Book Title: Anuttaropapatik Sutram
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009333/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAcArya-jainadharmadivAkara- pUjyazrI- ghAsIlAlajI-mahArAjaviracitayA arthavodhinyAkhyayA vyAkhyayA samalaGkataM hindIgurjarabhASAnuvAdasahitam anuttroppaatiksuutrm| Anuttaro - papatika Sutram niyojakaH saMskRta-prAkRtajJa-jainAgamaniSNAta-priyavyAkhyAni paNDitamuni-zrIkanhaiyAlAlajI-mahArAjaH prakAzaka: a0 bhA0 zve0 sthA0 jainazAstroddhAra-samiti-pramukhaH zreSThi-zrIzAntilAla-maGgaladAsabhAI-mahodayaH mu0 rAjakoTa (saurASTra) dvitIyA AvRttiH prati 1000 vIra saMvat 2485 vikramasaMvat 2015 IsvIsan 1959 Ima D EMP mUlyam rU. 7-50 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * prA pti sthA na : zrI a. bhA. dhe, sthAnakavAsI jaina zA so hAsa mi ti grIna leAja pAse, rAjakoTa, Published by : Shri Akhil Bharat s.s. Jain Shastroddhar Samiti, Garedia Kuva Road, RAJKOT. (Saurashtra) W. Ry. India. * bIjI AvRtti : prata 1000 vIra saMvata : 2485 vikrama saMvata 2015 isavI 1959 sana : * mudraka H ane mudraNusthAna : jayaMtilAla devacaMda mahetA jaya bhA2 ta pre sa, rA Da ga 2 DI Aph vA zAka mArakeTa pAse, rAjakoTa. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / atha zrI anuttaropapAtikadazAGga sUtrakA viSayAnukrama / kramAGka viSaya prathama varga 1 ( adhyayana 1) 1 maGgalAcaraNa 2 zAstrakA paricaya 3 samavasaraNasvarUpakA varNana 5-6 4 sAvadhapUjAniSedha 5 samavasaraNasvarUpa kA varNana 11-12 6 Aryasudharmaparicaya 13-15 7 sudharmajambUpraznottara 16-26 8 jAlikumAra-varNana 27-32 9 gautama praznottara varNana 33-35 10 adhyayanasamApti ____36 adhyayana 2 se 10 taka. 11 mayAli kumArAdi nau kumAroMkA varNana 37-39 12 (1) vargasamApti atha dvitIya varga 2 13 dIrghasena Adi teraha kumArakA varNana 40-45 14 (2) vargasamApti ___ atha tRtIya varga 3 15 dhanya-kumAravarNana 47-59 dhanyakumAra dharmopadezakA varNana 60-64 17 pudgalaparAvarta varNana 65-76 18 saMsArasvarUpavarNana 77-80 19 dhanyakumArako jJAnaprApti 81-83 20 dhanyakumArakI tapazcaryAkA varNana 84-96 46 16 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 dhanya anagArakA zarIra varNana 22 dhanyanAmaka anagArakI mukhyatAkA varNana 23 dhanyanAmANagArakA zarIravarNana 24 dhanyanAmANagArakI stuti dhanyanAmANagArakA saMstArakakA varNana 26 dhanyanAmANagArako devalokagamanakA varNana 27 dhanyanAmANagArakA bhavAntaraviSayameM praznottara 28 sunakSatrAdi navakumArakA varNana 29 zAstrasamApti 3. zAstraprazasti 97-114 115-122 123-126 127-131 132-136 136-137 137-139 139-144 25 145 146-148 // iti anuttaropapAtikadazAGga sUtrakA viSayAnukrama samApta / / iti / Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadyAta anuttara upapAtikasUtra jaina AgamanuM navamuM sUtra che. bIjA sUtromAM tene ullekha che te uparathI evuM phalita thaI zake purANuM anuttara upapAtika sUtra vadhAre vistAravALuM haze, jenuM saMskaraNa vartamAna sUtra che. e saMskaraNamAM je daSTi rahelI che te hamaNAM ja spaSTa thaI jaze. zrI mohanalAla dalIcaMda desAI pitAnA jaina sAhityanA saMkSipta ItihAsamAM te eTale sudhI kahe che ke prathama A sUtramAM dasa adhyayane haze. jaina AgamanAM kaI kaI sUtra, jemake dazavaikAlika, kevaLa padyAtmaka che, jyAre keTalAMka sUtre, jemake AcArAMga, gadya-padyAtmaka che, gadyane bhAga temAM bahula che, padyano bhAga ghaNo ocho che, jyAre A anuttara upapAtika sUtra, vipAka sUtra tathA aMtakRta sUtranI mAphaka kevaLa gadyAtmaka che. e traNeya sUtro ati TUMka sUtre che, ane temanA pAThe paNa ati TUMkA ane saraLa che, je kAraNe abhayadeva sUrInI e traNeyanI