्ताद्विश्वविश्वविश्वेशशक्रचक्रस्तुतक्रमः ॥२॥ हेतवे श्रेयसामेव पराय परमेष्ठिने । विधूतरागद्वेषाय कारुण्यनिधये नमः ॥३॥ सारदां सारदां स्मृत्वा शारदेंदुतनुप्रभां। कर्पूरपूरन्यत्का(का)रकारिकीर्तिविराजिनीम् ॥४॥ गुरुं श्रीविजयानंदं विजयानंददायकं । नत्वा गौरिगुरुगिरिप्रावणोरगुणेर्गुरुम् ॥५॥ बालानां बुद्धिबोधाय विनोदाय च वाग्मिनाम् । संक्षिप्तयुक्तिभिर्युक्ता गंभीरार्थगरीयसी ॥६॥ विचक्षणचचकोरौघ(?)हर्षोत्कर्षविधायिनी । व्याख्या सुधाश्रा(स्रा?)विणी च पदार्थानां प्रकाशिनी ॥७॥ भज्ञानोप्रतमस्तोमप्रध्वंसनपटीयसी। सबोधागाधजलधिलोलकल्लोलवर्धिनी॥८॥ शब्दार्थचंद्रिकाख्येयं शब्दशास्त्रेदुचंद्रिका ।
सारस्वताद्यसत्पद्यद्वयवृत्तिर्वितन्यते ॥९॥ चतुर्भिश्च कलापम् ॥ '. निजानुजज्ञश्रीसिद्धिविजयस्याग्रहान्मया।
क्रियमाणः प्रयत्नस्तान्मंदधीबोधतत्त्यु(?)ली ॥१०॥ इह हि किल निश्शेषसविशेषस्फूर्जद्वयंपदार्थसार्थपरमार्थजिज्ञासूनां शिशूना सम्यक् शब्दव्युत्पत्त्यवबोधाय स्वकीयकमनीयकुशाग्रप्रतिमनिःप्रतिमप्रतिभाप्रभाप्राग्भारपराभूतप्रबर्हबर्हिर्मुखाचार्या मानाभिमानैदंयुगीनचञ्चञ्चतुरजनघेतश्चमत्कारकरणाय च श्रीसारस्वत्यशब्दानुशासनादिमवृत्तद्वितयस्य व्याल्या संहितादिभेदेन षोढा प्रस्तूयते यदुक्तं पूर्वसूरिभिः शास्त्रान्तरे -
संहिता १ च पदं २ चैव पदार्थः ३ पदविग्रहः ४
चालना ५ प्रत्यवस्थानं ६ व्याख्या तंत्रस्य षड्विधा । and ends - इति षष्ठो भेदः । इत्यलं प्रपंचेनेत्याद्यर्थयोजना ।
चंचद्वर्णसुसंहिता स्फुटपदा नानापदार्थप्रदा विज्ञश्लाधितविग्रहा समुचितस्थानं स्फुरञ्चालना । व्याख्या कामगवी चिरं विजयतां सत्प्रत्यवस्थानयुक् स्निग्धं गोरसमर्पयत्यनुदिनं हृद्यस्य पयस्य मे ॥१॥

Page #210

E. Sarasvata
101
The real work begins —
परब्रह्मस्वरूपाय भवातीताय तायिने । श्रीशंखेश्वरपार्थाय नमः सौख्यविधायिने ॥१॥ अनंतवस्तुविज्ञानं गिरामीशं क्षमार्णवम् । देवाधिदेवं देवार्य वंदे दैवतपूजितम् ॥२॥ वाग्वादिनी वितनुतां वाग्विलासस्य कौशलम् । काश्मीरदेशालंकारो हारिहीरकसंनिभा ॥३॥ श्रीमछ्रीविजयानंदगणेशं गरिमांबुधिम् । सर्वांभीष्टार्थसंसिद्धिवेधसं प्रणिदध्महे ॥४॥ श्रीसारस्वतशब्दानुशासनस्यादिवर्तिनः।
वृत्तस्य विविधार्थस्य घोढा व्याख्या विधीयते ॥५॥ तत्र प्रथम संहिता । प्रणम्य परमात्मानं etc. - The disquisition on this one verse extends upto fol. 12 and ends - इति श्रीमत्तपागछाधिराजश्रीगौतमगणधरोपमगुणसमाजसकलभट्टारकवृंदवृंदारकवृंदारकराजभट्टारक श्री १९ विजयानंदसूरीश्वरशिष्यभुजिष्यप० । (i.e. परम )हंसविजयगणिसमर्थितायाम् शब्दार्थचंद्रिकायां षड्विधव्याख्यानात्मकः श्रीसारस्वतशब्दानुशासनप्रथमवृत्तार्थलेशः संपूर्णः॥ The disquisition on the second verse begins —
शाश्वतानंदसांद्राय जितेंद्राय यशस्विने। नमः शंखपुरोसपार्श्वनाथाय योगिने ॥१॥ श्रीमहावीरसर्वज्ञस्तनुतां सुखसंतती। क्ष्मापसिद्धार्थसिद्धार्थकुलाकाशदिवाकरः ॥२॥ भारती भारती दद्याद्राजद्राजीवलोचना । भक्तिव्यक्तिनमत्कम्रसुरासुरनरेश्वरा ॥३॥ . अचिंत्यमहिमागारं महेंद्रमहितं मुदा । सूरिश्रीविजयानंदस्वगुरुं स्मृतिमानय ॥ ४॥ व्याख्याय प्रथमं पद्यं श्रीमत्सारस्वतस्य च ।
द्वित्तीयस्यापि वृत्तस्य व्याख्यालेशः प्रवक्ष्यते ॥५॥ नन्विह प्रथमपद्ये कथं विस्तरो निरस्तो etc. - The disquisition on the second verse garganta tratat etc. — ends as before and then follows ग्रंथप्रशस्विः

Page #211

198
• Grammar
श्रीवर्धमानजिनराजनिभप्रभावः श्रीहीरहीरविजयाभिधसूरिरासीत् । श्रीसोमसोमविजयाभिधवाचकोभूच्छिष्यस्य गौतमसमानगुणा यदीय:(याः) ॥१॥ तत्पपूर्वगिरिभूषणभानुमाली सूरीश्वरः समभवद्विजयादिसेनः । योऽकब्बरक्षितिपपर्षदिवादिवृंद बादे विजित्य जयकीर्तिकनीमवारीत् ॥२॥ तत्पद्यरत्नसिंहासनभासनसार्वभौमसंकाशाः । उदभूवन्मुनितिलकाः सुरिश्रीविजयतिलकाख्याः ॥३॥ संप्रति तेषां पट्टे विजयंते समयकनककषपट्टाः । विजयानंदमुनींद्रास्तपगणतटिनीरमणचन्द्राः ॥४॥ सौभाग्यभाग्यनिलयाः युगप्रधानाः प्रधानमहिमानः ।
ये श्रीसुधर्मजंबूप्रभवमुखान् स्मारयति गुणैः ॥५॥ . युग्मम् ॥
एषां परमगुरूणां पदकजहंसेन विजयेन । रचिता सारस्वतमुखवृत्तद्वितयस्य सद्वृत्तिः ॥६॥ शब्दार्थचंद्रिकाव्हा व्याकरणसुचंद्रचंद्रिका रुचिरा ।
अर्थसुधा संघटिता प्रीतिकरी सञ्चकोराणाम् ॥ ७॥ युग्मम् ॥
वसुगगनमुनींदुमिते (१७०८) वर्ष हर्षेण राधसितषध्याम् । संघटितेयं वृत्तिः प्रबर्हबर्हाणपुरनगरे ॥८॥ स्वपरागमपारीणैर्वरवाचककोटिकोटिकोटीरैः ।
श्रीविनयविजयवाचकचरणैः संशोधिता प्रतिश्चैषा ॥९॥ गीतिछन्दः ॥
श्रीसिद्धिविजयसुधियामभ्यर्थनया कृतोयमुद्योगः । दद्यादभ्युदयं वः सततमभीष्टार्थसिद्धिं च ॥१०॥ निजगुरुपदकजवाङ्मयभक्तिप्राग्भारपुलकितांगेन।
लिखिता प्रथमाद” वृत्तिरियं भानुविजयेन ॥११॥ इयमार्या शिष्यकृता ॥
श्रीशंखेश्वरपार्वतीर्थवसुधाधीशक्रमांभोरुह भक्तिव्यक्तितरंगरंगिमनसा वृत्तिर्मया निर्मिता।

Page #212

E. Sarasvata
199 स्फूर्जद्वर्यपदार्थसार्थविशदा संक्षिप्तयुक्त्यन्विता श्रीमानंदमुनींद्रचंद्रसुगुरोः पादप्रसादादियम् ॥ १२॥ . यावदति वसुधा यावनक्षत्रमंडलं नभसि।
तावनंदतु विश्वे विचक्षणैर्वाच्यमानासौ ॥१३॥ इति श्रीसारस्वतशब्दानुशासनप्रथमवृत्तद्वितयस्य शब्दार्थचंद्रिकानानी वृत्ति संपूर्णा ॥ -
श्रीहंसविजयकोविदशिशुना धीरेण विजययुक्तेन ।
तत्त्वादिहंससंज्ञकमुनेः प्रदत्ता प्रतिश्चैषा ॥१॥ Thus it would be seen that this Ms. is one of the first few copies written for the author personally. The author
quotes among others जगन्नाथभट्टाचार्य. Reference - Notices of Sk. Mss. by Rajendralal Mitra, Vol. 8, :
p. 186. Also Dr. Bhandarkar's Report for 1882-83, p. 43, and the Jinaratnakosa, Vol. I, p. 43.
674
सारप्रदीपिका
Sārapradipikā No. 175
1891-95 Size — 127 in. by 34 in. Extent -48 leaves, 14 lines to a page, 50 letters to a line. Description - Country paper. Devanāgari characters, clear and
legible handwriting, the last 10 leaves belong apparently
to a different scribe. The sides are very much worn out ..:. so that in many places parts of the text have disappeared.
The thefer upto the area section, ends on fol. 33a. The ......... Ms. is incomplete, as it breaks off in the middle of the 2nd
वृत्ति. Age – The Ms. seems to have been much worn out by age and
exposure. Author - Jagannāthabhatta.

Page #213

200
Grammar
Subject - A commentary on the Särsvataprakriya. The Report for
1891-95 says that this is a commentary by Ksemendra, probably the name as occurring at the beginning was wrongly taken to be the name of the author himself.
Regis-"मवल्लीकुठाराय ॥
श्रीलीलागतिचातुरीपरिलसत्प्रोदाममुक्तावलीयुक्तश्वेतदुकूलधारिचरणश्रीशोभितां भारतीम् । नौमि ब्रह्ममयीं मुदा हृदि धृतां व..... विनती ज्योत्स्नाकुंदसिताब्जचंद्रधवलां शुभ्राजसिंहासनाम् ॥१॥ सिंदूरार्चितभासुरातिसुरभिर्मातंगवक्रस्य सा शंडारागविभा निभालितविवस्वत्सार...... मा। विघ्नध्वांतसपत्नपनगगणोन्मार्थकताक्ष्यप्रभा रागोड़ासितविष्टपा प्रतिदिशितां(?प्रदिशतां) श्रेयांसि भूयांसि मे ॥२॥ नत्वा नृसिंहचरणौ ध्यात्वा सत्पादपंकजम् ।
(? यथा)मतिमतैः क्लुप्तां कुर्वे सारप्रदीपिका ॥३॥ इह खलु विविधवैयाकरणवर्यविप्रतिपश्चन्याकुलीकृतचित्तश्रोतृजनमनःसमा
धानाय परापरगुरु परमदैवतपत्मप्रणतिमयमंगलाचरणपुरःसरं सरस्वती- प्रोक्तप्रकृ(क्रि)याया अर्जवं प्रतिजानीते ॥ प्रणम्येत्यादिना श्लोकेन ॥ मत्र क्षेमेंद्रेणाप्युक्तम् ।
प्रारिप्सिताविघ्न( ? स )माप्तिशिष्टाचारावनाभ्यां प्रणतेष्टदेवाः ।
श्रोतृप्रवृत्यै विषयादितावदाचार्यधुर्य्या इह संगिरते ॥....
भई अनुभूतिस्वरूप(:) सारस्वती प्रक्रियां etc. Pads - मोः ६१ पोरुइइरोऽपवादः । मुमूर्षति लुङि लिङि अप्रत्यये Here the Ms
breaks off.
Colephon-- The shorter colophon इति सारप्रदीपिकायां संज्ञप्रकाशः etc.
is everywhere to be met with. Only at the end of the first Vrtti, foll. 32a, we have the fuller text इति श्रीजगन्नाथ भट्टविरचितायां सारप्रदीपिकायां तद्धितप्रकाशः।

Page #214

E.
Sarasvata
201
सारप्रदीपिका
Sarapradīpikā सारस्वतप्रक्रियाटीका
Com. on Sārasvataprakriyā
328 No. 176
1875-76 Size — 10 in. by 44 in. Extent - 61 leaves, 15 lines to a page, 38 letters to a line. Description-Country paper, Devanagari characters with पृष्ठमात्राs,
bold and legible writing generally correct. Margins ruled in black, square blanks in the centre. Complete. The
Ms. was brought from Bikaner. Age-Samvat 1892. Author - Jagannatha. Subject — A commentary on Anubhūtisvarūpācārya's Sārasvata
prakriya. Begins - श्रीसारदायै नमः ॥
श्रीलीलागतिचातुरीपरिलसत्प्रोदाममुक्तावलीयुक्तश्वेतदुकूलधारिचरणश्रीशोभितां भारती । नौमि ब्रह्ममयीं मुदा हृदि धृतां वीणां करे बिभ्रती ज्योत्स्नाकुंदसिताब्जचंद्रधवलां शुभ्राजसिंहासनां ॥१॥ नत्वा नृसिंहचरणौ ध्यात्वा सद्गुरुपंकजं ।
यथामतिमतैः क्लुप्तां कुर्वे सारप्रदीपिका ॥२॥ इह खलु विविधवैय्याकरणवर्यविप्रतिपत्तित्त्वाव्याकुलितश्रोतृजनमनःसमाधानाय परापरगुरुपरमदैवतपरमात्मप्रणतिमयनमस्कारपुरःसरं सरस्वतीप्रोक्तप्रक्रियाया आर्जवं प्रतिजानीते । प्रणम्येत्यादिना श्लोकेन ॥ मत्र क्षेमेंद्रेणाप्युक्तं
प्रारिप्सिताविघ्नसमाप्तिशिष्टाचारावनाभ्यां प्रणतेष्टदेवाः।
श्रोतृप्रवृत्त्यै विषयादि तावदाचार्यधुर्या इह संगिरते ॥१॥
अहं अनुभूतिस्वरूपाचार्यः सारस्वती प्रक्रियां etc. 'Ends - तेन मधुरायापीत पंकज इति पाठे सुगमं ॥
मतांतरेषु विशदान् गृहीत्वा शब्ददोरकान् ।
जगमाथेन विशदा कृता सारप्रदीपिका ॥१॥ 28 [Don.Cap Vol. II, Pt.II]

Page #215

202
Grammar
स जयति नरसिंह (:) स्वप्रभाव्याप्तविश्वो निजजनमनुकंपास स्मितं वीक्ष ( क्ष्य) रक्षन् । यदुपरि निकरैस्तैस्तारकाणामशेषैः
शिरसि कुसुममालाश्रीरलंभिः (?) प्रभाभिः ॥ २ ॥
इति सारप्रदीपिकायां कृत्य ( प्रत्य) यः प्रकाशः ॥ इति जगन्नाथविरचिता संग्रहटीका सारप्रदीपिका नाम्नी टीका संपूर्णा समाप्ता ॥ संवत् १८ ( these figures were changed to and then crossed through) ९२ वर्षे श्रावणसुदि १० म्यां तिथौ भौमवारे भुजनगरे लिखितं पं० मोहर्षिना (?) ॥ यादृशं० ॥ शुभं भवतु लेखकपाठकयोः ॥
1
सारप्रदीपिका 'सारस्वतप्रक्रियाठीका
No. 177
Size - 10 in. by 42 in.
Extent - 46 leaves, 16 lines to a page, 48 letters to a line.
Description Country paper. Devanagari characters with occasional पृष्ठमात्राs, bold and careful writing, generally correct. Omissions noted in the margins in a few places. Margins ruled carefully in black, blank spaces in the centre. Goes down to the end of the 2nd वृत्ति.
Sārapradipikā
Com. on Sarasvataprakriyā
Age --- The Ms. is not very old in appearance.
Author — Bhatta Jagannātha.
107 1883-84
Begins – श्रीलीलागतिचातुरी ...etc.
Ends - इति हेतोराख्यातसंज्ञकां (कानां) प्रत्ययानां ख्यापनं धातुसंबंधेन संयोजनं
1
तेनालं पूर्यतां ॥
इति श्रीभट्टजगन्नाथविरचितायां संग्रहटीकायां सारप्रदीपिकायां आख्यातप्रकाशः । १८०० ग्रं० ॥

Page #216

#. sarasvata
20
सारप्रदीपिका
Sārapradipika सारस्वतप्रक्रियाटीका
Com. on Sārasvataprakriya
194 No. 118
1882-83 Size - 101 in. by 4 in. Extent -- (37 - 7=) 30 leaves, 16 lines to a page, 38 letters toe
a line. Description -Country paper. Devanagari characters, careless and
often incorrect writing. Wants fol. 1 and foll. 25-30, and goes to the end (or very nearly the end) of the आख्यात
section. Incomplete. Age - The Ms. is old in appearance. Author - Though the colophon does not give the name of the
author, on comparison it is found to be the work of Jagannātha.
Subject -As in the two preceding Mss. Begins -- (first fol. missing) अनुभूतिस्वरूपाय तस्मै श्रीगुरवे नमः । Ends - कुतश्चित् कारणात् क्रियाऽनिष्पत्तौ यदासिष्य इत्यास उपवेशने भूतमात्रेति
- अद्यतने भूद्यतने च अभूद् वृष्टिः अद्य वा पूर्वेद्युः दादेः परत्यत्र धेट्शाछा
साम्रा एते वादादयः। इति श्रीसारप्रदीपीका समाता॥श्री॥ शुभं भवतु ॥ ॥ श्रीरस्तु ॥ ॥छ ॥ ॥छ ॥ ॥ श्रीः ।।
सारस्वतटिप्पन(क)
A gloss on Sarasvata No. 179
496
1884-87 . Size - 111 in. by 5 in. Extent - (17-1= ) 16 leaves, 17 lines to a page, about 48 letters
to a line.

Page #217

204
Grammar
Description -Country paper. Devanagari characters with पृष्ठमात्रts,
blank square spaces in the centre, margins very carefully ruled, numerous marginal notes in the same bold and beautiful hand. Edges partly worm-eaten. First leaf
wanting, generally correct and otherwise complete. Age --- Samvat 1678. Author - क्षेमेन्द्रसूरि, son of हरिभट्ट. Subject - A gloss on Narendrācāryā's commentary (?) of the
Sarsvata. (Aufrecht says Dhatupatha, but the Ms. covers n a much wider field.)
i
Begins-No proper beginning (the first folio being missing)-it
begins with साक्षाद्विधत्ते । वर्णगणनं त्वर्थात् । तेनैकस्य वाक्यस्यार्थ
द्वयलक्षणं etc. Ends – कृष्णाश्रमश्रीचरणोपसन्नि(? त्ति )मवाप्य संप्राप्तमतिप्रकर्षः।
क्षेमेंद्रसूरिहरिभट्टसूनुः सारस्वते टिप्पनमभ्यधत्त ॥ १॥ व्याख्यागुणानिरीक्ष्ये[ह?] चिरं नंदतु सज्जनः ।
दुर्जनोप्यसतो दोषान् दुष्टाशयपरिस्फुटान् ॥ २॥ इति श्रीनरेंद्राचार्यसारस्वते क्षेमेंद्रकृतं टिप्पनकं संपूर्ण ॥ सं० १६७८ etc.
सारस्वतटिप्पन(क)
A gloss on Sārasvata
540 No. 180
1886-92 Size - 10 in. by 4t in. Extent - 10 leaves, 18 to 20 lines to a page, about 62 letters in
- a line. Description – Country paper. Devanagari characters with पृष्ठमात्राs,
bold and legible writing, fairly correct. Complete. Borders
___worm-eaten and spoilt. Author - Ksemendrasūri, son of Haribhadra.

Page #218

É. Sárasvata
20
Subject -A short commentary (resembling stray notes) on the
.. Sarasvata grammar. Begins - ॐ नमः स्वरस्वतै ।
तदर्थतत्वामिनिविष्टबुद्धिर्ग(? °ग)वप्रतिक्षेपकयुक्तिलेशैः। अल्पैः पदैर्ध्याकरवाम कामं सारस्वतं ब्याकृतमन्यदीयैः ॥१॥ प्रारिप्सिताविनसमाप्तिशिष्टाचारावनाभ्यां प्रणतेष्टदेवाः ।
श्रोतृप्रवृत्त्यै विषयादितावदाचार्यधुर्या इह संगिरते ॥२॥ "... प्रणम्य सारस्वती प्रक्रियामृजु कुर्वे इत्यन्वयः । Ends - लोकाच्छेषस्य सिद्धिरिति सूत्रबलादस्माभिर्दिग्मात्रमुक्त । स पतिः प्रक्रियां ... शुभामिति ऋजुमित्यर्थः ।
कृष्णाश्रम] श्रीचरणोपसत्तिमवाप्य संप्राप्तमतिप्रकर्षः।
क्षेमेंद्रसूरिर्हरिभद्रसूनुः सारस्वते टिप्पणमभ्यधत्त ॥१॥ One verse (ब्याख्यागुणान्परीक्ष्येह etc.) follows which is not legible, the paper being worm-eaten. इति सारस्वतटिप्पनकं क्षेमेंद्राचार्यकृतं संपूर्णम् ।
...
सारस्वतटिप्पन(क)
A gloss on Sārasvata No. 181 - .............. ...
1673
1891-95 Size - 101 in. by 44 in. Extent - 14 leaves, 17 lines to a page, 62 letters to a line. Description-Country paper, very much worn out at the sides.
- Devanagari characters with पृष्ठमात्राs, clear, legible and
beautiful writing, fairly accurate. Square blanks in the centre, margins carefully ruled, numerous marginal and interlinear notes in a very small and clear writing. Red
chalk used. Complete. Age-The Ms. has an old appearance. .

Page #219

206
Graminar
Ends-इति श्रीनरेंद्राचार्यसारस्वते क्षेमेंद्रकृतं टिप्पणं समातं। समायं सारस्वती
टीका ।। पं० श्रीनयनसुंदरगणिमतल्लिकानां विनेयप्रीतिविजयेन लिलिख्ये ॥ शुभं भवतु ॥
सारस्वताटप्पन(क) No. 182
A gloss on Sārasvata
672 1891-95
Size - 9 in. by 44 in. Extent - 44 leaves, 10 lines to a page, 30 letters to a line.
Description - Country paper. Devanāgari characters, legible, but
rather hastily written handwriting, correct in the main. Fol. 25 writen on one side only. Occasional marginal corrections. The Ms. proper ends on fol. 43, the last leaf being devoted to some discussion as to the necessity of मंगल and the 10 लकारs. This comes from the scribe himself who adds also two verses in praise of
his own extensive learning on fol. 436 and 44. Complete. Age - Samvat (?) 1776. Author-Ksemendra, son of Haribhatta or Haribhadra. Subject---A commentary on Sarasvatarprakriya. Begins - ॐ नमो भगवते वासुदेवाय ।
श्रीगणेशाय नमः । श्रीसरस्वत्यै नमः॥
तदर्थतत्त्वाभिनिविष्टबुद्धिगर्वप्रतिक्षेपकयुक्तिलेशैः। अल्पैः पदाकरवाम कामं सारस्वतं व्याकृतमप्यनल्पैः ॥१॥ प्रारिप्सिताविघ्नसमाप्तिशिष्टाचारावनाभ्यां प्रणतेष्टदेवाः ।।
श्रोतृप्रवृत्यै विषयादि तावदाचार्यधुर्या इह संगिरते ॥ ३ ॥ ...... प्रणम्य परमात्मानं etc. Ends - लोकाछेषस्य सिद्धि रित्येतत्सूत्रबलादस्माभिर्दियानमुक्तम् । प्रक्रिया शुभा चके
ऋजु कृतवान इत्यर्थः॥ It is curious that the last versee

Page #220

E. Saraswata
स्वरूप' and अवताद्वो of which the first gives the name of the author as अनुभूतिस्वरूपाचार्य should not be at all commented upon in this place except in the words apsat etc.
-an omission which gains in interest when we compare ....... the colophon which ascribes the work to नरेंद्राचार्य,
कृष्णाश्रमश्रीचरणोपसत्तिमवाप्य संप्राप्तमतिप्रकर्षः । क्षेमेंद्रसूरिईरिभट्टसूनुः सारस्वते टिप्पणमित्यधत्त ॥१॥ व्याख्यागुणान् परीक्षे(क्ष्ये )ह चिरं नंदतु सजनः। .
दुर्जनोप्यसतो दोषान् दुष्टाशयपरिस्फुटान् ॥ २ ॥ इति श्रीनरेंद्राचार्यस(सा)रस्वते क्षेमेंद्रकृतं टिप्पणं समाप्तं ।। शुभं भवतु ।।
रागगोत्रगिरिभूमि (१७७६) मितेरे भाद्रकृष्णगिरिजागुरुवारे।
. पूर्णमेतदकरो हरिलालष्टिप्पणं लिखनतो मतिवृध्यै ।। Reforemee-Dr. Peterson's fourth Report, extract, page 20. The
नरेन्द्राचार्य in the Colophon must have written some commentary on the Sārasvata Sūtras, if indeed ter be not another name for अनुभूतिस्वरूपाचार्य, whose work is the same as the one here commented upon. See 496 of 1884-87[ = Serial No. 179 above]. A नरेन्द्राचार्य is quoted by विठ्ठल (Oxford 161b) and by मंडन and अमृतभारति.
सारस्वतटीका No. 183
Sārasvata with Commentary
240
1892-95
Size -103 in. by 4: in. Extent - 107 leaves, 15 lines to a page, about 56 letters to a line.
Deseription-Country paper. Devanagari characters with पृष्ठमात्राs.
A square in the centre left blank. Margins ruled in black and red. Red ink occasionally used for punctuation as also yellow powder for erasure. The text is written in the centre and the Tikā above and below in smaller hand. There are also on some pages marginal notes by

Page #221

208
Grammar .
e a different hand. First and last pages as also p. 36 - rather damaged. Not very correct. Complete.. Age - Samvat 1625. Author of the text Anubhūtisvarūpācārya, of the commentary
Puñjarāja. Subject — The aphorisms of Sārasvata grammar as expounded by
Anubhūtisvarūpācārya with a commentary by Puñjarāja.
नमः
।
Begins: Text-प्रणम्य परमात्मानं बालधीवृद्धिसिद्धये।
सारस्वतीमृर्जु कुर्वे प्रक्रियां नातिविस्तराम् ॥१॥ इंद्रादयोऽपि यस्यांतं न ययुः शब्दवारिधेः ।
प्रक्रिया तस्य कृत्स्नस्य क्षमो वक्तुं नरः कथम् ॥२॥ ....... तत्र तावत्संज्ञा संव्यवहाराय संगृह्यते । भइउऋल समानम् । माननप्रत्या:
हारम(ह)णाय वर्णाः परिगण्यते ॥ etc. Tika - ॐ । सिद्धिः। श्रीसरस्वत्यै नमः।
मानदैकनिधि देवमंतराय".." । .................."वरदावरदानन ॥ ................"शांद्रे हृदि संनिधाय । श्री पुंजराजः कुरुते मनोज्ञां
सारस्वतव्याकरणस्य टीकां ॥२॥
इह ग्रंथस्य कर्ता निरंतरायमीप्सितार्थसिध्यै etc. Ends Text - रादिफो वा रेफः ।
रकारादीनि नामानि शृण्वतो मम पार्वती। मनः प्रसन्नतामेति रामानानि (रामनामाभि?)शंकया। ...! लोकाच्छेषस्य सिद्धिरिति यथा मातरादेः॥ अवताद्वो हयग्रीवः कमलाकर ईश्वरः।
-....... सुरासुरनराकारमधुपापीतपंकजः॥१॥ स्वरूपांतोनुभूत्यादिशब्दोभूयत्र सार्थः(र्थकः १)।
स मस्करी शुभां चक्रे प्रक्रियां नु रोविता(? चतुरोचितां)॥२॥ इति सारस्वता ॥ Com. - Fol. 107a
इति प्रसाया वाचा वियिच्यार्थमस(सं)शर्य। टीका सारस्वतस्ये(यं) यथामति विनिर्मिता ॥१॥

Page #222

E. Sārasvata
हिमालयादामलयाचलं यो विशोभयामास [ महीं यशोभिः | आसीन्नृपाल ( : ) स्पृहणीय संपत्
साधुसदे (?) महींपाल इति प्रसिद्ध: (द्धिः ) ॥ २ ॥ अ ( भा )र्येषु वर्यः परकार्यधुर्यः स्मर्यः सतां पौरसरोजसूर्यः । तत्सूनुरौदार्यनिधिर्बभूव कोराभिधो दुहृदवार्यधैर्यः ॥ ३॥ त( स ) त्सेवितो ललितलक्षणकांतमूर्तिराज्ञाप्रसा (मो) दनकरः सदनं [ कलानां ? ] । जैवातृकः कुवलयप्रथितोपकार ( : ) पामा ( ? ) भिधान उदियाय ततो नृसोमः ॥ ४ ॥ प्रथितविपुल श्री श्री मालान्ववायविशेषकः सकल ( ज )गतीजाग्रत्कीर्तिः सुधीरनसूयकः । अमितविभवो गोवा साधुः सुतो ( अ ) जनि जानकीरमणचरणप्रेमानंदादुदंचितसात्विकः ॥ ५ ॥
तत्सुतः सुकृतशोभितसंपत्प्रीणितावनिवनीपक आसीत् ।
भव (वैभवे ? )यविकृतो भुवि मूर्तः पुण्यराशिरिव यापव (?) साधु (ः) ॥ ६॥ अभूत्कुटुंब स्थितिभारधारिणी ( ?मदी ) यदीया सहधर्मचारिणी । सदान्न दानवतदीक्षयाजनं कुशेशयाकारशया पुपोष या ॥ ७ ॥ तन्नंदनौ सुमतिसाधितपौरुषार्धा (र्था) वापनिमग्नजनतोद्धरणे समर्थों । ख्याता गुणैर्जीवनमेधसंज्ञावाज्ञावशीकृतनृपौ सकृपावभूताम् ॥ ८ ॥ श्रीविलासवति मंडपदुर्गे स्वामिनः खलविसाहिगयासात् ( ? ) प्राप्य मंत्रिपदवीं भुवि याभ्यामर्जितोज्झितपरापकृतिः श्रीः ॥ ९ ॥ [ खलविसाहिगयास = खिलजि - साहि गयासुद्दीन ? ] जीवनो भुवनपावनकीर्तिः मंत्रिभारमु (म ) नुजे विनिवेश्य । ब्रह्मवित्स जगदीश्वरपूजा कौतुकेन समयं समनैषीत् ॥ १० ॥ नमदवनसमर्थो [?]न्दविज्ञानपार्थः । सुजन विहिततोषः श्रीनिधिर्वीतदोषः ॥
अवनिपतिशरण्यात् प्रौढधीर्मेघमंत्री मफरलमलिकाख्यां श्रीगयासादवाप ॥ ११ ॥
पतिव्रता जीवनधर्मपत्नी
धन्या मकूनाम कुटुंबमान्या । श्रीपुंजराजाख्यमसूत पुत्रं मुंजंवतिन्नैश्वरितैः(?मुंजं च तैस्तैश्च ) रितैः पवित्रं ॥ १२ ॥
209
जयति मदनमुग्धः सज्जनप्रेमसांद्रः सगुणमणिसमुद्रः कीर्तिविद्योतचंद्रः ।
नयविनयविनिद्रः पुण्यलक्ष्मीसमुद्रः समरसम (य )रुद्रः पुंजराजो नरेंद्रः ॥ १३ ॥ 27 [Des. Cat. Vol. II, Pt. II]

Page #223

210
Grammar
यस्याभाति सभा (ति)रस्कृतमदप्रन्हप्रभावोद्धुरक्षोणीमंडनमंडलेश्वरमहा(रा)जन्यमान्यान्विता। विद्यावृंदविनोदमोदविभवद्रोमांचविद्वद्वचोजाग्रदूपसरस्वती निवसतिलक्ष्मी(विनमतिलक्ष्मी विलासायिता ॥१४॥ अनुजे गुणवत्युदारचित्ते (गुरुदेवद्विजभक्ति )भाजि पुंजे। यदुपाहितराज्यकार्यभारः प्रभुतासौख्यमनाकुलं बिभर्ति ॥ १५॥ रसोल्लसितया(दि!) गिरा चतुरचित्तमानंदयन् । कलासु सकलासु यः कलि(तकेलि )कौतुहलः। विमत्सरतया दधनिखिलशास्त्रतत्वज्ञतां करोति करुणाकरोवनमनषि( वरमनीषि ?)सन्मानतां ॥१६॥ प्रतिगृहस्वानअनुलित ... ." महिमायः क्षोभकालेप्यनंदत् ॥१७॥ अनिवारितवांछितार्थदानैरतिदुर्भिक्षबुभुक्षयार्दितानां । गणशः समुपेयुषां जनानामकरोज्जीवितरक्षणं यदेकः ॥ १८ ॥ अनेकशो येन विधीयमानैर्मूलादिदानैरुपलभ्य संपत् । विद्वज्जनो दीव्यति विंदमानः श्रीभारतीसंनिधिसख्यसौख्यम् ॥ १९ ॥ वि(बु)धानभिनंदतो विपक्षक्षितिभृत्ज्ञातपराक्रमस्य (यस्य)। उदयधुधि चापमाशु शंसत्यरिनारीनय(ने)षु भूरिवर्षम् ॥ २० ॥ योयं रुचिरचरित्रो गुणैर्विचित्रैरति(प्र) सभम् । दिग्दंतावलदंतली(? दंतावली) विलक्षं यशः सुनुते ॥ २१॥ सोयं टीकां व्यरचयदिमां चारुसारस्वतस्य व्युप्तित्सूनां समुपकृतये पुंजराजो नरेंद्रः। गंभीराथै रुचितविवृतैः स्वीयसूत्रैः पवित्रानेनामभ्यस्यत इह मुदा शारदा सुप्रसन्ना ॥ इति श्रीमालभारती(श्रीमालकुलश्रीमाल') श्रीपुंजराजविनिर्मिता सारस्वतटीका संपूर्णा ॥ Verse 17 as found in 256 of 1895-98 इति गृहनभिगंप(प्रतिगृहमभिगम्य) स्वर्णनित्योचि( निष्कान्वि )तानामुपचितकुतुकानां मोदकानां प्रदानैः।
विदलितदुरवस्थान् लक्षसंख्यान् गृहस्थान्
अतुल(लित)महिमा यः क्षोभकालेप्यनंदत् ॥ Reference – India Office Catalogue, Part II, No. 801. Rajendralāla
Mitra's Catalogue of the Sk. Mss. in the library of the Asiatic Society of Bengal, Part I-Grammar, p. 151. Berlin Catalogue No. 776%; Cal. Sk. Coll. Catalogue, fasc. 20, No. 108.

Page #224

सारस्वतटीका
(gercraft)
No. 184
Size -
Extent
10 in. by 4 in.
Age
—
—
Description
82 leaves, 15 lines to a page, 52 letters to a line.
Country paper, slightly worm-eaten in the margins. Devanagari characters with gas, clean legible writing, fairly accurate, occasional omissions supplied and corrections marked in the margins. Margins carefully ruled in black, with square blanks in the centre. Red and yellow powders used. The first leaf and three or four more in the middle torn. Contains the commentary only. Complete.
The Ms. has an old appearance.
Author-Puñjaraja of the Śrimāla family, son of Jivana and minister
to Gayasuddin Khilji (f). The genealogy given by him in the Prasasti at the end is :
-
Ê. Sārasvata
जीवन wife मंकू
Com. on Sarasvataprakriyā Called Puñjarāji
289
1880-81
पुञ्जराज
itat
यांपध ( wife मदी)
सदेपाल T
aster
1
याम
211
मेघ styled मफरलमलिक
मुअ
Subject A commentary on the Sarasvata-prakriya of Anubhūti
svarupācārya.