saMskRta TIkAo vistRta nahi, paNa mAtra gahana zabdanA ane gahana racanAnAM spaSTIkaraNarUpe che. pUjyapAda ghAsIlAlajInI TIkAo, traNeya mATe, vistRta rUpamAM ane spaSTapaNe, ApavAmAM AvI che te mATe vAcaka temane avazya dhanyavAda Apaze, vizeSata, anuvAdamAM zrImad mahAvIra prabhunI dezanAno temane vistAra ati AhalAdaka ane gaMbhIra che. A traNeya sUtre, dharmakathAnAM sphoTaka sUtra che. temAM narI dharmakathAo che. bhagavatI Adi sUtramAM te philasuphI maLe che, paNa ahIM ekadama dharmakathAnugane Azraya levAmAM Avyo che. anuttara sUtramAM je mahAtmAonAM caritA ApavAmAM AvyAM che te mahAtmAene mahAvIranA aMtevAsIo kahevAmAM AvyA che, eTale ke teo mahAvIra pAse rahetA hatA, temanI pAse temaNe daSTivAda vagerene abhyAsa karyo hate, ane temanI dezanAthI teo tIvra tapa karavA prerita thayA hatA. mahAvIre gautamasvAmInA praznanA uttaramAM temane ekAvatArI jI tarIke varNavyA che. badhA vRttAMte mahAvIranA jIvana daramiyAna ane temanI hAjarImAM banyA hatA. te vRttAMtenI prajJapti paNa temaNe ja karI hatI, e hetuthI ke e carite caturvidha saMghane daSTAMtarUpa thaI zake. A sUtra prajJapti mahAvIre sthApita karelA caturvidha saMghanA vyavahAramAM aMtargata thaI jAya che. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuttara-upapAtika ekadama aitihAsika vRttAMtAthI samRta che. mahAsUtra rAjA zreNikanA vaMzavistAra ahIM vIgatathI maLI zake che, jenA upayeAga hajI itihAsakArAe ceAgya rIte ka nathI. kAyandI ane tu MgikA nAmanI nagarIenuM sthAna purAtattvavido nakakI karI zakayA nathI, temanAM nAmeAthI paNa tee ghaNe bhAge haju ajJAta che. hastinApura, rAjagRha, caMpA nagarIonA avazeSa atyAre jaina-jainetara saMskRtithI satkRta thaelA maLI AvyA che. kAllAlanA sanniveza, vANijyagrAma, vagere sthaLAnA nirdezA mauddha sAhityamAM paNa maLe che, sUtramAM bhadrA jevI sAvAhinIonAM varNanA Ave che te khAsa sUcaka che. TIkAkAra mahArAjazrIe tenA mAyanAne savistara samajAvyeA che. e strIo AyAtanikAsa vepAranuM mATuM sAhasa kheDatI hatI, ane ati vyavahArakuzala, tathA sarala-svabhAvI hatI. teo peAtAnA putrAne dIkSAnI anujJA ApavAmAM prameAdabhAvanA sevatI mAlama paDe che. tetrIsa atevAsInAM nAmeA paikI keTalAMka nAmeA mAtRpakSathI maLe che, keTalAMka nAmeA janmabhUmithI maLe che, te khAsa sUcaka che. zreNika mahArAjAnA dIkSita vAnAM nAmeAmAM ladata vagere nAmeA teTalAM ja sUcaka che. vRttAMta paikInI jANavAdvega atihAsika noMdha jude sthaLe ApavAmAM AvI che. sUtramAM sUcita thatA mahupatnItvane ullekha khAsa dhyAnaceAgya kahevAya. vipula padegta upara dareka a MtevAsInI aMtima kriyA thAya che te sUcave che ke rAjagRhanagarInA e samayane pavibhAga nitthA mATe khAsa rAkhavAmAM AnyA hatA; te parvatanA khIjA vibhAgeAnA upayega baudha bhikSuo mATe upayAgamAM levAmAM AvatA hatA, ane tyAM gautamabuddhe cAturmAsa karatA hatA evA ullekhe bauddha sAhityamAM maLI Ave che. upara kahevAI gayu che ke vartImAna anuttara upapAtika sUtra purANA sUtranA saskaraNarUpa che. enA vRttAMtA dhamakathArUpe zakhtArUDha thaelA che. nagarIenAM vaNuM nA, dIkSita aMtevAsIonI gRhasthAzramamAM rahevAnI mahelAtA, dIkSA-utsavA, dharmapariSado, lagnakriyAo, vagere vanA irAdApUrvaka ekasarakhAM ApavAmAM AvyAM che, jethI kathAnakA sakSita thai zake. mudraNAlaye jyAre nahAtAM tyAre kathAnakanA pAThA saraLa ane TUMkA rahI zake, ane kathA kahenAra ane kathAnuM zravaNu karanAra, ane cegya rIte varNavI zake, ane sAMbhaLI zake. eTalu te spaSTa che ke badhI nagarIe, badhI mahelAtA, khadhA utsave!, eka sarakhAM tA hAi zake nahi. sUtranu guMthana karanArAethI tenA navIna saMskaraNamAM saraLatA ane sakSepa ane guNA jaLavAi