Page #225

212
Grammar
Begins - सरस्वत्यै नमः ॥
आनंदैकनिधिं देवमंतरायतमोरविम् । दयानिलयनं वंदे वरदं द्विरदाननम् ॥१॥ वाग्देवतायाश्चरणारविंदमानंदसांद्रे हरिसंनिधाय ।
श्रीपुंजराजः कुरुते मनोज्ञां सारस्वतव्याकरणस्य टीकाम् ॥२॥ इह ग्रंथस्य कर्ता निरंतरायमीप्सितार्थसिध्यै शिष्टाचारप्रतिपालनाय च इष्टदेवतानमस्काररूपमंगलाचरणपूर्वक श्रोतृप्रतिपत्तिद्वारा सप्रयोजनं चिकी
-र्षितं प्रतिजानीते ॥ प्रणम्य परमात्मानं' Ends - स मस्करी । मस्करो वेणुः ।। वेणुमस्करतेजना इत्यमरः ॥ सोस्यास्तीति मस्करी
संन्यासी इमां चतुरोचितां प्रक्रियां चक्रे विदधे इत्यन्वयः ।।
इति प्रसनया वाचा विविच्यार्थमसंशयम् ।
टीका सारस्वतस्येयं यथामति विनिर्मिता ॥१॥ इति श्रीमालकुलश्रीमालभारमालवमंडलालकारश्रीपुंजराजविनिर्मिता सारस्वती टीका संपूर्णा ॥ The colophon at the end of each section is given in various metrical forms. व्याख्याविशेषोनयनप्रसंगात् श्रीपुंजराजो यदिहाभ्यधत्त । भविस्तरं चारुविनिश्चितार्थ सर्व समूलं समपेक्षितं तत् ॥१॥ भारमयक्तिबलशांलिनां वचोविस्तरान्मम बिभेति भारती। तेन दुर्नयनिवारणोचिते पूर्वकोविदमते निलीयते ॥ २ ॥ गर्वाज्ञानतमोनिमीलिततया मालिन्यमर्थेषु ये सत्सु द्वेष(?) वितन्वते न तदधीकारः परीक्षाविधौ। किंत्वेते गुणदोषयोः समदृशो वैराग्यनिष्ठा इव श्रेष्ठा हंत परोक्तिनिस्पृहधियस्तस्मादमीभ्यो नमः ॥३॥ हिमालयादामलयाचलं यो विशोभयामास महीं यशोभिः। भासोन्नृपालः स्पृहणीयसंपत् साधुः सदेपाल इति प्रसिद्धः ॥४॥ भर्थेषु वर्यः परकार्यधुर्यः स्मर्यः सतां पौरसरोजसूर्यः। तत्सूनुरौदार्यनिधिर्बभूव कोराभिधो दुहृदवार्यधैर्यः ॥५॥ त(?स )त्सेवितो ललितलक्षणकांतमूर्ति
राशाप्रसा(v.1. मो)दनकरः सदनं कलानां । जैवातृकः कुवलयप्रथितोपकारः
यामाभिधान उदियाय ततो नसोमः॥६॥ प्रथितविपुलश्रीश्रीमालान्ववायविशेषकः
सकलजगतीजाग्रत्कीर्तिः सुधीरनसूयकः । अमितविभवो गोवा साधुस्ततोऽजनि जानकी
रमणवरणप्रेमानंदादुदंचितसात्विकः ॥७॥

Page #226

E. Sarasvata
213
तत्सुतः सुकृतशोभितसंपत् प्रीणितावनिवनीपक आसीत् । वैभवेप्यविकृतो भुवि मूर्तः पुण्यराशिरिव यांपध साधु ॥ ८॥ भभूत् कुटुम्बस्थितिभारधारिणी मदी यदीया सहधर्मचारिणी । सदानदानव्रतदीक्षया जनं कुशेशयाकारशया पुपोष या ॥९॥ तनंदनौ सुमतिसाधितपौरुषार्थावापन्निमग्नजनतोद्धरणे समर्थौ । ख्यातौ गुणैर्जगति जीवनमेघसंज्ञावाज्ञावशीकृतनृपो सकृपावसूतां ॥१०॥ श्रीविलासवति मंडपदुर्गस्वामितः खलचिसाहिगयासात् । प्राप्य मंत्रिपदवीं भुवि याभ्यामर्जितोर्जितपरोपकृतिश्रीः ।। ११ ॥ जीवनो भुवनपावनकीर्तिः मंत्रिभारमनुजे विनिवेश्य। ब्रह्मवित् स जगदीश्वरपूजाकौतुकेन समयं समनैषीत् ॥ १२ ॥ नमदवनसमर्थस्तन्त्र (v.1 त्व)विज्ञानपार्थः
सुजनविहिततोषः श्रीनिधि/तदोषः। अवनिपतिशरण्यात प्रौढधीमंघमंत्री
मफरलमलिकाख्यां श्रीगयासादवाप ॥१३॥ पतिव्रता जीवनधर्मपत्नी धन्या मकूनाम कुटुंबमान्या।
श्रीपुंजराजाख्यमसूत पुत्रं मुंजं च तौ स्वैश्वरितैः पवित्रं ॥ १४ ॥ जयति मदनमुग्धः सज्जनप्रेमसांद्रः
सुगुणमणिसमुद्रः कीर्ति विद्योतचंद्रः। नयविनयविनिद्रः पुण्यलक्ष्मीसमुद्रः
समरसमयरुद्रः पुंजराजो नरेंद्रः ॥ १५ ॥ यस्याभाति सभा तिरस्कृतमदप्रप्रभावोद्धरक्षोणीमंडनमंडलेश्वरमहाराजन्यमान्यान्विता। विद्यावृंदविनोदमोदविभवद्रोमांचविद्वद्वचोजाग्रद्रूपसरस्वती निवसतिर्ल (V. 1. विनमतिर्ल)क्ष्मीविलासायिता ॥१६॥ अनुजे गुणवत्युदारचित्ते गुरुदेवद्विजभक्तिभाजि मुंजे। . य उपाहितराजकार्यभारः प्रभुतासौख्यमनाकुलं बिभर्ति ॥ १७ ॥ रसोल्लसितया गिरा चतुरचित्तमानंदयन्
कलासु सकलासु यः कलितकेलिकौतूहलो। विमत्सरतया दधनिखिलशाक्ततत्वज्ञतां
करोति करुणाकरो वर(v. 1. नि)मनीषिसंम्मानतां ॥१८॥ प्रतिग्र(? गृहमभिगम्य स्वर्णनिष्कान्विताना
मुपचितकुतुकानां मोदकानां प्रदानैः । विदलितदुरवस्थान् लक्ष्यसंख्यान् गृहस्थान्
अतुलितमहिमा यः क्षोभकालेऽभ्यनन्दत् ॥ १९ ॥ भनिवारितवांछितार्थदानैरतिदुर्भिक्षबुभुक्षयादितानां । गणशः समुपेयुषां जनानामकरोज्जीवितरक्षणं यदेकः ॥ २० ॥

Page #227

514
Grammar
अनेकशो येन विधीयमानैस्तुलादिदानैरुपलब्धसंपत्। विद्वज्जनो दीव्यति विंदमानः श्रीभारतीसंनिधिसख्यसौख्यं ।। २१॥ विबुधानभिनंदितो विपक्षक्षितिभृत्ज्ञातपराक्रमस्य यस्य । उदयधुति चापमाशु शंसत्यरिनारीनयनेषु भूरिवर्ष ॥ २२ ॥ योयं रुचिरचरित्रो गुणैर्विचित्रैरपि प्रसभं।। दिग्दतावलदंतावलीवलक्षं यशस्तनुते ॥ २३॥ सोय टीका वि(? व्यरचयदिमां चारुसारस्वतस्य __ व्युत्पित्सूनां समुपकृतये पुंजराजो नरेंद्रः। गंभीराथैरुदितविवृतैः स्वीयसूत्रः पवित्रा
मेनामभ्यस्यत इह मुदा शारदा सुप्रसमा ॥ २४ ॥ श्रीपुंजराजकृतेयं सारस्वतीटीका संपूर्णा ॥ श्रीरस्तु ॥ कल्याणमस्तु ।। पाश etc.
सारस्वतटीका (पुञ्जराजी) No. 185
Com, on Sārasvataprakriya
called Puñjarāji
346 A 1881-82
Size-91 in. by42 in.
Extent - 84 leaves, 12 lines to a page, 36 letters to a line. Description - Country paper, much ancient looking and damaged
all round in the margins. Devanāgari characters, writing clear but full of errors. The Ms. wants foll. 1-3, and 19-25, while fol. 37 occurs twice. Contains only the pūrvärdha, a couple of sūtras and the commentary on it being wanting.
Age - Old in appearance.
Ends - The last words of the text are अल्पशः । स्तोकशः। अनेकशः।
. पादशः । मागस । इत्यादि । नया यडौ संख्याया । संख्यावाचका(त्)

Page #228

E. Sarasvata
2is शब्दात् तथायडौ प्रत्ययौ भवतः। द्वौ अवष(?'य)वौ अस्य समुदायस्य द्वितय. This is followed by the fragmentary prasasti beginning with ..'करोवरमणीषि समानता ॥१७ रतिगृहमकिंगम्यस्वर्णाग्निकंतितानां सुवित तुकनां प्रदानः । किदतावस्थानलक्ष्यसंहस्थेने तुलितमहिमा यः क्षमाकालोः १८ । यनदतः । १९ ॥ (corrupt) Thus only the last four or five verses of the prasasti are given; the rest together with other matter immediately preceding the prasasti is omitted, probably owing to the defective nature of the original from which this Ms. was copied.
सारस्वतटीका
Sārasvataţikā (पुखराजी)
86 No. 186
1871-72 Size — 104 in. by 41 in. Extent — 102 leaves, 13 lines in a page, about 53 letters in a line. Description - Thin country paper. Devanagari characters with पृष्ठ
मात्राs, bold and legible writing. Very incorrect. Complete. Age -- Samvat 1617. Author - King Puñjarāja of the Srimāla family. Subject — A commentary on the Sārasvata grammar. Begins - आनंदैकनिधिं देवमंतरायतमोरविं।
दयानिलयनं वंदे वरदं द्विरदाननं ॥१॥ वाग्देवतायाश्चरणारविंदमानंदसांद्रे हृदि संनिधाय ।
श्रीपुंजराजः कुरुते मनोज्ञां सारस्वतव्याकरणस्य टीकां ॥२॥ इह ग्रंथस्य का निरन्तरायमीप्सितसिंध्यै शिष्टाचारप्रतिपालनाय च इष्ट
देवतानमस्कारस्वरूपं मंगलाचरणपूर्वकं श्रोतृप्रतिपत्तिद्वार सप्रयोजनं चिकीर्षितं प्रतिजानीते।

Page #229

216
Grammar
प्रणम्य परमात्मानं बालधीवृद्धिसिद्धये ।
सारस्वतीमृनुं कुर्वे प्रक्रियां नातिविस्तराम् ॥ इति etc. Ends – See 240 of 1892-95. [ =Serial No. 183 above] The last line
...श्रीपुंजराजविनिर्मिता सारस्वतटीका संपूर्णा is followed by व्याख्या। संवत् १६१७ वर्षे वैशाषमासे शुक्लपक्षे सप्तमीभृगुवासरे लिखितं ॥ब॥ After this (sec. m.) श्री. नाशिष्यऋषि श्री...चंदजीतशिष्यत्र .."सोमजीपठनार्थ।
सारस्वतटीका
A commentary on (पुअराजी)
the Sārasvata
495 No. 187
'1884-87 Size — 104 in. by 4$ in. Extent - 85 leaves, 17 lines to a page, about 42 letters to a line. Description -Country paper. Devanagari characters with partial
पृष्ठमात्राs, square blanks in the centre. Clear and legible
writing, fairly accurate. Complete. Age - Samvat 1622. Author - Puñjarāja. Subject – A commentary on the Sārasvatasutras of Anubhūti
svarūpācārya Begins - ॐ सिद्धिः । श्रीगणेशाय नमः । श्रीसरस्वत्यै नमः।
आनंदैकनिधि देवमंतरायतमोरविं ।
दयानिलयनं वंदे वरदद्विरदाननम् ॥१॥
वाग्देवतायाश्चरणारविंदमानंदसांद्रे हृदि संनिधाय । etc. Ends – Mostly same as 240 of 1892-95 [=Serial No. 183 above ]
only the differences are noted below : After the first verse (इति प्रसन्नया ) this Ms. has ;

Page #230

E. Sárasvata
Colophon इति श्रीमालकुल श्रीमालभारमालव संखलालंकार श्रीपुंजसजविनिर्मिता सारस्वतटीका संपूर्णा ॥ Then follow these verses
व्याख्या विशेषोन्नयनप्रसंगान् श्रीपुंजराजो यदिहाभ्यदत्त: ( १ 'वत्त ) । अविस्तरं चारुविनिश्चितार्थ सर्व समूलं समपेक्षितं तत् ॥
आत्मयुक्ति बलशालिनां च वो (? वचो ) विस्तरान्मम बिभेति भारती । तेन दुर्नयमिवाश्णोचिते पूर्वकोविदमते निलयते ॥
गर्वाज्ञानतमो निमीलितमाषुये
संसुद्वेष्टषित त्वा नदधतीकारः परीक्षाविधौ ।
(The first two lines appear to be corrupt in many places) किं त्वेते गुणदोषयोः समदृशो वै[ राग्य ] निष्ठा इव ।
श्रेष्ठाः हंत परोक्तिनिस्पृह धियस्तस्मादमीभ्यो नमः ॥ Then follow the verse हिमालयादामलयाचलं etc. Verse 17 reads thus :
217.
प्रतिगृहमभिगम्य स्वर्णनिष्काचि (१ वि ) तानामुपचितकुमु (? ' )कानां मोदकानां प्रदानैः । विदलितदुरवस्थान लक्ष्यसंख्यान् गृहस्थान् अतुलितमहिमा यः क्षामकालेऽभ्यदन्( 'नंदत् ? )
After 24th verse we have another Colophon : इति श्रीमंत्रिराजश्रीपुंजराजविनिर्मिता श्रीसारस्वतटीका संपूर्णा ॥ लिखिता संवत् १६२२ वर्षे आसोमासे । शुक्लपक्षे ... चंद्रवारे " नौलाहीनगरे लिखितं वसता ॥
Reference ~ Same as No. 240 of 1892-95 [ = Serial No. 183 above] ete.
सारस्वतदीपिका
Description
No. 188
Size - 10g in by 5 in.
Extent – ( 135 – 11 ) 124 leaves, 17 lines to a page, about 50 letters
to a line.
A Commentary on Sarasvata
called Dipikā 497 1884-87
1
Country paper. Devanagari characters with q and blank square spaces in the centre, clear and legible writing. Foll. 39 and 103 rather torn, as also the first and the last. Generally correct. Complete, but wanting the first 11 leaves.
28 [Dee. Cat. Vol. 11, Pt. II]

Page #231

218.
Grammar .
Age -Samvat 1673.
Author - Bhatta Gopāla. • Subject -A commentary on the Sarasvata-prakriya, called Dipika or
Visamärthadi pikā. Begins -No proper beginning (leaves 1-11 being missing). Begins
somewhere towards the end of व्यंजनसंधि. Ends -सुरासुरनराकारमधुपापीतपंकजः । एतेर्विशेषणैः शक्तिमत्त्वं कार्यविधानक्षमत्त्वं
. सर्वोत्कृष्टत्वं च सूचितं हयग्रीवस्य ॥ इति श्रीभट्टगोपालविरचितायां सारस्वतदीपिकायां कृत्प्रक्रिया संपूर्णा ॥...." ."प्रोक्ता या प्रतिपत्तिहेतुमतितज्ञानानुभूतिस्वरूपाचार्येण सतां परामह(म)कार्ष प्रक्रिया सूत्रिया(?) । तस्याः शुद्धपदोक्तिकार्यरुचिरां टीकां स्फुटार्थी बुधैवार्थोन्नतयुक्तिमग्र्यजननो गोपालहूतिर्बुधः ॥१॥ जयति सकलदेवश्लाघ्यमूर्तिर्भवाब्धे.. निरसनगुणनिकायो भूतिदः सर्वकां वः (?) । विकसितमुखविलोकः स्फेटतैनः समूहः
शमितदनुजसिंहः श्रीनृसिंहः सपद्मः ॥२॥ संवत् १६७३ वर्षे वैशापशुदि ३ रवितिदिनेलकृतं सारस्वतदीपिका संपूर्णा ।
लेखक शिवदास लक्ष्यते। Reference: - Another Ms. of this commentary is mentioned in Dr.
Bühler's Catalogue of Mss. in Gujarāth, Kathiawad etc. fasc. III. 30. Also see Jinaratnakośa, Vol. I, pp. 433-434.
543
सारस्वतदीपिका
Sārasvatadipikā No. 189
1886-82 Size — 114 in. by 54 in. Extent – (110+ 35 - ) 145 leaves, 17 lines in a page, about 50 letters ! " in a line. Description - Country paper. Devanāgari characters, bold and
l egible writing. Fairly correct. Complete. After the fol. ___ 110, there is a fresh numbring for the remaining 35 folios,

Page #232

E.. Sarasvata
219
Age -Samvat 1892. Author - Candrakirti. Subject -- This is the same as the commentary called Subodhika. .... .See No.9 of 1868-69 [ = Serial No. 212 below]. -Begins - श्रीगणेशाय नमः।
नमोऽस्तु सर्वकल्याणपद्मकाननभास्वते।
जगत्रितयनाथाय पराय परमात्मने ॥१॥ . नमः श्रीगुरवे चारबुद्धये दत्तसिद्धये । । - मतिप्रदानशीलायै सरस्वत्यै नमो नमः ॥२॥ अथ श्रीपरमहंसपरिव्राजकाचार्यः श्रीअनुभूतिस्वरूपा निशेषविनसंघातशांत्यर्थ सत्स्वपि देवेष्वपरेष्वैहिकामुष्मिकफललिप्सुस्तांश्च फलषयं दानयास्य भगवन्नमस्कृतिपूर्वकं सारस्वतीप्रक्रियाचिकीर्षुः सरस्वतीदत्तवर भादा
वेव प्रस्तावनाश्लोकमाह-प्रणम्येत्यादि । Ends - इति कृत्प्रक्रिया व्याख्याताः ।
सुबोधिकायां कृ(? क्ल)प्तायं सूरिश्रीचंद्रकीर्तिभिः ।
कृत्प्रत्ययानां व्याख्यातं बभूव सुमनोहरं ॥१॥ तीर्थे वीरजितेश्वरस्य विदिते श्रीकौटिकाख्ये गणे etc. etc. Finally,
श्रीचंद्रकीर्तिसूरींद्रपादाम्बोजमधुब्रतः । हर्षकीर्तिरिमा टीकां प्रथमादर्शकेलिखत् ॥८॥. अज्ञानध्वांस(? 'त)विध्वंसविधाने दीपिकानिभा।
दीपिके(य) विजयतो(? ता) वाच्यमाना बुधैश्विरम् ॥९॥ इति श्रीमन्नागपुरीयतपागछाधिराजश्रीचंद्रकीर्तिसूरिविरचिता श्रीसारस्वतव्याकरणस्य दीपिका संपूर्णाः । ग्रंथाग्रे०॥ १०००॥"संवत् १८९२ का ॥ मिती १ प्रासौजवुदि १३ तेरस ॥ Published: Kashi Sanskrit Series Granthamala 111 (व्याकरणविभागे त्रयोदशं पुष्पं) by जयकृष्णदास हरिदास गुप्त. Chowkhamba Skr. Series, 1941.
सारस्वतधातुपाठ .. No. 190
Sārasvata-Dhātupātha
439 1882-83
Size -101 in. by 4t in.

Page #233

220
Grammar
Extent -- (20-3 = ) 17 leaves, 13 lines to a page, 35 lettors to a Hune.
Description - Country paper. Devanāgari characters, bold and
clean writing generally correct. Square blanks in the centre, margins ruled in black, red chalk used. Foll. 2-4 missing, and fol. 5 much torny otherwise complom. Contains the text of the guy only.
Age - Old in appearance.
For all other particulars see No. 167 above.
Begins-नमः श्रीचिदात्मने।
श्रीसर्व जिनं नत्वा स्मृत्वा सारस्वतं महः। सारस्वते धातुपाठं वक्ष्ये संक्षेपतः स्फुटम् ॥ १॥ स्वरांताश्च हसंताश्च प्रकाश्यते क्रमादिह । दशस्वपि गणेष्वेवं विज्ञेया धातवो बुधैः ॥ २॥ उदात्तेतः स्मृता येत्र परस्मैपदिनो हि ते।
भनुदात्तेतो डिन्तोप्येवमात्मनेपदिनः पुनः ॥३॥ etc. Ends - बडाता यङलुगम्ता ये सांता यंताश्च धातवः ।
तेषामपि पुरस्तद्वयोज्या दश विभक्तयः ॥ ११ ॥ कत्तक्तौ स्फुर्यदेतेषामेता दश विभक्तयः। कर्मोक्तौ चापि भावोक्तौ स्युस्तथैव xxxx॥ १२ ॥ श्रीमन्नागपुरीया x तपोगणकजारुणाः। श्रीचंद्रकीर्तिसूरींद्रा चंद्रवच्छुभकीर्तयः ॥१३॥ तच्छिष्या हर्षकीया॑ह्वाः सूरवो व्यदधुः स्फुटं । धातुपाठमिमं रम्यं सारस्वतमतानुगं ॥ १४ ॥ पंडेलवालसदशे हेमसिहाभिधः सुधीः।
तस्याभ्यर्थनया ह्येषो निर्मितो नंदनश्चिरं ।। १५॥ इति श्रीनागपुरीयतपागच्छीयश्रीश्रीश्रीश्रीश्रीश्रीहर्षकीर्तिसूरिविरचिते सार
स्वतीये धातुपाठः संपूर्णः ॥ Reference --Jinaratnakosa, Vol. I, p. 197 (under Dhatupatha).

Page #234

सारस्वतधातुपाठः भालुतरङ्गिणीसहितः
No. 191
Size
102 in. by 41⁄2 in.
Extent – 69 leaves, 17 lines to a page, 46 letters to a line.
Description
-
Ends
Age : - Samvat 1691.
Author –
Begins
-
-
E. Sarasvata
Country paper. Devanagari characters, clean and legible writing generally correct. Square blanks in the centre. Some of the leaves much torn probably in the attempt to separate leaves glued together by reason of the ink used. Especially damaged in this way are leaves 41, 39, 35, 31, 29, 24, 18 and 4. The text and commentary are written consecutively together. Complete.
Harṣakirtisūri.
गुरु गणेशः ।
...
Sarasvata-Dhatupāṭha
with Com. Dhatutarangiņi
440
1882-83
221
नमस्कृत्य महोsनंतं नित्यं सत्यं चिदात्मकम् । स्वोपज्ञधातुपाठस्य क्रियते पंजिका मया ||
तत्रादौ शिष्टाचार [ परिपाल ] नार्थ चिकीर्षितग्रंथस्य निर्विघ्नसमाप्त्यर्थं चेष्टदेवतानमस्कारमाह ।
श्रीसर्वज्ञं जिनं नत्वा स्मृत्वा सारस्वतं महः ।
सारस्वते धातुपाठ वक्ष्ये संक्षेपतः स्फुटम् ॥ २ ॥
सर्व भूतं भविष्यद्वर्त्तमानं व जानातीति सर्वज्ञः । etc.
-
- इति श्रीमन्नागपुरीयतपागच्छाधिपभट्टारक श्रीहर्षकी र्त्तिसूरिविरचितस्वोपज्ञधातुपाठविकरणं संपूर्ण ॥ समाप्ता चेयं धातुतरंगिणी नानी धातुपाठटीका । ॥ श्रीः ॥ आचंद्रार्क चिरं नदतात् ॥ लेखकपाठकयोः श्रीरस्तु ॥ ॥ संवित् १६९१ वर्षे कार्तिकमासे कृष्णपक्षे एकादश्यां तिथौ || श्रीब्राह्मेचा • गोत्रे साहश्रीडुंगरसी ॥ तत्पुत्रसाहश्रीलक्ष्मीदास तत्पुत्र of 11 श्रीमन्नागपुरनगरे महद्यतिषाननवाव ( खाननबाब) राज्ये ॥ श्री ॥ Reference - See No. 167 above.
... ...

Page #235

322
Granimai
सारस्वतधातुपाठः
Sārasvata-Dhātupātha तरङ्गिणीसहितः
with Com. called Tarangini No. 192
785.
1875-76 Size — 104 in. by 44 in. Extent - 59 leaves, 17 lines to a page, 58 letters to a line. 10, Description - Country paper. Devanāgarl characters with #1778,
bold, beautiful and correct writing. Margins carefully ruled, square blanks in the centre, red chalk occasionally
used. The Ms. was procured at Bikaner. Complete. * Age — Old in appearance.
Author and Begins as in the preceding. Ends - Therttuareg Tercasitasarruffa fad Fate THIONTE
विवरणं संपूर्ण समाप्तेयं धातुतरंगिणीति श्रेयः ॥ श्रीमत्पत्तने लिखिता प्रतिरियं । कल्याणं भवतु लेखकपाठकयोः। श्रीरस्तु॥
सारस्वतप्रक्रिया
Sārasvataprakriyā No. 193
Višrāma (i) Size— 101 in. by 44 in. Extent — 37 leaves, 15 lines to a page, 52 letters to a lino. Description - Country paper. Devanāgari characters with q8 TTS,
clean, legible and generally correct writing. Margins ..ruled in black, with square blanks in the centre. Strokes
of punctuation in red ink, and occasional use of red
chalk. Complete. Age – The Ms. is old in appearance. Author - Anubhūtisyarūpācārya.

Page #236

E.. Sarasvata
223
Subject - This is the best known and most approved commentary
on the Sārasvata Sūtras, which are themselves, perhaps wrongly, attributed to him. The author supplies a number of 29.04s to the original Sūtras, and some of his own definitions or rules are accepted as Sūtras by later writers of this school. He has occasionally slightly changed the order of the Sutras also. The भाख्यातप्रक्रिया
commences on fol. 18band ends on fol. 33a. Begins - नमः श्रीसरस्वत्यै।
प्रणम्य परमात्मानं बालधीबुद्धिसिद्धये ।
सारस्वतीमृर्जु कुर्वे प्रक्रियां नातिविस्तराम् ॥ ....... तत्र तावत् संज्ञा संव्यवहाराय संगृह्यते । महउऋल समानाः।भनेन प्रत्या.
हारगणनाय वर्णाः परिगण्यते । तेषां समानसंज्ञा विधीयते ॥. Ends - रादिफो वा॥ र इति वर्णात् इफ् प्रत्ययो भवति रेफः । रकारः॥
रकारादीनि नामानि शृण्वतो मम पार्वति ।
मनः प्रसन्नतामेति रामनामाभिशंकया ॥१॥ लोकाच्छेषस्य सिद्धिः । यथा मातरादेः॥
स्वरूपात्तो(न्तो)ऽनुभूत्यादिः शब्दोभूयत्र सार्थकः । स मस्करी शुभां चक्रे प्रक्रियां चतुरोचितान् (म्) ॥१॥ अवताद्वो हयग्रीवः कमलाकर ईश्वरः ।
सुरासुरनराकारम[धुपापीतपंकजः ॥२॥ इति कृत्प्रक्रिया समाप्ता । तत्समाप्तौ च समाप्ता सारस्वती प्रक्रिया चेति
भद्रम् ॥ शुभं भवतु॥ Reference - India Office Catalogue No.790. Aufrecht's Oxford
Catalogue p. 171a. Rajendra Lal Mitra's, Descr. Catalogue of grammar Mss. p. 151.
Published - Kashi Sanskrit Series Granthamālā, Chowkhamba
Sanskrit Series, Benares, 1935. Also at Bombay.
सारस्वतप्रक्रिया No. 194
Sārasvataprakriyā
326 Visrāma (i)
Size-10 in. by4, in... .
.. ..

Page #237

224
Bontent - 72 leaves, 8 to 10 lines to a page, 26 letters to a line. Description-Country paper. Devanagari characters, bold and legible but careless and often incorrect writing, margins ruled in red ink, as also punctuation strokes and headings of sections. Contains the arra section only and that too wants the last one or two leaves. Incomplete,
Age -The Ms. is modern in appearance.
Subject – The आख्यात section of अनुभूतिस्वरूपाचार्य' सारस्वतत्रक्रिया. In the explanation of Sutras, this Ms. contains much extra illustrative matter, which is not found in the preceding Ms. It is probable that the सारस्वतप्रक्रिया has come down to us in two distinct recensions. The present Ms. agrees with the India Office Ms. No. 790 and the Ms. in the Bodlein No. 382, as is clear from the intro - ductory verse.
Grammar
Begins – श्रीगणेशाय नमः । श्रीसरस्वत्यै नमः ॥
लक्ष्मीनृसिंह प्रणिपत्य काश्यां
बुधांचा (श्व) पद्माकरभट (दृ)मुख्यान् । सारस्वतीयां च तिबादिवृत्तिं क्रमाल्लिखेयं गणपप्रसादात् ॥ १ ॥ अथाख्यातप्रक्रिया निरूप्यते ॥ धातोः । वक्ष्मा (क्ष्यमाणाः प्रत्यया धातो. ज्ञेयाः ॥
Ends
- ऋरकारांतानामृदुपधानां च यङ्लुकि सति पूर्वस्य रुकूरिक्रीक आगमा बन्कन्यः (व्याः) । Here ends the Ms.
सारस्वतप्रक्रिया
No. 195
Size -
Sārasvataprakriyā
325
Viśrama (1)
104 in. by 34 in.
Extent 15 leaves, 8 to 9 lines to a page, 30 letters to a line.

Page #238

E. Sarasvata
225
Description - Country paper. Devanāgari characters, bold and
legible writing, often incorrect. Margins ruled in red.
Contains the कृदन्तप्रक्रिया only. Complete. Age -Saka 1630.
Subject -The कृदन्त section only of अनुभूतिस्वरूपाचार्य' सारस्वतप्रक्रिया.
The text differs considerably from that of No. 327 of
Visrama I[ = Serial No. 193 above]. Begins - श्रीगणेशाय नमः । अथ कृदंतप्रक्रिया निरूप्यते । कृत(त्) कर्तरि । वक्ष्य
माणः प्रत्ययः कृत्संज्ञकः । स च कर्तरि भवति ॥ चक(का)रात् विशेषविधान
सामर्थ्यतः भावादावपि भविष्यतीत्यभिप्रायः।। Ends - इति श्रीअनुभूतिस्वरूपाचार्यकृता सारस्वतीप्रक्रिया समाप्ता । शुभमस्तु ।।
शके १६३० सर्वधारीनाम्नि संवत्सरे पौष शुद्ध १२ तहिने इदं पुस्तकं समाप्तं ॥ शुभमस्तु ॥
सारस्वतप्रक्रिया
Sārasvataprakriya
651 1883-84
No. 196
Size - 104 in. by 5 in. Extent --(1+132+124 = ) 257 leaves, 8 lines to a page, 25 letters to
a line. Description -Country paper. Devanagari characters, very bold
and legible writing, fairly accurate. The Sūtras and headings of sections in red ink, as also punctuation strokes. Margins ruled in red. Divided into three sections, each with a separate paging. The first section, of which only the first leaf exists extended to the end of the fa section. The second commences with conjugation and goes to the end of तद्धित (foll. 1-132). The आख्यात and कृदन्त portions are included in the third (foll. 1-124). The first and the last leaves of these sections contain
coloured floral circular decorations and the Ms, shows [Doe. Cab. Vol. II, Ph.II]

Page #239

226
Grammar
considerable carefulness in writing, probably because the Ms. was meant for the use of a prince. Complete, except the संज्ञा and the संधि प्रकरणs.
Age - Samvat 1737.
Begins — The first leaf of the first section contains the verse guppa
परमात्मानं° and only the portion इंद्रादयोपि यस्यांतं न of the second. The second section begins - श्रीगणेशाय नमः । अथ विभक्तिर्विभाव्यते ॥ सा द्विद्धा(धा) स्यादिस्त्यादिश्च ॥ विभत्यंतं पदं॥ तन्त्र स्यादिविभक्तिर्नाम्नो योज्यते ॥
End of second section - शेषा निपात्या कत्यादयः। किमशब्दाउ(? 'ब्दात् ) ति
प्रत्ययः। का संख्या येषां ते कति || इति तद्धितप्रक्रिया समाप्त(ता)। शुभमस्तु ॥ The text is found to differ in places from No. 327
of Viśrāma (i) [= Serial No. 193 above ). End of आख्यात section (fol. 95) इयाय । इव । इम ॥
धातूनामनंतत्वान्नानार्थत्वाञ्च सर्वथा । अभिधातुमशक्यत्वादलमाख्यातख्यापनेन ॥१॥ चित्रसूत्रे च संप्रोता धातुरूपावली शुभा।
उदयेशेन शु(स)धिया विष्णौ यस्ता स्वतुष्टये ।।
इत्याख्यातप्रक्रिया ॥ End of the Ms. -
शेते शेषतनोर्बिधाय कशिपुं यश्चापि क्षीरोदधौ सब्रह्मादिजगंति चैव नितरां क्रीडन्ति यस्योदरे । श्रीशः सोदयसिंहदेवहृदये बर्बर्त्यविच्छेदत
आश्चर्य नरदेवदेव सकलं त्वत्तो महानापरः ।। इति श्रीअनुभूतिस्वरूपाचार्यविरचितं कृदंतं समाप्तिमगमत् । इदं पुस्तकं लिखितं पठनार्थे श्रीमहाराजाधिराजउदैसाहि जू(? भू)देव ॥ लेषकनाम पाठिकपरमानंद अस्थान उदैपुर ॥ सुभमस्तु ॥ अथ संवत् १७३७ वैसाष मासे कृस्नपक्षे नौमीशुक्रवासरे संपूर्ण शुभमस्तु ।।

Page #240

É. Sårasvata
221
Sārasvata prakriyā
सारस्वतप्रक्रिया No. 197
652
1883-84
Size - 7 in. by 4 in. Extent - (24 -1 = ) 23 leaves, 7 lines to a page, 28 letters to a line. Description - Old Country paper, very much worn out and
rendered fragile by exposure. Devanāgari characters, clean and legible writing, correct in the main. Fol. 2 missing. Contains the संज्ञा and संधिप्रकरणs. Complete and about
half of अजंत पुलिंग. Incomplete. Age - Considerably old in appearance. Begins - श्रीगणेशाय नमः । श्रीसरस्वत्यै नमः । श्रीगुरुभ्यो नमः ॥
प्रणम्य परमात्मानं. ............." ..........." ॥१॥ इंद्रादयोपि यस्यांतं न ययुः शब्दवारिधेः ।
प्रक्रियां तस्य कृत्स्नस्य क्षमो वक्तु(क्तुं) नरः कथम् ॥ २॥
तत्र तावत् संज्ञा संन्यवहाराय संगृह्यते etc. Ends - पति ... .." मास एव सखिशब्दवद्वक्तव्यः ॥ ततः समासांतस्य ना" the rest
____is wanting.
सारस्वतप्रक्रियाटीका
Com. on Sārasvataprakriyā सुबोधिका दीपिका वा
called Subodhikā or Dipikā
185 No. 198
1881-82 Size - 104 in. by 44 in. Extent - 154 leaves, 15 lines to a page, 44 letters to a line. Description - Country paper. Deyanāgari characters with partial
पृष्ठमात्राs, bold and careful writing, generally correct. Omissions noted in the margins. Margins carefully ruled in black and red, red chalk used. Contains the text only. Complete.

Page #241

228
Age -- The Ms. looks much old.
Author - Candrakirti; for an account of this author as given in the prasasti of this Ms. and elsewhere, see Dr. R. G. Bhandarkar's Report for 1882-83, p. 43 and appendix II MM., p. 227.
Subject :
Begins ॐ परमात्मने नमः ॥
Ends
Grammar
Commentary on the सारस्वतप्रक्रिया of अनुभूतिस्वरूपाचार्य. The first वृत्ति ( end of तद्धित ) ends on fol. 79a, and the second ( end of आख्यात ) on fol. 137a.
नमोस्तु सर्वकल्याणपद्मकाननभास्वते । जगत्तिनाथाय पराय परमात्मने ॥ १ ॥ नमः श्रीगुरवे चारुबुद्धये दत्तसिद्धये । मतिप्रदानशीलायै सरस्वत्यै नमो नमः॥ २ ॥
•
अथ श्रीमत्परमहंस परिव्राजकाचार्य: श्रीअनुभूतिस्वरूपो निःशेषविघ्नसंघातशांत्यर्थं सत्स्वपि देवेष्वपरेष्वैहिकामुष्मिकफललिप्सुस्तांश्च फलद्वयदानाक्षमानपास्य भगवन्नमस्कृतिपूर्वकं सारस्वतीं प्रक्रियां चिकीर्षुः सरस्वतीदत्तवर भादावेव प्रस्तावना श्लोकमाह || प्रणम्येत्यादि ॥
-
- इति कृत्प्रक्रियान्याख्या ॥
सुबोधकायां कृतायां सूरिश्रीचंद्रकीर्तिभिः । कृत्प्रत्ययानां व्याख्यानं बभूव सुमनोहरं ॥ १ ॥ तीर्थे वीरजिनेश्वरस्य विदिते श्रीकौटिकाख्ये गणे श्री मच्चान्द्रकुले वटोद्भवबृहद्छे गरिम्लान्विते ।
श्रीमनागपुरीयका व्हयतया प्राप्यावदातेधुना स्फूर्ज. रेगुणालया (v. 1. न्विता ) गणधर श्रेणी सदा राजते ॥ २ ॥ वर्षे वेदमुनींद्रशंकरमिते (१९७४) श्रीदेवसूरिः प्रभुजैज्ञेभूत्तदनुप्रसिद्धमहिमा पद्मप्रभुः सूरिराट् ।
तत्पट्टे प्रथितः प्रश ( स ) वशशभृत्सूरिस्सतामादिमः सूरींद्रास्तदनंतरं गुणसमुद्राव्हा बभूवुर्बुधाः ॥ ३ ॥ तत्पट्टे जयशेखराख्यसुगुरुः श्रीवज्रसेनस्ततस्तत्पट्टे गुरुहेमपूर्वतिलकः शुद्धक्रियोद्योतकः । तत्पट्टे प्रभुरश्नशेखरगुरुः सूरीश्वराणां वरस्तत्पट्टांबुधिपूर्णचंद्रसदृशः श्रीपूर्णचंद्रप्रभुः || ४ ||

Page #242

Reference
E. Sārasvata
तत्पट्टेजनि हेमहंससुगुरुः सवर्त्र जाग्रद्यशाः आचार्या अपि रत्नसागरवरास्तत्पट्टपद्मार्यमा । श्रीमान् हेमसमुद्रसूरिरभवच्छ्री हेमरत्नस्ततस्तत्पट्टे प्रभुसोमरत्नगुरवः सूरीश्वराः सद्गुणाः ॥ ५ ॥ तत्पट्टोदयशैलहे लिरमलश्रीजेसवालान्वयालंकारः कलिकालदर्पदमनः श्रीराजरत्नप्रभुः । तत्पट्टे जितविश्ववादिनिवहा गछाधिपाः संप्रति सूरिश्रीप्रभुचंद्रकीर्तिगुरवो गांभीर्यधैर्याश्रयाः ॥ ६ ॥ तैरियं पद्मचंद्राव्होपाध्यायाभ्यर्थनात्कृता । शुभाशु (सु) बोधिकानाम्नी श्रीसारस्वतदीपिका ॥ ७ ॥ श्रीचंद्रकीर्तिसूरींद्र पादांभोजमधुव्रतः ।
कीर्तिरिमां टीकां प्रथमादर्श के लिखत् ॥ ८ ॥ भज्ञानध्वांतविध्वंसविधाने दि ( दी ) पिकानिभा । द( दी )पिकेयं विजयतां वाच्यमाना बुधैश्चिरं ॥ ९ ॥
इति
श्रीमन्नागपुरीयतपागछाधिराजभट्टारकश्रीश्रीचंद्रकीर्तिसूरिविरचिता श्रीसारस्वतव्याकरणस्य दीपिका संपूर्णा ॥ ग्रंथानं ७००० || At the end of the first af we have :बोधिकायां क्लृप्तायां सूरिश्रीचंद्रकीर्त्तिभिः । स्यादीनां प्रक्रिया पूर्णा बभूवे सुमनोहरी ॥ १ ॥
तेषामेव हि सच्छिष्यो हर्ष कीर्त्यख्यसेवकः । लिषनोपज्ञतामस्याः प्रपेदे प्रीतमानसः ॥ २ ॥
229
इति श्रीनागपुरीयतपोगछाधिराजभ० श्रीचंद्रकीर्तिसूरिकृतायां सारस्वतटीकायां प्रथमवृत्तिः ॥
-
• Rājendra Lal Mitra, Notices, Vol. VIII, p. 88. Calcutta Sk. College Catalogue No. 20, p. 85.
सारस्वतप्रक्रियावार्त्तिक
No. 199
Size - 10 in. by 4 in.
Extent – 63 leaves, 13 lines to a page, 52 letters to a line.
Sarasvataprakriyāvārttika
354
A 1882-83

Page #243

230
Grammar
Description - Old country paper, worm-eaten in the margins and
much embrowned by exposure. Devapāgari characters, clear and legible writing fairly accurate. Margins ruled and red chalk occasionally used. Wants the first fer; the last two afers complete.
Age - Samvat 1740.
Author -Sahajakirti.
Ends - यस्य स सुरासुरनराकारमधुपापीतपंकज इति ॥ इति परिसमाप्तौ समाप्तेयं कृदंत
प्रक्रिया ॥ तत्समाप्तौ समाप्तेयं सारस्वती प्रक्रिया ॥
श्रीमद्वाचकरत्नसारसुगुरोः शिष्यावभूतामुभौ श्रीमद्वाचकरत्नहर्षविबुधः श्रीहेमसनंदनः । तच्छत्या सहजादिकीर्तिविहिते सारस्वतीप्रकृ( क्रि)या
व्याख्याने लभते स्म पूर्तिममला कृत्संज्ञका प्रक्रिया । इति श्रीसहजकीर्तिविहितेऽतीव सुखबोधे सारस्वतीवार्तिके कृदंताधिकारः॥
पुरा श्रीवीरजैनेंद्रपदानुक्रमतो वराः। श्रीजिनेश्वरनामानोऽभवन् भट्टारकोत्तमाः ॥ १॥ बभूवुर्जिनदत्ताः श्रीजिनादिकुशलास्ततः । येषामद्यापि भूपीठे महिमा परिकीर्त्यते ॥ २॥ तद्वंशे सूरयो जैनचंद्राः प्रौढयशोधराः। जैनसिंहाः सुधीवर्गनता जाता गुरुश्रियः ॥३॥ राजते प्रौढसाम्राज्यभाजः संप्रति सूरयः । श्रीजैनराजनामानो वसुधागीतसद्गुणाः ॥४॥ भाचार्यास्तथा श्रीमजिनमारगसूरयः। गणे यशोधने श्रीमत्पक्षे खरतराभिधे ॥५॥ श्रीक्षेमकीर्तिशाखायां पाठकाः श्रुतसागराः । क्षेमराजास्तथा श्रीमच्छ्रीसुंदरसंज्ञकाः ॥ ६ ॥ श्रीमत्कनकनिदाकाः पाठकाः सप्तपाठकाः । श्रीसिद्धांतरहस्यानां पदमुद्धितसत्क्रियाः ॥७॥ श्रीलक्ष्मीविनयास्तेषां शिष्याः श्रीवाचकोत्तमाः। तेषां शिष्यावभूतां द्वौ वाचकौ पुन्य(ण्य) नामकौ ॥ ८॥ श्रीमहिमादिरंगश्रीरत्नसारगणीश्वरौ । शिष्यौ श्रीरत्नसाराणाममूतां सक्रियोत्तमौ ॥९॥

Page #244

E. Sārasyata
वाचनाचारश्रीरत्नहर्षश्रीहेमनंदनौ । साध्वाचारसमासक्तमानसौ मनसौप्यदौ ॥ १० ॥ शिष्याणुर्गणिहेमनंदनगुरोः प्राप्य प्रसादं परं श्रीसारस्ववार्त्तिकं सुविशदं सद्युक्तिलेशान्वितं ॥ उक्तानुक्तपदार्थचिंतनपरं द्विर्भाषितार्थक्षतेरुद्धारं सहजादिकीत्तिरहभ द्विभ्रत्पदं वाचकं ॥ ११॥ वत्सरे भूमिसिध्यंगकाश्यपी ( १६८१ ) प्रमितिश्रिते । माघस्य शुक्ल पंचम्या दिवसे पूर्णतामगात् ॥ १२ ॥ लक्ष्मीकीर्ते (र्त्ति ) कृताभ्यर्थनया वृत्तिर्मनोरमा । यदशुद्धं भवदस्यां तच्च शोध्यं मनीषिभिः ॥ १३ ॥
सारस्वतप्रदीप No. 200
-
संवत् १७४० आषाढशुक्लपक्षे सप्तम्यां बुधवासरे हस्तनामनक्षत्रे लिखितमिदं पुस्तकं पाठककुवेरचंद्रेण । पठनार्थ श्रीश्रीश्रीजतीविधिचंदऋषिः ॥ On fol. 47b, however, at the end of the section after the verse श्रीमद्वाचकरत्न' - पूर्त्तिममला ख्याताधिकारागमः || we have संवत् १७४० आषाढ शुक्लपक्षे सप्तम्यां गुरुवासरे ||
231
One of these dates is wrong; and we must suppose that the section was written off in one day, which is not improbable.
10 in by 42 in.
Size
Extent - (70–3 = ) 67 leaves, 15 lines to a page, about 46 letters to a line.
Sarasvatapradipa
555
1887-91
Description - Country paper. Devanāgarl characters, bold and careful writing, in some places not legible owing to the ink having gone off or rubbed off. The first two lines of every page are particularly hard to decipher. The margins all round have been in numerous places bored through by worms. Fol. 22 very much damaged. Square

Page #245

232
Grammar
blanks in the centre. Margins carefully ruled in red. Generally accurate, wanting leaves 1-2 and 21, otherwise
complete.. Age - Samvat 1653. Author - Bhattadhaneśvara. Subject - A commentary on the Sarasvataprakriyā meant to
correct and supplement other commentators on the same,
especially Kșemendra. Begins — The introductory portion is lost. The Ms. opens towards
the end of the संज्ञाप्रकरण. Ends - अबेजबा इतिदकारः। भवतिवत् ज्ञेयां ।। इति श्रीभट्टधनेश्वरविरचिते सारस्वत
प्रदीपे नामधातुप्रक्रिया समाप्ता ॥ सं. १६५३ वर्ष अश्वनिमासे शुक्लपक्षे अष्टम्यां तिथौ रविवासरे समाप्तेयं सारस्वतटीका समाप्तः ॥छ॥ श्रीरस्तु॥ At the end of the area section and before the commencement of the regula section we find however a prasasti of 5 verses and a mangala of one verse. These are given
below:The तद्धित Section ends :-(fol. 39a):
बध्नस्यापत्यं बध्नायन्यः । इत्यादि ज्ञेयं । एवमन्येपि बहव(स्त )द्धिता ज्ञेयाः। तद्धिता नान( ना )विधाः प्रत्यया स्फुरति(न्ति) महाभाष्ये ॥
यश्च व्याकरणं चक्रे धनेशः प्रक्रियामणि । नाम्ना नूतनमुरोधं बालानां कर्तुमुन्मनाः ॥१॥ योनभूतिकृतस्यात्र टिप्पनं दोष( मो)चनं । सारस्वतप्रदीपाख्यं चक्रे संदेहभंजनं ॥२॥ यः पद्माक्षपुराणे तु पार्वतीश्वरसंविदं। सहस्रनामस्तोत्रं तु व्याख्यां चक्रे हरिप्रियम् ॥३॥ भाष्य(व्य) पातंजले येनाधातं(त)चिंतामणिस्तथा। सम(म्य )ग्युक्त्युपदेशेन तस्मै श्रीगुरवे नमः ॥ ४ ॥ यस्य कौशिकगौत्रेयः शेषनागं च जन्मना ।
गुरुं चक्रेऽध्ययनतस्तेन कोत्र समो भवेत् ॥५॥
इति श्रीभद्र्धनेश्वरविरचिते सारस्वतप्रदीपे सारस्वतीये क्षेमेन्द्रखंडने तद्धित.. प्रकरणं समाप्तम् ॥ समाप्तेयं प्रथमवृत्तिः॥

Page #246

E. Sarasvata
233
This prasasti seems to be the work of the far above referred to. The Akhyāta section begins :जयति जगति मूर्तिर्मुग्ध हंसावलोकः प्रशमितभवतापो विज्ज्वलस्वात्मदीपः । सचकितमिव लक्ष्मीः सेवते यत्पदाब्जं ललिततरकराभ्यां साधु संवाहयन्ती ॥ १ ॥ अथाख्यातप्रत्ययाः ॥ etc.
The various colophons are:
(i) इति श्रीवैय्याकरणगजेन्द्रसिंह भट्टश्रीधनेश्वरविरचिते क्षेमेंद्र खंडने सारस्वतप्रदीपे धनेश्वरटिप्पने संदेहविषैौषधे सर्वटीकाभारमोचने संध्युपयोगि संज्ञाप्रकरणव्याख्यानं संपूर्णम् ।
वैय्याकरणसिंहो यो न्यायशास्त्रार्थपारगः ।
तत्कृते टिप्पणे संज्ञाव्याख्या गोचरतामगात् ॥ १ ॥
(ii) इति श्रीमद्धनेश्वर पंडितविरचिते सारस्वतप्रदीपे क्षेमेन्द्र टिप्पनखंडने धनेश्वर टिप्पने etc.
(iii) इति श्रीपंडितधनेश्वरविरचिते सारस्वतप्रदीपे क्षेमेन्द्रखंडने पीतांबरशिष्यलिखिते etc.
This पीतांबर is actually mentioned in the text: अत्र पीतांबरो ब्रूते सौस इति पूर्वसूत्रात् etc. Fol. 14a, also fol. 27a.
(iv) इति श्रीभट्टधनेश्वरविरचिते सारस्वतप्रदीपे etc.
(v) इति श्रीमहाभाष्यकर्तृशेषनागकुलदैवतपं डितधनेश्वरविरचिते सारस्वतप्रदीपे इसान्ताः पुल्लिंगाः ॥
Reference This is perhaps the only Ms. of the Sārsvatapradipa, mentioned by Aufrecht, Catalogus Catalogorum, Part III, p. 147.
सारस्वतप्रसाद (सारस्वतप्रक्रियाटीका )
Sarasvataprasāda
(Com. on Sārasvataprakriyā )
62 1873-74
No. 201
Size - 114 in. by 52 in.
Extent – 116 leaves, 11 lines in a page, about 38 letters in a line,
30 [ Des, Cat, Vol 1, Ph. H]

Page #247

234
Grammar
Description-Country paper. Devanagari characters. Very bold,
legible and fine writing, not very correct. Complete. पूर्वार्ध consists of foll. 1-72 and the उत्तरार्ध of foll. 1-44.
Author - Vasudevabhatta, pupil of Candisvara, who composed
the work in Samvat 1634. Subject - A commentary on the Sārasvataprakriya. Begins - वंदे हि वृंदारकवृंदवंद्यपादारविंदं दलितारिद्वंदं।
भाभातमाभीरवधूभिरेतं गोपालसूनोरमलं कृपालुं ॥१॥ यस्या निवासाद्वदनारविंदे मंदोपि वाचस्पतितामुपैति । सहस्रसंपूर्णस(?)शुभा सा सरस्वती सा सृजतान्मतिं मे ॥२॥ श्रीचंडीश्वरमानम्य ढुंढिराजं तथा गुरुं ।
सारस्वतप्रसादोयं वासुदेवेन दीप्यते ॥३॥ तत्र ताव स्वचिकीर्षितग्रंथप्रतिबंधकीभूतविघ्नविघातकदलौकिकाविगीतशिष्टाचारपरंपरापरिप्राप्तेष्टदेवताप्रणतिरूपमाचरंतं मंगलं शिष्यशिष्या(?°क्षा )र्थमुपनिबध्नन्प्रेक्षावत्प्रवृत्तिमात्रप्रयोजकान्विषयसंबंधाधिकारिणश्च सूचयन्प्रति
जानीते ।। प्रणम्येति ॥ Ends - श्रीचंडीश्वरशिष्येण वासुदेवेन दीपिते।
सारस्वतप्रसादेभूत्कृत्प्रत्ययनिरूपणं ॥ यथैति तोषं तनयस्य शृण्वन्ननन्वितार्थ वचनं तथैव । जगत्पिता वक्तुमसौ न शिक्षितो ज्ञात्वेति तुष्येद्भगवान्ममापि ॥ सर्वत्र दोषकदृशां नराणां दोषाः स्फुरत्येव किमत्र चित्रं । सत्यं स्वभावाद्गुणलेशतोपि चेतोत्र तुष्येत्किमु तत्र चित्रं ॥ संवत्सरे वेदवह्निरसभूमिसमन्विते ।
शुचौ कृष्णद्वितीयायां प्रसादोयं निरूपितः ॥ इति श्रीभट्टवासुदेवविरचितः सारस्वतप्रसादः संपूर्णः ।
सारस्वतप्रसाद
Sārasvata prasāda (सारस्वतप्रक्रियाटीका) __ (Com. on Sarasvataprakriya)
210 No.202
1879-80 Size - 10 in. by 41 in. Extent-16 leaves, 28 lines to a page, 74 letters to a line.

Page #248

E.
Sarasvata
235
Description - Country paper. Devanāgari characters with partial
पृष्ठमात्राs. Small, but very clear, careful and correct writing. Margins ruled in red, red chalk used. Contains the first
वृत्ति (end of तद्धित section) only. Complete. Age - Sam. 1696. Ends - सा संख्या येषां तति ॥ इत्यादिप्रयोगादूह्यम् ॥
इति श्रीभट्टवासुदेवविरचिते सारस्वतव्याकरणप्रसादे तद्धितप्रक्रिया समाप्ता सा चिरं नंदताद्वाच्यमाना पुष्पदंतानंतपुष्पदंतात्मकदिग्दंतिनो यावत्तावत् । संवत् वसुनवरसशशि(१६९६)संख्ये माघासितपक्षतिसुरगुरुवासरे
श्रीमन्नागपुरे श्रीमत्तपांगणगगनगगनमणीयमानभट्टारकवृंदवृंदारकश्रीमच्छ्री..५ विजयदेवसूरीश्वरविजयिराज्ये श्रीमद्गछसुरगछाछशाखायमानश्रीकुशल
शाखायां गणिगणमतल्लिका श्री ५ देवकुशलगणिचरणसरोजचंचरीकाय
माणपं. धीरकुशलगणिनालेखि । शेपमुनिगंगकुशलवाचनकृते ॥ Reference - Stein's Kasmira Catalogue p. 48. Peterson's Ulwar
Catalogue No. 1195.
सारस्वतभाष्य
Sārasvatabhāsya (सारस्वतप्रक्रियाटीका) (Com. on Sarasvataprakriya)
292 No. 203
1880-81 Size - 10 in. by 41 in. Extent — (75-1 = ) 74 leaves, 13 lines to a page, 45 letters to a line. Description - Country paper, very much worn out all round, so
as to destroy the marginal notes and even the text in
many places. Devanagari characters; bold, clear and legible writing, generally correct. Margins carefully ruled, red chalk used. Occasional marginal notes. Fol. 41, on which the chale ends, written on one side only. Wants
fol. 32, otherwise complete. Age-Samvat.1668.. Author-Kasinatha.

Page #249

236
Subject A commentary on Anubhutisvarupācārya's Sarasvataprakriyā.
Begins - ॐ नमः । श्रीसरस्वत्यै नमः
Ends
Grammar
समस्त विघ्नहर्त्तारं नमस्कृत्य महेश्वरम् ।
भाष्यं सारस्वतस्येदं बालबोधाय कथ्यते ॥ १ ॥
प्रारब्धस्य ग्रंथस्य निर्विघ्न (घ्ने )न समाप्त्यर्थं परमात्मनमस्कारलक्षणं मंगलमाचरति ॥ प्रणम्येति ॥
-
- वेणुमस्करतेजना इत्यमरः ॥
सर्वलोकोपकाराय काशीनाथेन निर्मितं ।
भाष्यं सारस्वतस्येदं पंडितैः परिसेव्यताम् ||
इति श्रीकाशीनाथकृतौ सारस्वतभाष्ये कृतप्रक्रिया समाप्ता ॥ श्रीरस्तु ॥ संवत् १६६८ वर्षे कार्तिकसुदिमासे शुदिशुक्लपक्षे १० शुक्रे मुनि (थोभण) मुनि (शिवसि ) शिष्येन (थोभवेन ) श्रीसारस्वतव्याकरणस्य वृत्तिः बुहराणपुरमध्ये लिखितं । संपूर्णा विहिता ॥ यादृशं ० ॥ लेखकपाठकयोः शुभं भवतु | कल्याणमस्तु ॥
Reference - Ulwar Catalogue No. 1192, Extract 272.
सारस्वतमण्डन
(सारस्वतप्रक्रियाटीका )
No. 204
Sarasvatamaṇḍana
(com. on Sārasvataprakriyā )
675 1891-95
Size - 10 in by 5th in.
Extent – 110 leaves, 14 lines to a page, 40 letters to a line.
Description - Country paper. The first 30 leaves older than the rest. Devanāgarī characters, legible and generally correct, the Ms. being written by two scribes probably at different times. Margins carefully ruled and red chalk used in older portion. The 2nd वृत्ति i. e. the आख्यात section begins on fol. 66a and ends on fol. 100a. The third is incomplete, Occasional lacunae occur. Incomplete.

Page #250

237
-
Age – Not very old in appearance, though the first 30 leaves seem older than the rest.
Author - Mandana, son of Vāhada.
Subject A commentary on the Sarasvataprakriyā.
-
Begins -
श्रीसरस्वत्यै नमः।
E. Sārasvata
उद्यत्सांद्र जिनेंद्रसुंदरपदद्वंद्वप्रसादोद्भवः भूयोभीष्टपुंमर्थसार्थकजनुः श्रीमालमालामणिः । सोयं सोनगिरान्वयः खरतरः श्रीवाइडस्यात्मजः श्रीसारस्वऩमंडनं क्ष्मामंडन मंडनः ॥ १ ॥
(The word in the first line is added later after carefully painting over old word. The word dropped in the 4th line was probably रचयति. It has been carefully smeared over with yellow paint, as also its emendation प्रकुरुते given in the margin ).
........
इह खलु विविधवैयाकरणबुधवर्य विप्रतिपत्तिव्रातव्याकुलितचित्तश्रोत्रि (तृ)जनमनःसमाधानाय परापरगुरुपरदैवत परमाप्तत्मे (?) प्रणतिमयमंगलाचरणपुरःसरं सारस्वतप्रक्रियार्जवं प्रतिजानीते ॥ प्रणम्य etc.
On foll. 17a, where the far ends, we have a rather interesting colophon and प्रशस्ति
सविग्रहणामुभये स्वराणामिति प्रकृत्या सह साहसानां । श्रीमंडनः सूत्रविदल्मसाहिमहाप्रधानो व्यदधात्सुसंधीन् ॥
सद्यः सांद्र जिनेंद्र सुंदरपदद्वंद्वप्रसादोद्भव -
योभीष्टपुमर्थसार्थकजनुः श्रीमालमालामणिः ।
सोयं सोनगिरान्वयः खरतरः श्रीवाइडस्यात्मजः श्रीसारस्वतमंडनं रचयति क्ष्मामंडनं मंडनः ॥
इति श्रीश्रीमालमाणिक्य श्रीमत्सोनगिरिगोत्रीयखरतराम्नाय मार्गधर्मधुरंधर - श्रीमद्वाहडात्मज सर्व्वविद्याविशारद श्रीमन्मंडनसंघपतिप्रणीते सारस्वतमंडने संधिप्रकरणं समाप्तं ॥
Here the author calls himself संघपति and महाप्रधान to अल्मसाहि. This colophon occurs nowhere else in the Ms.
Ends The Ms. abruptly breaks off after a few leaves of the 3rd वृत्ति with the words – न याचते अयाची न व्याहरति अव्याही - Reference See the extract given in Dr. Peterson's report for 1884-86 on p. 204, where the work is said to be by a pupil of मंडनाचार्य. The introductory stanzas given there
-

Page #251

238
Grammar
are quite different, and it is likely that a pupil of ** completed the work left incomplete by He himself. In the extract made by Dr. Peterson, verse 3 speaks of stars. Is he identical with gryforency? Cf. No. 672 of 1891-95 - Serial No. 182 above 1.
सारस्वतमण्डन (Ekrannett)
Sārasvatamandana (Com. on Sārasvataprakriyā)
13
No. 205
1877-78
Size — 104 in. by 44 in. Extent - 121 leaves, 13 lines to a page, 45 letters to a line.
Description - Country paper, slightly worm-eaten. Devanāgari
characters with # s, bold, careful and legible writing, generally correct. Margins carefully ruled in blank, square blanks in the centre. Punctuation strokes in red given for the first 12 leaves, a lacuna extending to about 12 lines on fol. 25a. Complete.
Age - Samvat 1632.
Author - Mandana, son of Vāhada. Begins - Same as No. 675 of 1891-95 [ = Serial No. 204 above).
The siput ending on fol. 17a gives the same Col. and प्रशस्ति with a few corruptions. The ाख्यातप्रकरण commences on fol. 71a thus :ॐ सिद्धिश्रीगणेशाय नमः
सूत्रसप्तशतीं यस्मै ददौ साक्षात्सरस्वती।
अनुभूतिस्वरूपाय तस्मै श्रीगुरवे नमः ॥१॥ This verse is quoted also on fol. 26 where it is introduced :ergens anteryet(?) stereot: lawan

Page #252

E. Sarasvata
239
Bads -
तैः भासमंतात्पीते पंकजे चरणकमले यस्य सः। अनेन त्रैलोक्यवत्र(?)नी प्रक्रियेति ॥ जयति जगदाधारो देशः स मालव(को) नामको जयति विजितस्वर्ग दुर्ग स यत्र च मंडप(नः)। जयति विजयी यस्याधीशो महामलमायो (?) जयति ....." मान्यस्यामात्यो कृतो पदमाभिधः ॥१॥ यस्य भ्रातृषु दातृषु प्रशमिषु श्रीमत्सु धीमत्सु च श्लाघ्यः शोकमनः सम(:) समभवत्संघेश्वरो बाहडः यस्योदंचितपूर्वजन्मनि[? वि] जयैः सत्संचितानां महापुण्यानां फलमेष कमेष(?) नयति क्षमामंडनं मंडनः ॥२॥ यत्कीर्तिब्र(जति वितत्यगमने (?)दानोदकाशे(से)च काष्ठानां दशकस्य मंडपतले श्वंमाति नैचैकिका(ना!)। सोयं सोनगिरान्वयः खरतरः श्री बाहडस्यात्मजः
श्रीसारस्वतमंडनं व्यरचयत्क्ष्मामंडन मंडनः ॥३॥ इष्टदेवता श्रीगुरुः प्रीयतां ॥ इति श्रीश्रीमालमौलिमाणिक्यश्रीमत्सोनगिरागोत्रीयखरतरान्वयमार्गधर्मधुरंधरश्रीमदाहडात्मज(:) सर्वविद्या विशारदश्रीमन्मंडनप्रणीते सारस्वतमंडने कृदंतप्रकरणं समाप्त ॥ स्वस्तिश्री संवत् १६३२ आसोवदि ३ भूमौ ग्रंथोयं लषितः ॥ लेषकपाठकयोः शुभं भूयात् । शिवमस्तु ।। यादृशं०॥
सारस्वतलघुभाष्य
Sārasvatalaghubhāşya
No. 206
676 1891-95
Size - 11 in. by 5 in. Extent - (136 + 18 =) 154 leaves, 16 lines to a page, 52 letters to
a line. Description - Country paper. Devanāgari characters; bold, legible
and clear handwriting, fairly accurate. Numerous marginal notes, which in some cases have required additional leaves. Thus foll. 40, 47, 48, 57, 58, 62, 67, 71, 72, 75, 94, 113, 120, 124, 125, 126, 127, 133 - have each an extra leaf. The work commences from the 2nd or परिभाषाप्रकरण

Page #253

2
240
and goes as far as the समासप्रकरण, ( corresponding to foll. 24 of No. 105 of 1882-84 [ = Serial No. 207 below ]. where the gat ends. (corresponding to foll. 234b of No. 105 of 1883-84 [ = Serial No. 207 below ] ).
Age – The Ms. has an old appearance.
Author - Raghunatha, son of Vinayaka, and a pupil of Bhaṭṭoji Diksita.
Grammar
Subject -A diffuse and argumentative Bhasya on the Sarasvatasūtras, modelled after Patañjali's Mahābhāsya.
Begins – श्रीगुरुगणपति वटुकशारदेष्टदेवताभ्यो नमः ॥ षष्ठीनिर्दिष्टस्य य आदेश: स तदंतस्य भवतीति वक्तव्यं । ऐ सख्युरित्यैकारः सखिशब्दस्यत्यस्येकारस्य भवति । षष्ठीनिर्द्दिष्टस्येति किं etc.
Ends - तथा च ध्वनिविशेषावच्छिनं ब्रह्मैव वाचकं व्यक्तिविशेषावच्छिनं वाच्यमिति फलितं । इत्थं च वेदांतव्याकरणयोरेकपदसिद्धांतः । इति दिकू ॥ हाटकेशपुरस्थायी विनायकसुतोकरोत् ।
रघुनाथाभिधो व्याख्यां समासानां च नागरः ॥ १ ॥
इति सरस्वतीसूत्र विवरणे लघुभाष्याख्ये रघुनाथकृतौ पूर्वाद्धं समाप्तं ॥ श्रीरस्तु सर्वजगतः लेखकानां विशेषतः ।
वाचकानां सदा भूयात् पाठकानां तु नित्यशः ॥
सारस्वतलघुभाष्य
No. 207
Age - Not
Sarasvatalaghubhāṣya
Size - 10 in. by 42 in.
Extent - 276 leaves, 16 lines to a page, 47 letters to a line.
Description
very
105
1883-84
Country paper. Devanāgarī characters, bold, careful and generally correct writing. Margins carefully ruled in red, red chalk used for the first 225 leaves. Occasional marginal notes. The qaff ends on fol. 234b. The rest is incomplete.
old in appearance.

Page #254

E. Sarasvata
24
Author - Raghunatha. Ends - स्त्रीत्वमिति पक्षे स्त्रीत्वस्य वैश्वदेवीत्यादौ ।।
-Here abruptly ends the Ms. '
सारस्वतवृत्ति
Sārasvatavịtti (सारस्वतप्रक्रिया
(Sarasvataprakriyaवार्तिक)
Vārttika)
556 No. 208
1887-91. Size - 101 in. by 41 inches. Extent – 112 leaves, 17 lines to a page, about 51 letters to a line. Description-Country paper. Devanagari characters with पृष्ठमात्राs.
Bold and legible writing, generally correct. Margins carefully ruled in red. Much use of red chalk. Square blanks in the centre. The last few pages slightly wormeaten. Occasional corrections and marginal notes. Complete.
Age-Samvat 1683. Author - Sahajakirti, pupil of Hemacandra, wrote this commentary
_in Samvat 1681. Subject - A commentary on the Sarasvati-prakriya of Anubhūti
svarūpa. Begins -ॐ नमः।
प्रणम्य परमात्मानं स्मृत्वा सारस्वत महः। गुरोः पादांबुजं भूयो बालन्युप्तत्तिहेतवे ॥१॥ ..... सारस्वतानि सूत्राणि सूत्रपाठक्रमे शुभे वर्त्तते तानि संवीक्ष्य यथाप्रति यथामति ॥२॥ अनुवृत्तीश्च सूत्राणां सूत्रे२ (i. e. सूत्रे) व्यवस्थिताः।
ज्ञात्वा भूयोपि सूत्रेषु चवादीनां व्यवस्थिति ॥ ३ ॥ 1 [Des. Cab Vol. II, Ph. II)

Page #255

242
Ends
Grammar
अनुभूतिस्वरूपोक्ता सूत्राणां यास्ति प्रक्रिया | वार्त्तिकं साधकं तस्यास्तत्क्रमेण विधीयते ॥ ४ ॥ चतुर्भिः कलापकं ।
विना प्रयोजनं सूत्रप्रक्रियायां हि कुत्रचित् । भ्रांत्या लेखकदोषाद्वात्ययावो दृश्यतेधिकः ॥ ५ ॥ व्यपनेक्ष्यामि तं कंचिद् यथाशास्त्रमगर्वतः । दूषणं पंडितैस्तत्र न देयं मे मनागपि ॥ ६ ॥ दुर्बोधानि हि शास्त्राणि न शक्यंतेल्पबुद्धिभिः । ज्ञातुं तेनायमारंभः क्रियते सुखबोधकः ॥ ७ ॥ तत्रादिश्लोकः । प्रणम्य परमात्मानं बालधीवृद्धि सिद्धये etc. - समाप्तेयं कृदंतप्रक्रिया । तत्समाप्तौ च समाप्तेयं सारस्वतीप्रक्रियेति ॥ इति श्रीखरतरगछीयवाचनाचार्य श्रीरत्नसारगणि शिष्य पंडित श्री हेमनंदनगणिशिष्याणुवाचनाचार्यसहजकीर्निंग णिविरचिते पंडितलक्ष्मीकीर्तिगणिचिद्दिवमेSara सुखबोधे सारस्वतवार्त्तिके कृदंताधिकारः ॥
-
वत्सरे भूमिसिध्यंगकाश्यपीप्रमितिश्रिते । माघस्य शुक्लपंचम्या दिवसे पूर्णतामगात् ॥
श्रीरस्तु कल्याणमस्तु लेखकपाठकयोः । संवत् १६८३ वर्षे भाद्र वा शुदि ५ भौमे जेसलमेर महादुर्गे लिखितं ऋ । लक्ष्मीदास ऋषिजीवा ऋषिमेघजीवाचनार्थं । शुभं भवतु ॥
At another place we find the Colophon to run thus : श्रीमद्वाचकरत्नसारसुगुरोः शिष्यावभूतामुभैौ
श्रीमद्वाचकरत्नहर्ष विबुधः श्रीहेमसन्नंदनः ।
तच्छक्त्या सहजादिकीर्तिविहिते सारस्वतीप्रक्रियाव्याख्याने लभते स्म पूर्तिममलः संज्ञाधिकारोग्रिमः ॥
Reference - See for another Ms. Ulwar Catalogue No. 1196. See also 354 of A1882-83 [ = No. 199] above.
Sarasvatavyākaraṇadhundhikā
1417
1887-91
सारस्वतव्याकरणfor
No. 209
Size — 101⁄2 in. by 41⁄2 in.
-
Extent – 91 leaves, 17 lines to a page, about 48 letters to a line,

Page #256

E. Sārasvata
243
Description Country paper. Devanagari characters with partial पृष्ठमात्राs, clean and legible writing, generally correct. Margins ruled in black, blank spaces in the centre. In the first half red chalk is used. The lower edges and the right hand upper corners of most of the leaves wormeaten. Complete to the end of तद्धितs.
Age Samvat 1641.
Author - Megharatna, pupil of Vinayasundara.
Subject
-
—
This is a hitherto unknown commentary on the Sarasvataprakriya. It is called in the colophon, although the marginal name for it is invariably सारस्वतच्या द्वंद्व or ढुंढी.
Begins - श्रीगुरुभ्यो नमः ।
राढा (?)वंतं फणपतिफणै राजमानं समंताद् गीर्वाणशैर्दनुजमहितं वंद्य पादारविंदं । नवा पार्श्व गुरुमपि तथा मेघरत्नाभिधोहं टीकां कुर्वे विमलमनसं भारतीप्रक्रियायाः ॥ १ ॥ कुमतिकमलदैत्यक्रोधदावाग्निमेघो
जनवनज विकाशाद्दर्म्यणी रम्यमूर्तिः ।
भवतु मयि विनीते विश्वविश्वप्रकाशी सजन (ल) जलददीप्तिः पार्श्वनाथः प्रसन्नः ॥ २ ॥
यस्या दुरापं किल मंदधाज्ञः (?)
प्राप्य प्रसादं वचसां निधिः स्यात् ।
भूया प्रा (? 'याम्म) हामोहहरः सिशू (?) नां सा भारती वाचि मम प्रसन्ना ॥ ३ ॥ वंदारुं क्षितिपोत्तमांगमणिभिः संघृष्टपादांबुजाः शब्दांभोधि विवर्द्धनैकविध (भ)वो वैदग्धवागीश्वराः । यावच्छासनमेव जैनमतुलं स्याद्वादविद्यान्वितं तावद्विश्वजने जयंतु विनयाद्याः श्रीधराः सुंदराः ॥ ४ ॥ भारतीप्रक्रिया क्वासौ क्का (सो) हं मंदो जडाशयः । हृदये धाष्टर्थमाधाय यथाप्रा ( १ प्र ) ज्ञं प्रतन्यते ॥ ५ ॥
प्रणम्येति ॥ चिकीर्षितस्य सर्वशब्दशास्त्रस्याविघ्नेन परिसमाप्त्यर्थं इष्टदेवतापरमात्मप्रमाण ( णाम ) लक्षणं मंगलाचरणपूर्वकं चक्रे श्रीपरमहंसाचार्येण ॥ ननु च विप्रतिषिद्धमेतत् etc.

Page #257

244
Ends -
Grammar
- इति श्रीबृहत्स्खरतरगडे वा० ( वाचनाचार्य) श्रीविनयसुंदर शिष्यमेवरत्न - विरचितायां सारस्वतदीपिकायां ॥ इति तद्धितार्थः ॥ प्रथमवृत्तिला संपूर्णः (?) श्रीहर्षप्रियोपाध्याय वा० चारित्रोदयगणिनालेषि ॥ संवत् १६४१ वर्षे फाल्गुन सुदि ११ तिथि ॥ श्रीमत्खरतरगछे । श्रीजिनचंद्रसूरिविनयराज्ये । श्रीकुमारगिरौ । वा० चारित्रोदयगणिना लेखिता वृत्तिरियं ॥ शुभं भवतु ॥ कल्याणमस्तु ॥ लेखकपाठकयोः ॥ श्रीहर्षप्रियोपाध्यायशिष्य वा० चारित्रोदयगणिशिष्य पं० वीरकलसगणिसपरिकरा जयतु ॥
सारस्वतव्याकरण
दीपिका
No. 210
Size - 10 in. by 41⁄2 in.
Extent – (131-4 = ) 127 leaves, 16 lines to a page, about 55 letters to a line.
Sarasvatavyākaraṇa
—
Description Country paper. Devanagari characters with occasional पृष्ठमात्राs, clean and legible hand. Edges and sides very much worm-eaten. Folio 57 particularly damaged. Square blanks in the centre. Foll. 50, 51, 63 and 130 missing. Fairly accurate and otherwise complete.
svarūpācārya.
Age Is considerably old in appearance.
Author — Candrakirtisūri.
Subject A commentary on the Sarasvataprakriya of Anubhuti
Begins
dipikā
नमोस्तु सर्वकल्याणपद्मकाननभास्वते । जगत्रितयनाथाय पराय परमात्मने ॥
नमः श्रीगुरवे (चारु) बुद्धये दत्तसिद्धये । मतिप्रदानशीलायै सरस्वत्यै नमो नमः ॥ २ ॥
.....
1392
1884-87
अथ श्रीमत्परमहंसपरिव्राजकाचार्यः श्रीमनुभूतिस्वरूपो निःशेषविघ्नसंघात -
'सारस्वतीप्रक्रियां
शांत्यर्थं सत्स्वपि देवेष्वपारवैदिका मुष्मिक फल लिप्सुः चिकीर्षुः सरस्वतीदत्तवरः आदावेवे (? 'व ) प्रस्तावना श्लोकमाह etc. Reference - See 543 of 1876-82 [ = Serial No. 189 ] above ].

Page #258

E. Sārasvata
245
सारस्वतव्याकरण
Sārasvatavyākaraņa
dīpikā
1393 No. 211.
1884-873 Size — 10 in. by 44 in. Extent --- 126 leaves, 19 lines to a page, about 58 letters to a line. Description - Country paper. Devanāgari characters with qarats,
bold and legible writing. Folios 56, 85, 86, and 116 appear to be by a different scribe and subsequently substituted. In the rest of the Ms. two different writings can be marked: one is a crabbed hand of the Jain type with TEHETS, and the other is a smaller and better hand with
partial q&HTS. Fairly accurate and complete. Age - Is not very old in appearance.
For all other particulars see No. 1392 of 1884-87 [ = Serial No. 210 ] and 543 of 1876-82 [= Serial No, 189) above. The praśasti at the end of this Ms. omits verses from 2 to 5 and about half of the 6th upto श्रीराजरत्नप्रमुः।
सारस्वतव्याकरण
Sārasvatavyākarana सुबोधिकासहित
with Subodhikā
9 No. 212
1868-69 Size - 94 in. by 4 in. Extent - 181 leaves, 18 lines in a page, about 48 letters in a line. Description - Country paper. Old Devanāgari characters with yg
HIETS. The original text is written only in the middle of
the page. Very neat and careful writing. Complete, ..
.. -.
except leaves 19-48 which are wanting.
ALP Age - Samvat 1709.

Page #259

Grammat
Author - Anubhūtisvarūpācārya of the Vyākaraga and Candra . kirti of the Vịtti. The latter must have lived about the
16th century A. D. as appears from the closing verses. Subject — The Sārasvata grammar consists of Sūtras with a perpe
tual, and concise commentary by the author himself, Candrakirti has written a commentary on this, named Sabodhikā also called Dipikā. This grammar is simplor in the arrangement of subjects which is exactly similar to that followed by Bhattoji Dikşita in the Siddhāntakaumudi, and in the use of technical terms, which are divested of all these letters useful only for the Vedic
language. Begins-Text
प्रणम्य परमात्मानं बालधीवृद्धिसिद्धये। सारस्वतीमृणु कुर्वे प्रक्रियां नातिविस्तरां ॥१॥ इन्द्रादयोपि यस्यान्तं न ययुः शब्दवारिधेः ।
प्रक्रियां तस्य कृत्स्नस्य क्षमो वक्तुं नरः कथं ॥२॥ तत्र तावत्संज्ञा संव्यवहाराय संगृह्यते। मइउल समानाः । Comm.-नमोस्तु सर्वकल्याणपद्मकाननभास्वते ।
जगत्रितयनाथाय पराय परमात्मने ॥१॥ नमः श्रीगुरवे चा(रु)बुद्धये दत्तसिद्धये ।
मतिप्रदानशीलायै सरस्वत्यै नमो नमः ॥ २॥ अथ श्रीमत्परमहंसपरिव्राजकाचार्यः श्रीअनुभूतिस्वरूपो निःशेषविन्नसंघातशांत्यर्थ सत्स्वपि देवेष्वपरेष्वैहिकामुष्मिकफललिप्सु"...... "सारस्वती
प्रक्रियां चिकीर्षुः etc. Ends – Text -
रकारादीनि नामानि शृण्वतो मम पार्वति ।
मनः प्रसन्नतामेति रामनामाभिशंकया ॥१॥ लोकाच्छेषस्य सिद्धिः । यथा मातरादेः ।।
स्वरूपांतोनुभूत्यादिः शब्दोभूद्यत्र सार्थकः स मस्करी शुभां चक्रे प्रक्रियां चतरोचितां ॥१॥ अवताद्वो हयग्रीवः कमलाकर ईश्वरः।
सुरासुरनराकारमधुपापीतपङ्कजः ॥२॥ . इति श्रीमत्परमपरिव्राजकाचार्यश्रीअनुभूतिस्वरूपाचार्यविरचिता सारस्वतीप्रक्रिया समाप्ता। सूत्रग्रंथमानं १३०० वृत्तिग्रंथमान ७२००.' ।

Page #260

E. Sārasyata
Gamm. - तैरापीते अत्यादरेणावलोकिते पंकजे चरणकमले यस्व छ
कृत्प्रक्रियाम्याख्या ॥
240
सुबोधिकायां क्लृप्तायां सूरिश्रीचंद्रकीर्तिभिः । कृत्प्रत्ययानां व्याख्यानं बभूव सुमनोहरं ॥ १ ॥ तीर्थे वारजितेश्वरस्य विदिते श्रीकोटिकाख्ये गणे श्रीमच्चद्रकुले नटोद्भवबृहद्गच्छे गरिम्णान्विते । श्रीमन्नागपुरीयकाह्वयतपाप्राप्तावदातेधुना स्फूर्जत् भूरिगुणान्वितागणधर श्रेणी सदा राजते ॥ २ ॥ वर्षे वेदमुनींद्रशंकर ११७४ मिते श्रीदेवसूरिप्रभुः जज्ञेभूत्तदनुप्रसिद्ध महिमा पद्मप्रभः सूरिराट् । तत्पट्टे प्रथितः प्रसन्नशशभृत्सूरिः सतामादिमः सूरींद्रास्तदनंतरं गुणसमुद्राद्वा बभूवुर्बुधाः ॥ ३॥ तत्पट्टे जयशेखराख्यसुगुरुः श्रीवज्रसेनस्ततः तत्पट्टे गुरुहेमपूर्वतिलकः शुद्धक्रियोद्योतकः । तत्पट्टे प्रभुरत्नशेखरगुरुः सूरीश्वराणां वरः तत्पट्टांबुधिपूर्णचंद्रसदृशः श्रीपूर्णचंद्रप्रभुः ॥ ४ ॥ तत्पट्टेजनि हेमहंससुगुरुः सर्वत्र जाग्रद्यशाः आवार्या अपि रत्नसागरवरास्तपट्टपद्मार्यमा । श्रीमान् हेमसमुद्रसूरिरभवच्छ्रोहेमरत्नस्ततः तत्पट्टे प्रभुसोमरत्न गुरवः सूरीश्वराः सद्गुणाः ॥ ५ ॥ तत्पट्टोदयशैलहेलिरमल श्रीजेसवालान्वयालंकारः कलिकालदर्पदमनः श्रीराजरत्नः प्रभुः । तत्पट्टे जितविश्ववादिनिवद्दा गच्छाधिपाः संप्रति सूरिश्रीप्रभुचंद्रकीर्तिगुरवो गांभीर्यधैर्याश्रयाः ॥ ६॥ तैरियं पद्मचंद्राहोपाध्यायात्पर्थता (?) कृता । शुभाशुबोधिकानाम्नी श्रीसारस्वतदीपिका ॥ ७ ॥ श्रीचंद्रकीर्तिसूरींद्रपादां भोजमधुव्रतः ।
कीर्तिरिमां टीकां प्रथमादर्शकेलिखत् ॥ ८ ॥ अज्ञानध्वांतविध्वंसविधाने दीपिकानिभा । दीपिकेयं विजयतां वाच्यमाना बुधैश्विरं ॥ ९ ॥ स्वल्पस्य सिद्धस्य सुबोधकस्य सारस्वतव्याकरणस्य टीकां । सुबोधिकाख्यां रचयांचकार सूरीश्वर श्रीप्रभुचंद्रकीर्तिः ॥ १० ॥ इति श्रीमनागपुरीयतपागछाधिराजभट्टारक श्रीचंद्रकीर्तिसूरिविरचिता सारस्वतव्याकरणदीपिका संपूर्णा .. । संवत् नंदाकाशऋष्यब्जमिते etc.