rahe, ane kathAnaka sacATa rIte kahI zakAya ane sAMbhaLI zakAya, te mATe nagarIe, vagerenAM vanAmAM amuka sa sAmAnya Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Pattern bIbAM nakakI karavAmAM AvyAM, ane bhadrA nAmadhArI mAtA mATe badhAM adhyayane eka sAmaTAM mUkI devAmAM AvyAM, dhAriNIdevI mAtAnAM saMtAne mATe badhAM adhyayane eka sAmaTAM goThavI devAmAM AvyAM, ane dhanA Adi eka aNagAranA jIvanane pahelA sUtramAM kendrita karI bIjA carite te pramANe samajI levAM, ema kahI AkhA sUtrane saMkSepamAM nicoDa mUkavAmAM AvyuM. navA sUtranuM saMskaraNa, A nyAye, sahetuka, saMyutika hatuM, e nirvivAda che. sUtranA traNa vargomAM trIjA varganu dhanA aNagAranuM prathama adhyayana samasta sUtranA kendrarUpe AvI jAya che. e dharmakathA adbhuta che, tenuM varNana adbhuta che, eTaluM ja karUNa che. e varNana karUNa rasathI UchaLe che. tapazcaryAnA varNananA sAhityamAM bhAgye ja tevuM varNana ApaNane maLI zakaze. dhannA aNugAranI kRza thaI gaelI dehayaSTinAM tamAma aMge ahIM bahu sUphama rIte varNavAmAM AvyAM che. temanI upamAo ananya che, tevI ja gharagaththu che. sAhityasRSTimAM A varNana ucca sthAna leze, jene samudAyanI tapazcaryA-bhAvanA kevI hatI te A varNanathI spaSTa thAya che, samyajJAnamUlaka ane samyagadarzanamUlaka tapa tetrIsa aMtevAsIone ekAvatArI pada meLavI ApavAmAM madadarUpa thAya che. dhannA aNagAranI dehadaSTinA aMgenA varNanamAM je pAribhASikeno upaga karavAmAM Avyo che te pAribhASike, ghaNAkharA gujarAta-mALavA-rAjasthAnanA bhASAkIya prayogo che. te prayogamAM baMgIya ke magadha dezIya chAyA ochI jovAmAM Ave che. A batAvI Ape che ke vartamAna sUtra saMskaraNadazAne pAmyuM tyAre te vidhi badhA pazcima bhAratanI bhUmi upara thayela, ane te pazcima bhAratanA abhyAsIone hAthe thaela. emaNe mahAvIranI mULa prajJaptinA vivAdane barAbara sAcavI rAkhyo, paNa tenA varNanAtmaka vibhAgane svakIya-svabhUmikarUpa ApyuM. A tamAma vibhAga bhASAsAhityanI daSTie, ati upayogI che. A viSaya upara abhyAsIonu lakSa jAya evI abhilASA sevI zakAya. L. D. Barnett ela. DI. bAne A sUtranuM bhASAMtara kareluM che. Weber [ Indian Antiquary, Volume, 20, pages, 21-23] vebare inDiana eTipharimA tene ullekha karelo che. e ullekhanuM aMgrejI bhASAMtara [ Herbert W smyth ] eca. Dabalyu. smithe ApeluM che. mArI daSTie e carcA adhUrI che. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnada sabhAe anuttara0 sUtranuM gujarAtI bhASAMtara prasiddha karyuM che. Agama-samitie e sUtranuM saMpAdana mULa pATha sahita ane abhayadeva sUrInI saMskRta TIkA sahita karyuM che. abhayadeva sUrI pite ja kahe che ke vipAka, aMdukRta ane anuttara0, e traNeya sUtre ghaNAM TUMkA che, ane temanA artho tathA pATha saraLa che, eTale temanI chAyA, TIkA, vagere vistArathI ApavAnI jarUra nathI. temaNe te pitAnI vRttiomAM gahana zabdane ane racanAone samajAvyAM che. alabatta, tethI vRttikAra sUrIjInI vidvattAne ke temanI bIjI vRttionI upagItAne kaze avarodha AvatuM nathI. kahevAnI bhAgye ja jarUra hoya ke muni mahArAjazrI ghAsIlAlajInA prayAsamAM chAyA, saMskRta TIkA, ane gujarAtI tathA hindI TIkA ane bhASAMtare, badhAne gya rIte, samaya - ucita, samAveza karavAmAM AvyA che. dhaH navAMgI vRttikAra abhayadevasUri caMdragaccha (kharataragaccha) nA jinezvarasUrinA ane buddhisAgaranA ziSya hatA. temanuM carita prabhAvaka caritamAM ApavAmAM AvyuM che. navAMgI vRttio sivAya bIjI aneka kRtio temaNe racI che. seLa varSanI ummare, vikrama saMvat 1088 mAM, temane AcArya pada ApavAmAM AvyuM hatuM, ane temane svarga vAsa kapaDavaMja mukAme vikrama saMvat 1135 mAM thaye hate. dareka vRttine aMge emaNe potAnI