Page #261

248
Begins
सारस्वत (?) सद्योबोधिनीप्रक्रिया
No. 213
Size - 107 in by 41⁄2 in.
Extent – 13 leaves, 13 lines to a page, 50 letters to a line. Description – Country paper. Devanāgarī characters, bold, careful and generally accurate writing. Margins ruled in red, red chalk much used. The first 11 leaves bring down the text to the end of the लिंगत्रयी, while the last two leaves treat of verbal derivatives. Here and there are to be found, between lines, Gujarati explanations. Complete as far as it goes.
Age - Samvat 1884.
Author
Subject
Ends
1
- Vyāsa Sadānandaji.
Grammar.
—
-
Sarasvata (?) Sadyobodhiniprakriyā
Apparently an elementary treatise (which however is not here completed) on grammar according to the Sarasvata school. May this be the same work as No. 769 in Dr. Aufrecht's Leipzig Catalogue ?
श्रीकृष्णो मां कृपयाबुद्धिवृध्यै दानादज्ञानस्यैष देवेषु श्रेष्ठः ।
सोहं सेशं मस्तकेन प्रणम्य
सारस्वतसूत्रपाठ
No. 214
298
1880-81
सिध्यै तस्माद्यस्य तस्मिन्नमस्व ॥ १ ॥
अक्षराणि द्विविधानि । स्वराः वर्णाश्च । स्वराः के । अइउॠ एते स्वराः ह्रस्वदीर्घप्लुताः ॥ etc.
-
• इति श्रीमत्स्तंभतीर्थवासीव्याससदानंदजीकृतसद्यबोधिनी प्रक्रिया समाप्ता ॥ श्रीस्तंभतीर्थनगरेस स १८४४ चैत्रशुदि १२ गुरौ लि० ॥
Sārasvatasūtrapāṭha
239
1892-95
Size 9 in. by 32 in.
Extent – 9 leaves, 7 lines to a page, about 48 letters to a line.

Page #262

249
Description - Foreign paper. Devanagari characters, bold and beautiful handwriting. Margins carefully ruled in red. There are red lines of punctuation. The concluding words of each section are written with red ink. Fairly accurate and complete.
E. Särasvata
Age - Much old in appearance.
Author – The Sūtras, like those of Pānini, were regarded as re vealed to their author by Goddess Sarasvati. अनुभूतिस्वरूपा - चार्य (lit. "A doctor by intuition ") gave by far the best exposition of the Sutras and they often pass under his
name.
Subject – Aphorisms of the Sārasvata grammar. There are 567 of these called in the Ms. the मूलसूत्रs, after which follow some 91 insertions or वार्त्तिकs or वक्तव्यानि as the Ms. calls them, making a total of 658. The as are for the most part taken from अनुभूतिस्वरूपाचार्य though some are not to be found there.
- श्रीसरस्वत्यै नमः ।
Begins
संज्ञा संधिर्विभक्तिश्च युष्मदस्मश्च कारकम् । तद्धितः स्त्रीसमासश्च दशधाख्यातमिष्यते ॥ १ ॥ कृतश्च प्रत्यया धातोर्विभक्त्यंतं पदं स्मृतम् । वाक्यं तत्समुदायश्च सा वाक्कामधुगुच्यते ॥ २ ॥
अइउऋऌ समानाः । ह्रस्वदीर्घप्लुतभेदाः सवर्णाः । एऐओओ संध्यक्षराणि । उभये स्वसः । etc.
Ends - रादिफो वा । लोकाच्छेषस्य सिद्धिः ।
Then follow these two verses :
समुल्लास मतेर्वाचश्चारुता चतुरोचिता । सर्वव्यक्ति व ( ? ) संवादः कथं सारस्वतादृते ॥ १ ॥
बुद्धिः सर्वत्र संपन्ना बुद्धिः संसारतारिणी । बुद्धेरगोचरं नास्ति तस्माद्बुद्धिर्गरीयसी ॥ २ ॥
After these come the वक्तव्यानि :
इत्यत्र वादरण्यानि (?) कानिचित्सारस्वतवकन्यानि लिख्यते ॥
यथासंख्यं वा वक्तव्यम् ॥ १ ॥
गवादेरवर्णागमोऽक्षादौ वक्तव्यः ॥ २ ॥ etc,
32 [Des. Cat. Vol. II, Pt. II]

Page #263

250
Grammar
Ends -
The 9 0s belonging to each section are given sepa rately; thus - इति संधिवक्तव्यानि । इति शब्दाधिकारवक्तव्यानि etc.
द्विरुक्तानां य(?ज)क्षादीनां च शतु प्रतिषेधो वक्तव्यः ॥१०॥ - य एते भावकार्ययोर्विहितास्तव्यादयस्तेऽईविधौ च वक्तव्याः॥११॥ इति कृदंतवक्तव्यानि । इति सारस्वतसूत्रवक्तव्यानि संपूर्णानि ॥
Sārasvatasūtrapātha
सारस्वतसूत्रपाठ No. 215
2257
1895-98
Size - 123 in. by 6 in. Extent - 10 leaves, 11 lines to a page, about 32 letters to a line...
Description - Country paper. Margins ruled in red. Sūtras separa
ted by strokes of red ink. Devanāgarl characters, large bold hand, legible. Fairly correct and complete.
Age - Samvat 1840.
Subject-Although the Ms. calls itself सारस्वतसूत्रसंग्रह(पाठ), still on
investigation it is found that the Sūtras are not taken in the order in which they originally existed, but in the order in which अनुभूतिस्वरूपाचार्य uses them in his प्रक्रिया. As a consequence many Sūtras occur twice and some which are not in the original FETTE but later supplied by अनुभूतिस्वरूपाचार्य as वार्तिकs also find a place in this enumeration. Thus the number of Sūtras given in this Ms. is incorrect.
Begins - अथ सारस्वतसूत्रसंग्रहः लिख्यते ।
भइउऋल समानाः ॥१॥ ह्रस्वदीर्घप्लुतभेदाः सवर्णाः ॥ २॥ लोकाच्छेषस्य सिद्धिः ॥३॥ एऐओऔ संध्यक्षराणि ॥ १ ॥ etc,

Page #264

E. Sarasvata
There are according to this Ms. —
Sūtras of संज्ञाप्रक्रिया
स्वरसंधि
-
23
27
5
21
16
63
17
17
56
10
4
38
22222
24+22
71
...........
28
20
of त्वं and अहं, and an enumeration of निपात etc. ) 24 Sutras of कारकप्रक्रिया
*** *** *** *** ***
***** *** **.**
*************
प्रकृतिभाव व्यंजन संधिः
विसर्ग संधिः
समासप्रक्रिया
तद्धितप्रक्रिया भ्वादिगण
द्वादिगण (This enumeration includes that for the अदादिगण, which is not here separately marked).
***************
स्वरांताः पुल्लिंगाः
स्वरांता: स्त्रीलिंगाः]
स्वरांता नपुंसकलिंगाः
इसांताः पुल्लिंगाः
इसांता : स्त्रीलिंगाः
****** 0 0 0
सांता नपुंसकलिंगाः
स्त्रीप्रत्ययाः ( Including the declension
1 Sūtra of दिवादिगण
5 Sūtras of स्वादिगण
5
रुधादिगण
4
तनादिगण
*********.....
251
1
Sutra of तुदादिगण
5 Sūtras of क्रयादिगण
7
202
प्रथमभावकर्म
आख्यातप्रक्रिया ( These Sūtras treat of causals, desideratives, denominatives, etc. ). 168 Sūtras of कृत्प्रक्रिया
884 Sūtras in all.
Ends लोकाच्छेषस्य सिद्धिः ॥ ६८ ॥ इति कृत्प्रक्रिया ॥ इति श्रीमत्सारस्वतसूत्र
संग्रहक्रमः समाप्तः ||

Page #265

1252
सारस्वतसूत्रपाठ
No. 216
-
Age – Samvat 1544.
-
Size
• 64 in. by 4 in.
Extent – 11 leaves, 13 lines to a page, 34 letters to a line. Description – Country paper. Devanāgari characters with पृष्ठमात्रा, small, very careful and legible handwriting, fairly accurate. Square blanks in the centre, margins ruled. Complete.
Grammar
Ends
Sarasvatasūtrapäṭha
Subject Like the preceding this Ms. also contains the Sutras as they are found in सारस्वतप्रक्रिया. In addition the Ms. contains explanations taken mostly from the same work, though some independent explanations and occasional new matter also is not absent e. g. the discussion of the s on fol. 1a, line 12 where occur the verses :
210
A 1882-83
-
-राड्रोफः ॥
इकारं पंचमैर्युक्तमंतस्थाभिश्च संयुतं ॥ and अष्टौ स्थानानि वर्णानां ॥ from पाणिनीय शिक्षा.
Begins – श्रीगुरुभ्यो नमः ॥ तत्र तावत्संज्ञा । भइउऋल समानाः । हस्वदीर्घप्लुत
भेदाः सवर्णाः । एकमात्रो ह्रस्वः । etc.
or fol. 11a, line 3 where come five verses beginning with उदात्ताः सेट एष्टव्या अनुदात्तास्तथा निटः । इत्युत्सर्गापवादोयमपवादोपि कुत्रचित् ॥ १ ॥
उदात्तेत्तस्थितो धातोः परस्मैपदभागिनः । etc. which look as if they introduced a धातुपाठ.
सस (? सम )स्करी शुभां चक्रे प्रक्रियां चतुरोचिताम् । स्वरूपांतोनुभूत्यादिः शब्दोभूयत्र सार्थकः ॥ १॥
अवताो हयग्रीवः कमलाकर ईश्वरः । सुरासुरनराकारमधुपापीतपंकजः ॥
इति श्रीमदनुभूतिस्वरूपविरचितानि सारस्वतप्रक्रियासूत्राणि समाप्तानि ॥ श्री ॥ संवत् १५४४ वर्षे ज्येष्ठवदि प्रतिपदायां लिखितानि सूत्राणि मुनिमंडनपठनार्थं ॥ शुभं ॥

Page #266

सारस्वतसूत्रवृत्ति
No. 217
Size - 104 in. by 44 in.
Extent
Age – Samvat 1677.
-
Author
E. Sarasvata
-
- 41 leaves, 17 lines to a page, 54 letters to a line.
Subject
Sarasvatasūtravṛtti
Description 1- Country paper. Devanāgarī characters with पृष्ठमात्रा, careful and legible writing fairly accurate. Margins ruled in black, square blanks in the centre, red chalk used. Complete.
253
Begins – श्रीमदर्हते नमः ।
14
1877-78
Tarkatilaka Bhaṭṭācārya, the younger brother of Mohana Madhusūdana, son of द्वारिक or द्वारकादास and of the दक्ष gotra.
-A commentary on the Sarasvatasūtras, later than and probably based on Sarasvataprakriya, but offering occasionally independent explanations.
स्फुटतरमपदेशाद्भूरिभृंगावलीनां रुचिरमरुणितानां दिव्यसिंदूररंगैः । तनुनदखिल (?) विद्यामूलसूत्राक्षरालीः सरसमनुदधानः पातु नः श्रीगजास्यः ॥ १ ॥ आततरुचिरपतत्रं विशदं साक्षादिवोंकारं । अधितिष्ठती हंसं जयति श्रीभारती देवी ॥ २ ॥ विंशतिशतरस नाभिर्वक्तुमशक्यास्तथायुक्तीः । घटयति यस्य मनस्तं वंदेऽनंतं महामनसं ॥ ३ ॥ सारस्वतसूत्राणां क्रमपठितानां प्रतन्यते वृत्तिः । श्रीमोहनमधुसूदनयवीयसा तर्कविलकेन ॥ ४ ॥ नारायणमुरुकृपया भाष्याब्धेः संगृहीतानि । एभिः सुवर्णसूत्रैः प्रायंते युक्तिरत्नानि ॥ ५ ॥
ब्राह्मणेन निष्कारणो धर्मः षडंगो वेदोऽध्येयो ज्ञेयश्चेति । प्रधानं च षट्स्वंगेषु व्याकरणं । ब्राह्मणेनावश्यं शब्दा ज्ञेया इति । न चांतरेण व्याकरणं लघुनोपायांतरेण शब्दाः शक्या विज्ञातुं । तस्माद्राह्मणेन न म्लेछितवें म्लेछो ह वा एष यदपशब्दः म्लेछा मा भूयेत्यध्येयं व्याकरणमित्यादिमहाभाष्योक्तप्रयोजन बलादवश्यमध्येयं व्याकरणं । तस्य च शरीरं शब्दप्रतिपादकानि सूत्राणीति प्रतिपादितमथवा पुनरस्तु सूत्रमित्यादि वदता

Page #267

254
Ends
Grammar
श्रीमत्पतंजलिनैव | सूत्राणि च पाणिनीयानि सारस्वतानि वेति न कश्चिदति विशेषः । एककार्यत्वात् । तत्र शास्त्र लाघवाय प्रत्याहारा ग्राह्याः । प्रत्याहियंते संक्षिप्यते वर्णा एष्विति प्रत्याहारास्तदर्थं चादौ वर्णपरिगणकानि सूत्राणि प्रणीयंते || अइउऋल समानाः ॥
At the end of the f section we find -
सिंहपृषोदरचामुंडादिशब्दा निर्वक्तव्यास्तत्र न संस्काराग्रहः । यथोक्तं निरुक्तद्वितीयाध्याये | अथ निर्वचनमित्यारभ्य अप्यक्षरवर्णसामान्यान्निर्ब्रयां नत्वेव न निर्ऋयां न संस्कारमाद्वियेतेति ॥ एतेन यदुक्तं लौकिकायेति । क्वचिदिति । वर्णेति । वर्णागमो गवेंद्रेति । वर्णविकारेति । पद्यपंचकं परमहंसश्रीमदनुभूतिलिखने क्षीरे नीरमिव प्रक्षिप्तमिति मंतव्यं ॥ ईदृशं चान्यदपि क्षीरं ज्ञानाग्निमधिश्रयणीयं तथा च सुरसं भवति ॥
श्रीदक्षान्वयमा धुर विप्रद्वारिकतनूजेन ।
संधिविषयसूत्रार्थः प्रकाशितस्तर्कतिलकेन । इति संधिः ॥
The last verse is the usual colophon, the first line sometimes being changed into श्रीमोहनमधुसूदनयवीयसा
section commences on fol. 28a, and ends on
The fol. 38a.
-
· रादिफः । रेफः ॥ इकश्तिपौ धातुनिर्देशे । पचिः । नंदिः । अस्तिः । करोतिः । इत्यादि ज्ञेयं ॥
श्रीदक्षान्वयमाधुर विप्रद्वा रिकतनूजेन । कृत्सूत्राणामर्थः प्रकाशितस्तर्कतिलकेन ॥ १ ॥
भारतमिति मे दयितं यत्प्रथितं भारतीनाम्ना । सारस्वतमप्येवं यदहं तामेव देवतां जाने ॥ २॥
आरब्धा भूदक्षपादीयसूत्रेष्वादौ वृत्तिस्तावदेकैस्तु शिष्यैः । विज्ञप्तिर्मय्येतदर्थं न्यधायि तुष्टयै तेषां वृत्तिरेषा व्यधायि ॥ ३ ॥ नयन मुनिक्षितिपांके (१६७२) वर्षे नगरे च टोडाख्ये । वृत्तिरियं संसिद्धा क्षितिमवति श्रीजहांगीरे ॥ ४ ॥
इति
श्रीमोहनमधुसूदनानुजतर्कतिलकभट्टाचार्यविरचिता सारस्वतसूत्रवृत्तिः । संवत् १६७७ वर्षे आश्विनसितैकादश्यां पं० विशालकीर्तिगणिनालेखि ॥ शुभं भूयालेखकपाठकयोः ॥ यादृशं पुस्तकं० ॥ श्रीरस्तु ॥ श्रीः ||
Reference Another work by the same author is a commentary on Kalamādhaviya, for which see Rājendra Lal Mitra's Notices, Vol. VIII, p. 283.

Page #268

Age. - Samvat 1781.
Ends
सारस्वतसूत्रवृत्ति
No. 218
Size - 104 in. by 42 in.
Extent - 47 leaves, 16 lines to a page, 45 letters to a line.
ए.
Description – Country paper. Devanāgarī characters, bold, careful, and fairly accurate writing. Margins ruled in red. Complete. In earlier Catalogues the work was named शब्दभास्कर, which name occurs only once and in the colophon at the end. Elsewhere the work receives its proper
name..
इत्यादि ज्ञेयम् ।
E. Sarasvata
सारस्वतस्य
टीका
No. 219
श्रीदक्षान्वय
255
तर्कतिलकेन ॥ १ ॥
नयनमुनिक्षितिपांके विक्रमवर्षे पुरे च तोडाख्ये । वाग्देव्यनुग्रहोभूत् पुरमवति श्रीचतुर्भुजे देवे ॥ २ ॥
Sarasvatasūtravṛtti
416
1871-72
इति श्रीभट्टाचार्य तिलकविरचिते शब्दभास्करे समाप्तोयं शब्दभास्करभाष्यादुद्धृतः ॥ संवत् १७८१ वर्षे श्रीसंग्रामपुरे लिखितो यथाप्रीत्यार्षिश्रीजयचंद्रस्य कृते । प्रीतिस्थिरीकरणात्स्थ विरर्षि श्री मुकुंदेनायं मार्गशीर्षासितनवम्यां "कर्मवायां ॥ श्रीरस्तु ॥ कल्याणमस्तु ॥ कल्याण श्रेणयः संतु ॥ श्रीः ॥
A commentary on
the Sarasvata
256 1895-98
Size: 11
10.in.by 41⁄2in.
Extent – (80 + 1 = ) 81 leaves, 15 lines to a page, about 56 letters to a line.
Description Country paper. Most of the leaves worm-eaten at one corner. Devanagari characters with पृष्ठमात्राs, bold and legible writing. Blank square spaces in the centre,

Page #269

256
Granwar
Margins carefully ruled, use of red chalk. First leal broken in the middle and a little torn. Leaf 78 numbered twice as me and fedta. Ink blot on leaf 43rd. Faily
accurate and complete. Age - Samvat 1656. Author - Puñjarāja. Subject - A commentary on the Sārasvata Sūtras as expounded by
भनुभूतिस्वरूपाचार्य. Begins – epadataifa dari HRPI
दयाविलयनं वंदे वरदं द्विरदाननं ॥१॥
वाग्देवतायाश्चरणारविंदमानंदसांद्रे हृदि संनिधाय । श्रीपुजराजः etc. Ends - Same as the end of the commentary 240 of 1892-95 (=Sertat
No. 183 above]. The variant readings of this Ms, are
shown there. Reference - Same as No. 240 of 1892–95 [ =Serial No. 183 above ).
सारस्वतस्य टीका
A commentary on Sarasvata (gal )
(Subodhikā)
242 No. 220
1892-95 Size — 10 in. by 4 in. Extent - 184 leaves, 12 lines to a page, about 45 letters to a line.
Description - Country paper. Devanāgari characters, bold and
legible handwriting. Red chalk much used. Pristy accurate and complete. First two leaves considerably damaged, page 47 comes twice marked as quand
fadta. Age - The Ms. seems to be not very old, Author -- Candrakịrti.

Page #270

E.
Sarasvata
257.
Subject -A gloss on the सारस्वतप्रक्रिया of अनुभूतिस्वरूपाचार्य, Begins - नमोस्तु सर्वकल्याणपद्मकाननभास्वते।
जगत्रि .............. परमात्मने ॥१॥ नमः श्रीगुरवे चारबुद्धये दत्तसिद्धये ।
मतिप्रदानशीलायै सरस्वत्यै नमो नमः ॥२॥ ......... हंसपरिव्राजकाचार्यः श्रीअनुभूतिस्वरूपो निश्शेषनिसंघात
शांत्यर्थ सत्यपि देवे परेषु etc. Ends - इति कृत्प्रक्रियाब्याख्या ।
सुबोधिकायां क्लुप्तायां सूरिश्रीचंद्रकीर्तिभिः। कृत्प्रक्रियानां व्याख्यानं बभूव सुमनोहरम् ॥१॥ तीर्थे वीरजिनेश्वरस्य विदिते श्रीकोटिकाख्ये गणं । श्रीमचंद्रकुले वटोद्भवबृहवंजे(?)गिरिम्लान्विते । श्रीमन्नागपुरीयकाह्वयतया प्राप्तावदीतेधुना । स्फूर्जद्भरिगुणालयागणधर श्री(श्रेणी सदा राजते ॥२॥ वर्षे वेदमुनींद्रशंकरमिते (११७४) श्रीदेवसूरिः प्रभुः। जज्ञेऽभूत्तदनु प्रसिद्धमहिमः पद्मप्रभुः सूरिराट् । तत्पट्टे प्रथितः प्रसन्नशशिभृत्सूरिः सतामादिमः । सूरींद्रास्तदनंतरं गुणसमुद्राह्वाः बभूवुर्बुधाः ॥ ३॥ तत्पट्टे जयशेषराख्यसुगुरुः श्रीवज्रसेनस्ततः । तत्पट्टे गुरुहेमपूर्वतिलकः शुद्धक्रियोद्योतिकः । तत्पट्टे प्रभुरत्नशेखरगुरु सूरीश्वराणां वरः तत्पदांबुधिपूर्णचंद्रसदृशः श्रीपूर्णचंद्रप्रभुः ॥४॥ तत् पट्टेजनि हेमहंससुगुरुः सर्वत्र जाग्रद्यशाः आचार्या अपि रत्नसागरवरास्तत्पट्टपद्मार्यमा । श्रीमान् हेमसमुद्रसूरिरभ(व)त् श्रीहेमरत्नस्ततस्तत्पट्टे प्रभुसोमरत्नगुरवः सूरीश्वराः सद्गुणाः ॥५॥
तत्पट्टोद ............" The rest of this genealogy extending to some 5 verses more is lost since a paper has been glued to the other side of the last leaf,
33 [Des. Cat. Vol. II, Ph. II]

Page #271

258
Grammar .
सारस्वतस्य टीका (माधवीवृत्ति सिद्धान्तरत्नावली वा)
A commentary on Sārasvata?
(called Madhavi-vrtti or Siddhanta-Ratnāvali)
241 - 1892-95
No.221
Size - 98 in, by 41 in.
Extent - 191 leaves, 15 lines to a page, about 36 letters to a line.
Description-Country paper. Devanagari characters with पृष्ठमात्राs.
Last page considerably damaged, a few other pages also worm-eaten. Margins ruled in red. A few lines on the first and last page written in red ink. A blank square space in the centre, which is not however quite blank but contains 4 letters of the text. Handwriting clear.
Generally correct and complete. Age – The Ms. appears to be considerably old. Author - Madhava. Subject -A gloss on the सारस्वतप्रक्रिया of अनुभूतिस्वरूपाचार्य. Begins - ॐ नमः विघ्नभिदे ।
श्रीमद्विष्णुपदाब्जमंगुलिदलं सद्ज्ञानकिज(अ)ल्कितं । पीयूषोन्मकरंदमुद्यदसमाभाराजितं स्वोद्यतं ॥ योगीशामरकिंकरालिनिवहैः पेपीयमानं मुदा । ज्ञानानंदभरप्रदायि नितरां संचिंतये संविदे ॥१॥ वागीशतामज्ञतमोपि यस्याः कृपाकटाक्षेक्षणतः प्रयाति । सा मे मतिं स्फारय(तारय )तादवश्यं वाग्देवता संनमतस्तदंत्री ॥२॥ श्रीका (?)नामा द्विजराज(राजि)कीर्ति(ह्नि)जातिः श्रुतिशा(स्त्र)विज्ञः । सुतं सती नायकदेविकांबा प्रासूत सद्धर्ममिव श्रुतिर्यम् ॥३॥ ब्रह्मापि जिह्मीभवति स्वकृत्ये नितांतमप्राप्य यतः प्रसादम् । विघ्नेश्वरो मे विगतांतरायं साध्यं स साध्यान्नमतस्तदंत्री ॥४॥ श्रीरंगरंगायितयत्प्रसादात् श्रीरंगरंगाश्च गिरोंगरंगाः । मतिं मनीषी तनुतां गुरुमै श्रीरंगनामा नमतस्तदंत्री ॥५॥

Page #272

E. Sarasvata
"259 बुधबाध्वागुरुशासनानतगुरूवा॒कृत्य गाधार्णवात् सत्सारस्वतनौश्रितः सुमति(त)दः श्रीपाणिनीयोत्सखः । सोहं साधु समुद्धरे सुमनसां संतोषयित्री सदा सत्कंठाभरणाय माधवसुधीः सिद्धांतरत्नावली ॥६॥ सारस्वतं मत्यनुसारतस्तत्प्रक्षेपकालुष्यनिरासहेतोः ।
व्याख्यानहं व्याकृतमल्पमल्पैस्यिो न च स्यां गुणगृह्यसद्भिः॥७॥ तत्र सारस्वतीप्रक्रियामृर्जु चिकीर्षुः श्रीमदनुभूतिस्वरूपाचार्य etc. In India office copy the 3rd verse comes, as it should,
before the 6th. Colophon - श्रीजानार्दनिवत्सराजतनयः श्रीकाकुनामासुतं
यं श्रीनायकदेविकापि सुधियं चाजीजनन्माधवं । तस्य व्याकरणार्णवैकतरणेः सारस्वतीयोत्तम
व्याख्यायामगमत्कृतोप्यवसतिं सिद्धांतरत्नावलीः ॥१॥ Ends - यत् सूत्रितं सूत्रकृता च चायैः विभ[ज्य योगं च मयानुमूलं ।
व्याख्यातमेतत्सुधियां सुखाय व्युत्पत्तये स्तोकधियामपीह ॥१॥ (टी)कांतरे भूयसि सत्यपीयं सारस्वतस्यास्ति मनो(मनोहरा । नानाविधे सत्यपि मृ(मि)ष्टवस्तुन्यहो सतामिष्टतमा सितैव ॥२॥
एतद्यथामति मयाल्पधियानुमूलं ... . व्याख्यायि विस्तरभयादिह किंचिदल्पम् ।
तत्साधु चेत्साधुभिरमधीभि
hष्यं न नूनमिति पापकरी ह्यसूया ॥३॥
इति श्रीभट्टमाधवविरचिता सिद्धांतरत्नावली नाम सारस्वतस्य टीका. Reference - India Office Catalogue No. 805, Rājendra Lal Mitra;
Notices, IX, p. 187.
पावली ॥१॥
..
मू..
.
सारस्वतीयशब्द
.. Sarasvatiyasabda-निष्पादनम्
nispādana
... 243 No. 222
1892-95 Size - 12 in. by 6 in. Extent -- 6 leaves, 9 lines to a page, about 48 letters to a line.

Page #273

1260
Description
Ends
Country paper. Devanagari characters, bold and legible handwriting. Margins ruled by a different writer. Correct and complete.
-
-
Age – Samvat 1874.
Author - -(Mādhava).
Subject - Derivation of words according to the Sarasvata grammar. Begins
- ॐ नमः ।
Grammar
गोपीशं गोपिकागोतं सादरं वनमालिनं । लसत्पीतांबरं ध्यात्वा सहितं गोपबालकैः ॥ १॥
निष्पादनं तु शब्दानां यथार्थ लिख्यते मया । गुरुं प्रणम्य शिष्याणां विनोदाय ममैव च ॥ दिव क्रीडादिषु । दिवादिः दीव्यतीति देवः । etc.
अहिछत्रसमुद्भूतः फनूभट्टाभिधोभवत् । विद्वांस्तस्यात्मजश्चासीद्विश्वरूपाभिधो बुधः ॥ १ ॥ तस्य पुत्रो हरिजित्कनिष्ठो माधवस्तथा । तेन निष्पादिताः शब्दाः सरस्वत्याः प्रसादतः ॥ २ ॥ खनागरसुभूय (स्त्य ? ) क्त्वा द्वेयने ह्युत्तरे तथा । ग्रीष्मे ज्येष्ठे सिते सौम्ये ह्येकादश्यां तवेपुरे ॥ ३ ॥ त्रिभिर्विशेषकम् ॥ इति श्रीदेवप्रभृतिषु युष्मदस्मन्मयशब्दनिष्पादनं सारस्वतस्य समाप्तम् ॥ संवत् १८७४ etc.
सिद्धान्तचन्द्रिका
No. 223
Siddhantacandrika
498
1884-87
Size - 10 in. by 51⁄2 in.
Extent ~ (65+86 + 2 = ) 153 leaves, 10 lines to a page, about 27 letters to a line.
Description-Country paper. Devanagari characters, bold and legible writing. Marginal notes on the first one or two leaves. Generally correct. The पूर्वार्ध and the उत्तरार्ध aate

Page #274

Ends
E. Sarasvata
261
seperately numbered. In addition there is one double leaf with its own numbering and apparently complete in itself; deriving (on fol. 1 ) all the 109 forms of गवाक् and (on fol. 2) giving some verses of general application पूर्वार्ध 65 foll. ( इति तद्धितप्रक्रिया ).
-
After this two foll only : श्रीः । क्लीवेग (?) वाक्शब्दस्य रूपाणि अर्चागतिमेदतः । पूजार्था (१) गत्यर्थमेदेन नवाधिकशतानि बोध्यानि ।
Age – Samvat 1868, Saka 1733.
-
Author - Rāmacandraśrama.
Subject -A commentary on the Sarasvata Sutras.
Begins
नमस्कृत्य महेशानं मतं बुध्वा पतंजलेः । वाणीप्रणीतसूत्राणां कुर्वे सिद्धांतचंद्रिकां ॥ १ ॥
At the end of the 3rd fol. - अस्ति भवंतिपरोऽप्रयुज्यमानोऽप्यस्तीति भाष्यात भवन्तीति लटः प्राचां संज्ञा इत्यतः ....... The date which this piece bears is the same as that of the whole Ms. This leaf is kept between the aft and the . Complete.
अइउकल समानाः etc.
—
- पूर्वार्ध - इति श्रीरामचंद्राश्रमविरचितायां सिद्धांतचंद्रिकायां पूर्वार्धः । संवत् १८६८ शके १७३३
चौवारामध्ये ॥
Ends - उत्तरार्ध - लोकाच्छेषस्य सिद्धिर्यथा मातरादेः ।
―
इति श्रीरामचंद्राश्रमविरचिता सिद्धांतचंद्रिका समाप्ता । लिखितं धनेश्वरेण संवत् १८६८ शाके १७३३...
******
Reference - India Office Catalogue, nos. 807ff. This work with another commentary called सुबोधिनी by सदानंद has been published at Benares. Cf. also Rajendralal Mitra's descriptive catalogue of Gram. p. 154. He wrongly makes this work belong to the Paniniya school, led probably to it by the words मतं बुध्वा पतंजले: of the introductory verse. Oxford catalogue number 386. Rajendralal Mitra's Notices, Vol. 9, page 34. Cal. Sk. Coll. catalogue No. 20, pp. 95-96.

Page #275

262
• Grammar
सिद्धान्तचन्द्रिका
Siddhānta candrikā
No. 224
499 .- 1884-87
Size - 12 in. by 44 in. Extent — 56 leaves, 10 lines to a page, about 40 letters to a line.
Description - Country paper. Devanagari characters. Margins
ruled in red, bold and legible writing, numerous marginal notes in the earlier half of the Ms. Generally correct but
carried down only to the end of the first half or taff. Age — Samvat 1814.
For all other particulars see No. 498 of 1884-87 [=Serial No. 223 of above).
सिद्धान्तचन्द्रिका
Siddhāntacandrikā
557 No. 225 .
... 1887-913 **Size - 101 in. by 41 in. Extent - (47 - 1=) 46 leaves, 15 lines to a page, about 55 letters
to a line. Description - Country paper. Devanāgari characters, bold, clear
and legible handwriting, generally correct. Margins carefully ruled in red. Square blanks in the centre. The sūtras are throughout written in red ink and the commentary in black. Copious marginal and interlinear notes in a very small hand. First leaf wanting, the last is
slightly damaged. Otherwise complete. Age - Is old in appearance. Author – Rāmacandrāśrama.

Page #276

E.
Sarasvata
263
Subject - A succinct commentary on the gārasvata Sūtras, independ
ent of the Sarasvati prakriya though modelled for the ...... ...most part on it. Begins - The Ms. begins with the Sutra ए अय् स्वरे। नेशनं । नयन
etc. Ends - रादिफो वा रेफः । रकारः । लोकाच्छेषस्य सिद्धिर्यथा मातरादेः ॥ इति श्री
रामचंद्राश्रमविरचिता सिद्धांतचंद्रिका संपूर्णा ॥
सिद्धान्तचन्द्रिका
Siddhāntacandrikā (व्युत्पत्तिलेश)
(Vyutpattilesa)
558 No. 226
1887-91 Size - 10/-in. by 4: in. Extent -13 leaves, 17 lines to a page, 52 letters to a line. . Description--Old country paper, much soiled. Devanāgari characters,
- bold and legible writing, generally correct. Margins
ruled in red. The edges of all leaves much damaged,
portions of text being occasionally destroyed. Complete. Age - Samvat 1704. Author - Jõānatilaka. Subject -A collection of examples of all कृत, तद्धित and उणादि affixes,
based on the afaa chapter of Sārasvata grammar. Begins - श्री ...... रिकराय शंभवे नमोस्तु वाणीयुताय गुरवे च ॥ पचतीति पक्ता ।
कुटतीति कुटिता । गोपायतीति गोपा..."ता च । सहते इति सहिता
सोढा च etc. Ends - लोकाच्छेषस्येति० शेषस्यासंगृहीतस्य सिद्धिर्लोकाच्छास्त्रांतरादवगंतव्या
इत्यर्थः । यथा मातरपितरौ इत्यत्र मातृशब्दस्यारङ निपात्यते । स चानुतोपि अन्यव्याकरणादवसेय इति ॥ भादिशब्दादन्येषामप्येवंजातीयकानां निष्पत्तेर्विचारो ज्ञेय इति ॥ .. अवताद्वो हयग्रीवः कमलाकर ईश्वरः ।
सुरासुरनराकारमधुपापीतपत्क( ? )जः ॥१॥ . इति श्रीसिद्धांतचंद्रिका तृतीयवृत्तिशब्दव्युत्पत्तिः॥

Page #277

Grammar
इति व्युत्पत्तिलेशोयं कृच्छब्दानां यथास्फुटं ।
व्याकार्षीत् ज्ञानतिलको झटित्युद्धोधहेतवे ॥१॥ इति श्रेयस्संततिर्व(4)भव्यभूस्पृशामाचंद्रार्कम् । श्रीभवानीशंकरा प्रसीदतु।
संवत्सरयुग/दुप्रमिते मासि कार्तिके।
राधो(? 'धे)पूर्वोलिखत्कृष्णः परोपकृतिहेतवे ॥ श्रीसद्गुरुभ्यो नमोस्तु etc. In the body of the text we find such colophon as इति शत.
शानाधिकारः। इति क्वसाधिकारः। उणादयोऽपरिमिता: etc. Reference - For other manuscripts see Jinaratnakosa, Vol. I,
Part I, p. 439.
सिद्धान्तचन्द्रिकाया
A Rūpāvali of रूपावली
Siddhāntacandrikā
259 No. 227
1895-98 Size -111 in. by 51 in. Extent -( 46 - 2= ) 44 leaves, 13 lines to a page, 36 letters to a
line. Description - Country paper. Devanāgari characters, bold and
legible writing. The different forms are arranged one below the other in 10 columns ruled carefully in red. The names of roots are written in red ink. Correct and
complete, but foll. 19 and 20 missing. Age - Samvat 1916. Author - Not mentioned. Subject - The paradigms of typical roots from different ganas are
exhibited in all their tenses, moods etc. Begins - भू सत्तायां । भवति । भवतः । भवंति । भवसि etc. Ends-पक्का । पापक्ष्यते। अपापक्ष्यत । अपापचि। इति भावकर्मक्रियाः। संवत्सरे
द्रव्यशशिहरिचंद्रमिते ...." पूर्णीकृतम् संवत् १९१६.

Page #278

E. Sarasvata
·
265
ferarafern Siddhāntacandrikāvyākhyā तत्त्वदीपिका
Tattvadipikā
258 No. 228
1895-98 Size – 11 in. by 5 in. Extent – (160+55+27 - ) 242 leaves, 10 lines to a page, about 40
letters to a line. Description - Country paper. Devanāgari characters, clear and
legible writing. Large bold hand, giving the text in the centre. The commentary written in a smaller hand. Frequent use of red and yellow powders. The first part of the Ms. having a continuous paging breaks on fol. 160, the end of the raff. The “ Verb " portion of the latter half is carried down to 55 leaves more, separately numbered. Then follows a blank leaf and the succeeding 27 leaves are not numbered. Fairly accurate, but not complete appa
rently. Age - At the end of पूर्वार्ध (this part ends with स्वरादेः परः इति पक्षे
gfoot gfa wil? Jaf ) we find the entry anetaret He curatat ICH9897 97 3388--, although Dr. Peterson's published catalogue gives no date.
Author - Rāmacandrāśrama the author of Siddhantacandrikā. The
commentator styles himself लोकेशकर. Subject - Siddhāntacandrikā is a commentary on the Sārsvata
sūtras and Lokeśakara has added his commentary called Tattyadipikā to that commentary. The commentary is not
equally full towards the end. Begins — Text -
नमस्कृत्य महेशानं मतं बुध्वा पतंजलेः ।
वाणीप्रणीतसूत्राणां कुर्वे सिद्धांतचंद्रिकाम् ॥ १॥ 875* aar: etc. Com. - STOFFE Fitat i la pianul
fasta áfectureur à ara foran ll 381 34 [Des. Cat. Vol. II, P. II ]

Page #279

266
Grammar
प्रारिप्सितनिरंतरायपरिसमाप्तये विहितं मंगलं शिष्यशिक्षा निवार चिकीर्षितं प्रतिजानीते नमस्कृत्येत्यादिना अहं रामाश्रमः वाणीप्रणीतसूत्राणां सिद्धांतचंद्रिकां कुर्वे ।
The end of gafé is as follows: Text - दात्यौहः दार्घसत्रं श्रायसं इति तद्धितप्रक्रिया इति श्रीरामचंद्राश्रमविर
चितायां सिद्धांतचंद्रिकायां पूर्वाधं संपूर्णम् ॥ (fol. 160b). Com. - अत्राप्यादिस्वरस्यात्वं निपात्यते।
सिद्धांतचंद्रिकाव्याख्या या त्वियं तत्त्वदीपिका ।
तत्पूर्वार्धमभूत्पूर्ण तेन हृष्यति पार्वती ॥ इति श्रीलोकेशकर विरचितायां सिद्धांतचंद्रिकान्याख्यायां तत्त्वदीपिकायां पूर्वाध समाप्तम् ॥
श्रीरामकरपौत्रेण लोकेशकरशर्मणा ।
कृतायामिह टीकायां तद्धितव्याकृतिर्गता ।। इति तद्धितप्रक्रिया समाप्ता ॥ . In the Ms. the text ends thus : स्वरादेः पर इति पक्षे ऐषिष्यत् इति त्र्यंप्रक्रिया ॥ and the Com. -तेन प्रार्थयंति शयनोत्थितमित्यादि सिद्धम् । कृताया
मित्यादि पूर्ववत् ॥ Reference - Same as in No. 223 above. Also see Catalogus
Catalogorum, Vol, I, p. 700 for other manuscripts of Tattvadipikā.
सिद्धान्तरत्न
Siddhāntaratna
244
No. 229
1892-95
Size - 94 in. by 54 in. Extent -- 74 leaves, 7 lines to a page, about 24 letters to a line.
Description - Country paper. The first 10 pages are on an older
paper than the rest and are also written by a careless hand. Nos. 9 and 10 are given to the same leaf in the

Page #280

E.
Sarasvata
267
modern fashion. The edges of the first few pages rather worm-eaten. Generally correct and complete. Marginal
notes in some places written very carelessly. Age-Samvat 1916. Author - Jinacandra or Jinendra. Subject - A short running gloss on Sārsvata Sūtras. Begins - श्रीहरिर्जयति ।
श्रीमद्गुरुपदांभोज नत्वा शब्दार्थसिद्धये ।
सरस्वत्युक्तसूत्राणां कुर्वे सिद्धांतरत्नकं ॥१॥
भइउल समानाः । अइउऋल एते पंचवर्णाः समानसंज्ञाः स्युः etc. Ends - वर्णात्कारः अकारः हकारः । रादिफो दा(? वा) रेफः रकारः । इत्युणादयोऽ
परिमिताः प्रयोगमनुसृत्य प्रयोक्तव्य(? व्या) निपात्याश्च । लेकाछेपस्य सिद्धिः॥ इति कृत्य क्रिया।
श्रीसागरेंदुपतद्( ? )प्रसादेन जिनेंदुना । सम्यक सिद्धांतरत्नाख्यं कृतं शब्दानुशासनम् ॥१॥ प्रयुक्ताः प्रायशः प्राज्ञैर्ये च योगार्थबोधकाः ।
शब्दाश्च संग्रहस्तेषामनंतः शब्दवारिधिः ॥ २ ॥ इति श्रीसिद्धांतरत्ने शब्दानुशासने कृदंतवृत्तिः परिपूर्तिमगात् । मीती ज्येष्ठशुक्लसष्ठयां भौमवासरे संवत् १९१६ लिप्यकतामगनीरामब्राह्मण गौड
सवा" जयनगरमध्ये श्रीब्रह्मणेश्वरसंनिधौ। Reference - Dr. Peterson's Ulwar catalogue No. 1219, extract 277.
This work, as stated in the Jinaratnakosa, (Vol. I, Part I, p. 439), is probably identical with SiddhantaratņikaVyākarana which was published by 1 ) Jinajñānabhāņdāra Samaja, Visanagar (Gujarat), Sam. 1966, and 2) also in the Yasovijayaji Jaina Granthamala, Bhavnagar, 1930 A. D.
Siddhantaratna
सिद्धान्तरत्न No. 230
260
1895-98
Size -81 in. by 4 in.