laghutA darzAvI che. 23, pratApagaMja, vaDedarA, 2 | tA. 23-11-1958, zanivAra I kAmadAra kezavalAla hiMmatarAma Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuttaropapAtika sUtranI aitihAsika neMdha jena Agama-sAhityamAM aneka gAmanagarIo, rAjAo, pradhAne, zeTha zAhakAra vagerenA nirdezo thaelA che, ane dareka jena temanA nAme jANatA hoya che, paNa teo kamanasIbe etihAsika hakIkatothI ajANyA hoya che varSo jUnAM saMzodhanenAM pariNAme A nirdeza ApaNe atyAre bahu sArI rIte vistArI zakIe chIe. ahIM e prayatna anuttara-upapAtika sUtra pUrate TUMkamAM Ave che. - kRNika (keNika) athavA ajAtazatru mahArAjA zreNika pachI tene putra ajAtazatru athavA jaina Agama sAhityane kRNika gAdIe AvyuM hatuM. teNe I. sa. pUrve, 554 thI para7 sudhI rAjya karyuM hatu. purAmAM, jaina AgamAM ane bauddha sAhityamAM tene aneka nirdezo maLe che. kuNika kezala rAjakumArI sAthe paraNya hatuM ane prasenajitane teNe harAvyuM hatuM. ene vaizAlInA gaNarAjyane jItI levuM hatuM, paNa e rAjya ghaNuM baLavALuM hatuM, eTale amAtya brAhmaNa vasyakArane tyAM mokalI tenA prajAsamUhamAM phuTa paDAvI lAMbA vigraha pachI te rAjyane jItI levA te samartha thaye hate A mATe teNe eka vAra amAtya vasyakArane gautama buddha pAse salAha mATe mokalyA hatA, jyAre buddha evI salAha ApI hatI ke-jyAM sudhI licchavI yuvAno meTerAnI salAha mAnatA haze, saMthAgArenI sArI vyavasthA karatA haze, enuM mAna rAkhatA haze. ane saMpathI rahetA haze tyAM sudhI, licchavA leke keIthI jItAze nahi!! A badhaprada saMvAda bauddha kathA sAhityamAM agra sthAna dharAve che licchavI lekane parAjya karavA mATe kRNika mahArAjAe pATalIputra nagarI vasAvI hatI e nagararacanAmAM tene sunidha ane vararakAra nAmanA amAtyane sahakAra maLe te A ghera saMgrAmamAM kei mahazilAkaTa Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (Catapult) ane rathamUzala-raNugADI (Tank), e yAMtrika sAdhanAnA upayegaka hatA evuM jaina AgamasAhityamAM kahevAmAM AvyuM che. e viseLa va sudhI cAlyA hatA, ane mahAvIranA nirdeka ma'khalIputra gezALake tRtathI nihALye te bhArahatanI eka zilAmA kUNika gautama buddhane vadanA karte dekhA de che. tenA macchu Ada tenA putra darzaka gAdIe Avye enA nirdeza bhAsa kavinA svapnavAsavadatta nATakamAM karavAmAM Avye che . darzAya pachI uDDayana rAnta thayeA hatA, i sa. pUrve 523 kellAka sa`niveza A nesaDaeNA athavA sanniveza vaizAlI nagarI pAse AvelA pute. bauddha sAhityamAM tenA nirdeza Ave che. zreNika athavA bi'bisAra mahArAjA mahArAjA zreNika athavA abhisAranA (bhilIsAra) nirdeza puNemAM, bauddha sAhityamAM ane jaina sAhityamAM khUba maLe che bauddha anya mahAvaza pramANe tene rAjyAbhiSeka yuvarAja tarIke tenA bApanA samayanA ane khApanA taraphathI karavAmAM AvyA hatA. DA. bhAMDArakaranA mata pramANe zreNika eka vAra vajrI lAkAnA gaNarAjya ( Republic) mAM senApati hatA. enA vaMza mahAnAga vaMza kahevAya che. muddatanA kartA avadheSanA mata anusAra enuM kula haryAMkakula hatuM. zreNika mahArAjAne aneka rANIo hatI, temAM dhAriNI vagere nAme jaina AgamasAhityamAM maLI Ave che. prathama mahArANI kezala dezanA rAjA prasenajitnI bahena hatI tenA bhAIe lagna samaye tene kAzala dezamAM ceDIka jAgIra ApI hatI, khIjI mahArANI calaNA hatI. je vaizAlInA licchavIrAja ceTakanI ane mahAvIranI mAtA trizalAnI bahena thatI hatI. eka trIjI mahArANInuM nAma vaidehIvAsathI tu magadhadezanI rAjakanyA khemA tenI ceAthI mahArANI hatI bauddha sAhitya pramANe bApAlI nAmanI eka strI sAthe teNe lagna karyuM hatuM. zreNike giritraja nAme nagarI vasAvI hatI je rAjagRha tarIke prasiddha thaI A nagarIracanA eka mahuvinda nAmanA enjaniare karI hatI. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka abhiprAya pramANe yuvarAja pade zreNikarAjA hatuM tyAre te pazcima baMgAla (aMga) dezanI rAjadhAnI ca pAne gavarnara hate A pradeza eka vAra brahAdatta nAmanA rAjAnA tAbAne hate. zreNike tene harAvI te pradeza khAlasA karyo hato. atyAre e pradeza mughIra ane bhAgalapura jillAomAM samAI jAya che. eNe (pazcima pAkIstAnamAM) gAdhAranA rAjya sAthe maitrI karI hatI. zreNikanI nekarImA chavaka nAme eka prakhyAta vaidya hatuM, jene mahArAjAe avatIrAja pradyotanI davA karavA mokalyuM hatuM. A pradyotane nirdeza mahAkavi kALidAse meghadUta kAvyamAM kaye che. zreNikanA ghaNA kuMvaroe mahAvIrasvAmI pAse dIkSA lIdhI hatI, jenuM varNana prastuta sUtramAM karavAmAM AvyuM che. bauddha sAhityamAM zreNikane gautamabuddhanA prazaMsaka tarIke varNavAmAM AvyuM che jaina sAhitya pramANe AvatI covIsImAM te tIrthakara thaze. tene rAjyasamaya I. sa. pUrve, 582 thI pa54 sudhI gaNAya che. paraMparA pramANe mahAvIranuM nirvANa I sa pUrve para7mAM thaeluM. te vakhate temanI umara 32 varSanI hatI, eTale temane janma Isa. pUrve 5mAM thaye hAya. A kALagaNanA pramANe kuNikanuM maraNu ane mahAvIranu nirvANa ekavaNI thaelAM heya mahAvIra chadmastha hatA tyAre ane kevaLI thayA tyAre zreNika rAjA have joIe. . rAjagIra-rAjagRha A zaheranuM asala nAma giridhvaja hatu, ane tenI sthApanA vANurasI-kAzInA zizunAga nAmanA rAjAe lagabhaga I. sa. pUrve 64ra ke 600nA arasAmAM karI hatI, A nagarI ati samRddha hatI, ane UMcA parvata upara vasAvavAmAM AvI hatI ahI khedakAmo thayelAM che, jene pariNAme tyAMthI aneka jaina, bauddha, brAhmaNIya zilpakAme maLI AvyA cheparvata upara jaina maMdiro AvelA che. e purANuM madiro nathI madira pAse garama pANInA jharAo che, jene ulekha bhagavatIsUtramAM maLe che mahAvIra svAmIe ane gautama buddha ahI cAtumase karelAM. pAse ja nAlanda AveluM che, je nAmanuM adhyayana jaina AgamamAM che ane jyA seka varSo sudhI moTu vidyApITha hatu. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 taLeTImAM rAjagIra nAmanu gAma Avelu che rAjagRha pAse vipula cUka AvelI hatI, jyAM dhannA vageree saMleSmaNAtapa karyAM hatAM. sAketa (ayAghrA) nagarI A nagarI prAcIna yeAdhyA nagarI hatI, ane te kaiAzala dezanI rAjadhAnI hatI. atyAre tyAM khAdyakAmAM thayelAM che, jene pariNAme aneka jaina, bauddha ane brAhmaNIya zilpakAma maLI AvyA che tenI prAcInatA rAmAyaNakALa jeTale pahoce che vANijyagrAma A gAma vaizAlInu eka parU hatu. mahAvIra svAmIe ahIM vihAra karelA. gautama buddhe paNa ahI' vihAra karelA mauddha sAhityamAM tenA aneka vAra nirdeza Ave che. hastinA (ga) pura A zaheranI prAcInatA TheTha mahAbhAratanA samaya jeTale paheAMce che. jainuM tyAM sArU parimaLa hatu. atyAre khAdyakAma thAya che, temAM aneka zilpakAma maLI AvyAM che. e jaina, bauddha ane brAhmaNIya zilpakRtio che jenA mATe te pavitra tIdhAma gaNAya che. e zahera gagAAMThe AveluM hatuM. } kAmadAra kezavalAla himatAsa vaDAdarA, tA. 22-11-1958. * Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - alAranA : sujJa pATano ! rAnakavAlI samAja jana dharma kA mukhya aMga hone se ima samAjakI racanA apane DhaMga se banI huI hai, namAja ke kisI bhI kArya meM da kriyA meM rAgavAna mahAvIra kI AjJA ke atirikta bAhyADambara ko jJAnI puruSAne jarA sI sthAna nahIM diyA hai kAraNa ki - jaina dharma vItarAga dharma hai, bItarAga dharma meM kapAya; aura dambha ko jarA bhI sthAna nahIM hai / jisa samAja kI kriyA meM dambha rahA huvA ho, jisa kriyA ke AcaraNa meM vAyADasvara kA sthAna ho, vaisI kriyA karanevAlI samAja kI pratimA 'bItagaga dharma meM jarA bhI nahIM hai / isI kAraNa