Page #281

268
Extent - 36 leaves, 8 lines to a page, about 26 letters to a line.
Description
Country paper. Devanagari characters. Copious use of red chalk. Bold and legible writing, generally accurate. Incomplete. Leaves 18 and 19 are missing. From 29 to 31 the leaves are numbered 2, 3, and 4 in the left top corner though they bear the nos. 29, 30, 31. From 31 the numbering seems to be tampered by someone else. The scribe apparently omitted to write this part of the text at first. These are to be read between the leaf marked 27 and that marked 28. The text begins only with the आख्यात section.
Age Samvat 1918.
Author
Subject
Begins – ऐं नमः । अथाख्यातः प्रारभ्यते । भ्वादिः क्रियावचनो भ्वादिर्धातुसंज्ञः स्यात् etc.
1
Ends इति कृत्प्रक्रिया ।
-
-
Reference
Size
-
Grammar
Jinendu or Jinacandra.
A commentary on the Sarasvata Sūtras.
श्रीसारेंदु सत्पद्मप्रसादेन जिनेंदुना ।
सम्यसिद्धांतरत्नाख्यं कृतं शब्दानुशासनम् ॥ १ ॥
प्रयुक्ताः प्रायशः प्राज्ञैर्ये च योगार्थबोधकाः । शब्दाश्च संग्रहस्तेषामन्तः (मनंतः) शब्दवारिधिः ॥ २ ॥
इति श्रीसिद्धांत (र) त्ने शब्दानुशासने कृदंतवृत्तिः ॥ संवत् १९१९ का ॥
Same as in No. 229 above.
सिद्धान्तरत्न No. 231
-
10 in. by 5 in.
Extent14 leaves, 12 lines to a page, 48 letters to a line.
Siddhantaratna
677
1891-95

Page #282

Description
—
Age
E. Sarasvata
Country paper. Devanagari characters, bold, beautiful and correct writing. Margins ruled in triple red lines, red chalk much used. The gaff only.
Age The Ms. is not very old in appearance.
Ends – इति समासप्रक्रिया । इति श्रीसिद्धांतरत्ने शब्दानुशासने सिबंतवृत्तिः पूर्वार्द्ध परिसमाप्तिमगात् ॐ नमः ॥
=
Serial No.
For all other particulars see 244 of 1892-95 [ 229 above ].
1
1
सिद्धान्तरत्न
No. 232
Size 10 in. by 4 in.
Extent - 64 leaves, 7 lines to a page, about 20 letters to a line.
Description -Country paper. Devanagari characters. Clear and
legible hand. Copious use of red chalk, boldly ruled margins. Generally correct.
269
1
सिद्धान्तरत्नावली
No. 233
Samvat 1884.
For all other particulars see 244 of 1892-95 [ =Serial No. 229 above ].
10 in. by 4 in.
Siddhantaratna
1394
1884-87
Siddhantaratnavali
263
1884-86
Size
Extent 76 leaves, 19 lines in a page, about 70 letters in a line. Description-Country paper. Devanagari characters of the Jaina type. Bold and generally legible writing. Some leaves have their writing rather obliterated. Fairly correct.

Page #283

200
Grammar
As:-Samvat 176(१).
Author - Mādhavabhatta, son of Srikāhnu, and pupil of Sriranga. Subject - A commentary on the Sarasvati-prakriyā. Begins - श्रीमद्विष्णुपदाजमङ्गुलिदलं सद्ज्ञानकिंजल्कितं
पीयूषोम्मकरंदमुद्यदसमाभाराजितं स्त्रोद्यतं । योगीशामरकिंकरालिनिवहः पेपीय्यमानं मुदा ज्ञानानंदभरप्रदायि नितरां संचिंतये संविदे ॥१॥ वागीशतामज्ञतमोऽपि यस्याः कृपाकटाक्षेक्षणतः प्रयाति । सा मे मतिं स्फारयतादवश्यं वाग्देवता संनमतस्तदंली(नी?) ॥२॥ श्रीकाहनामा द्विजराजराजिकीर्तिर्द्विजातिः श्रुतिशास्त्रविज्ञः। सुतं सती नायकदेवकांबाप्यसूत सद्धर्ममिव श्रुतियं ॥३॥ ब्रह्मापि जिलोभवति स्वकृत्ये नितांतमप्राप्य यतः प्रसादं । विनेश्वरो मे विगतांतरायं साध्यं स साध्यानमतस्तदंती(? ब्री) श्रीरंगरंगायति यत्प्रसादात् श्रीरंगरंगा च(श्च )गिरोंगरंगाः। मतिं मनीषी तनुतां गुरुमै श्रीरंगनामा नमतस्तदंली(? ब्री) ॥५॥ बुद्धाध्या गुरुशासनाचतगुरुाकृत्य गाधार्णवात् सत्सारस्वतनौश्रितः सुमतिदः श्रीपाणिनीयोत्सटः (?)। सोहं साधु समुद्धरे सुमनसा संतोषयित्री सदा सत्कंठाभरणाय माधवसुधीः सिद्धान्तरत्नावली ॥६॥ सारस्वतं मत्यनुसारतस्तत् प्रक्षेपकालुष्यनिरासहेतोः।
व्याख्यामहं व्याकृतमप्यनल्पैः हास्यो न च स्यां गुणगृह्यसद्भिः ॥७॥
तत्र सारस्वतीं प्रक्रियामृजु चिकीर्षुः श्रीमदनुभूतिस्वरूपाचार्यः etc. Ends - इति श्रीसरस्वत्या प्रणीता प्रक्रिया समाप्तेत्यर्थः ।
श्रीजानार्दनिवत्सराजतनयः श्रीकाहनामा सुतं यं श्रीनायकदेविकापि सुधियं प्राजीजनन्माधवं । तस्य व्याकरणार्णवैकतरणेः सारस्वतीयोत्तमव्याख्यायामगमत् कृतोऽप्यवसितिं (विष्णुमुदेऽस्तु साविरति मैं ?)
सिद्धांतरत्नावली ॥ यत्सूत्रितं सूत्रकृता च वाथैः विभज्य योगं च मयानुमूलं । व्याख्यातमेतत्सुधिया सुखाय व्युत्पत्तये स्तोकधियामपीह ॥२॥ टीकांतरे भूपसि सत्यपीवं सारस्वते स्वास्सुमनोमनोहरा । भानाविधे सत्यपि मिष्टवस्तुन्यहो सतामिष्टतमा सितैव ॥३॥ एतद्यथामति मयाल्पधियानुमूलं म्याख्याम्यि विस्तारभयादिह किंचिदल्पं ।

Page #284

E.
Sarasvata
271
तत्साधु चेत्साधुभिरग्र्यधीभिः
दूज्यं न नूनमिति पापकरी ह्यसूया ॥ ४॥ Colophon - इति श्रीभट्टमाधवविरचिता सिद्धान्तरत्नावली नाम सारस्वतस्य टीका
समाप्ता।
संवद्दर्शनदस्युशैलभपतावब्दे ........ Reference-See No. 805 of Prof. Eggelings' catalogue of the
SK. Ms. in the India Office Library. Rajendralal Mitra, Notices of Sk. Mss. IX, p. 187. Also see Ms. 241/1892-95 [=Serial No.221 above].
सिद्धान्तरमावली No. 234
Siddhāntaratnávali
678 1891-95
Size -10 in. by41 in.
Exteht - 133 leaves, 10 lines to a page, 52 letters to a line. Description -Country paper. Devanagari characters with occa.
sional पृष्ठमात्राs. Clear and legible writing, fairly accurate. Margins ruted in red. Occasional marginal corrections.
Complete. Age -The Ms. is rather old in appearance.
For all other particulars see 263 of 1884-86 [= Serial No. 233 above].
सिद्धान्तरत्नावली
Siddhāntaratnāvali No. 235
-541
1886-92 Size -10 in. by 41 in. Extent-100 Peaves, 19 lines in a page, about 52 lotters in a line,

Page #285

272
Grammar
Description - Thick country paper. Devanā gari characters. Bold
and legible writing. Fairly correct. Complete. Written at Srinaulāhinagara. The scribe's name is Pandita Sakalaharşamuni. See No. 263 of 1884-86 ( - Serial No. 233 above ).
Siddhāntaratnāvali
सिद्धान्तरत्नावली No. 236
542
1886-92
Size - 12 in. by 69 in. Extent (26 to 92= ) 67 leaves, 14 lines in a page, about 42 letters
in a line. Description - Country paper. Devanāgari characters, bold
and legible writing. Fairly correct. The original text written in the middle, with the commentary on both the sides. The Ms. begins about the close of the Visarga Sandhi and ends with the very beginning of the Taddhita section. Incomplete. See No. 263 of 1984–86 [=Serial No. 233 above ).
सिद्धान्तरत्नावली
Siddhāntaratnāvali
348 No. 237
1895–1902 Size — 104 in. by 44 in. Extent - 95 leaves, 19 lines to a page, 56 letters to a line.. Description - Country paper. Triple margin in red ink, many foll.
especially from 33-50 and from 3-20 are badly wormeaten. The Ms. is very neatly written in Jain Devanāgari with some squarelike blank space in the centre of each

Page #286

E. Sarasvata
273
folio. Red pigment is copiously used for marking some portions on several folios upto 58, but not on the remaining foll.
Age - pretty old. Ends-आदिनान्यस्याप्येवंजातीयकस्य सिद्धिर्विचारात् ज्ञेया । इतीति कृतप्रक्रिया
समातेति भावः ॥ अथ ग्रन्थकारः स्वं नाम कृतिं च निर्दिशति । स्वरूपान्त
इति। . "शास्त्रान्तमंगलमाचरति । अवताद्ध इति । हयग्रीवो देवः वः युष्मानवतात् रक्ष (end of fol, 95).
सिद्धान्तरत्नावली सारस्वतप्रक्रियाटीका No. 238
Siddhāntaratnāvali Com. on Sarasvataprakriyā
290 1880-81
Size - 10 in. by 6 in.
Extent — 189 leaves, 17 lines to a page, 32 letters to a line.
Description - Country paper. Devanāgari characters with partial " - पृष्ठमात्राs, legible but not very careful writing. Red chalk
used. The first and the last few leaves much worn out
all round. Complete. Age - Samvat 1591. Ends -
शिवमस्तु सर्वजगतः परहितनिरता. भवंतु भूतगणाः। दोषाः प्रयांतु नाशं सर्वत्र सुखी भवतु लोकः ॥१॥ यादृशं पुस्तके .......... ...... न दीयते ॥२॥ यावल्लवणसमुद्रो यावनक्षत्रमंडितो मेरुः । यावच्चंद्रादित्यौ तावदिदं पुस्तकं जयतु ॥ ३॥
भमपृष्टि ......................" परिपालयेत् ॥ ४॥ श्रीरस्तु ॥ शुभं भवतु लेखकपाठकयोः॥ तैलाद्रक्षेत् ............ पुस्तिका।। संवत् १५९१ वर्षे माघ शुदि १० बुधे शंकरपुरवास्तव्यरयिष्कज्ञातीयव्यास
श्रीवेणोः सूनुना गोपीनाथेन लिखिता सिद्धांतरत्नावली ॥ श्रीरस्तु । 35 [DOS.Cab. Vol. II, Ph. II]

Page #287

274
Grammar
The comm. ends --
इति सरस्वतीप्रणीता प्रक्रिया समाप्त्यर्थः । श्रीजानार्दनिवत्सराजतनयः श्रीकाहनामा सुतं यं श्रीनायकदेविकापि सुधियं प्राजीजनन्माधवम् । तस्य व्याकरणार्णवैकतरणेः सारस्वतीयोत्तमव्याख्या विष्णुमुदेऽस्तु सा विरतिमैत्सिद्धान्तरत्नावली ।। यत्सूचितं सूत्रकृता च वाद्यैर्विभज्य योगं च मयानुमूलम् । व्याख्यातमेतत्सुधियां सुखाय व्युत्पत्तये स्तोकधियामपीह ॥१॥ टीकान्तरे भूयसि स(?)त्यपीय सारस्वते स्यात्सुमनोमनोहरा । नानाविधे सत्यपि मिष्टवस्तुन्यहो सतामिष्टतमा सितैव ॥ २॥ एतद्यथामति मयाल्पधियानुमूलं व्याख्यायि विस्तरभयादिह किञ्चिदल्पम् । तत् साधु चेत्साधुभिरग्यधीभि(र) दूष्यं न नूत्नमिति पापकरी
. ह्यसूया ॥३॥
इति श्रीभट्टमाधवविरचिता सिद्धान्तरत्नावली नाम सारस्वतस्य टोकन
समाप्ता।
सिद्धान्तरत्नावली सारस्वतप्रक्रियाटीका No. 239
Siddhāntaratnāvali Com. on Sārasvataprakriyā
135 1881-82
Size - 101 in. by4t in.
Extent - 156 leaves, 15 lines to a page, 46 letters to a line.
Description - Country paper. Devanāgari characters, clean and
legible writing fairly accurate. Omissions occasionally supplied in the margins, and also in blank space at the top and the bottom also. Margins ruled in triple red lines except of the last 40 leaves. First leaf slightly
damaged. Complete. Age-Samvat 1817. Ends - इति श्रीमाधवभट्टविरचिता सिद्धांतरस्नावली नाम्ना(नी) सारस्वतटीका
समाता । प्रत्यक्षरगणनया ग्रंथमान ७५७५ ॥ श्रीभवतात् ॥

Page #288

E. Sārasvata
यन्मात्राक्षरपादबिंदुगलितं किंचित्प्रमादान्मया चित्तव्याकुलतामुपेत्य लिखितं दुश्लिष्टसंधिस्तथा । तत्सूनोरिव दुर्विचेष्टितमिदं क्षेतव्यमायैर्यतः प्रायो मुह्यति लेखकस्य हि मनो गात्रप्रभंगे सति ॥ १ ॥
श्रीरस्तु | कल्याणमस्तु ॥ संवत् १८१७ फागुणवदि १ दिने लिपीकृतं पं. दयालसागरेण श्रीउदयपुर नगरात् ॥ यादृशं ॥ १ ॥ जलाद्वक्षे ॥ २ ॥
जवलगममेरु अडिग्यहे जवलग ससि भर सूर । जवलगया पोथी सदा रहज्यो गुणभरपूर || ३॥ श्री इकलिंग सहाइ ॥ श्री ॥
275
सुaीपिका सारस्वतप्रक्रियाटीका
No. 240
Size — 9 in. by 41⁄2 in.
Extent – 32 leaves, 15 lines to a page, 54 letters to a line. Description -
Sudipikā
Com. on Sarasvataprakriyā
293 1880-81
1 – Country paper. Devanāgari characters with पृष्ठमात्राs here and there. Bold and legible writing generally correct. Margins ruled in black, square blanks in the centre. Wants the first two leaves, otherwise complete.
Not old in appearance.
Age
Author — (?) Viśveśvarāmboha; so in the colophon, corrected by Dr. Kielhorn into Viśveśvarambu. He does not seem to be the author of this work, but another person called सत्यप्रबोध भट्टारक, according to the colophon of the following No. 195/1881-82 unless indeed सत्यप्रबोध is the spiritual name of विश्वेश्वर or विश्वेश्वरांबु or विश्वेश्वराब्धि, whatever the name may be. The name fa is nowhere met with as that of the author of सुदीपिका.
Subject – A commentary on Anubhūtisvarūpācārya's Sārasvataprakriyā.

Page #289

276
Grammar
Begins - Fol. 3a रसंज्ञा च विधीयते । Ends - पंकजं पादपंकजं यस्य स तथा ॥ इति ।
श्रीब्रह्मसागरगुरोश्चरणानुचिंता
पोतेन शब्दसरितां पतिरेषतीर्णः । ....... " (cp. No. 195/1881-82, Ending)....... विश्वेश्वरांब्ध(?)मुनिना मुनिपंडितेन
श्रीरामचंद्रचरणांबुजसेवकेन । सारस्वताख्यमुनिबंधसुदीपिकेयं
क्षेत्रेभ्यधायि पुरुषोत्तमसंज्ञकेन। इति सुदीपिका टीका समाप्तः (?) ॥ शुभं भवतु ॥ लेखकपाठकयोः॥ या । श्रीरस्तु ॥ The colophons at the end of the various sections nowhere mention the name either of the author or of the work.
सुबोधिका
Subodhikā सारस्वतप्रक्रियाटीका
Com, on Sārasvataprakriyā
195 No. 241
1881-82 Size – 94 in. by 44 in. Extent -(86-17%D)69 leaves, 10 lines to a page, 25 letters to a line.
Description - Country paper very much worn out all round, espe
cially the last two or three leaves. Devanāgari characters with partial पृष्ठमात्राs, except on fol. 5, which is inserted later. Legible and not very incorrect writing. Foll. 1, 23-34,80-82,84, (17 in all) missing. Otherwise complete. Dr. Bhandarkar's report for 1881-82, which mentions this Ms. in the supplementary list on p. 29 states the extent of this Ms. to be 6 leaves only, which may be a misprint for 69.
Age-Samvat 1557.

Page #290

Ends
E. Sarasvata
पंकजं पादपंकजं यस्य स तथा ॥
श्रीब्रह्मसागर गुरोश्चरणानुचिंतापोतेन शब्दसरितां पतिरेष तीर्णः । विश्वेश्वराब्धिमुनिना मुनिराध्यराम
चंद्रकचारुकरुणालवकर्णधात्रा ॥ १ ॥
विश्वेश्वराधिमुनिना मुनिमंडितेन श्रीरामचंद्रचरणांबुज सेवकेन ।
सारस्वताख्यमुनिबंधसुदीपिकेयं
क्षेत्रे व्यधायि पुरुषोत्तमसंज्ञकेस्मिन् ॥ २ ॥
277
श्रीमत्परमहंसपरिव्राजकाचार्य श्रीब्रह्मसागरचरणानां शिष्यस्य सत्यप्रबोधभट्टारकस्य कृतिः सारस्वतदीपिका समाप्ता ॥ संवत् १५५७ वर्षे माघवदि ८ बुधे ॥ अह श्रीइलदुर्गे रायश्रीश्रीभानु राज्यं कृतवान् ॥ देवपल्लीवास्तव्य ॥ व्यास हांगाकस्यात्मज व्यासनानाकस्येदं ॥ शुभं भवतु ॥ कल्याणं भूयात् ॥
This is the only place where the work is called सारस्वतदीपिका and ascribed to सत्यप्रबोध भट्टारक, the disciple of ब्रह्मसागर, who composed this work in the holy place called पुरुषोत्तम. Elsewhere in the Colophons ( Fol. Sa, 17a, 38b, 44a ) as well as the side margins the work is called सुबोधिका and stated to be composed by अमृतभारती.
Reference - India Office Catalogue Part II, No. 803, where also a similar confusion of names has taken place. There does not appear to be any way out of the difficulty. The supposition that the work commenced by art was completed by सत्यप्रबोधभट्टारक goes against the Colophon found at the end of No. 291 / 1881-82 below. That सत्यबोधभट्टारक was an earlier name for art looks plausible only on the supposition that he had two separate spiritual teachers at different times, or that ब्रह्मसागर = अद्वय सरस्वती. Further, who is विश्वेश्वराब्धिमुनि ? ( Cf. next number.) A commentary on सारस्वतप्रक्रिया by सत्यप्रबोधभट्टारक is mentioned in the Catlogue of Bhau Daji Memorial Mss. p. 146.

Page #291

218
Grammar
सुबोधिका
Subodhika सारस्वतप्रक्रियाटीका
Com. on Sārasvataprakriyā
291 No. 242
1880-81 Size - 114 in. by 44 in. Extent - 28 leaves, 16 lines to a page, 60 letters to a line.
Description - Country paper. Devanāgari characters with partial
पृष्ठमात्राs, clear and legible writing, generally correct. Margins ruled in black, square blanks in the centre. Worm-eaten and damaged in places, red chalk used.
Complete. Age-Sanivat 1554.
Author -Amrta Bharati. Subject - Commentary on the Sarasvataprakriyå of Anubhūtisva.
rūpācārya.
Begins -जिनं नस्वा॥
यत्पादपद्वितयस चिंता चिंतामणिचिंतितदानवक्षा। प्रत्यूहराशिं विलयं विनेतुं ढोढं गणेशं तमहं नमामि ॥१॥ गुरुं गुल्गुणोदारं नत्वाद्वयसरस्वतीम् ।
सरस्वतीप्रक्रियायाः कुर्वे व्याख्या सुबोधिकां ॥२॥ चिकीर्षितप्रक्रियाया अविनेन परिसमाप्त्यर्थ इष्टदेवतानमस्कारलक्षणमंगला
चरणपूर्वकं चिकीर्षितं प्रतिजानीते । प्रणम्येति ॥ Ends - तेरापीते पंकजे चरणकमले यस्य । स तथा ।
यश्चरेंद्रनगरीप्रभाषितं यच्च वैमलसरस्वतीरितं । तन्मय(या)त्र लिखितं तथाधिकं किंचिदेव कलितं स्वया धिया ॥१॥ कृता मया वोकृतभास्तीतिमाना गणेशनिसरोजभाजा ।
प्रयोगसिद्ध्याक(v.1.ग)तसंशयानां सुबोधिकेयं समुतासुबोधं ॥२॥ इति श्रीसुबोधिकायां सारस्वतढीकायां परमहंसपरिव्राजकाचार्यश्रीगमृत. भारती श्रीचरणविरचितायां कृस्प्रत्ययविभागः समासः ॥ समाप्तेयं सारस्वत. टीका ॥ श्रीभारती चिरं जयति ॥ संवत् १५५४ वर्षे श्रीबृहत्खरतरगडे

Page #292

E. Sārasvata
279
जिनाज्ञा(जिनाज्ञा )पृथु यशसि श्रीजिनहर्षसूरिविजयराज्ये श्रीश्रीश्रीसाधुहर्षोपाध्यायानां शिष्येन(ण) विमलेनात्मपठनार्थ लिखितेयं, श्रीमदाल्हादनपुरे। श्रीः॥ Verse 2 is a part of the Colophon given on foll. 16b, and 25a at the end of the first and the second ers respectively, The Hearrant of verse 1 appears to be the anthor's गुरू but who is नरेंद्रनगरी? Cf. No. 195/1881-82 [Serial - No. 241 above].

Page #293

दशबलकारिका
No. 243
Size
• 12 in. by 7 in.
Extent – 4 leaves, 9 lines to a page, 35 letters to a line.
-
F. JAUMARA
Author - Daśabala.
Begins
Description Country paper. Devanagari characters, bold and legible writing, generally correct. Almost complete.
Age — New in appearance.
Subject -Memorial verses on different forms of the same roots in different ganas. It belongs to the संक्षिप्तसार or जौमर
school.
-
Dasabalakarikā 101
1883-84
ये धातवः संति गणान्तरेपि वर्णार्थनिर्देशपदैरभिन्नाः । विभिन्नशब्दप्रतिपादनार्थ रूपाणि तेषां समुदाहरिष्ये ॥ १ ॥
Ends – The 38th verse is as follows :
परमगुणनिकायो वादितो सर्वदेशे दशबलकृतिरेषा धातुरूपैकसारा ।
विरचितपदभारा शास्त्रकंठै कहारा
जयति विषमकाव्ये संशयच्छेदहेतुः ॥ ३८ ॥ इतिश्री
Reference — See India Office Catalogue No. 843, Rajendralal Mitra, Reports. No. 2804, A. S. B. Catalogue No. 4498. Printed — Kātantraganamālā, Calcutta.
दशबलकारिका
No. 244
Size 81⁄2 in. by 34 in.
Extent – 5 leaves, 8 lines in a page, about 36 letters in a line.
Dasabalakarikā
495
1886-92

Page #294

F. Jaumara
281
Description - Country paper. Devanāgari characters, bold and
legible writing, fairly correct. Complete. Age - Samvat 1773. Begins - श्रीशारदायै नमः।
ये धातवः संति गणांतरेषु वर्णार्थनिर्देशपदैरभिन्नाः। ............ विभिन्नशब्दप्रतिपादनार्थ रूपाणि तेषां समुदाहरिष्ये ॥१॥
इष्टिस्ते विषमा तनौ विरचिता भूतिर्मुखे पंचता पाणौ ब्रह्मशिरो गले च गरलं दोषाकरो मस्तके । एतेनैव परिच्छदैः पशुपते के त्वां नमस्कुर्वते यद्येषा सुरवृंदवंदितपदा मौलौ न भागीरथी ॥३८॥ इति दशबलकारिका समाता श्रीकृष्णः श्रीः संवत् १७८३ मार्गशीर्ष शुक्ले १२ वौ लिषितं श्रीः॥ ॥
Ends -
of
30 (Des-Cat, VoLII, PhI)

Page #295

उक्तिसंग्रह
No. 245
Size -
107 in. by 42 in.
Extent – 9 leaves, 16 lines to a page, 58 letters to a line.
Description
Begins
G. MINOR GRAMMARS
Age - Old in appearance.
Subject The work enumerates elements of Sanskrit grammar, giving short explanations and illustrations where necessary, which is followed by explanation in Prakrit. The author appears to be some pupil of one Candrasekhara.
-
Size -
—
- Country paper. Devanāgari characters with पृष्ठमात्राs. Clear and legible writing, generally correct. Margins ruled, red chalk much used, square blanks left in the centre. Slightly worm-eaten. Complete as far as it goes.
Uktisangraha
15
1877-78
धातुगणो धातुपद्ध तिर्वा
No. 246
अर्ह प्रणम्य मुग्धानां बोध हेतोर्विधीयते ॥ प्रायः प्राकृतउक्तीनां किंचिदान्नायसंग्रहः ॥ १॥ श्रीचंद्रशेखरगुरून् वंदे यैरुक्तियुक्तिभिः ॥
मादृशस्यापि बालस्य चक्षुरुद्धाटितं हृदः ॥ २ ॥
स्वर १४ | अआइईउऊऋऋलृलएऐओऔ ॥ समानाः १० अआइई etc.
Ends - यथा भवतोरपत्यं भवदीयः । भवतोरकरणीयसौ ।। इति धातुप्रत्ययानुबंध
फलं ॥ ग्रंथ ६ शतसंख्यया ॥
- 93 in. by 42 in.
Dhatugaṇa or Dhatupaddhati
625 1891-95

Page #296

G. Minor
283
Extent - 10 leaves, 11 lines to a page, about 32 letters to a line.
Description - Old country paper. Devanagari characters, bold and
legible writing, generally correct. Margins ruled in
irregular black lines. Complete. Age - The Ms. has an old appearance. Author - Anonymous. Subject - A list of roots and their meanings, intended as a com
panion to Harināmāmộta, the Vaişğava grammar. Begins - श्रीराधाकृष्णाभ्यां नमः ।
कृष्णलीलाकथावीजरूपो धातुगणो मया ।
संझपादूह्यते तेन कृष्णो मह्यं प्रसोदतु ॥१॥
भू सत्तायां etc. Ends - दिविपीवौदेवृधीवृशासषेवृषि( वृषि )वुष्टिवुः ।
एषां प्रत्युक्तधातूनामंतस्थांतत्वमिष्यते ॥ २४८ हरिनामामृतस्यैवा(? °षा) संक्षेपाद्धातुपद्धतिः । मया कृता प्रयुक्ताम्यधातूंस्त्यक्त्वा क्वचित् कचित् ॥ श्रीश्रीराधादामोदरौ जयतां । etc.
प्रक्रियाभूषण
Prakriyābhūsaņa
224 No. 247
1892-95 Size -8 in. by 5 in. Extent - ( 132 - 5 =) 127 leaves, 10 lines to page, about 24 letters
to a line. The first three leaves and 1. 10th and 15th
are missing. Description - Thick country paper. Devanagari characters. Written
carelessly and in haste. Correct in the main. The book is divided into 2 sections. The leaves are numbered continuously upto 1. 47; then follows a new numbering which is carried on to the end. The ends of many leaves are torn out. Incomplete.

Page #297

284
Age - Samvat 1852.
Author — Srinivāsadāsa.
Subject An elementary treatise on grammar. Apparently modelled on the Siddhanta-kaumudi, and following the same topical arrangement in the main. The second section is exclusively devoted to verbs and their derivatives. [The sūtras commented on by Srinivasadāsa rather resemble closely those in the Sarasvata grammar ].
Begins
Ends
-
- Abruptly on fol. 4a - दध्यानय इति सिद्धं गौरी अत्र etc.
Grammar
-
- स्त्यै शब्दसंघातयोः । टिलोपः । संयोगांतलोपः । टित्वादीप् । स्त्री [1] वर्णात्कारः । वकारः । ककारः । इत्यादि । रादिफो वा रेफः । रकारः । लोकात् शेषस्य सिद्धिः ज्ञेया ॥ यथा मातरादेः ॥
वाचो रामानुजाचार्यसमाश्रयणशालिना । श्रीश्रीनिवासदासेन प्रक्रियाभूषणं कृतम् ॥
यत्र नास्ति विद्वद्भिस्तल्लोके ह्यवगम्यताम् इति । श्री । etc.
Colophon – इति श्रीश्रीमन्नारायणचरणनलिन द्विरेफाणां प्रतिवादीभकेश ( स ) रिणां श्रीमद्वेकटाचार्याणां चरणारविंदभ्रमरा ( ? ) मानमानसेन श्रीश्रीनिवासदासेन ( कृतं ? ) प्रक्रियाभूषणं समाप्तिमगत् ॥
Reference-No. 1153 in Peterson's Catalogue of Ulwar manuscripts.
प्रक्रियाभूषण
No. 248
Author
-
Prakriyābhūṣaṇa
Size
12 in. by 51⁄2 in.
Extent - 55 leaves, 9-13 lines in a page, about 32 letters in a line. Description Country paper. Devanagari characters. Bold and legible writing, fairly correct. The Akhyāta section complete.
508
1886-92
-
• Srinivāsadāsa, a follower of Rāmānujācārya.

Page #298

G. Minor
Subject : - An elementary treatise on grammar. The Ms. contains only the Akhyāta section. [ For the affinity of the sutras with those in the Sarasvata grammar, see the preceding ].
Begins
-
Ends -
Subject
Begins
लोकाच्छेषस्य सिद्धिः ज्ञेया यथा मातरादेः ।
श्रीमते रामानुजाय नमः ।
अथाख्यातप्रक्रिया । धातोः । वक्ष्यमाणाः प्रत्यया धातोर्ज्ञेयाः । भ्वादिः । क्रियावाचको भ्वादिर्धातुसंज्ञः स्यात् । स त्रिधा । आत्मनेपदी परस्मैपद्युभयपदी चेति ।
प्रबोधचन्द्रिका
No. 249
Size - 10 in. by 5 in.
Extent — 21 leaves, 11 lines to a page, about 32 letters to a line.
Description
Country paper. Devanāgarī characters, large, legible and generally correct writing. Margins ruled in red, as also the punctuation strokes.
Complete.
-
वाचो रामानुजाचार्यसमाश्रयणशालिना । श्रीश्रीनिवासदासेन प्रक्रियाभूषणं कृतम् ॥ मुग्धज्ञानोदयायेदं मोदाय च मनीषिणां । यत्र नास्ति विद्वद्भिः तल्लोकेष्व
॥
-
-
285
Age • - Samvat 1920 (!)
Author - Vaijalabhupati (rather the patron), son of one Vikrama and Candravati, of the Cauhana race ruling at Paṭanā.
Prabodhacandrika
हरिहरगुरुभक्तः सर्वलोकानुरक्तत्रिभुवनगतकीर्त्तिः कांतकंदर्पमूर्तिः ।
633
1891-95
An elementary grammar treating in Anuştubh verses of the leading topics of grammar, the illustrative examples being connected with the name of Rama. Meant for the use of Hirādhara, the son of the king.

Page #299

286
Grammat
रणरिपुगणकालो वैजलः क्षोणिपालो जयति जगति दाता सर्वकर्मावधाता ॥१॥ चंद्रावति(ती)वदनचंद्रचकोरधीरः श्रीविक्रमार्कतनयो नयतंत्रवेत्ता । चौहानवंसतिलकः पटनाधिनाथो राजा परं जयति वैजलदेवनामा ॥२॥ रामो मेभिहितं करोतु सततं रामं भजे सादर रामेणापहृतं समस्तदुरितं रामाय दत्तं धनं । रामात्मुक्तिरभीप्सिता सरभसं रामस्य दासोस्म्यहं रामे रंजतु मे मनः करुणया हे राम मां पालय ॥३॥ श्रीमद्वैजलदेवेन रामभक्तिरतात्मना । इति चिंतितमेकांते कदाचित्तिष्ठता सता ॥४॥ अस्थि वज्रमयं यस्य यस्य चर्म च वर्मवत् । स दधीचिः स कर्णश्च नातिष्ठत्सुचिरं भुवि ॥५॥ न संप्रति शरीराणि न राज्यानि धनानि च । तेषां स्वर्गगतानां हि कोतिर्जयति भूतले ॥६॥ ..... इह लोके सुख येन परलोकेपि जायते । तदेव प्रत्यहं कर्म कर्त्तव्यं दूरदर्शिभिः ॥८॥ संसारांबोधितरणं रामनामानुकीर्तनम् । रामनामान्विता तस्माक्रियते प्रक्रिया मया ॥९॥ बालकानां प्रबोधाय तोषाय विदुषामपि । माकल्पमपि संसारे कीर्त्यवस्थापनाय च ॥ १०॥ चिंतयनिति निर्यातः क्रीडतं श्रीहिराधरम् । श्रीमान्वैजलभूपालो विलोक्येत्यब्रवीत्सुतम् ॥ ११ ॥ विद्यया द्योतते राज्यं विद्यया जीयते रिपुः । विद्यया जायते कृत्यं विद्यया लभते यशः ॥ १२ ॥ दधीचिर्दानवीरोभूदयावीरः शिविर्नृपः । हवीरो युद्धवीरोभूनिदर्शनममी त्रयः ॥ २१ ॥ ... ... . एवं वदंतं पितरं विनीतः श्रीहिराधरः । कृतांजलिपुटो भूत्वा सवीडमिदमब्रवीत् ॥ २५॥ ....." श्रवणांजलिना पीतमुपदेशामृतं मया । भाज्ञाप्यतां देव मया किमिदानीमधीयताम् ॥ २७॥ श्रीमान् वैजलभूपालः श्रीहिराधरवालकम् । सुप्रियं परितुष्टात्मा सुतमित्यवदत्पुनः ॥ २८ ॥ .....

Page #300

G. Minor ... विना व्याकरणं वाणी रमणी रमणं विना ।
विवेकं च विना लक्ष्मीन सुखाय कदाचन ॥ ३१॥ "".". क्रियाकारकसंबंधज्ञानमुत्पद्यते यया। उत्कृष्टा प्रक्रिया सेयं त्वया संप्रति पठ्यतां ॥३४॥ प्रबोधचंद्रिका नाम रामचंद्रसमाश्रिता । भज्ञानतिमिरध्वंसकारिणी चित्तहारिणी ॥ ३५॥ बहवः प्रक्रियाग्रंथाः संति चेत्संतु का क्षितिः । मालतीमधु न कापि मधुपानामनादृतम् ॥ ३६ ॥
विभक्तिज्ञानतो यस्मात्प्रबोधः प्रतिपद्यते । ..
तस्मादिह प्रथमतो विभक्तिः प्रतिपाद्यते ॥ ३७॥ The work consists in order of the following parts - (1) स्यादिचंद्रिका verses 1-92 (2) त्यादिचंद्रिका verses 1-31 (3) कारकचंद्रिका verses 1-56 (4) अनुक्तचंद्रिका verses 1-67 (5) समासचंद्रिका verses 1-40 (6) तद्धित्चंद्रिका verses 1-39 (7) कृदंत section verses 1-36
(8) संधिचंद्रिका verses 1-70. Ends - ग्रंथस्य गौरवभयान्मया नोक्तं सविस्तरम् ।
एषा विशेषसुभगा समाप्ता संधिचंद्रिका ॥ ६९ ॥
प्रबोधचंद्रिकायां च कृतौ वैजलभूपतेः । - शाब्दीदृष्टिं(?) विवृध्यर्थ(थ) ग्राह्या विद्वनिरादरात् ॥ ७० ॥
मिति श्रावणमासे कृष्णपक्षे तिथौ प्रतुपदे चंद्रवासरे संवत्सरे ९२०१।The rest giving the name of the scribe and the owner of
the Ms. is besmeared with red paint and is hardly legible. Reference - India Office Catalogue No. 898. Rājendra Lal Mitra,
Notices, Vol. VIII, No. 2558.
Prabodhacandrikā with the com. Subodhini
प्रबोधचन्द्रिका सुबोधिनीसहिता
No. 250 Size - 131 in. by-5 .in...........
510
1886-92

Page #301

288
Extent — 42 leaves, 10 lines in a page, about 40 letters in a line.
Description
Country paper. Devanagari characters, bold and legible, though careless writing. Fairly correct.
—
Grammar
Age – Samvat 1888.
Author - King Baijala, son of Vikramaditya and Candravati, of the Chohana family, who wrote the grammar for his son Srihiradhara. The commentary Subodhini on the same written by Gopalagiri.
Subject An elementary grammar in verse. The introduction which extends over 10 leaves describes how King Baijala was led to write the work, with a desire to make his fame immortal and to teach his son Vyakarana whose study is even more important than that of politics. The King seems to be greatly attached to God Ramacandra. The subjects dealt with are :
Begins, f
1 declension and the meanings of cases and syntax. (foll. 1-33)
2 Samāsa ( foll. 33-36 )
3 Taddhita (foll. 36-37)
4 Krdanta (foll. 37-38) and 5 Samdhi.
The commentary Subodhini extends only up to the page 25.
हरिहरगुरुभक्तः सर्वलोकानुरक्तः
त्रिभुवनगतकीर्तिः कांतकंदर्पमूर्तिः । - रणरिपुगणकालो वैजलक्षोणिपालो
जयति जयति दाता सर्वकर्मावदाता ॥ १ ॥ चंद्रावतीवदनचंद्रचकोरविक्र
मादित्यदेवतनयो नयतंत्रवेत्ता । चोहानवंशतिलकः घटनाधिनाथो
राजा परं जयति बैजलदेवनामा ॥ २ ॥
श्रीमद्वैजलदेवेन रामभक्तिरतात्मना ।
इति चिंतितमेकांते कदाचित्तिष्ठता सता ॥ ४ ॥

Page #302

980
G. Minor Grammars संसारांभोधितरणं रामनामानुकीर्तनं । रामनामान्विता तस्मात्प्रक्रिया क्रियते मया ॥९॥ बालकानां प्रबोधाय तोषाय विदुषामपि। । भाकल्पमपि संसारे कीर्त्यवस्थापनाय च ॥१०॥ चिंतयमिति निर्यातः क्रीडतं श्रीहिराधरं । श्रीमान्वैजलभूपालो विलोक्येत्यब्रवीत्सुतं ॥११॥ ................... नीतिविद्यास्त्रविद्या च द्वे राज्ञो विहिते सदा । तयोरप्यधिका नीती राज्यं हि ध्रियते यया ॥२९॥ क्रियाकारकविज्ञानानीतिः सम्यग्विविच्यते । स्वादित्यादिपरिज्ञानाद्बुद्धिः शाब्दी विवर्धते ॥३०॥ विना व्याकरणं वाणी रमणी रमणं विना । विवेकं च विना लक्ष्मीन सुखाय कदाचन ॥३१॥
Ends -
प्रबोधचंद्रिका नाम रामचंद्रसमाश्रिता । अज्ञानतिमिरध्वंसकारिणी चित्तहारिणी ॥३५॥ बहवः प्रक्रियाग्रंथा: संति चेत्संतु का क्षतिः । मालतीमधु न कापि मधुपानां लतांतरे ॥३६ ॥ etc. व्यंजनेचैष सपगेलोप एव विधीयते। ग्रंथस्य विस्तरभिया मया नोक्तं सविस्तरम् ॥५४॥ प्रबोधचंद्रिकायां च कृतौ वैजलभूपतेः ।
एषा विशेषतः सुष्टु समाप्ता संधिचंद्रिका ॥ ५५॥ A similar colophon occurs at the end of each section. There follow two verses which appear to have been written by the scribe .......... संवत् १८८८ etc.
95
प्रबोधचन्द्रिका
Prabodhacandrika No. 251
A1883-84 Size - 13 in. by 61 in. Exteat -14 leaves, 16 lines to a page, about 40 letters to a line.
[Dos.Cab, Vol. II, Ph. II]

Page #303

*
290
Description Country paper. Devanagari characters, bold, legible and generally correct writing. Complete. The verses are numbered consecutively, the last being 431.
Age - Samvat 1870.
Author
Vaijalabhūpati.
For other particulars, see 633 of 1891-95 [=Serial No. 249 above ].
gataafsch
No. 252
Grammar
-
Prabodhacandrikā
Size 8 in. by 4 in.
Extent - 52 leaves, 7 lines to a page, 21 letters to a line.
Description
Country paper. Devanagari characters, bold, legible and clear writing. Correct in the main and complete. Age Samvat 1859, Saka 1724.
Author- - Vaijalabhūpati.
103
1883-84
—
For other particulgrs, see 633 of 1891-95 [ = Serial No. 249 above].
बालबोध
No. 253
Size 94 in. by 5 in.
Description
Extent - 13 leaves, 10 lines in a page, about 30 letters in a line. Country paper. Devanagari characters, bold and legible writing, though very careless. Fairly correct. Seems to be complete, with 4 leaves missing. Old appearance,
Bālabodha 513 1886-92

Page #304

G.
Minor Grammars
294
Author - Narahari.
Subject - An elementary treatise giving the nouns, terminations of
the feminine, indeclinables, Samasas, Krdantas, Tadddhitas and Dhātus of use in reading the Pasca Kāvyas in the order of Raghu, Kumāra, Kirāta, Māgha and Naisadha.
Begins - श्रीनारायणतीर्थेभ्यो विदित्वा पाणिनेर्मत।
सद्योविभक्तिज्ञानाय कश्चिन्मार्गः प्रदर्शितः॥१॥ व्याख्याने पंचकाव्यानां नेह व्याकरणांतरं ।। अपेक्षितमतो हेतोः शास्त्रमेतत्सुखावहं ॥२॥ नरहरिविहितं बालबोधं कृ(त?) संकेतं पठति नरो यः। दशभिर्दिवसैवैयाकरणो भवति न कार्यः संशयलेशः ॥३॥ पंचकान्यक्रमेणोक्ताः शब्दस्त्रीप्रत्ययाव्ययाः । समासकारककृतस्तद्धिता धातवस्तथा ॥४॥ संक्षिप्तं सुगमार्थं च सः(?) प्रत्ययकारक।
बालबोधसमं शास्त्रं न भूतं न भविष्यति ॥५॥ Ends – बालबोधः संक्षिप्तः सुगमार्थः ॥ इति सर्वथा नोपेक्षणीयस्तादृशोप्यसौ भूय.
.. सीनां विविधानां पदव्युत्पत्तीनां करणमिति धातुरूपाण्यपि लिखित्वा
Reference -Aufrecht mentions (Catalogus Catalogorum II, p. 843;
III, p. 79) only this and the following manuscript of this
work.
बालबोधव्याकरणम्
Bālabodha-Vyākaranam
' 244 No.254
1895-98 Size --- 8t in. by 4 in.. . Extent -(23-1 -) 22 leaves, 12 lines to a page, about 30 letters
to a line.

Page #305

292
Description
Foreign paper. Devanagari characters. A careless and indifferent hand - not correct always. Seems to be written by many hands. Fol. 20 missing. Fol. 17 written on one side only. Complete.
Begins
1
Age
Author - Narahari.
Seems to be quite modern.
-
Grammar
Subject -An elementary treatise meant for the use of students studying the Pañca Mahākāvyas for the first time.
श्रीनारायणतीर्थेभ्यो विदित्वा पाणिनेर्मतम् ।
सद्यो विभक्तिज्ञानाय कश्चिन्मार्गः प्रदर्शितः ॥ १ ॥ व्याख्याने पंचकाव्यानां नेह व्याकरणांतरम् । अपेक्षितमतो हैतोः शास्त्रमेतत्सुखावहम् ॥ २ ॥ नरहरिविहितं बालप्रबोधं कृतसंकेतं पठति नरो यः दशमिर्दिवसैवैय्याकरणो भवति न कार्यः संशयलेशः ॥ ३ ॥
पंचकाम्यक्रमेणोक्ताः शब्दस्त्रीप्रत्ययाव्ययाः ।
समासकारककृतस्तद्धित्ता धातवस्तथा ॥ ४ ॥ etc.
Ends - द स्यादिः । धं तनादिः । इति बालबोधः समाप्तः ।
I
Then follow some stray notes as to how the various cases might be rendered in Marathi.
भोजव्याकरण
No. 255
Size - 1.1 in by 54 in.
Extent - ( 52 + 16
Bhojavyākaraṇa
82
1871-72
) 68 leaves, 10 lines in a page, about 32 letters in a line. The two vṛtti-s are numbered separately (52 + 16).
Description - Country paper. Devanagari characters, bold and legible writing; fairly correct. Complete as far as it goes A new copy.

Page #306

G. Minor Grammars
Ange-Sanivat 1928.
Author - Vinayasāgara, son of Bhima, and pupil of Kalyāna
sāgara, wrote the Bhojavyākaraņa for Bhojadeva, King of Kachehha.
Subject - An elementary treatise on grammar, metrical in form.
The arrangement of subjects is quite similar to that followed in the Siddhānta-Kaumudi. The work seems to consist of three books or vrtti-s, of which thuis M$. contains only the first and the third. The first book ends with the Taddhita-prakarana; while the third deals with the Krt suffixes.
Begins - श्रीविघ्नहर्त्रे नमः ॥
प्रणम्य लोकेशमनंतशक्ति श्रीसारदाया वचनप्रसादात् ॥ श्रीभारमल्लात्मजभोजतुष्टयै विरच्यते व्याकरणं नवीनं ॥१॥
Ends - रकारादीनि नामानि श्रृण्वंतो मम पार्वती।
मनः प्रसन्नतामेति रामनामानिशंकया ॥२७॥ अंतर्भूतानि सूत्राणि राजते पद्यरादिषु ॥ अत्र द्विरेफमालासु पद्मानीव सरोवरे ॥२८॥ लोकाछेषस्य सिद्धिः स्यान् मातरादेः सविस्तरं । शब्दस्य ग्रंथभूयस्त्वभयानाल्लेखि भाषया ॥२९॥ सकलसमीहित(क? )रणं हरणं दुःखस्य कोविदाभरणं । श्रीभोजव्याकरणं पठन्तु तस्मात्प्रयत्नेन ॥ ३०॥ श्रीधर्ममूर्तिपदमामसराजहंसः
कल्याणसागरगुर्जयताद्वरायां ॥ शिष्यः समग्रजनचित्तविनोदकारी
___यस्यास्ति सद्विनयसागरनामधेयः ॥३१॥ श्रीभारमल्लतनयो भुवि भोजराजो
- राज्यं प्रशास्ति रिपुवर्जितमिंद्रवद्यः । तस्याज्ञया विनयसागरपाठकेन
सत्यप्रबंधरचिता सुतृतीयवृत्तिः ॥३९॥ Colophon - इति श्रीविनयसागरोपाध्यायविरचिते श्रीभोजव्याकरणे तृतीयवृत्तिः
समाम ॥३॥ संवत् १९२८......

Page #307

294
Grammar
Reference -See p. 268 of the Catalogue of SK. Mss. of the'.
..... Bikaner Liberary, by R. Mitra.
वाक्यविस्तर
Vākyavistara
489 No. 256
1884-87 Size - 10 in. by 4g in. Extent - 34 leaves, 16 lines to a page, about 48 letters to a line. Description-Country paper. Devanagari characters with पृष्ठमात्राs,
Blank square spaces in the centre, bold and legible writing. Correct generally and complete. First and last
leaves much damaged. Age -Is much old in appearance. Author - Ramapandita. Subject - An elementary treatise on grammar, with notes in
Gujarāthi. Begins -ॐ नमः॥
प्रणम्य भारतीदेवीं गणनाथं तथैव च । नियोगिप्रतिबोधाय सुखसंक्षेपतोधुना ॥१॥ . उक्तीयकमहं वक्ष्ये सारमुधृत्य सूत्रतः। . अल्पायासं बहुफलं शिष्यानंदप्रदं शुभं ॥२॥ संविस्तरं व्याकरणं स दभ्य(?) मपि क्षणात् । विस्मृतिं याति लोकानां नैव लोके कदाचन ॥३॥ निद्रव्यो वा सद्रव्यो वा जडो वा प्रज्ञयान्वितः ।
षण्मासमम शिष्यस्तु सिद्धः सारस्वतो भवेत् ॥४॥ चतुकमाहिस्यादिक विभक्तिकती etc....."किसइ भर्थि कुण कारक । जु
करइ सुकर्ता etc. Ends - इति चारुदिगणं विचार्य मात्मनेपदं बोद्धव्यम् ॥ कौशिकान्वयसंभूतो सर्वदेवात्मजो भवि।
..., रामाख्यया प्रसिद्धो हि नागरो विप्रसेवकः ॥ १॥

Page #308

G. Minor Grammars
295 जडानां सुखबोधार्थ कृतवान् वाक्यविस्तरं । । हास्यपूर्वं हि धीराणां ग्राह्यश्चेदोषवर्जितः ॥ २ ॥ देवगुरो[रधीयाना दुस्तरं शब्दसागरं । दिव्यवर्षसहस्रांते नापुः पारमकोविदाः ॥३॥ ये धीरा दोषनिर्मुक्ता बुद्धिर्येषां हि लक्षणे। इदं प्रसिद्ध संप्राप्य प्रयांति परमां गतिं ॥४॥ लक्षणक्षणसंयुक्तमाम्ना( ? )वेश यो द्विजः। स्वर्गलोकमनुप्राप्य स्तूयते विबुधैर्धवम् ॥ ५॥ .. .. .. शिरोहीनो यथा देही वेदा व्याकरणाहते। नाभाति लोके श्लाघ्योपि यस्माद्व्याकरणानमः(?)॥६॥ ग्रंथान् व्याख्यानकामानां विप्राणां वाक्यवेदिनां।
शर्ववर्मकृतं शास्त्रं यो वेद न स मुह्यति ॥७॥ इति श्रीनगरमहास्थानवास्तव्यनागरज्ञातीयकौशिकान्वयव्याससर्वदेवसुतपंडितरामविरचितं शब्दकारकसमासतद्धितक्रियाकृत्प्रयोगाणां लौकिकभाषया विहितं वाक्यविस्तरं समाप्तमिति भद्रं भूयात् ॥
The Section called to consits of various words topically arranged : e.g. अन्नप्रभेदाः, वृक्षप्रभेदाः, पशुसंज्ञाः, वसभेदाः, भायुधभेदाः etc. The author in places quotes from भारवि, नैषध, हलायुध,
विश्वप्रकाश and many others. Reference - This is the only Ms. of Vākyavistara mentioned by
-Aufrecht (Catalogus Catalogorum II, p. 132).
विदग्धबोध
Vidagdhabodha
647 No. 257
1891-95 Size - 94 in. by 44 in. Extont - 17 leaves, 8 lines to a page, about 32 letters to a line. Description -Country paper. Devanagari characters, bold and
legible writing, often incorrect. Complete,

Page #309

Grammar
Age - The Ms. gives the date Samvat 1556, but it does not appear
so old.
Author - Miśra or Srimiśrabhüpati. Aufrecht gives the name as
Rāmacandra Miśra (Catalogus Catalogorum, III, p. 121). Subject - This work consists of 155 verses descriptive of the
amours of Krşña and Rādbā and meant to illastrate the
use of the कारकड. Begins - श्री गणेशाय नमः
अथावधेहि कंजाक्षि संसिद्ध शब्दसाधने । विभक्त्यर्था विभाव्यते पदार्थप्रतिपत्तये । मामार्थमाने प्रथमा विभक्तिः संबोधनेपींदुसमानधक्ने । तब्रह्म कृष्णः स च राधिका सा एकस्तथा द्वौ बहवस्त्रयश्च ॥२॥ हे चंद्रमः कुरु करैर्मम देहदाहं हे पंचसायक मधूसू( वधूषु?) विधत्त माधि । हे कोकिला(6) कलरवैः कुरुतात्र वाधां राधा प्र(गृ)हं श्रयति किं हरिमंतरेण || ३॥ वाधां विधेहि मलयानिल चंद्रकामा
गृहीतमाशु मम जीवितमंत्रभुंगाः। कर्णज्वरं सृजत रे न समाश्रयिष्ये
गेहं पु(न)विरहिता मधुसूदनेन ॥ ४॥ कृत्यादितद्धितरुक्के समासाभिहिते तथा ।
राधया बीक्षितः कृष्णो गोपीभिरवलोक्यते ॥५॥etc. Ends - अन्यत्रापि
चर्मणि द्विपिनं हंति दंतयोहंति कुंजरः।
केशेषु चमरी हंति सीम्नि पुष्कलको हतः ॥ द्वितीयामृते हेतुशब्दप्रयोगे भवेयुश्च सर्वा[:] शुभे सर्वनाम्नः ।
को हेतु(6) सखि नागतो मधुरिपुः केनाप्यसौ हेतुना रुष्टस्तुष्यति हेतवे सखि पुनः कस्मै च हेतोः कुतः । (५३ ?) आनीये सखि केलिकुंजमधुना तत्कस्य हेतोः प्रियः संकेतेपि विलंवि(ब)ते तव धृतिहे( है )तुष्वये( ने )का मे श्रीकृष्णचंद्रजगति(ती) पतिकल्पितार्थे
श्रीमिश्रभूपतिवचो रचनाप्रपंचे।

Page #310

G. Minor Grammars
297
कांते विभक्त्यभिमतार्थविधानयुजि
षटकारकाण्यभिहितानि विदग्धवोधे ॥५५॥ इति श्रीविदग्धवोध(6) संपूर्ण लिखितमललिताप्रसादस्य भरथपुरमध्ये
स्वपठनार्थ परोपकारार्थ ॥ संवत् १५/५६ श्रीकृष्णस्वामीसहाय-। Reference — Govt. Orient Mss. Lib. Catalogue. Vol. III. No. 1510.
व्याकरणग्रंथ
Vyākaranagrantha (Some work on grammar)
651 No. 258
1891-95 Size - 14 in. by 5t in. Extent-53 leaves, 8-10 lines to a page, about 40 letters to a line. Description - Country paper. Devanagari characters, bold and
legible hand. The last 32 leaves seem to be written by a
different scribe. Fairly accurate. Complete. Age - Samvat 1923. Author -Some king of the Bhoja family. Subject -- An elementary work on grammar modelled on the Pāņi
niya system the topics being arranged according to the Kaumudi. Most of the technical terminology of the school is however avoided, as the work was meant for beginners. It consists of verses followed by a detailed
Com. on them. Begins - श्रीवरदमूर्तिर्जयति।
यविर्गुणं निरवशेषगुणाधिवासं
सीताद्वितीयमपि पंच( १ यच्च )सदाद्वितीयम् । अव्यक्तमद्भुततर्नु प्रवदंति संतो
राम परांसुलभवोधपदं तमीडे ॥१॥ . 38 [Des. Cab. Vol. II, Ph. II]

Page #311

Grammar
अइउऋल च एऐओ च औ चेति वर्णाः
स्वरपदकथिताः स्युः शंभुढक्कासमुत्थाः । ध्वननकरणयोगादज्ञसंतापनाद्वा
शुचिशुचय इतोन्ये हासयंतो हसाः स्युः ॥१॥ प्रथमपादे चकारत्रयं पादपूरणार्थ । तृतीयपादेन स्व शब्दोपतापनयोरिति धातुपाठानुसारिणी व्युप्तत्तिर्दर्शिता । इतराभ्यः स्वरेभ्यो परे वर्णा हससंज्ञाः स्युः। तत्र संभवंती हसेर्हसन इति धातुमंतर्भावितण्यन्तामनुरुध्य व्युत्पत्तिमाह हासयन्त इति स्वज्ञातृनिति शेषः ॥ तत्र स्वरसंधिमाहाद्य इति ।
आद्यः स्कंदतनुद्देशोन्वयवशादग्नेरहिः स्वात्मको । वह्निः क्षमाजुषितः पयोधिशरयोः षष्ठे कुमारो गिरिः । सर्प सर्पति वाङ्कतां स नवमे दीर्धीभवेत्स्वात्मनि ।
नेत्रं प्रांशु निजे भवेदितरके यत्वं समालम्बते ॥२॥ नवानां मध्ये प्रथमः अकारः परतस्थितायाः दृशः द्वितीयस्येकारस्य योगात्
स्कंदः षष्ठ एकारस्तद्रूपो भवति । etc.. Ends - वर्णनिर्देशे कारः ककारः वकारः ॥ इति कृदंतमक्रिया ॥
श्रीभोजराजान्वयभूषणस्य गोपालपादं शरणं गतस्य।
राज्ञः कृतिर्मोदकृते प्रभोः स्यात् पाणिन्युपज्ञस्य प्रदर्शनार्था॥१॥ प्रथम ज्येष्ठ शुक्ला २ सौम्यवारे संवत् १९२३ का ॥ [The title of the text is nowhere mentioned.]
व्याकरणग्रंथ
Vyākaranagrantha (Some treatise on Grammar)
492 No.259
1884-87 Size - 104 in. by 48 in. Extent - (10, 12-162= ) 152 leaves, 10 lines to a page, about 37
___ letters to a line. Description - Old country paper. Edges and corners extremeiy
damaged and worm-eaten. Devanagari characters with पृष्ठमात्राs, written in a clear and sufficiently legible hand,

Page #312

G.
Minor Grammars
Generally correct, wanting the first 9 leaves and the 11th, and the last portion. The leaves are continuous.
Age - Seems to be very old. Author - Could not be ascertained. On fol. 101 we find the follow
ing verse :-ॐ नमः श्रीसिद्भिनाथाय । प्रणम्य शिरसा देवी बालानां हितकारिणीं । यथावत्संप्रवक्ष्यामि धातुप्रत्ययपंचिकाम् ॥ Aufrecht mentions a धातुप्रत्ययपंचिका as a grammar from the शाब्दिकाभरण by धर्मकीर्ति. The Ms. before us howevar treats of many subjects in
addition to " Vebal forms". Subject — The topics discussed follow the same order generally as
that of the Siddhāntakaumudi. The Ms. begins with a part of the व्यंजनसंधिs and ends in the middle of the आख्यात section.
शब्दभूषण
Sabdabhūşaņa
457
No. 260
1882-83
Size - 101 in. by 4, in. Extent - 12 leaves, 13 lines to a page, 32 letters to a line. Description - Country paper. Devanāgarl characters, bold, legible
and not very inaccurate writing. Complete as far as
it goes. Age - Not very old in appearance. Author-Danavijaya, pupil of Vijayarajasuri. Subject - A manual of grammar thrown in a metrical form and
intended for the use of young learners. Contains the following topics : संज्ञा, संधिपंचक, विभक्ति, अव्यय, स्त्रीप्रत्यय, विभक्त्यथै,
समास and तद्धित. Begins -ॐ॥ श्रीगोडीपार्श्वनाथाय नमः ॥ ॐ नमः ।।
ॐ रूपाय चिदानंदस्वरूपाय महात्मने । नमो भगवते नित्यं परमज्योतिषेईते ॥१॥

Page #313

300
Grammar
पal.
भइउऋल एते समानाः पंच कीर्तिताः।
तेषां मिथो हस्वदीर्घप्लुतभेदाः सवर्णकाः ॥ २॥ etc. Ends - शेषाः कत्यादयः शब्दाः निपात्याश्च यथागमं ॥
तद्धितप्रत्ययानां च दिगमात्रमिति दर्शितं ॥४३॥
इति तद्धिताधिकारः संपूर्णः इति श्रीविजयराजसूरिशिष्योपाध्यायश्रीदान.. विजयविरचिते शब्दभूषणे स्यातायंताधिकारः(?) प्रथमः ॥ श्लोक ३०८ ॥ - सकलपंडितशिरोमणिपंडितश्रीज्ञानविजयतशिष्यमुनिचतुरविजयेन लिपि
कृतं ॥ शुभं भवतु ॥ Reference - A ms. of this work is mentioned in the Bhau . Daji
Literary Remains, p. 70. For other Mss. see Jinaratnakosa, Vol. 1, Part J, p. 273.
248
शब्दलक्षणव्याकरणम्
Śabdalakṣaṇa-vyākaraṇam No. 261
1895-98 Size — 74 in. by 4 in. Extent -(49+1=) 50 leaves, 7 lines to a page, about 24 letters
to a line. Description - Foreign paper. Devanāgari characters, beautiful and
legible writing. Fol. 33 numbered twice. Not very correct.
Complete. Age-Saka 1732. Author - Vararuci. Aufrecht notes of this ancient writer that a
number of most modern and contemptible pieces (in
cluding the present work) are attributed to him. Subject - A beginners' book as to the declension of nouns, for
__mation of compounds, conjugation of verbs etc.' Begins - पदस्य प्रत्यभिज्ञानं बालानां येव(न?) जायते ।
संस्कृते हि तदर्थाय कुर्वेह शब्दलक्षणम् ॥१॥

Page #314

G. Minor Grammars
301 Ends - मृद्वी । मृदुः ॥ इत्यादि ॥ इति वररुचिनिर्मिते शब्दलक्षणे सोप्रत्ययप्रक्रिया : समाप्ता ॥ शके १७३२ प्रमोदनामाब्दे मधुशुक्लसप्तम्यां समाप्तिमगमत् ।
प्रथमांत यदा कर्ता द्वितीयं कर्म उच्यते ।
तृतीयांत यदा कतो प्रथम कम उच्यते ॥ The additional leaf (49a) contains (partly in Marathi) some information on identical forms of different cases.
शब्दलक्षणव्याकरणम् No. 262
Śabdalakṣaṇa-vyākaraṇam
249
1895-98
Size -81 in. by 4 in. Extent - (31 - 1= ) 30 leaves, 9 lines to a page, about 24 letters
to a line. Description - Foreign paper, partly white and partly bluish. Deva
nāgari characters, bold and legible writing. Generally ... Correct. Fol. 6 missing, otherwise complete. Age - Seems to be modern.
__For all other particulars see 248 of 1895-98 [ = Serial . No. 261 above].
शष्दशोभा
..............
Sabdaśobha
4943
No. 263
1884-87 Size - 11 in. by 5 in. Extent – 10 leaves, 16 lines to a page, about 50 letters to lino. Description - Country paper. Devanāgari characters, bold and
legible writing. Generally correct, occasional marginal
notes. Complete. Age - Does not seem to be very old.

Page #315

192
Grammar
Author - Sri Nilakantha Sukla. Subject - An elementary treatise on grammar. Based on the works
of Battoji Diksita. Begins -- श्रीसरस्वत्यै नमः ।।
___ सानंदं शतशो नत्वा शिवयोश्चरणद्वयम् ।
शब्दशोभा वयं कुर्मः शिशुव्युत्पत्तिसंपदे ॥१॥
भइउऋल । एऐओऔ । इयवरल etc. Ends - एककर्तृके धातौ पूर्वकाले णम् । णमंत चद्विः । स्मारंमार हरं रम्ये । लोका.
च्छेषस्य सिद्धिः यद्यपि । इति श्रीकृत्प्रक्रियाः। शुक्लश्रीनीलविपिता
शब्दशोभा समाप्ता ॥ Reference - Calcutta Sanskrit College, Catalogue No. 20, p. 62.
Catalogus Catalogorum, Part I, p. 634; Part II, p. 150; Part III, p. 132.
शब्दशोमा
Śabdasobhā
183 No. 264
A1882-83 -Size -91 in. by 4, in. Extent — 30 leaves, 10 lines to a page, 28 letters to a line. Description -Country paper. Devanagari characters, clear, legible
and fairly accurate writing. Fol. 6 twice numbered.
Margins ruled in red and red chalk used. Complete. Age - Samvat 1736. Author-Nilakantha Sukla, pupil of Bhattoji Diksita. Wrote in
Samvat 1693. Ends - इति कृत्प्रक्रिया ॥
शुक्लजनार्दनपुत्रो वछाचार्यस्य दौहित्रः । अभ्यस्तशब्दशास्त्रो भट्टोजीदीक्षितछात्रः ॥१॥ हीराभिधानपतिव्रत(?) महसि प्रासनिजजन्मा । कविनीलशर्मानिर्मितमेनां विनिर्ममे शैवः ॥२॥

Page #316

G. Minor Grammars
303 यद्यपि खलबहुलोवी न वृथा क्लेशस्तदप्येषः । तुष्यतु तदेव तेजो विलसति यस्य प्रसादोयम् ॥३॥ त्रिनवषडेक(१६९३)मब्देतिक्रांते विक्रमादित्यात् ।
शिवरात्रौ शिवपदयोर्निजकृतिराधायि नीलकंठेन ॥४॥ इति श्रीनीलकंठकविकल्पिता शब्दशोभा समाप्तिमगमत् । श्रीः। संवत् १७३६ वर्षे भाद्रपदवदि ८ इंदुवारे लिखितं कृष्णदासेन। गुर्जरगौडवाघ. लीडीशासने जोसी श्रीसुंदर तस्यात्मजेन महाराण श्रोजयसिंहराज्ये घमाणामध्ये ॥ शुभमस्तु ॥ In the upper margin of the last leaf we find also this entry which probably refers to the Ms. from which our present Ms. was copied -
जलधियुगेंदुगगनमिते (०१२७ १ १७२०) वर्षे हर्षेण कपीशनद्रेगे(?)। शब्दशोभाकृतसुशोभा लिखितासितमधुनवम्यामिति ॥ १॥ कविकनकविमलेन मुदा लक्ष्मीदासशर्मणो वाचनकृते ।
प्रसरंतु जलधिसुजलमिव कविवदनचंदिरोदयलोकात् ॥२॥ श्रीः ॥
Sabdasāra with Commentary
Vyutpatticintāmaņi
शब्दसार व्युत्पत्तिचिन्तामणिसहित No. 265
... 106.
1883-84
Size - 13 in. by 41 in. Extent -(16+6+12 = ) 34 leaves, 10-15 lines to a page, about
50 letters to a line. Description-Country paper. Devanagari characters, bold and
sufficiently accurate writing. Separate pagination for the various sections, viz. - Foll. 1-16 bring the text from the beginning to the end of the अव्ययार्थs. Foll. 1-3-of the next section treat of कारकड. Foll. 6-8 deal with स्त्रीप्रत्ययs; foll. 4-5 are missing. Foll. i-12 of the concluding section treat of fareas.

Page #317

304
Grammar
The text is written in the centre and the commentary on both sides of it as usual. Practically complete except
for the 2 missing leaves. Age - Samvat 1892. Author -The text by Yatisa and the commentary called व्युत्पत्ति
fara for by a pupil of the author.
Subject - The work is intended to convey to young learners in a
succinct and metrical form the salient teachings of
grammar. Begins - Text - ॐ तत्सत् ॥
तां भवानीं भवानीतक्लेशनाशविशारदाम् ॥ शारदां शारदाभोजसितसिंहासनां नुमः ॥१॥ प्रत्याहारोत्राद्यन्ताभ्याम् हस्वादिरेकमात्रादिः ।
तुल्यास्यादि सवर्ण अण्उदित्सवर्णसंज्ञा स्यात् ॥२॥ Commentary - ॐ तत्सत् ॥
जयंति त्रिजगच्छ्रीमद्यतीशपदरेणवः ॥
सत्वोत्क(कनिष्कर्षवर्षिण्यः कामधेनवः ॥१॥ इह सकललोकानुग्रहविग्रहोस्मद्गुरुः श्रीमद्यतीशाभिधानः सर्वशास्त्रविषयझटितिव्युत्पत्तिहेतवे तत्सारमुद्दिधीर्षुरादौ व्याकरणसारमुद्धरन्मंगलमाचरति॥
तामिति ॥ Ends - स्त्रीप्रत्यय, fol. 89, Commentary - इति स्त्रीप्रत्ययव्याख्या ।।
इत्यन्वर्थाऽत्यर्थश्रीमद्धीमद्यतीशगुरुमूर्तेः ॥ गुरुकरुणाविर्भावो व्याकरणे() शब्दसाराख्यः ॥१॥ अव्युत्पन्नव्युत्पत्यर्थः शाब्दः सारोद्धारोऽन्वर्थः ॥
यस्यैकान्ताऽत्यन्ताऽभ्यासाद्राक् पांडित्यप्रागल्भ्यम् ॥२॥ . संवत् १८९२ ज्येष्ट शुति ३ ॥ "Ends - Text -
___ वर्तमानस्य सामीप्ये भूते वापि भविष्यति ॥
इति लकारार्थप्रक्रिया ॥ तत्सत् ॥ Ends-Com. -इति विद्वच्छिरोमणिश्रीमदन्वर्थयतीशाभिधानविनिर्मितशब्दसार
टीकायां व्युत्पत्तिचिन्तामणावाख्यातवृत्तिः ॥ ज्येष्ठ शुक्ल ३ शनौ संवत् १८९२ तत्सत् ॥

Page #318

905
Reference For another Ms., see Dr. Peterson's Ulwar Catalogue, No. 1187, Extract 270. The name of the pupil does not occur in the Ms.
Begins
शब्दहृदय
No. 266
Size 84 in. by 5 in.
Extent16 leaves, 8 lines in a page, about 16 letters in a line. Country paper. Devanagari characters. Very careless though legible writing. Fairly correct, complete. A new copy.
Description
Age Samvat 1921.
Subject A very short and elementary treatise on grammar, for
little children.
Ends
1
G. Minor Grammars
-
Śabdahṛdaya
535
1886-92
-
• अइउऋल एते हस्वा एकमात्रा लघवः आईऊऋएऐ ओ औ एते दीर्घा द्विमात्री गुरवः ।
शिशुबोध (उक्तियुक्तिनिरूपणम्)
No. 267
- इति शब्दहृदयं संपूर्णम् ॥ संवत् १९२१ सावनसुदी ७ मंदवार नलीषी मनुवाव (?) ॥
Śiśubodha
(Uktiyuktinirupaṇa)
250
1895-98
Size 94 in. by 4 in.
Extent Description Thick country paper. Devanagari characters. Margins carefully ruled in red. Red chalk much used. Bold and legible writing. Correct and Complete.
39 [Des. Cat. Vol. II, Pt. II]
5 leaves, 12 lines to a page, about 40 letters to a line.

Page #319

306
Age
Author - Unknown.
Subject - An elementary treatise on the modal and conjugational irregularities of verbs.
1
• Samvat 1911, written at हमीरपूर.
Begins
Ends
Grammar
—
प्रणम्य शिरसा पूर्व लक्ष्मीनाथं सुरार्चितम् शिशुबोधाय कुर्वे मुक्ति युक्तिनिरूपणम् ॥ उक्तयस्त्रिधा ॥ कर्तुति१ कर्मोक्ति२ भावोक्तिश्च ॥
-
- यथा प्रत्ययं यथानुबंधकार्यं । यथा मित्यर्थः । तुम् तदर्थायां । इति तच्छब्देन ॥ इति शिशुबोधः । संवत् १९११ शाके १७७६ प्रवर्तमाने चैत्रकृष्णैकादश्यां ११ लिपीकृतं पुरोहित इंद्रभानुना । श्रीमद्धमीरपुरे । लुकागछे ऋषिश्रीनवलचंदजीहेतवे । शुभं भूयाद्दिने २ । श्रीरस्तु दिने दिने ॥
Begins
सुंदरप्रकाश
No. 268
Size - 104 in by 42 in.
Extent - 6 leaves, 20 lines to a page, about 48 letters to a line. Description - Country paper. Devanagari characters with partial पृष्ठमात्राs. Careless but generally legible writing, margins ruled in red, blank spaces in the centre. The verses are numbered in red ink. Generally accurate with occasional notes and emendations. Contains complete only the 4th at of a larger work on grammar. The pages contain the original numbering also from 33 to 38.
Sundaraprakāśa
Age - Samvat 1619.
Author – Padmasundara.
Subject Formation of certain verbal and other derivatives in
metres.
The 4th तरंग contains 321 verses.
1422
1887-91
अथ केचित्कृतास्तु कथ्यते शब्दसिद्धये । कृत्प्रत्ययः कर्तरि स्याद्बहुलं च उणादयः ॥ १ ॥

Page #320

307
G. Minor Grammars कर्ताहर्त्तत्यादयोन्ये तव्यानीयौ च धातुतः ।
कर्तव्यं करणीयं च स्वरांताद्यः परो भवेत् ॥ २॥ etc. Ends - यल्लक्षणन् नात्रोक्तं तच्च सिद्धं निपातनात् ।
शब्दसिद्धिविधिः शेषो ज्ञेयो लोकानुसारतः ॥ १९ ॥ सिद्धाः केचन लोकरूढिवशतः शिष्टैः प्रयुक्ताः परे केचिद्वाहुलकादनादिनिधनाः शब्दा निपातादपि । शब्दब्रह्म किमुत्तरंगजलधि स्याद्वादमुदा(? द्रा)मयं विश्रांतं ननु पद्मसुंदर चिदानंदे परे ब्रह्मणि ॥ २० ॥ पदार्थचिंतामणिचारुसुंदरप्रकाशशब्दार्णवनामभिस्त्वयं ।
जगज्जिगीषुर्जयताच्छतां मुखे तरंगरंगो निरगात्तुरीयकः ॥ २१॥ इति पंडित्तोत्तमश्रीपद्ममेरुगुरुशिष्यपंडितश्रीपद्मसुंदरविरचिते सुंदरप्रकाशे तुरीयस्तरंगः॥ श्रीमत्तपोगणे || गणिरूपर्षिणालेखि भद्रं श्रीः ॥ after which follow 309th and 310th verses omitted in the text through a mistake of the scribe. - कल्याणं भूयादाचंद्राकं श्रीसंघाय ॥ श्रीः ॥ संवत् १६१९ वर्षे कार्तिका
सित ८ दिने मंगलवार ॥ श्रीः॥ Reference - For an account of the author and his other works see
A fourth report of operations in search of Sanskrit Mss. in the Bombay Circle, April 1886, March 1892 by Prof. Peter Peterson. Index of authors, p. LXXV, from which it will appear that Sam. 1619 is also the date of the composition of the work before us. Also see Jinaratnakosa, Vol. I, Pt. I, p. 445.
हरिनामामृत
Harināmāmộta
561 No. 269
1887-91 Size - 13 in, by 44 in. Extent - The Ms. is divided into 7(?) sections each with its own
paging.
Sect. I first leaf only Sect. V -- 26 pp. Sect. II last 16 leaves only Sect. VI -- 20 pp. Sect. III --47 pp. Sect. VII -- 37 pp.. Sect. IV — 30 pp.

Page #321

308
Grammar
In all 177 leaves, 10 lines to a page, about 44 letters to a
line. Description - Country paper. Devenāgarl characters. Writing bold
and genearally legible, though careless. Correct in the main. A few leaves slightly damaged. Use of red chalk.
Wanting leaves 2-16 of section I, otherwise complete. Age - Is considerably old in appearance. Author - Jivagosvāmin. Subject - A grammar of the Vaisnavas in which all illustrative
examples are connected with the names of Krşņa, Rādhā etc. The end of the first section and the beginning of the second section are lost.
Section II treats of Subantas Section III ........... Akhyātas Section IV ............ Kārakas Section v ..... Kțdantas Section VI ............ Samasas
Section VII ............ Taddhitas Begins - कृष्ण उपासितुमस्य स्रजमिव नामावलि तनवै।
त्वरितं वितरेदेषा तत्साहिता(?)दि जामोदम् ॥१॥ भाहतजल्पितजटितं(?) दृष्ट्वा शब्दानुशासनस्तोमम् । हरिनामावलिवलितं व्याकरणं वैष्णवार्थमाचिन्मः ॥ २॥ व्याकरणेमरूनीवृत्ति(?) जीवनलुब्धाः सदाघसंविघ्नाः । हरिनामामृतमेतत् पिबंतु शतधावगाहन्ताम् ॥ ३॥ सांकेत्यं पारिहास्यावा स्ताभ(स्तोम) हेलनमेव वा।
वैकुंठनामग्रहणमशेषाघहरं विदुः ॥४॥ नारायणादुद्भूतोयं वर्णक्रमः ।। माइईउऊऋऋललएऐओऔरंभः ॥ कखग
घङ etc. Sect. III begins with this verse :
प्रवर्तते क्रियाः सर्वा यतोर्वाचीनवस्तुषु ।
हरेस्तस्यैव लीलास्ता निरूप्यते यथामति ॥ Sect. IV thus-यः कर्ता कर्म करणं संप्रदानमशेषतः ।
अपादानाधिकरणे तत्संबंधो भवेदिह ॥ Sect. V thus - धातुं सर्वमुपादाय सर्व रूपं करोति. यः ।
कृत् स एवेति विस्मित्य(?) तद्धर्माः कृत् प्रशंस्यते ॥

Page #322

G. Minor Grammars
300
Seet. VI thus - कृष्णस्य विग्रहे भाति समासेनाखिलं पदं ।
इतीव स्मारकं वक्ष्ये समासं पदविग्रहं ॥ Sect: VII thus - अर्द्धचादिप्रयोगाश्च यनिमित्तमिहोदिताः।
इयं मे तद्वितव्याख्या तद्धितत्त्वाय कल्पताम् ॥ Ends - Last fol. 37 पूरितास्तद्धिताः ।
कृष्णना कृतमेतत् तस्माद् विफला न चात्र मात्रापि । अपि तु महाफलयुक्ता तल्लीला काव्यवज्जयति ॥१॥ यदत्र व्यक्तमुक्तं न भ्रांतं वा तदशेषतः।। ज्ञेयं शोध्यं च विज्ञेभ्यो विज्ञशास्त्रावलोकतः ॥२॥ हानीयं पाणिनीयं रसवदवसतकाकलापः कलापः । सारप्रत्यागि सारस्वतमपहतगीर्विस्तरो विस्तरोपि ॥ चांद्र दाखेन सांद्रं सकलमविकलं शास्त्रमन्यन धन्य । गोविंदं विंदमानां भगवति भवतीं वाणि नो चे (?)वाणि ॥३॥ पानीयं पाणिनीयं रसमृदुरसवन्मुत्कलापः कलापः । सारश्रीसाविसारस्र(?)तमधि मधुगीर्विस्तरो विस्तरोपि ॥ चांद्रं सौख्येन स(सा)न्द्रं सकलमविकलं शास्त्रमन्यत्प्रशस्तं । गोविंदं विंदती(?) त्वा यदि भगवति गो,णि वाणि ब्रवाणि ॥४॥ भगवन्नामवलिता भगवद्भक्तितत्परैः । वृंदावनस्थजीवस्य कृतिरेषा तु गृह्यतां ॥५॥ छांदसां प्रचरद्रूपरूढशब्दान् विना मया । अत्रालेखि तदिच्छा चेदभृश्यो( दृश्यो)न्यः शास्त्रसंग्रहः॥६॥ हरिनामामृतसंज्ञां(?) यदर्थमेतत्प्रकाशयामासे ।
उभयत्र च मम मित्रं स भवतु गोपालदास्याख्यः ॥७॥ इति श्रीहरिनामामृताख्ये वैष्णवव्याकरणे तद्धितप्रकरणं सप्तमं समाप्तं । पूर्णमिदं श्रीहरिनामामृताख्यं व्याकरणं ।।
यइच्छं(?) महाशब्दपाथोनिधीनां स्फुरद्रूपकालो न कल्लोलवर्गे। सदानंदमामंदो(?) नलानां विधत्ते नमो जीवगोस्वामिने नित्यमस्तु ॥१॥ हार(?) लीलयाशीलितांतः कृतियः सदा राधया राधयन्मोपमीशं । तयो ममालाभिरेतबधत्तु नमो जीपगोस्वामिने नित्यमस्तु ॥२॥ पुराणेषु वेदेषु निष्णातबुद्धि(:) तदंगेषु तत्त्वार्थवेत्ता विचार्चः । न चान्यः समो यस्य तत्तद्विचारे नमो जीवगोस्वामिने नित्यमस्तु ॥३॥

Page #323

310
Reference — Peterson's Ulwar Catalogue No. 1222, Ex. 278. For another grammar of the same name by रूपगोस्वामिन्, see Raj. Mitra's Cat. of A. S. B., Library, Pt. 1, p. 163.. Published with commentaries Balatoșani and Taddhitoddipani, Caitanya Research Institute, Calcutta. Second ed. 1972. Sasinātha Caturdhurin, Dacca 1947.
हरिनामामृत
No. 270
Size -
12 in. by 41⁄2 in.
Extent – The Ms. is divided into four sections.
Grammar
Harināmāmṛta 562 1887-91
Section I – foll. 29, 53, 114-124, 127 - 154 (fragmentary ) II - foll. 218-221, 228-246 (fragmentory )
III - foll. 1-14 ( complete )
IV – foll. 1-11 (complete )
8-9 lines in a page, about 48 letters in a line.
Ends - Section I
"
Description -Old country paper very much worn out. Bengali
characters.
Author - • Jivagosvamin.
Begins 1 - Section I
अच् अचौ अचः | अज्भगं सस्यशः । अचस्ताच्छत्वे भच्छ । उच्च उचौ
उच्चः etc.
इति श्रीहरिनामामृताख्ये वैष्णवव्याकरणे विष्णुभक्त्यर्थप्रकरणं चतुर्थकारकं समाप्त ॥
अद्यास्माकं सफलमभवज्जन्म नोऽर्थः कृतार्थः सर्वस्तापः सपदि विरतो निर्वृतिं प्राप चेतः । किम्वा ... वहनमपरं पश्य जन्मान्तरं नोवृद्धा वृण्य Ends - Section II -
त् पुनरपि गतो नीलशैलं यतीन्द्रः ॥
इति श्रीहरिनामामृताख्ये वैष्णवव्याकरणे तद्धितप्रकरणं सप्तमं समाप्तं ॥

Page #324

G. Minor Grammars
311
Begins -Section III
श्रीवृन्दावनचन्द्राय नमः ॥
कृष्णस्य विग्रहे भाति समासेनाखिल पर्द।
इतीव स्मारकं वक्ष्ये समासपदविग्रहं॥ -Ends-Section III
इति श्रीहरिनामामृतविस्तारे वैष्णवव्याकरणे संज्ञासंधिप्र करणं प्रथमः॥
श्रीराधाकृष्णशरणं सीतारामदासस्य etc. Begins - Section IV
कृष्णलीलाकथाबीजरूपधातगणो मया ।
संक्षेपादुच्यते तेन कृष्णो मह्यं प्रसीदतु ॥ Ends - Section IV
हरिनामामृतस्यैषा संक्षेपाडातुपद्धतिः । मया कृता प्रयुक्तान्यधातूप्यु(?)क्तत्वा कचित् कचित् ॥ etc.