jainadharma ke praNetA vItarAga prabhuna jainAgamoM meM muniyoM ke liye ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya, aparigraha Adi pAMca mahAvrata aura zrAvakoM ke liye sthUla prANAtipAta viramaNa Adi dhAraha vrata ko pAlana karane kI AjJA dI hai, ina vratoM ke AcaraNa meM suniyoM va zrAvakoM ko kisa prakAra rahanA cAhiye, athavA to ina pratoM ko AcaranevAle kaise kisa prakArale jIvana bitAnevAle hue usakA varNana pUrNataH kiyA hai| isI kAraNa bhArata ke vibhinna dharmI meM cha zAstroM meM jainAgoM kI vizeSa mukhyatA hai| , jainAgamoM kI gaharAI meM pUrNa jAnI va tyAgI ke sivAya aura koI nahIM utara sakatA, jainAgamoM meM kyA hai vaha vahI jAna sakatA hai ki jo samyagajJAna ke sAtha tyAga, vairAgya kI parAkASThA ko pAyA huvA ho, isake atirikta yadi koI bhI jainAgamoM kI khoja meM prayatna karatA ho to usakA prayatna nirarthaka va usake liye Apattijanaka hai / Ajanaka aneka manuSyoMne janAgamoM ke mahatva kA mApa leneke liye prayatna kiyA, parantu samyagrajJAnakA abhAva honase ve prayatnakartA usase jarA bhI lAbha prApta nahIM kara sake parantu zItala candana ke ghilaneke jJAnake abhAva meM agni hI milatI hai usI prakAra una ko bhI usa meM niSphalanA hI milI hai| Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgamoM kI TIkA sthAnakavAsI samAja kI sudRDha racanA jainAgamoM ke AdhAra para hI hai to phira Ajataka svakIya saMskRta TIkA kyoM nahIM likhI gaI ? kyA sthAnakavAsI samAja meM saMskRtajJa vidvAna nahIM hue ? isa prakAra kA prazna svAbhAvika upasthita ho sakatA hai| isa prazna ke javAba meM hama anya matoM ke zAstroMpara dRSTi DAleMge to sahaja hI meM hama jAna sakeMge ki-do hajAra varSa ke pUrva meM pratyeka matoM ke zAstra usI bhASA meM the ki jisa bhASA meM ve likhe gaye the, usI se hama jAna sakate haiM ki hamAre purANe AcAryoM meM itanA jJAna thA ki ve bhale prakAra se jainAgamoM ke rahasya ko samajhane meM vidvAna the, aura dUsaroM ko samajhAne meM bhI pUrNa nipuNa the| usa samaya kisI bhI dharma meM zAstroM kI mUla bhASA ko samajhAne ke liye anya bhApAkA sahArA lene kI AvazyakatA nahIM samajhI gaI thii| Aja bhI nyAya vyAkaraNa kA anuvAda likhanA va chapAnA vidvAn puruSa ThIka nahIM mAnate haiM / parantu jaba saMskRta prAkRta ke sthAnapara anya bhASAoMkA paDhanA paDhAnA zurU huvA tava dharmazAstroM kA jJAna vanAye rakhane ke lie dharmaguruoM ne vartamAna bhApAoM meM anuvAda karane kA vicAra kiyA aura usI prakAra ve kArya rata bane / Ajase kitanIka zatAbdiyoM ke pUrva mUrtipUjaka sampradAya ke vibhinna yatiyoMne tathA AcAryone jainAgauM para saMskRta niyukti, avacUri, cUrNi, bhASya, TIkA likhI, jise Aja saikaDoM varSa ho gae, usa samaya kI TIkA kI praNAlI meM aura Aja kI praNAlI meM antara honA sAdhAraNa cAta hai, kyoM ki purAnI TIkAoM meM jahA~ sarala viSaya thA vahA kaThina zabdADambaroM se durbodha karadiyA aura jahA jaTila viSaya thA usakA spaSTa vivaraNa na karane se vaha bhI duryodha raha gayA, tathA purANI TIkAoM meM viparyAsa yAne sUtraviruddha artha pratipAdana karane lage aura jinabhASita satya tatva luptamAya hone lagA, tathA manamAne paMtha zurU ho gaye aura ve manamAne tattva samajhAne lage-kisIne nizcaya nayako mukhya rakhakara vyavahAra mArga Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3] ko naSTa kara diyA, to kisIne vyavahAra ko lekara nizcaya ko, tathA kisIne sAvadha kriyA meM hI dharma batAyA to kisIne nAstikavAdakA zaraNa le liyA, ityAdi bAtoM kA vaiparItya dekhakara samAja ko 'bhagabhAna yathArtha bhAvoM ko pragaTa karanevAlI tathA sarala navIna TIkAkI racanA ho' aisI icchA jAgRta huI, tadanusAra jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja sAhebane isa bhagIratha kArya ko apanAyA aura vi. 1984 meM bIkAnera cAturmAsa ke andara zAstroddhAra ke kArya ko sthAnakavAsI saMgha cIkAnera tathA zrImAn dAnavIra zeTha bherUdAnajI seThiyA ke Agraha se prAraMbha kiyA, usa samaya se yathAvasara yaha kArya dhIre 2 calA parantu jaisA cAhiye vaisA kArya sucAru rUpase nahIM calA vi. saM. 1992-93 kA cAturmAsa karAMcI thA, taba vahA ke saMghane zrI upAsakadazAGgasUtra kI TIkA chapAkara prasiddha kI jisa ko dAmanagara ke zAstrajJa zeTha dAmodara jagajIvana bhAIne paDhI, usa samaya zeThajI ko vicAra huvA ki apanI sthAnakavAsI samAja meM isa prakAra kI TIkA likhanevAle haiM to kyoM nahIM zAstroddhArakA kArya sucAru rUpase kAThiyAvADa meM pUjya zrI ko bulAkara karAyA jAya, isa bhAvanA ko paM. muni zrI gavulAlajI ma. ne aMkurita kI, 'yAdRzo bhAvanA tAdRzI siddhi ke anusAra rAjakoTanivAsI zrI gulAbacanda bhAI mehatAne zeThajIko protsAhita karaneke lie prathama hI 10 hajAra ru. kI udAra rakama zAstroddhAra ke lie jAhira kI jisase zeThajIne pUjya zrIko kAThiyAvADa padhArane kI vinantI bhejI, tadanusAra vi. saM. 2001 meM pUjya zrI dAmanagara pdhaare| vahA se yaha kArya prAraMbha huvA jo ThIka tarahase cala rahA hai / dAmanagara cAturmAsa meM kAThiyAvADa sthAnakavAsI samAja ke naravIra zrI chabIladAsa bhAI koThArI darzanArtha Ae aura unheM zAstrodvAra kA kArya sucAru rUpase honA cAhiye aise vicAra sphurita hue, jisa se unhoMne isa kArya ko apane hAtha lekara pUrNa vegavAna banAyA jisa ke phala svarUpa yaha zrI anuttaropapAtika sutra kI saMskRta TIkA pUjya zrI ke udAra jJAnadvArA hameM prApta huii|... . : ':' , ' ' Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4] zrI anuttaropapAtika sUtra zrI vIravANI ke AdhAra para grathita jainAgamoM ke gyAraha aGgoM meM antakRta mUtra AThavAM aGga sUtra hai, usa meM navve mahApurupoM ke jIvana vRttAnta hai, usake bAda navAM aMga zrI anuttaropapAtika mRtra haiM, isa sanna ke 3 varga aura 33 adhyayana hai / ina 33 adhyayanoM meM jAli, bhayAli Adi tetIla mahApuruSoM kA jIvana vRttAnta par3hane ko milatA hai| isa alAra saMmAra ke kAla cakra meM araha ke ghaTamAlakI bhAti karmadhArI jIva bhramaNa karate rahate haiM, unheM kisI bhI kSaNa Atmika zAnti nasIba nahIM hotI, ve anAdi kAla kI paramparA meM pharate hue janma, jarA, bharaNa kI Adhi vyAdhi se mukta nahIM hote| mukta hone ke lie samyagjJAna kI prApti kA abhAna honese ve nitya prati ajJAnajanya dAruNa kaSToM ko sahate haiN| jJAnI puruSa isI kAraNa saMsAra ko asAra samajhakara ve apanI aihika sampatti ke hote hue bhI use tuccha va jIvana ke liye ahitakara samajha usa ke tyAgane meM hI AtmakalyANa ko dekhakara saMsAra se mukta hone ke liye zIghra hI dhana, jana bandhana ko eka kSaNa meM tyAga dete haiN| ila prakAra ke aihika dhana-vaibhava tathA vizAla kuTumba parivAra ko tyAga kara ucca bhAvanA se jJAna darzala cAritrakI ArAdhanA ke liye abhigrahayukta mahAna tapazcaryA dhAraNa kara anuttara vimAna ko prApta honevAle 33 puruSoM kA jIvana vRttAnta vAlA isa anutaropapAtika strapara pUjya zrI dhAmIlAlajI ma. sA. ne saMskRTa TIkA likhakara AbAla vRddha jaina samudAya ke liye sUtra pATha jAnane kA sarala mArga kara diyA hai, isake liye jaina samAja pUjya zrI ko sahannAH abhinandana leTa karatI hai| prastuta zAstra ke prAraMla meM vItarAga bhagavAna ke samavasaraNa racanA kA vivaraNa jhAMkA samAdhAna ke mAtha likhakAra bhavya pAThakavRnda ko ThIka taraha mAyA bAmada hai| Ajataka bItarAgalA ke nAma para AraMbha hiMsA meM samAdhAna yasale vAle mo ila salavasaraNa Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [5 