Page #325

H. PRĀKRTA GRAMMARS प्राकृतचन्द्रिका
Prākrtacandrikā No. 271
1884-86 Size -11t in. by 6 in. Extent — 64 leaves, 10 lines in a page, about 36 letters in a line.
255
Description - Foreign paper. Devanagari characters. Bold, legible
and typically beautiful writing, almost looking like printed letters. Margins marked artistically. Fairly correct. Com
plete. Quite a new copy. Age - Sake 1807. Author - Krsna Pandita or Sesakrsna, son and pupil of Nrsimha,
and the author of Padacandrikā also after which the present work is modelled. May this be the same Krşqa, who is the author of a Commentary on Prakriya-kaumudi ? See No. 31 of 1868-69 [= Serial No. 114 in Des. Cat. Vol. II, Pt. I]. The beginning verse of that Prakriyākaumudirika and the present work, is the same word for word, Aufrecht puts all the three works against one and the
same Krsna. Subject - A work on Prakrit grammar. The tittle of the work as
written on the outside of the first leaf is प्राकृतभाव चंद्रिका. Begins - अलिकुलमंडितगंडं प्रत्यहव्यहतिमिरमातडं ।
सिंदूरारुणझुंडं देवं वेतंडतुंडमवलंबे ॥१॥ कलितकलमपुस्तन्यस्तहस्तानमुद्रा दिशतु लिखनशुद्धिं शारदा शारदा नः । प्रतिवदनसरोज या कवीनां नवीनां वितरति मधुधारां माधुरीणां धुरीणां ॥२॥ श्रीनृसिंहगुरोर्नत्वा पदपङ्कजतल्लजं । विशदार्था शिशुहितां कुर्वे प्राकृतचंद्रिकां ॥३॥ प्रकृतिः संस्कृतं तत्रभवत्वात्प्राकृतं स्मृतं । तद्भवं तत्सम देशीत्येवमेतत्रिधा मतं ॥४॥

Page #326

H. Prakrta Grammars
.
313
Ends - तदिमा पदचंद्रिकानुजाता
प्रणुतां प्राकृतचंद्रिकां विदग्धाः । परिशि(शी?)ल्य चिरादपास्ततापा कविगोष्ठीषु विहारमातनुध्वं ॥ ३०॥ इति कृतिपरितोषप्रार्थनालंपटेन प्रकटितपरभागा शेषकृष्णेन सेयं । रचयतु गुरुतोषं शेषवंशावतंसं
गुरुमिह नरसिंह प्रापिता तत्पदाब्जे ॥३१॥ Colophon - इति श्रीकृष्णपंडितविरचिता प्राकृतचंद्रिका समाप्ता ॥
इदं पुस्तकं मुंबैयाख्यराजधान्यां गोडबोलोपाह्वयगणेशपरशरामेण स्वहस्तेन
लिख्यते ... शकाब्दे १८०७ .... Reference — Important extracts from a Ms. of this work from
Boondi are taken by Dr. Peterson in his third Report (p. 343). See No. 945 of the Catalogue of Sanskrit Mss. in the India Office Library by Prof. Eggeling.
प्राकृतचन्द्रिका
Prākrtacandrikā
243 No. 272
1895-98 Size — 101 in, by 5 in. Extent -- 23 leaves, 20 lines to a page, about 64 letters to a line. Description - Country paper. Devanāgari characters, bold and
legible writing. The text is written in a bold hand together with a commentary written in a smaller hand and many marginal notes all by the same hand. The text and the commentary are not always kept apart. Fairly accu
rate and complete. Age -Samvat 1776. Author -Sesa-Krsna. Apparently (cf. the introductory stanza of
both) the same as Krsna Pandita, the author of Prakriyakaumudivyākhyā No. 240 of 1895-98 [ =Serial No. 109 in
the Des. Cat. in Vol. II, Pt. I]. Aufrecht makes Krsna or 40 [Des. Cat Vol. II, PbII)

Page #327

314
Grammar
Sesakrsna son of Nộsimha or Narasimha, different from Krsna Pandita, son of Narasimha or Sesa Nțsimha and
the author of Prakriyäkaumudi and Präkrtacandrikā. Subject - A grammar of the Prakrit language in verses. Begins - अलिकुलमंडितगंडं प्रत्यूहन्यूहतिमिरमार्तडम् ।
सिंदूरारुणशुंडादंडं तं बक्रतुंडमवलंबे ॥ १॥ श्रीनृसिंहगुरोर्नत्वा पदपंकजतल्लजम् ।
बिशदार्थां शिशुहितां कुर्वे प्राकृतचंद्रिकाम् ॥ ३॥ etc. Ends - तदिमां पदचंद्रिकानुजातां प्रगुणां प्राकृतचंद्रिका विदग्धाः ।
परिशील्य चिरादपास्ततापाः कविगोष्ठीषु विहारमातनुध्वम् ॥१॥ इति कृतिपरितोषप्रार्थनालंपटेन प्रकटितपरभागा शेषकृष्णेन सेयं । रचयतु गुरुतोषं शेषवंशावतंसं
गुरुमिह नरसिंहं प्रापिता तत् पदाब्जे ॥२॥ इत्याख्यातप्रक्रिया ॥ इति श्रीप्राकृतचंद्रिका संपूर्णा ॥ Thus it would be seen that Padacandrikā belongs to the same author and was written before Präkrtacandrikā.
प्राकृतप्रकाश
Prākstaprakāśa वृत्तिसहित
with Vịtti
182 No. 273
1882-83 Size — 10 in. by 44 in. Extent - 21 leaves, 11 lines to a page, 30 letters to a line. Description - Country paper much injured round the corners.
Devanāgari characters. Bold, clear and generally correct writing. Margins ruled, red chalk used to mark out the
original sūtras. Complete in 8 Paricchedas. Age -Not very old in appearance. Author - Text - Vararuci.
Commentary - Bhamaha. Subject - Sūtras on Prakrit grammar followed by a running com
mentary.

Page #328

Begins
-
- गणेशाय नमः ॥
लक्ष्मीनृसिंहं प्रणिपत्य देवं महासटं वारुरुचप्रकाशः । विलिख्यते मौनिकुलावतंस श्रीकृद्दांश्च गुरून्प्रणम्य ॥ १ ॥ 'वररुचिरचितप्राकृतलक्षणसूत्राणि लक्ष्यमार्गेण । बुध्वा चकार वृत्तिं संक्षिप्तां भामहः स्पष्टां ॥ २ ॥ आदेरतः ॥ अधिकारोयम् ॥ यदित ऊर्ध्वमनुक्रमिष्यामः ॥
Published Editions -
H. Prākṛta Grammars
Ends - शेषः संस्कृतात् । उक्तादन्यः शेषः प्रत्ययब हुलसमाससंज्ञाप्रत्याद्दारलिंगनकारादयो बोध्या: ॥ इह ग्रंथगौरवान्नोक्तं ॥ इति श्रीभाम ( ६ ) भट्टकृतायां प्राकृतवृत्तिकायामष्टमपरिच्छेदः ॥ श्री ॥ वारिपुरिवास्तन्यरावलहरिभाइ तस्य आत्मजानंदरामेण लिखितं ॥ श्रीरस्तु ॥
Age
315
1 ) Ed. P. L. Vaidya, Oriental Book Agency, Poona 1931.
2 ) With Vrtti of Rāmapānivāda, ed. C. K. Raja and K. R. Sharma, Adyar Library, Madras 1946.
3 ) Ed. E. B. Cowell, Punthi Pustak, Calcutta 1962.
4 ) Ed. S. R. Banerjee, Sanskrit Pustaka Bhandar, Calcutta 1975.
1 - Seems to be of a recent date.
प्राकृतप्रकाश मनोरमासहित
No. 274
Size - 10 in by 44 in.
Extent - 9 leaves, 17 lines in a page, about 60 letters in a line.
Description 1 - Country paper. Devanagari characters. Bold and legible writing. Fairly correct. Complete.
-
Prākṛtaprakāśa
with Manoramā
256 1884-86
Author – Vararuci, of Prākrtaprakāśa; and Bhāmaha, of Manoramā.
Subject
Prākṛtaprakāśa (all consisting of Sūtras) is the grammar
of the Prakrit and Manorama, a commentary on the Consists of twelve Paricchedas.
same.

Page #329

316
Grammar
Begins - जयति मदमुदितमधुकरमधुररुताकलनकूणितापांगः ।
करविहितगण्डकण्डूविनोदसुखितो गणाधिपति वररुचिरचितप्राकृतलक्षणसूत्राणि लक्ष्यमार्गेण ।
बुद्धा चकार वृत्तिं संक्षिप्तां भामहः स्पष्टां ॥२॥
आदेरतः । अधिकारोयम् । Ends - शेषं महाराष्ट्रीवत् ।
इति वररुचिकृतायां मनोरमायां वृत्तौ(?) सौरसेनीलक्षणं द्वादशः परिच्छेदः
समाप्तः॥ Reference - There is a nice edition of both the grammar and the
commentary, with notes and a translation by E. B. Cowell. (Hertford, Stephen Austin 1854. 2nd issue, London, Tribner and Co., 1868). Ed. Pandit Udaiya Ram Shastree Dabral. Benares, Chowkhamba Sanskrit Series Office, 1920.
प्राकृतप्रकाश
Prākṣtaprakāśa मनोरमासहित
with Manorama
512 No. 275
1886-92 Size - 101 in. by41 in. Extent - 31 leaves, 9 lines in a page, about 38 letters in a line. Description - Country paper. Devanagari characters. Bold and
legible writing. Fairly correct. Complete. See No.256 of 1884-86 [ = Serial No. 274 above].
(प्राकृत-)मनोरमा . (प्राकृतप्रकाश)
(Prakrta-)Manorama (Prakrtaprakasa)
92 1881-82
No.276
Size — 104 in. by 44 in.

Page #330

H. Prakrta Grammars
317
Extent -16 leaves, 15 lines to a page, 40 letters to a line. Description -Country paper. Devanagari characters, clear, but
not very careful, though fairly correct writing. Square blanks in the centre. Some of the pages spoilt by ink. Complete in 10 Paricchedas.
Age - Not very old in appearance. Author - Vararuci. Subject - Aphorisms of Prakrit grammar, followed by a running
commentary. Begins - नमः श्रीविघ्नच्छिदे ॥
जयति मदमुदितमधुकरमधुररुताकलनकूणितापांगः ॥
करविहितगंडकंडूविनोदसुखितो गणाधिपतिः ॥१॥
आदिरतः ॥ अधिकारोयं ॥ यदित ऊर्ध्वमनुक्रमिष्यामः॥ Ends – विशुद्धं प्राकृतं विदुरित्युक्तेः ॥ इति श्रीवररुचिविरचितायां मनोरमावृत्तौ
भाषाविभागो दशमपरिच्छेदः ॥ छ । इति संपूर्णा भवति ।
प्राकृतप्रकाश
Prākstaprakāśa (मनोरमावृत्तिसहित)
(with Manorama-vrtti)
124 No. 277
A1882-83 Size - 11 in. by 51 in. Extent - 19 leaves, 14 lines to a page, 30 letters to a line. Description - Country, tough paper. Devanāgari characters, bold
and often inaccurate writing. Red chalk used. Complete.
Age - Not very old in appearance.
Author-Vararuci.
Subject - Aphorisms of Prakrit grammar followed by a running
commentary.

Page #331

318
Begins श्रीगणेशाय नमः ॥
Ends
-
-
Age
प्राकृतप्रकाशटीका ( मनोरमा )
Grammar
जयति मुदितमधुकरमधुर ... नणिताप्रसंग: ( ? ) ॥ करविहितगंडकंडू विनोदसुखितो गणाधिपतिः ॥ १ ॥ आदेरतः ॥ अधिकारोयं यदित ऊर्ध्वमनुक्रमिष्यामः ॥
-
शेषं महाराष्ट्री च ॥
महाराष्ट्रोद्भवां भाषां विशुद्धं प्राकृतं विदुरित्युक्तेः ॥ इति श्रीवररुचिविरचितायां मनोरमावृत्तौ भाषाविभागो दशमः परिच्छेदः ॥ श्रीशुभं भवतु ॥
No. 278
Size - 44 in by 7 in.
Extent – 35 leaves, 15 lines to a page, 16 letters to a line. Description – Country paper. Slightly worm-eaten in places. Sāradā characters, clear, legible and fairly accurate writing. Complete. The work is placed along with two others. All the 3 written in the same style and procured from Kasmira. The works are -
Number No. 293 of 1875-76 No. 295 of 1875-76 No. 269 of 1875-76
Prākṛtaprakāśatikā (Manoramā )
Begins on
fol. 1a – fol. 35b fol. 36b -
293 1875-76
Ends on
fol. 35a
fol. 36b -
fol. 39b -
extent
fol. 35
fol. 1
fol. 3
Total No. of leaves 39
Rather old in appearance.
For all other particulars see No. 294 of 1875-76 [ = Serial No. 279 below ].

Page #332

H. Prakrta Grammars
519
प्राकृतप्रकाशटीका
Prākrtaprakāsatikā (मनोरमा)
(Manorama)
294 No. 279
1875-76 Size, Description and other particulars same as No. 309 of 1875-76
(described in Vol. II, Part I, pp. 213-214).
Extent - 41 leaves, 15 lines to a page, 12 letters to a line. Author - Vararuci and Bhamaha.
Begins - श्रीपुरुषोत्तमाय नमः॥ श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीगणाधिपतये नमः॥ ॐ
स्वस्ति ॥ श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीलक्ष्म्यै नमः॥ मेधायै नमः ॥धराय नमः ॥ तुष्टथै नमः॥ पुष्टयै नमः॥ प्रभायै नमः॥ मतये नमः ॥ अष्टविधायै सरस्वत्यै नमः॥
जयति मधुमुदितमधुकरमधुररुताकर्णनकूणितापाङ्गः ॥ करविहितगण्डकण्डूविनोदसुखितो गणाधिपतिः॥ वररुचिरचितप्राकृतलक्षणसूत्राणि लक्ष्यमार्गेण ॥
बुद्धा चकार वृत्तिं सङ्क्षिसां भामहः स्पष्टाम् ॥
ॐ भादेरतः ॥ अधिकारोयम् etc. Ends - आश्चर्यस्याञ्चरि# ॥ ष्टीवत् ॥ इति भामह " परिच्छेदः ॥ १२॥ शुभमस्तु
शुभं भवतु ॥ Colophon - इति मनोरमायां वृत्तौ .. .. परिच्छेदः ॥ or इति भामहविरचितायां
प्राकृतप्रकाशवृत्तौ (प्रथमः) परिच्छेदः॥
प्राकृतप्रबोध No. 280
Prākstaprabodha
300 A. 1882-83
Size-101 in. by41 in.
Extent -11 leaves, 25 lines to a page, 88 letters to a line,

Page #333

320
Grammar
Description - Country paper, Devanāgarl characters with partial
पृष्ठमात्राs. Very small, but clear, legible and fairly accurate writing. Margins carefully ruled in red, red chalk used; square spaces left blank in the centre. Complete.
Age-Samvat 1675.
Author - Naracandrasūri, pupil of Maladbāri.
Subject -A com. on the 8th Adhyaya of Hemacandra's Sabdānu
sāsana.
Begins - नमः सरस्वत्यै ॥ ॐ नमः श्रीगणेशाय ॥
प्रणम्य परमं ज्योतिर्योतिताशेषवाङ्मयम् ।
सिद्धहेमाष्टमाध्यायरूपसिद्धिर्विधीयते ॥१॥ इह च यथा संस्कृतलक्षणे धातुप्रत्ययादिसिद्धायां प्रकृतौ प्रकृतौ पश्चाद्विभक्त्यादिविधिस्तथा प्राकृतलक्षणेपि प्रायः प्राकृतलक्षणसिद्धां प्रकृतिमाधाय तदनंतरं विभक्त्यादिप्रक्रिया कर्त्तव्या ॥ नान्यथा । रूपसिद्धिक्रमभंग
प्रसंगात् ।। अथ प्रा० ॥ etc. Ends - इति श्रीमलधारिशिष्यश्रीनरचंद्रसूरिविरचिते प्राकृतप्रबोधे चतुर्थः पादः
समाप्तः ।। शुभं भवतु ॥ कल्याणं च ॥ लेखकवाचकयोः शुभं कल्याण भूयात् ॥ श्री॥
नानाविधैर्विधुरितां विबुधैः स्वबुद्ध्या तां रूपसिद्धिमवलोक्य "..." शिष्यैः । अभ्यर्थितो मुनिरनुज्झितसंप्रदाय
मारभ्य मेनमकरोन्नरचंद्रनामा ॥१॥ एवं ग्रंथाग्रं १५०० ॥छ ।। संवत् १६७५ वर्षे वैशाषवदि १३ शुक्र श्रीवटपमहानगरे लिखापितं ।। श्रीः ॥ श्रीसकलसंघाय ॥ श्रीसर्वज्ञाय नमः ।। Then follows one more line giving particulars about the scribe, which being painted over by yellow pigment,
is quite illegible. Reference – The work is also called Prākstādipikā. See the next
number. See Jinaratnakosa, Vol. I, p. 278.

Page #334

प्राकृतप्रबोध ( प्राकृतदीपिका)
No. 281
Size - 10 in. by 4g in.
Extent – 37 leaves, 20 lines to a page, 55 letters to a line. Description
H. Präkṛta Grammars
Age - Samvat 1673.
321
Country paper. Devanagari characters with occasional; legible and generally correct writing. Margins ruled in black, square blanks in the centre. Red chalk used. Complete.
अभ्यर्थितो मुनिरनुज्झितसंप्रदायमारंभमेतमकरोन्नर चंद्रनामा ॥ १ ॥
Prākṛtaprabodha (Prākrtadipikā)
प्राकृतरहस्य
(षड्भाषावार्त्तिक)
No. 282
8
1877-78
Author – Naracandra.
Subject — Com. on the 8th chapter of Hemacandra's Sabdānūsāsana. Begins -
-Same as above.
Ends
—
- इति श्रीमलधारिशिष्यपंडितनरचंद्र विरचितायां प्राकृतदीपिकायां चतुर्थः पादः संपूर्णः ॥
नानाविधां विछुरितां विबुधैः स्वबुद्ध्या तां रूपसिद्धिमखिलामवलोक्य शिष्यैः ।
संवत् १६७३ वर्षे प्रथमाश्विनमासि द्वितीयपक्षे सप्तम्यां महोपाध्यायश्रीश्रीविमलहर्षगणिशिष्येण विजयहर्षगणिनालेखि स्वपठनार्थं साबलीनगरे श्रीशंखेश्वरपार्श्वनाथप्रसादात् विद्वद्भिर्वाच्यमाना चिरं नंदतात् ॥ शुभं भवतु ॥ श्रीमज्जिनचंद्रशासन भक्तानां ॥ कल्याणमस्तु ॥ श्रीः ॥
Prākṛtarahasya (Sadbhāsāvārttika )
295
1875-76
Size, Description and other particulars same as No. 293 of 1875-76 [ = Serial No. 278 above ].
41 [Des. Cat, Vol. II, Pt. II ]

Page #335

322
Extent - 1 leaf, 15 lines to a page, 16 letters to a line. Begins
प्राकृता ज्ञायते भूतभाषा सा च द्विधा यथा ॥
शुद्धा चैव हि सङ्कीर्णा किञ्चिद्भेदसमन्विता ॥ १ ॥ सुपां तिजां etc.
For all other particulars see No. 296 of 1875-76 [ = Serial No. 283 below ].
-
प्राकृतरहस्य
(षड्भाषावार्त्तिक)
No. 283
Grammar
Begins
Size, Description and other particulars same as No. 309 of 1875-76 ( described in Vol. II, Pt. I, pp. 213-214 ).
Extent - 2 leaves, 15 lines to a page, 12 letters to a line.
Ends -
Prākṛtarahasya ( Sadbhāsāvārttika )
Subject - This is an anonymous, short metrical work treating of the characteristics of the various forms of Prakrit. This version of the text is more imperfect than that given in No. 295 of 1875-76 [ = Serial No. 282 above ].
प्राकृतलक्षण
No. 284
Size -
296
1875-76
प्राकृताज्ज्ञायते भूत .... **** *** *** *** || ....णा किञ्चिद्भेदसमन्विता ॥ १ ॥ सुपां तिजां समासानां तद्धितानां तथैव च समावेशस्तु कर्त्तव्यः प्राकृते यद्वदेव हि ।। २ ।
टठन्यश्यानसन्त्यत्र ङजना न पृथक्वचित् ॥ न शषौ न द्विवचनं चतुर्थी दृश्यते क्वचित् ॥
इति प्राकृतरहस्यम् ॥ समाप्तं चेदं षड्भाषावार्त्तिकमिति शुभमस्तु ॥
Prākṛtalakṣaṇa
257
1884-86
10 in. by 42 in.
Extent – 20 leaves, 7 lines in a page, about 32 letters in a line.

Page #336

H. Prākrta Grammars
323
Description -Country paper. Devanagari characters of an old type,
bold and legible writing. Fairly correct. Complete. Age-Seems to be a new copy. Author -Canda. Subject - A short grammar of Prakrit. Consists of 4 sections,
named, विभक्तिविधान (foll. 1-7), स्वरविधान (foll. 7-13), व्यंजनविधान (foll. 13-20), and भाषांतर्विधान (!) (fol. 20). The sutras belong to Caņda whereas the short gloss on them to another person. Cf. the colophon on p. 265 of Dr.
Peterson's Report for 1884-86. Begins - श्रीसर्वज्ञाय नमः ॥
प्रणम्य शिरसा वीरं स्वल्पैर्व्यापिभिरक्षरैः । लक्षणं प्राकृतं वक्ष्ये किंचिवृद्धमतादहं ॥१॥ क्वचिल्लोपः क्वचित्संधिः क्वचिद्वर्णविपर्ययः ।
भागमोंतादिमध्येषु लक्ष्यः स्यात्सः सुभाषितात् ॥२॥
सिद्धं प्राकृतं ब्रेधा। Ends - संस्कृतं प्राकृतं चैवापभ्रंशोथ पिशाचकी।
मागधी सूरसेनी च षट्भाषाश्च प्रकीर्तिता ॥१॥ Colophon - इति श्रीचण्डकृतप्राकृतलक्षणे भाषांतर्विधानं तुर्यः समाप्ताः । Reference -See p. 265 of Dr. Peterson's Third Report for another
Ms. of the same. The work is printed in the Bibliotheca Indica. Also Dr. Bhandarkar's list of Sanskrit Mss. in the Private Libraries of the Bombay Presidency, Pt. I. p. 58,
प्राकृतलक्षण
Prākṣtalaksana
60
No. 285
1873-74 Size - 10 in. by 4t in. Extent - 6 leaves, 14 lines in a page, about 30 letters in a line. Description - Thin country paper. Devanagari characters with
पृष्ठमात्राs. Bold and legible writing. Fairly correct, seems to to be complete. The scribe's name is Ratnakara.

Page #337

324
Grammar
Author - Candra. Subject - A short treatise on the Prakrit grammar, consists of
three pādas, विभक्तिविधान, स्वरविधान and व्यंजनविधान. Begins - प्रणम्य शिरसा वीरं स्वल्पैापिभिरक्षरैः।।
लक्षणं प्राकृतं वक्ष्ये किंचिद्वृद्धमतादहं ॥१॥ कचिल्लोपः क्वचित्संधिः क्वचिद्वर्णविपर्ययः ।
आगमोंतादिमध्येषु लक्ष्यस्यासत्सुभाषितात् ॥ २ ॥ Ends - इति चंद्रकृते प्राकृतलक्षणे व्यंजनविधान तृतीयं समाप्त ।
प्राकृतलक्षण
Prākṣtalaksana
1224 1891-95 .
No. 286
Size -84 in. by4 in.
Extent - 30 leaves, 5 lines to a page, 29 letters to a line. Description - Country paper. Devanāgari characters, bold and
legible writing, fairly accurate. The sūtras written in red
ink and the commentary in black. Complete. Age - Quite a new copy. Ends - Fol. 29ab reads a colophon :
इति श्रीचंडकृतप्राकृतप्रकाशे व्यंजनविधानंतनीयं समाप्त। ............ Finally, (fol. 30a:)
संस्कृतं प्राकृतं चैवापभ्रंशोऽथ पिशाचिकी।
मागधी शूरसेनी च षट्भाषाश्च प्रकीर्तिताः ॥ इति श्रीकृतप्राकृतलक्षणे भाषांतरविधान त्रुर्य समाप्तं ॥४॥ श्रीभग. For all other particulars see 257 of 1884-86 [= Serial No. 284 above].

Page #338

H. Prākrta Grammars
325
1225
प्राकृतलक्षण
Prākṣtalaksaņa No. 287
1891-95 Size - 104 in. by 47 in. Extent - 15 leaves, 7 lines to a page, 28 letters to a line. Description - Country paper. Devanāgari characters. Bold legible
and correct writing. The Sūtras written in red. Margins also ruled in red. The work is full of numerous marginal
and interlinear notes. Complete. Age - Not very old. Ends — fa quegranaghot Hitafaari at THE 8 11
For all other particulars see 257 of 1884-86 ( = Serial No. 284 above ].
प्राकृतलक्षण
Prākṣtalaksana
1391 No. 288
1887-91 Size - 10 in. by 41 in. Extent - 3 leaves, 16 lines to a page, 60 letters to a line. Description - Country paper. Devanāgari characters, careless and
indifferent hand, often incorrect. Use of red chalk to mark the sūtras, on which the text is apparently a commentary. Incomplete. The Ms. ends with the 3rd of the 4 sections usually contained in this work, but no more of it seems to have ever been written by the scribe as the
age and the name of the scribe appears towards the end. Age — Samvat 1648. Ends - ASACHŪ agafarar pareii &86 andet enregie a fea #para.
4. TATEA farfar of For all other particulars see 257 of 1884-86 [ =Serial No. 284 above ]

Page #339

326
प्राकृतलक्षण
No. 289
Size 10 in. by 4 in.
Extent
Age
Ends -
Is old in appearance.
Description Country paper. Devanagari characters, clear and legible writing, fairly accurate. Margins ruled in red, numerous marginal notes by the same hand. Wants the first leaf, otherwise complete, containing all the four sections.
(2-8) 7 leaves, 13 lines to a page, about 36 letters to a line.
Grammar
—
प्राकृतलक्षण
No. 290
Prākṛtalakṣaṇa
1392
1887-91
संस्कृतं प्राकृतं चैवापभ्रंशोथ पिशाचिकी ।
मागधी सूरसेनी च षट् भाषाश्च प्रकीर्तिताः ॥
इति चंडकृतप्राकृतलक्षणे भाषांतरविधानं चतुर्थं समाप्तम् । श्री ( : ) स्यात् लेखकपाठकयोः ॥ श्रीर्भूयात् । लिखितं कर्मचंद्रेण ॥
For all other particulars see 257 of 1884-87 [=Serial No. 284 above ].
-
Size 10 in. by 4 in.
Description
Extent 10 leaves, 11 lines to a page, about 36 letters to a line. Country paper. Devanagari characters, bold and legible handwriting. There are many marginal notes written apparently by the same hand; sometimes translations of parts of the text written between the lines: e. g. प्रथमशब्दस्य चत्वारि रूपाणि has over it प्रथम शब्दका ध्यार रूप है। Thus the Ms. seems to be a student's copy for his own use. Fairly correct and complete.
Age Samvat 1918.
Prākṛtalakṣaṇa
225
1892-95

Page #340

H. Pr@kpta Grammars
327
Author -Canda.
Subject - A manual giving rules for the formation of Prakrit from
classical Sanskrit in three sections, viz. विभक्तिविधान, स्वरविधान, व्यंजनविधान. The last, fourth, which is a very short one, treats of the differences between Prakrit and other
languages like arire derived from Sanskrit. Begles - ॐ नमः सिद्धेभ्यः । प्रणम्य शिरसा बीरं स्वल्पैर्व्यापिभिरक्षरैः।
लक्षणं प्राकृतं वक्ष्ये किंचिद् वृद्धमतादहम् ॥ etc. Ends - श्रुतं सुदं सुअं इत्यादि । संस्कृतं १ प्राकृतं २ चैवाऽपभ्रंशो ३ अथ पिशाचिकी
४ मागधी ५ सूरसेनी च ६ षट् भाषाः प्रकीर्तिताः ॥ इति श्रीचंतकृतप्राकृतलक्षणे भाषांतरविधानं सुर्य समाप्तम् ।
प्राकृतसंस्कार
Prākrtasamskāra
No. 291
183 1882-83
Size — 84 in. by 34 in. Extent - 13 leaves, 10 lines to a page, 35 letters to a line.
Description - Country paper, old looking and much injured all
round. Devanagari characters with पृष्ठमात्राs. Bold but illegible, though generally correct writing. Incomplete.
Age -Old in appearance.
Author - Anonymous.
Subject - Elementary information useful for beginners to Prakrit.
Begins - ॐ नमो गणेशाय ।।
सरस्वतीं नमस्कृत्य शिशूनां प्रतिपत्तये ॥ प्राकतोक्तस्य संस्कारं वक्ष्ये ज्ञानस्य कारणं ॥१॥ प्रवत्तौ च निवत्तौ च कारकाणां यईश्वरः॥ साधारणं समप्रेषु स कर्ता नाम कारकं ॥२॥

Page #341

328
Ends - कुजिकोनाना निवरगत्तुवराकषजानुत्र यज्ञ – here abruptly ends the
Ms.
Reference This is the only Ms. recorded by Aufrecht.
भाषानुशासन
No. 292
Size - 14 in by 54 in.
Extent -
Grammar
-6 leaves, 12 lines to a page, 50 letters to a line.
Age - New copy.
Author – Sumati ( ? )
Subject
Bhāṣānuśāsana 319 (a)_
1875-76
Description Country paper. Devanagari charactets of the Kashmirian type, bold, careful and generally correct writing. Complete. The work occupies the first 6 leaves and the first line of the 7th of No. 319 of 1875-76. The rest of the Ms. contains the qff for which see No. 296 in Vol. II, Part I. p. 231. It comes from Kashmira.
—
A short metrical treatise on the peculiarities of the Prakrit dialects, followed by a running gloss on the same. Begins ॐ नमो गुरवे ॥
मुखतो लिखितोल्लासाः शक्तिमतः षण्मुखस्य षड्भाषाः । प्रकटित विबुधप्रमदाः प्रथयंतु ज्ञानमधुना वः ॥ १ ॥
मुखेभ्यो मुखाच्च लिखितः प्रकटितः उल्लासः प्रसरः । शक्तिरायुधं कवित्वहेतुः प्रतिभाविशेषश्च etc.
अधिगतभाषाषट्को विशेषवल्लक्ष्यलक्षणक्षुण्णः । सुकविछंदो विन्दनिरवद्यं जीयते केन ॥ २ ॥
Fol. 4b : व्यवहरति यया लोकः काश्मीराद्येषु सर्वलोकेषु ।
सा भवति देशभाषा नंता षष्ठी तदानंत्यात् ॥
in the course of explaining this verse the author remarks: तथाच लोष्टदेवेन सर्वज्ञमित्र चारित्रे काश्मीरवर्णनेभाणि ||
भवरोद्धुमपभ्रंशदिशं संस्कृत्य दूरया ।
आद्य सोपानता दिव्यवाण्या यभाषयाहृता ॥ इति

Page #342

H. Prakrta Grammars
329
Ends —
शिष्यानुद्दिश्यैवं चकार भाषानुशासनं सुमतिः ।
श्रेयस्करः कविवृषां मनीषिणां तोषपोषाय ॥ इति भाषानुशासनं समाप्तम् ॥
शब्दानुशासनलघुवृत्ति
Śabdānuśāsanalaghuvịtti अध्याय ८
Chapter VIII
1407 No. 293
1887-91 Size — 104 in. by 44 in. Extent - (45-16 - ) 29 leaves, 15 lines of text to a page, about
50 letters to a line.
Description - Country paper. Devanāgari characters with gehias,
clear and legible writing generally correct. Margins ruled in black and red. Square blanks in the centre, with red tilakas in the first two. Foll. 6 and 18 torn at the left-hand lower corner, many other leaves slightly worm-eaten. Numerous marginal notes in a minute hand all round the text. Use of red chalk. Foll. 16, 19-33 missing. The edges slightly worn off so as to destroy parts of the notes. Incomplete, Adhyāya VIII only, the first pāda ending on fol. 11 a, the second on fol. 18b, (with one leaf wanting). The third is altogether wanting except the first few lines.
Age - The Ms. appears considerably old.
Author - Hemacandra.
Subject - Prakrit grammar.
Begins --- 3 1 879 a 11 9797
a at a Tá an 42 [Dee. Cat. Vol. II, Pt. II }
paarafaif sieraarcretari genta: disch etc.

Page #343

330
Grammar
Ends - At the end of the first Pada (fol. 11a) we find the प्रशस्ति :
यद्दोमंडलकुंडलीकृतधनुदंडा न सिद्धाधिप क्रीतं वैरिकुलात्त्वया किल दलत्कुंदाघदातं यशः। भ्रांत्वा त्रीणि जगंति खेदविवशं तन्मालवीनां व्यधाद
आपांडोस्तनमंडले च धवले गंडस्थले च स्थितिं ॥१॥ कलिकालसर्वज्ञाय प्रभुश्रीहेमसूरये नमः॥ At the end of the 2nd Pāda we meet with :
द्विषत्फुरक्षोदविनोदहेतोर्भवादवामस्य भवद्भजस्य ।
अयं विशेषो भुवनैकवीर परं नयत्काममपाकरोषति (?) कलिकालसर्वज्ञाय प्रभुश्रीहेमसूरये नमोस्तु ॥ The fourth Pada ends (fol. 45b) :सिद्धग्रहणं मंगलार्थ ॥ ततो द्यायुष्मच्छ्रोतृकता अभ्युदयश्चेति ॥ इत्याचार्यश्रीहेमचंद्रविरचितायां० (i.e. सिद्धहेमचंद्राभिधानस्वोपज्ञशब्दानुशासनलघुवृत्तौ) अष्टमस्याध्यायस्य चतुर्थः पादः समाप्तः॥ आशीद्विशांपति(?)रमुद्रचतुःसमुद्र
मुद्रांकितः क्षितिभरक्षमबाहुदण्डः । श्रीमूलराज इति दुर्धरवैरिकुंभि
कंठीरवः शुचि चलुक्यकुलावतंसः ॥१॥ तस्यान्वये समजनि प्रबलप्रताप
तिग्मद्युतिं (तिः) क्षितिपतिर्जयसिंहदेवः । येन स्ववंशसवितर्यपरं सुधांशो
श्रीसिद्धराज इति नाम निजं व्यलेखि ॥२॥ सम्यग्निषेव्य चतुरश्चतुरोप्युपायान्
जित्वोपभुज्य च भुवं चतुरन्धिमात्रां। विद्याचतुष्टयविनीतमतिर्यतात्मा . ____ काष्टामवाप पुरुषार्थचतुष्टये यः ॥३॥ तेनातिविस्तृतदुरागमविप्रकीर्ण
__ शब्दानुशासनसमूहकदर्थितेन। अभ्यर्थितो निरुपमं विधिवयधत्त
शब्दानुशासनमिदं सु(? मु )निहेमचंद्र(:)॥४॥ Reference - India Office Catalogue, No. 811.
Also see Ms. No. 11 of 1877-78 [=Serial No. 127 above].

Page #344

H. Prakrta Grammars
331 शब्दानुशासनवृत्ति
Sabdānusāsanavștti अभ्याव ८
chapter VIII
284 No. 294
1873-74 Size - 101 in. by 47 in. Extent - 65 leaves, 13 lines to a page, 50 letters to a line. Description-Country paper. Devanagari characters, bold, legible
and fairly correct handwriting. Margins ruled in black, square blanks in the centre. Red chalk used. The side margins of the first few leaves are full of numerous anonymous marginal notes written in a very small hand. Foll. 63 wanting. Some of the leaves towards the end slightly damaged in the margins. Otherwise complete,
containing the commentary on the 8th Adhyāya only. :
The Ms. comes from Bikaner. Age - Old in appearance. Author - Hemacandra. Subject -- The author's commentary on his own Sabdanusāsana
sūtras, Adhyāya VIII, dealing with the peculiarities of प्राकृत. The Vrtti is called प्रकाशिका in the Ms.; it is nothing but the continuation of the IT noticed before. In connection with this chapter there do not seem to have come down to us two वृत्तिs a larger (वृहत् ) and a smaller
(लघु), as is the case of the preceding seven Adhyayas. Begins - बह ॥
अथ प्राकृतं ॥ अथशब्द [आ]नंतर्यार्थोऽधिकारार्थश्च । प्रकृतिः संस्कृतं । तत्र भवं तत आगतं वा प्राकृतं । संस्कृतानंतरं प्राकृतस्यानुशासनं सिद्धसाध्यमानभेदसंस्कृतयोनेरेव तस्य लक्षणं न देशस्येति ज्ञापनार्थ । संस्कृतसमं तु
संस्कृतलक्षणेनैव गतार्थम् ।। Ends - सिद्धग्रहणं मंगलार्थ । ततो ह्यायुष्मच्छ्रोतृकता अभ्युदयश्चेति ॥ इत्याचार्यश्री.
हेमचंद्रविरचितायां सिद्धहेमचंद्राभिधानस्वोपज्ञशब्दानुशासनवृत्ती अष्टमस्याध्यायस्य चतुर्थः पादः समाप्तः॥ अष्टमोध्यायः समाप्तः॥ समाप्ता चेयं सिद्धहेमचंद्रशब्दानुशासनवृत्ति(:) प्रकाशिकानामिति समाप्तमिति ॥
भासीद्विशांपति० ॥१॥ तस्यान्वये० ॥ २॥ सम्यग्निसेन्य० ॥३॥ तेनाति: ... विस्तृत०॥४॥

Page #345

332
Reference
These four verses are added by a later hand. The verses occurring at the end of the several as of the 8th Adhyaya of the Sabdanuśāsanabṛhadvṛtti are: यद्दोमंडल कुंडलीकृतधनुदंडेन सिद्धाधिप
क्रीतं वैरिकुलान्वयात्किल दलत्कुंदावदातं यशः । भ्रात्वा श्रीणि जगति खेदविवशं तम्मालवीनां व्यधादापांडौ स्तनमंडले च धवले गंडस्थले च स्थितम् ॥ द्विषत्पुरक्षोदविनोदुहेतोर्भवा (वे ? ) दवामस्य भवद्भुजस्य । अयं विशेषो भुवनैकवीर परं न यत्काममपाकरोति ॥ ऊर्ध्व स्वर्गनिकेतनादपि तले पातालमूलादपि त्वत्कीर्त्तिर्भ्रमति क्षितीश्वरमणे पारे पयोधेरपि । तेनास्याः प्रमदास्वभावसुल भैरुच्चावचैश्चापलैस्ते वाचं यमवृत्तयोपि मुनयो मौनव्रतं त्याजिताः ॥
-
Grammar
'आसीद्विशांपतिरमुद्रचतुःसमुद्र etc.
and the following 3 verses given in No. 1407 of 1887-91 [ = Serial No. 293 above ].
शब्दानुशासनवृत्ति
अध्याय ८
No. 295
Adhyaya VIII with the author's own Laghuvṛtti (called Prakāśikā) is edited and translated into German with brief notes by R. Pischel, Halle, 1877-1880. It is also published by Motichand Ladhaji, Poona 1928.
Śabdānusāsanavṛtti chapter VIII
Size
• 102 in. by 44 in.
Extent - - 51 leaves, 15 lines to a page, 48 letters to a line. Description
-
287 1880-81
Country paper, Devanāgari characters with पृष्ठमात्रा, bold and legible writing, fairly accurate. Margins ruled in black and red, square blanks in the centre with red tilakas in the centre and the side margins. Red chalk

Page #346

333
Ħ. Präkria Grammars used, occasionally marginal notes. Chapter VIII complete
except for the last leaf containing part of the concluding
: TRIFECT. Age — Much old in appearance. Ends — The Ms. ends with felagtatafuega: 1 - of the 2nd
verse.
शब्दानुशासनवृत्ति
Śabdānušāsanavrtti अध्याय ८
chapter VIII
12 No. 296
1877-78 Size - 94 in. by 34 in. Extent – 90 leaves, 11 lines to a page, 42 letters to a line. Description - Country paper. Devanāgari characters with EHITIS,
bold, legible and correct writing. Margins ruled in black, square blanks in the centre. A few verses in the middle slightly worm-eaten in the upper margin, red chalk used. Foll, 71, 72, and the last leaf missing. Otherwise chapter
VIII complete. Age – Considerably old in appearance. Ends - THIET ti ferataifas Igualtat fetar athafa hafa far ili
भासीद्विशांपतिरमु
Haimaprākṣadhundhikā
276 No. 297
1873-74
1873-74 Size - 10 in. by 44 in. Extent - (113+1 - ) 114 leaves, 17 lines to a page, 54 letters to a
line.

Page #347

334
Grammar
Description --Country paper. Devanagari characters with पृष्ठमात्री,
clear and legible writing. Corrections made and omissions supplied in the margins. Margins carefully ruled in red. Red and yellow powders frequently used. Square blanks in the centre with red tilakas. Fol. 25 numbered twice. Complete (Pada i ends on fol. 31a, ii on fol. 58b, ifi. on fol. 81a). The Ms. comes from Bikaner.
Age-Samvat 1640. Author - Udayasaubhagyagani. Ends - इति वृद्धतपागछे श्रीश्रीश्रीसौभाग्यसागरसूरिशिष्येण हर्षकुलपंडितवचमात.
प्रयोगरहस्येन उदयसौभाग्यगणिना लिखितायां etc. after the प्रशस्ति ending with जयताच्चिरं ॥१॥–शरगुणरसशारमितवर्षे सोधि ॥ संवत् १६४० वर्षे काती सु ९ दिने श्री कुजवारे श्री किहरोरनगरे लिषित्व प्रतिरियं भक्तिसिंहेन ॥ श्रीशुभं भवतु ॥ श्रीकल्याणमस्तु ॥ श्री॥
हेमप्राकृतदुण्डिका (व्युत्पत्तिदीपिका)
Haimaprākstadhundhikā (called Vyutpattidipikā)
89
No. 298
1869-70
Size -91 in. by 41 in. Extent - (83 to 164 = ) 82 leaves, 15 lines to a page, 42 letters to a
line.
line
Description - Country paper. Devanāgari characters, clear and
legible writing, correct in the main. Margins ruled, red chalk sparingly used, partial square blanks in the centre.
The work wants the first 82 leaves giving the first 2 ' Padas. It commences on fol. 83, and ends on fot. 164,
the 3rd Pada ending on fol. 115b. Age - Old in appearance.
Author -Udayasaubhagyagani.. Begins - (leaf 83) अहं । वीप्सा ५१ भ्यादि ६१ वीप्सा ६१ स्वरे वा । ७१......

Page #348

H. Prakrta Grammars
Ends - शेष संस्कृतवत् । सिद्धं ... ... ... चतुर्थपादे सर्वसूत्रसंख्या ॥४५॥ दुहराया
संख्या ॥ १६५ मिता ॥ अपभ्रंश भाषायामिदं । इति श्रीवूडतपागच्छे श्रीश्रीश्रीसौभाग्यसागरसूरिशिष्येण पं. श्रीहर्षकुलगणिवचःप्राप्तप्रयोगरहस्येन । उदयसौभाग्यगणि[ ना] लिखितायां । हैमप्राकृतवृत्तिदुण्ढिकायां। व्युत्पत्तिदीपिकाभिधानायां । सर्वप्रयोगविशेषव्युत्पत्तिप्रकाशिकायां । चतुर्थः पादः समर्धितः ॥ ४॥
इति श्रीमत्तपागच्छे प्राज्यसाम्राज्यकारकाः। अभुवन् भुवनाख्याताः लष्धि(?)सागरसूरयः॥१॥ तत्पदृप्रगुटांभोजे भेजे ये राजहंसतां। विजयंतेधुना तेऽमी धनरत्नगुरूत्तमाः ॥२॥ श्रीलब्धि( ? )सागराचार्यपरिचर्यानुभावतः । प्राप्तोदया श्रीसौभाग्यसागराः संति सूरयः॥३॥ श्रीहेमविमलसूरीणां शिष्याः ज्ञश्रेणिमंडनाः । श्रीहर्षकुलनामानः पंडिता गुणमण्डिताः ॥४॥ तत्पार्श्वेऽध्यैष्ट सकलं हैमप्राकृतलक्षणं । सर्वप्रयोगे व्युत्पत्तिरहस्यं लब्धवांश्च यः ॥५॥ सोहं सौभाग्यपाथोधिसुगुरूत्तमसेवया। सुधी उदयसौभाग्यः प्रचक्र ढुंढिकामिमाम् ॥ ६ ॥ विश्वजातरिपुवातध्वांतनासनभास्करे। पावीणंदु(?) लसत्कीर्तिधवलीकृतभूतले ॥७॥ प्रणमत्प्रौढप्रध्वीशकोटीरद्योतितक्रमे । बहादुरसुरत्राणे राज्यं पालयति क्षति ॥८॥ युग्मं ।। श्रीस्तंभतीर्थनगरे भूम्यकनिधिसंमिते (१५९१) वर्षे हर्षेण विहितो ग्रंथोयं जयताञ्चिरं ॥९॥ ग्रंथोऽयं नंदतात् तावत् समग्रधरणीतले। सूर्यचंद्रमसौ यावयोकन्मे(?)रुमहीधरे ॥ १० ॥ अज्ञानादथ वा किंचिदनाभोगतयाथवा(?)। यत्किचिल्लिखितं शास्त्रे पूर्ण तत्सोध्यतां बुधा ॥११॥ शिवमस्तु सर्वजगतः परहितनिरता भवन्तु भूतगणाः । दोषाः प्रयांति नाशं सर्वत्र सुखी भवतुलोकः ॥ १२॥ ......... नृभर्षिरसभ्यूम्यके वर्षे प्राकृत ढुंढिका ।
शुभोदाय सौभाग्यसोभेनालेखि चित्कृते ॥१॥ इति प्रशस्तिः।

Page #349

336
Grammar हैमप्राकृतदुण्ढिका
Haimaprākrtadhundhikā (व्युत्पत्तिदीपिका)
called Vyutpattidipikā
1403 - No. 299
1884-87 Size — 104 in. by 44 in. Extent - (135-1 = ) 134 leaves; 15 lines to a page, about 48 letters
to a line.
Description - Country paper. Devanāgari characters with partial
पृष्ठमात्राs. Bold and legible writing, much use of red chalk. Margins ruled in bold red lines. Square blanks in the centre. The first and the last 4 leaves rather damaged at the edges and corners. 'L. 58 rather inksoiled. Leaves 63 and 64 numbered on the same leaf.
Accurate and complete. Age -Samvat 1656.
Author-Udayasaubhagya.
Subject -A commentary on the 8th Adhyayas of Hemacandra's
शब्दानुशासन dealing with प्राकृत grammar. Begins -
यस्य क्रमनमस्कारः सारसौख्यविधायकः। स श्रीविश्वविभुर्जीयात्तमांसि नितमा मम ॥१॥ सिद्धहैमाष्टमाध्याये प्रा(प्रो)क्तं प्राकृतलक्षणं ।
क्रियते ढुंढिका तस्य नाम्ना व्युत्पत्तिदीपिका ॥२॥ इह च यथा संस्कृतलक्षणे धातुप्रत्ययादिसिद्धायां प्रकृतौ पश्चाद्विभक्त्यादि
विधिः तथा प्राकृतलक्षणेपि प्रायः । Ends – इति बृहत्तपागछे हेमप्राकृतवृत्तिढुंढिका या व्युत्पत्तिदीपिकाभिधानाय (याशू)
चतुर्थः पादः समर्थितः॥
श्रीमद्गुरुतपागछप्राज्यसाम्राज्यकारकाः । अभूवन्भुवनाख्यातो(ता) लक्ष्मीसागरसूरयः ॥१॥ तत्पट्टगटांभाजे भजते राजहेमतां । विजयंतेधुना तेमी धनरत्नगुरूत्तमाः ॥२॥

Page #350

H. Prakrta Grammars
339 श्रीलक्ष्मीसागराचार्यः परिवार्यानुभावतः । प्राप्तोदयाः श्रीसौभाग्यसागराः संति सूरयः ॥३॥ श्रीमल्लघुतपागछोतपश्वि( स्वि)न्मौलिमंडनं । श्रीहर्षकुशलनामान() पंडिता गुणमंडिता(:)॥४॥ तत्पाश्वधेष्ट(?) सकलं हेमं प्राकृतलक्षणं । सर्वप्रयोगव्य(व्युत्पत्तिरहस्यं लब्धवांश्च यः ॥५॥ सोहं सौभाग्यपार्थोथस्तुगुरूक्रमासेवया(?)। सुधी हृदयसौभाग्यप्रवकै ढुंढिकामिमाम् ॥ ६ ॥ विश्वजातिरिपुमावातध्वंसनभास्करे। पावर्ण दुलसत्कीर्तिधवलीकृतभूतलि ॥७॥ प्रणम्य प्रौढपृथ्वीशकोटीरधोतितक्रमि । बहादरसुरत्राणि राज्यं पालयती क्षतौ ॥८॥ श्रीस्तंभवतीर्थे नरवरे वर्षेहपैविहेतो। भूम्यकति थियसंते ग्रंथायं जायातान् चिरंते ॥९॥ ग्रंथायनदतात्तावत् समनधरणीतले । सूर्याचंद्रमसौ यावत् यावन्मे स महीधर ॥१०॥ अज्ञानादथवा किंचिदनाभोगतयाथवा ।
यत्किचिल्लिखितं शास्त्रे तीणेतच्छोध्यतां बुधो॥ संवत् १६५६ .. मेघसारंगपुरनगरेThe state at the end is obviously in a very corrupt condition. For fairly correct readings, see the next one (No.300 below).
हैमप्राकृतदुण्ढिका
Haimaprākstadhundikā व्युत्पत्तिदीपिका
called Vyutpattidipikā
788 No. 300
1875-76 Size -101 in. by41 in. Extent - (158 + 1 =) 159 leaves, 16 lines to a page, 42 letters to a
line. Description - Country paper, Devanāgari characters with partial
पृष्ठमात्राs, legible and correct writing. Red and yellow 43 [Des. Cab. Vol. II, Ph. II]

Page #351

338
. Grammar
powders copiously used. Margins ruled in red, only a few leaves left blank in the centre. Fol. 14 numbered
twice, fol. 11 rather torn. Complete. Age - Samvat 1645.
Author - Udayasaubhāgya. Begins - Same as No. 299 above. Ends - चतुर्थपादेसर्वसूत्रसंख्या ४४५ ॥ दूहकानां संख्या १६५ मिता। अपभ्रंश
भाषायामेव ॥ छ ॥ इति वृद्धतपागछे (on fol. 80a, it is बृहत्तपा) श्रीश्रीश्रीसौभाग्यसागरसूरिशिष्येण हर्षकुलपंडित (fol. 80a शिष्यभुजिष्य हर्ष०)वचःप्राप्तप्रयोगरहस्येन उदयसौभाग्यगणिना लिखितायां हैमप्राकृतवृत्तिढुंढिकायां व्युत्पत्तिदीपिकाभिधानायां सर्वप्रयोगविशेषव्युत्पत्तिप्रकासायां चतुर्थः पादः समर्धितः ॥ इति ॥
श्रीमद्गुरुतपागछे प्राज्यसाम्राज्यकारकाः । अभूवन्भुवनाख्याता लब्धि(?) सागरसूरयः ॥१॥ तत्पदृप्रकटांभोजे भजंते राजहंसतां । विजयंतेधुना तेमी धनरत्नगुरूत्तमाः ॥२॥ श्रीलब्धिसागराचार्यपरिचर्यानुभावतः । प्राप्तोदया: श्रीसौभाग्यसागराः संति सूरयः ॥३॥ श्रीमल्लघुतपागछेधि(? वि)पश्चिन्मौलिमंडनं । श्रीहर्षकुलनामानः पंडिता गुणमंडिताः ॥ ४॥ तत्पार्श्वेऽध्यैष्ट सकलं हैमं प्राकृतलक्षणं।। सर्वप्रयोगव्युत्पत्तिरहस्यं लब्धवांश्च यः ॥५॥ सोहं सौभाग्यपाथोधिसुगुरुक्रमसेवया। सुधीरुदयसौभाग्यः प्रचक्रे ढुंढिकामिमां ॥६॥ विश्वजातरिपुवातध्वांतध्वंसनभास्करे । पार्वणेंदुलसत्कीर्तिधवलीकृतभूतले ॥७॥ प्रणमत्प्रौढपृथ्वीशकोटीरद्योतितक्रमे । बहादुरसुरत्राणे राज्यं पालयति क्षितौ ॥ ८॥ युग्मं ॥ श्रीस्तंभतीर्थनगरे भूम्यकतिथि( १५९१)संमिते । वर्षे हर्षेण विहितो ग्रंथोयं जयताञ्चिरम् ॥९॥ ग्रंथोयं नंदतात्तावत् समनधरणीतले । सूर्याचंदमसौ यावद्यावन्मेरुमहीधरः ॥१०॥

Page #352

H. Prakṛta Grammars
अज्ञानादथ वा किंचिदनाभौगतयाथ वा । यत्किंचिल्लिखितं शास्त्रोत्तीर्णे ( ? 'र्णैस्त ) तत्सोध्यं ( ? 'त्शोध्य ) तां बुधैः ॥ ११ ॥
शिवमस्तु सर्वजगतः परि (र) हितनिरता भवंति भूतगणाः । दोषाः प्रयांतु नाशं सर्वत्र सुखी भवतु लोकः ॥ १२ ॥
संवत् १६४५ वर्षे मंडाहडागछे जावालपुरे वणारीस श्रीश्रीश्रीपद्मसुंदरगुणराजसारंगश्रीसुमुद्रदांमालिखितं ॥ द्वितीय भाद्रपदसुदि ४ दिने बुधवारे ॥
छ ॥
Reference — Dr. Bhandarkar's report for 1883-84, p. 5.
Description
हैमप्राकृतवृत्तिगतदोहकाः सार्थाः
No. 301
Size - 10 in. by 44 in.
Extent – 16 leaves, ( 5 + 8 = ) 13 lines to a page, 46-54 letters to a
line.
—
339
Country paper. Devanāgari characters with पृष्ठमात्राs. Bold, careful and generally correct writing. Margins ruled in black, square blanks in the centre. The Prakrit Dohakas are written in the middle and their Sanskrit explanations on both sides of it as usual. Complete.
The Dohakas from the
Haimaprākṛtavṛtti with explanation
120
1869-70
Begins - Text - ॐ ॥
Age - Old in appearance.
Author - Anonymous.
Subject -The Dohakas or Prakrit stanzas quoted in Hemacandra's Vrtti on Sabdanusāsana, Chapter VIII, together with their chāyā or explanations in Sanskrit. The total no. of stanzas and half stanzas is 247.
ढोल्ला सामला धणचंपावणी जाह सुवणरे कसव दिणी | गाथाधं ॥ १ ॥

Page #353

340
Grammar
ढोल्ला मई तुहू वारिभा।
मा कुरु दीहा माणु निदए गमिही रत्तडी । . दडवड होइ विहाणु ॥२॥ Com. - ॐ नमोहेभ्यः ॥ ढोल्ला०॥ ढोल्ला नायकः सामला श्यामलः धण
प्रिया चंपावणी चंपकवर्णा गाइ इवार्थे सुवर्णरेह सुवर्णरेखा कसवह
कषपट्टके दिणा दत्तास्ति ॥ १॥ etc. Ends - Text - हिछिअसूरनिवारणाय छत्तं अहो इव वहं नि(वि)जयइ ससेसा
वराह सासदुरुखुया पुहवी ॥ २४७ ॥ इति हैमव्याकर्णप्राकृतवृत्तिगतदोहकाः
समाप्तः ॥ Com. - हिछि० ॥ अधोस्थितसूर्यातपनिवारणाय सशेषावाहार(१)श्वासद्वारा
___ खाता पृथ्वी अधः इव वहंति एवं विधा जयइ जयति ॥ २४६ (१)॥ इति श्रीहमव्याकर्णप्राकृतवृत्तौ दोहकार्थः स्माप्तः ॥
हैमशब्दानुशासन (प्राकृताध्याय) No. 302
Haimaśabdānusāsana
Chapter VIII
458 1882-83
Size - 101 in, by 41 in.
Extent-6 leaves, 15 lines to a page,56 letters to a line.
Description -Country paper. Devanagari characters with पृष्ठमात्राs.
Bold, legible and correct writing. Margins ruled in bold red lines, red chalk used and punctuation strokes given in red ink. Square blanks with a circular red tilaka in
the centre. Contains chapter VIII only. Complete. Age — Old in appearance. Begins - अहं । अथ प्राकृतं । बहुलम् । आर्ष । दीर्घहस्वो मिथोवृत्तौ । पदयोः संधिर्वा । Ends - शेष संस्कृतवत् । सिद्धं । ब । इत्याचार्यश्रीहेमचंद्रानुस्मृते सिद्धहेमनानि
शब्दानुशासने अष्टमस्याध्यायस्य चतुर्थपादः। समासः । बाए भासीदिशा पतिरमुद्रवनुः समुद्र etc.

Page #354

#7. Prāksta Grammars
341
96
हैमशब्दानुशासने
Commentary on Chapter VIII प्राकृताध्यायवृत्तिः of Sabdānusāsana of Hemacandra No. 303
A1883-84 Size — 114 in. by 5t in. Extent — 38 leaves, 12 lines to a page, 44 letters to a line.
Description Country paper. Devanagari characters. Bold and
legible writing, generally correct. Margins ruled, red
chalk frequently used. Complete. Age - New copy (Samvat 1940 ). Author - In the introductory verses and in the various colophons
the work is attributed to Samantabhadra; but the Sütras as well as the wording of the commentary is the same as
No. 294 above. Consequently, either the statement of the present Ms. is incorrect, or we must suppose that it is Samantabhadra and not Hemacandra who wrote the commentary on Chapter VIII of the Haimaśabdānuśāsana. The ascription of a प्राकृतव्याकरण to Samantabhadra in Dr. Aufrecht's Catalogus Catalogorum is based on the Devanagari list appended to Dr. Peterson's report for 1883-84, but the same list as given in English says that 'समंतभद्र
in list No. I is a mistake' (p. 20, foot-note). Begins - ॐ नमः सिद्धेभ्यः ।
प्रणम्यादिजिन विष्णु संसारार्णवतारकम् ।
वक्ष्ये समंतभद्रोहं प्राकृतं शब्दशासनम् ॥१॥
अयशब्द आनंतर्यार्थोधिकारार्थश्च etc. Ends - ततो घायुष्मच्छ्रोतृकताभ्युदयश्चेति ॥ इत्याचार्यश्रीसमंतभद्रविरचिताया
प्राकृतव्याकर्णे प्रणमशोसनवृत्तौ(?) चतुर्थपादः समाप्तोयं ग्रंथः ॥ (Elsewhere it is इति"विरचिते प्राकृतव्याकरणे रवोपज्ञशासनवृत्तौ etc.॥) संवत् १९४० वर्षे मितिमाधवदि ५ वसंत ॥ लि. कृतं लेखक गणेशब्राह्मणगुर्जर गौडः ॥ ग्रंथाग्रंथ संवत् १२२० श्लोक ३२२०॥ शुभं भवतु ॥ The figures however look suspicious, and it is not clear if the present is a copy of a Ms. of Samvat 1220.

Page #355

works
83
APPENDIX - 1
INDEX OF AUTHORS N. B. - The figures denote the new serial No. of the works
described and not the pages. Anubhūtisvarūpācārya : Sarasvata( tikā)
183–187 Sārasvataprakriyā
193-197 Sārasvatavyākarana
212 Sārasvatasūtrapātha
214-216 Abhayapandin : Jainendravyākaranamahāvștti
56-57 Amaracandra : Syādiśabdasamuccaya
130-133 Amsta Bhārati : Subodhikā - Sārasvata prakriyātikā 242 Ugrabhūti : see Bhatta Uo Udayadharma : Vākyaprakāśa
91-97 Udayasaubhāgya (gaội): Haimaprākstadhundhikā (Vyutpattidipikā)
297-300 Kalyāṇasarasvati : Laghusārasvata
169 Kalyāņodadhisūri : Linganirnaya Kasinātha : Sārasvatabhāsya (Sārasvataprakriyātikā) .. 203 Krsna Pandita (or Sesakršņa ): Prākrtacandrikā
271-272 Kşemendrasūri : Sārasvatațippanaka
179-182 Gopāla : see Bhatta Go Govardhanabhatta : Kätantrakaumudi
2-3 Caņda (or Candra): Prākstalaksana
284-290 Candrakirti( sūri): Sārasvatadipikā
189 Sārasvataprakriyātikā Subodhika
or Dipikā ... 198, 210-212 Sārasvatasya ţikā (Subodhikā ) ... 220 Candrasekhara : (Teacher of the author of the ) Uktisangraha
245 Candrasűri : Paribhāṣāvsttipanjikā
39 Cāritrasimba Sādhu : Kātantravibhramsūtraavacūrni (avacūri)
13-14 Chucchūkabhatta : Katantralaghuvętti Jagaddhara : see Bhatta Jo Jagannātha (bhatta): Sārapradipikā
175–178

Page #356

Appendix 1
343
160 37 97
260
Jinacandra (or Jinendra or Jinendu): Siddhānta
ratna
229-232 Jinadeva : Kriyākalāpa (Kriyāsamuccaya) Jinaprabodhasūri : Pañjikādurgaprabodha Jinavijaya : Vākyaprakāśa with Avacūri Jivagosvāmin : Harināmāmsta
269-270 Joga( Yoga )rāja : Pădaprakaranasangati
40 Jñāpatilaka : Siddhāntacandrikā (Vyutpattileba )
226 Tarkatilaka Bhattācārya : Sārasvatasūtravștti
217-218 Trilocanadāsa : Kātantravșttivivarañapañjikā
18 Daśabala : Daśabalakārikā
243-244 Dānavijaya : Sabdabhūşaņa Durgācārya (or Durgasimha):
Kātantra-Du( Dau)rgasimhi Vrtti ... 4, 19, 26-28, or Katantravyākaranavștti
32-35 Paribhāṣāvștti (?)
... 38 Devanandin alias Pujyapāda :
Jainendravyākaraṇapañcavastu ... 54-55 Jainendravyākaraṇam sațippaņam Jainendravyākaraṇasūtrāņi
Pañcavastu Devendrasūri : Haimalaghunyāsa
137-139 Dhanacandra : Laghuvęttyavacūrikā
82 Dhaneśvara : see Bhatţa Dho Dhanaprabhasūri : Catuṣkavyavahāra
31. Nandasundara : Sabdānušāsana Ākhyātāvacūri
121, 123 Naracandra (sūri): Prākstaprabodha
280-281 Narahari : Bālabodha (vyākaraṇa )
253-254 Nllakaộţha Sukla : Sabdasobhā
... 263-264 Pandita Mahadeva : Sabdasiddhi
50 , Padmasundara : Sundaraprakāśa
268 Puñjarāja : Sārasvataţikā (Puñjarāji )
... 183-187, 219 Puṇyasundaragani : Haimadhātupātha Pūjyapāda : See Devanandin B( V opadeva : Kavikalpadruma
150–154 Kāvyakāmadhenu Bhatta Ugrabhūti : Šișyahitā, Sișyālokanābhidhanyāsa 51 Bhatta Gopāla : Sārasvatadipikā
188
61
136
155

Page #357

344
Grammar
... 41-42 ... 200 ... 273-274.279
...
5 6,8 204-205 117
221 ...222, 233-239
209 ... 71 ... 64 ... 265 ... 124 ... 168, 206, 207
Bhatta Jagaddhara : Bālabodhini Bhatta Dhaneśvara : Sārasvatapradipa Bhāmaba : Manoramā vrtti on Prākstaprakāśa Bhāvamisra (sarman): Kātantra-(?)
paribhāṣāvstti Bhāvasena Trividya : Kataptrarūpamālā Mandana : Sārasvatamandana Malayagiri : Sabdānuśāsanavrtti Mahādeva : see Pandita Mo Mādhava : Sārasvatasya ţikā Mādhavivstti
Siddhāntaratnāvali vā
Sārasvatiyaśabdanispādanam Megharatna : Sārasvatavyākaraḥadhundhikā Meghavijaya : Vyakaranaprakriyā-Candraprabhā Merutungasūri: Ākhyātavștti Yatisa : Sabdasāra Yaśassāgara : Samāsasobhā Raghunātha : Laghubhāṣyam Sarasvatasya Rāma (Rāmacandrāśrama): Laghusiddhānta
candrikā or
Siddhāntacandrikā Rāmabhasta : Vidvatprabodhini (Rāmabhatti)
Sārasvataprakriyātikā Lokeśakara : Tattvadipika
(Siddhāntacandrikātikā ) Vararuci : Sabdalaksaņavyākaranam
Prākta prakāśa Vardhamāna : Kātantravistara Vāsudevabhatta : Sārasvataprasāda
(Sārasvataprakriyātikā) Vijayānanda (Vidyānanda ): Kriyākalapa Vinayavijayagani : Haimalaghuprakriya
- Do - vịtti Vinayasāgara : Bhojavyākaraña Visveśvarāmbdha (?): Sudipikā
(Sārasvataprakriyātikā ) Vaijala( bhūpati): Prabodhacandřikā
...170,
223-224, 228
...
171
161, 228 261-262 273-279
16
201-202 157-159 140-143 144-145 255
240 249-292

Page #358

Appendix 1
345
213
47
44
67-70
147
247-248
52
54
240-241
46*** 156
173
:
Vyāsa Sadānandaji : Sārasvata(?)
Sadyobodhiniprakriya Sasideva (?): Vyākhyānaprakriyā Sitikanthasvāmin : Bālabodhininyāsa Seşakşşşa : See Kyspa Pandita above Śriguņaratoasüri : Kriyāratnasamuccaya Sri Jinasāgarasūri : Haimavyākaraṇadhuņdhikā
(dipikā) Srinivasadāsa : Prakriyābhūşaņa Śri Vallabha (styled Vācanācārya):
Durgaprabodha (Lingānušāsanavrtti) ... Sriviraprabhu : Jainendravyākarana Śrutakirti : Jainendravyākarana-pañcavastu Satyaprabodha Bhattāraka (?): Sudipika-Subodhikā... Sarvadhara ('ropādhyāya):
Vānmayapradipapāmni Durgasimhavrttitikā ... Sahajakirti : Avyayavptti
Śabdārņavavștti (Manorama )
Sārasvataprakriyāvārttika Sumati (?): Bhāṣānuśāsana Somadevayati : Jainendravyākaraṇavrtti
Śabdārņavacandrikā Hamsavijayagani : Sabdārthacandrikā Harsakirtisūri : Sārasvata ) Dhātupāțha with
com. Dhātutarangiņi Harsakula Paņdita : Vākyaprakāśa-tikā (Tabbā ) Hemacandra : Uņādisātrāņi (?)
Uņādigaņasūtravivaranam Uņādivstti Dhātupāțha
- Do - with Tippanikā
- Do - with Avacūri Dhātupārāyaṇa Lingānušāsana
- Do - with Țikā
- Do - with Avacūri (Haima) vyākaraṇadhuņdhikā
Sabdamahārņavanyāsa 44 (Des. Cat, Vol. II, PL. LI ]
199, 208 292
58
174
167, 191
95
66
73-74
75
76
77-78 84-87
88
89-90 98-99 100

Page #359

34.6
Grammar
101-109
Sabdānušāsanabshadvștti
-Do - dhundhikā Sabdānušāsanarahasya( laghu )vytti Sabdānuśāsanalaghuvstti
108
109
110-116 293–296 119
120
126
127-129
Sabdānušāsanavštti Sabdānušāsanasya Sūtrāpi Siddha-Hemacandra-Sabdanuśāsana
bphadvętti Siddha-Hemacandra-Sabdānuśāsana
sūtrāņi Hemacandravyākaraņa
byhadvșttiờhuņdhikā Haimavjbhrama( Uņādi)sūtra sāvacūri
Haimavyākaranadhuņdhiķā Hemahamsagani : Nyāyārthamañjüşā
(Siddhahemacandravyākaraḥa-) nyāyaşangraha
134
146 148 79-81
...
125

Page #360

APPENDIX - İİ
INDEX OF WORKS
N. B. The figures refer to the new Serial No. of the works described and not to pages.
Avyayavṛtti Akhyātavṛtti
Uktiyuktinirupaṇa: See Śiśubodha
Uktisaṁgraha Unadigaṇasūtravivarana
Upadivṛtti
Uṇādisūtrāņi
Kavikalpadruma
Katantrakaumudi
Katantra-Durgasimhi Vṛtti (with commentary)
Katantra (?) paribhāṣāvṛtti
Kätantrarūpamālā
Kätantralaghuvṛtti Katantravibhramasutra
Kätantravistara
Kātantravṛtti
Katantravṛttivivaraṇapañjikā Katantravyakarana (with Vṛtti) Katantrasikṣāsaṁdoha Katantrasūtrapāṭha
- Do and Lingānuśāsana Kätantrasūtravṛtti Daurgasimhi
Kātantrasūtrāņi
Katantrottaram Siddhanandaparanamakam
Kavyakamadhenu
Kriyakalapa("samuccaya) Kriyaratnasamuccaya
Catuşkavyavahāra
...
...
.
...
...
⠀⠀⠀⠀⠀⠀⠀⠀⠀ ⠀
156
64
245
65
66
1
150-154
2-3
4
5
6-8
9-11
12-15
16
17
18
19
20
21-24
25
26-28
29
30
155
157-160 67-70
31

Page #361

348
Grammar
52-53
54
55-57
58
59
60-61 161-164, 228
243-244
72 32 33-35 246 165
166 . 36, 73-74
75 167
uta
Candraprabhākhyavyākaranaprakriya Jainendravyākarana
- Do - Pancavastu - Do - Mahāvstti
- Do - vrtti called Sabdārņavacandrikā Jainendravyākaraḥam sațippaņam Jaipendravyākaraṇasūtrāņi Tattvadipikā (Siddhāntacandrikāvyākhyā). Daśabalakārikā Dipikā : See. Sarasvatavyākarana-. Durgaprabodha (Lingānuśāsanavștti) Durgasimhavștti (with Dhundhaka ) Daurgasimhị Vetti Dhātugaña or Dhātupaddhati Dhătutarangiņi Dhātutilaka sā vacūri Dhātupātha
- Do - tippanikāsahita -Do - with Dhātutarangini
- Do - sāvacūri Dbātupārāyaṇa Nyāyārthamañjūṣā Pañcavastu Pañjikādurgaprabodha Paribhāṣāvstti Paribhāşāvșttipañjikā Pādaprakaraṇasamgati Prakriyābhūsaņa Prabodhacandrika
-Do - with com. Subodhini Prākstacandrikā Prākrtapradipikā : See Prākstaprabodha Prākitaprakāśaţikā (Maporamā ) Prakitaprakāśa Manoramāvșttisahita Prākstaprakāśa vșttisahita Prākstaprabodha Prākļtaprabodha (Prākstapradipikā) Prākştarahasya (Şaļbbāşāvārttika)
76
77-78 79-81 55,62 37
38
40
247-248 249, 251-252
250 271-272
278-279 274-277 273 280 281 282-283

Page #362

Appendix ti
284-290 291
39
253-254 41-43 44
292
Prākstalaksana Prākstasamskāra Balabalasūtravștti Bālabodha( "vyākaraṇa ) Bālabodhini Bālabodhininyāsa Bhāṣānuśāsana Bhojavyākarana Manoramā : See Prākstaprakāśaţikā
1. See SabdārgavavȚtti Rāmbhatti : See Vidvatprabodhini Rūpāvali: See Siddhāntacandrikā Laghubhāsya on Sarasvata Laghuvștti Laghūvsttyavacūrika Laghusārasvata Laghusiddhāntacandrikā Linganirqaya Lingānušāsana Lingānuśāsanatīkā Lingănuśāsana sāvacūri Vākyaprakāśa (- with Tabbā, Avacūri) Vākyavistara Vanmayapradipanāmni Durgasimhavșttitikā Vidagdhabodha Vidvatprabodhini (Rāmabhatti) Vyakaranagrantha Vyākhyānaprakriya Vyutpattidipikā : See Haimaprākstadhundikā Vyutpattilesa : See Siddhāntacandrikā Sabdabhūşaņa Sabdamahārņavanyāsa Sabdalakṣaṇavyākaraņa Sabdasobhā Sabdasādhana (See No. 222 : Sārasvatiyaśabda
nişpādana) Sabdasāra (with com. Vyutpatticintamani) Sabdasiddhi
169 170 83 84–87
88
89-90 91-97
256
46
257 171 258-259 47-49
260
100
261-262 263-264
172 265

Page #363

350
Grammar
266 101-107 108 109 110-116 117-119 293-296 120 121-123 63 173 174 267 51
Sabdabrdaya Sabdāmuśāsanabshadvștti
- Do - Dhundbika Sabdānuśāsanarahasya( laghu )vštti Sabdānusasanalaghuvetti Śabdānuśāsanavștti
- Do - (Adhyāya 8) Sabdānušāsanasya sūtrāņi Sabdānušāsane Akhyātāvacūri( cūrpi) Sabdārņavacandrika- Jaindravyākaraṇavștti Śabdārņavavrtti (Manoramā) Śabdārthacandrikā Sisubodha (Uktiyuktinirūpana ) Sisyahitā Şadbhāşāvārttika: See Prākstarahasya Samāsasobhā Sārapradipikā (Sārasvataprakriyātikā) Sārasvatațippana( ka ) Sarasvatatikā
- Do - (Puñjarāji ) Sarasvatadipikā Sārasvata-Dhātupātha
- Do - - Do - with Dhātutarangiņi Sārasvata prakriya Sārasyata prakriyātikā Subodhikā or Dipika
(See also Nos. 220, 241–242) Sārasvataprakriyāvārttika Sārasvatapradipa Sārasvataprasāda Sārasvatabhāşya Sārasvatamaşdana Sārasvatalaghubhāșya Sārasvatavștti (Sārasvataprakriyāvārttika) Sārasyatavyākaraṇadhundhikā
- Do - Dipika
-Do - with Subodhikā Sārasvata (?) Sadyobodhin prakriya Sārasyatasūtrapātha
124 175-178 179-182 183 184-187 188-189 190 191-192 193-197
198
199
200 201-202 203 204-205 206-207
208
209 210-211 212 213 214-216

Page #364

Sarasvatasūtravṛtti Sārasvatasya tikā
- Do
- Do
(Madhavi-vṛtti or Siddhanta-Ratnavali) (Subodhikā) Sarasvatiyasabdaniṣpādana
Appendix II
(See Sabdasādhana, No. 172)
(Siddhahemacandravyākaraṇa-)nyayasaṁgraha Siddhahemacandraśabdānuśāsana-bṛhadvṛtti Siddha-Hemacandra-Sabdānusāsanasūtrāṇi
Siddhantacandrikā
- Do - Rūpāvali
- Do - (Vyutpattileśa)
Siddhantacandrikavyākhyā: See Tattvadipikā
Siddhantaratna
Siddhantaratnavall (Sarasvataprakriyāṭikā) Sudipikā
Sundaraprakāśa
Subodhikā (See Nos. 198, 212, 220) Syadiśabdasamuccaya
- Do
- Do -
Harināmāmṛta
kārikā
sāvacūrṇi
Hemacandravyakaraṇa-bṛhadvṛttiḍhundhikā
Hemavibhramasūtra sāvacūrṇi
Haimadhatupaṭha
Haimaprakṛtadhundhikā
- Do
(Vyutpattidipikā) Haimaprākṛtavṛttigatadohakaḥ sarthāḥ
Haimalaghunyasa
Haimalaghuprakriyā - Do
vitti
Haimavibhrama- (uṇādi)sūtra săvacuri (Haima )Vyakaranaḍhuṇḍhikā Haimavyakaraṇaḍhundhikā (dipikā) Haimaśabdānuśāsane taddhitaprakaraṇam Haimaśabdānuśāsane Prākṛtādhyāyaḥ
- Do -
Prākṛtādhyāyavṛttih
...
...
⠀⠀⠀⠀⠀⠀⠀
i i :
IM
***
...
...
...
...
...
...
...
...
***
12
...
...
...
!!!
...
217-218
219
221
220
222
125
126
127-129
223-225
227
226
351
229-232 233-239
240
268
241-242
130-131
132
133
269-270
134
135
136
297 298-300 301 137-139
140-143 144-145
146
98-99
147-148
149
302
303

Page #365


Page #366
_