vivaraNase acchI taraha bodha ho sakegA, kyoM ki-vItarAgakI sAvadha pUjA karma yandhakA ba saMsAraparibhramaNa kA kAraNa batAyA hai / jaise ki jo sAvajjasapajaM, kuNaDa mahAcAivIyarAgassa / so bhammai saMsAre, dIhaM kAlaM jahAjAo // 1 // sAvajasapajjAe, sasumbhavaDa jIvahiMsaNAraMbho / tamhA bajjaDa kamma, teNa ya saMsAracakkasaMpAo // 2 // isI prakAra "paMcahi ThANehiM jIvA duggaI gacchanti taMjahA-pANAivAeNaM, susAvAeNaM, adinnAdANeNaM, mehuNeNaM, pariggaDeNaM / " (sthAnAi 5 sthA, 1 u0,) sAMsArika kArya karane meM bhI jaba pAMca kAraNoM se jIva ko durgati hotI hai to phira bItarAga dharma ke nAmapara hiMsA athavA Arambha ho to usameM dharma kaise monAjAya / yadi koI yU kahe kibhaktidaza dharmakArya karate hue, prazuarcanA karane meM honevAlI hiMsA karmayandhakA kAraNa nahIM parantu zamanirjarA kAhI kAraNa mAnA jAtA hai| taba to kAlikA, ambA, bhairava Adi laukika devoM ke sAmane unako mAnanevAle bhakti vazale bakare, pAhe caDhAte hoM-mArate hoMto kyA usameM bhI karmanirjarA hI mAnI jAya ? / yadi una laukika devoM ke nAma para honevAlI hiMsA meM pApa mAnate haiM to phira jina vItarAga prabhune bAhya padArthoM ke logopabhogoMko tyAgakara sasAra se mukta dazA prApta kI, unhIM ke nAmapara Arambha karane meM dharma kaise ho sakatA hai ? | isa viSaya ko bIkAkArane ThIka taraha se pratipAdita kiyA hai| pAMca prakAra ke abhigama meM bhI pahale sacittavya ko tyAgane kA hI nAmoha vidhAna batAyA hai| isa prakAra lAvataramA prakArapa meM mAsaya pUjA ziva kIja taraha re maramAyA nagA hai ! Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jina ke pratApase bAdazAGgI kI vAcanA hameM prApta huI una mudharmasvAmI kA paricaya zabda-siddhidvArA batAyA gayA hai| unhIM ke paTTaziSya zrI jambUsvAmI zreNika rAjA ke rAjagRhanagara ke bAhara guNazila udyAna meM virAjakara zrI sudharmasvAmI se vinaya ke sAtha antakRtamratra sunalene ke bAda anuttaropapAtika mutra ko suna rahe haiM, sunane ke samaya unakI gurubhakti aura navIna jAnane kI hArdika jijJAsA spaSTa dikhAI detI haiM unheM zrI mahAvIra prabhu ke prati Adarza bhAva kaise the isake liye Adya stuti kI paMktibaddha utkRSTa racanA hRdayaGgama karane yogya hai| - prathama varga :(1) zrI jambUsvAmI ko jAli, mayAli, upajAli, puruSasena, cAripeNa, dIrghadAnta, laSTadAnta, vehalla, vaihAyasa aura abhayakumAra, ina dasa saMpattIzAlI rAjakumAroM kA jIvanavRttAnta jAnane kI icchA se lAlAyita jAnakara zrI subarmasvAmI usI samaya vinA saMkoca ziSya kA jJAna vikAsa ke liye tathA bhavIjIvoM ke upakAra ke lie jAlikumAra kA varNana anukralase sunAte haiM / kisI bhI tyAgI puruSa kI jIvanikA kA sambandha unake AvajIvana se juDA hucA rahatA hai, sunanevAlA javataka pUrvadazA ko jAna na le taba taka jIvanakI uttara dazA ko bhalIbhAti samajJa nahIM sakatA, isI kAraNa zrI mudharmasvAmI-'usa kAla, usa samaya' 'rAjagRha nagara ' ' guNazila udyAna 'zreNika rAjA'dhAriNI devI' Adi kA nAma de de kara usa samaya kI sthiti kA TIka tarahase jJAna karAte haiN| zrI anuttaropapAtika sUtra ke prathama varga meM varNita Adya mahApuruSa jolikumAra koI sAdhAraNa vyakti nahIM thA, parantu vaha magadhAdhipati rAjA zreNika kA svarUpavAn putra thaa| lAlana pAlana tathA vahattara kalAkA adhyayana 'jJAto sUtra meM varNitaM meghakumAra kI taraha batAkara 'una ke jIvana kI tulanA hara eka vyakti kara ske| aisA spaSTa Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 7 abhiprAya vyakta kiyA hai / itanA hI nahIM parantu usa rAjakumAra kA, rUpa lAvaNyavatI ATha rAjakanyAoke sAtha vivAha havA aura yuvA avasthA ko prApta vaha kumAra uttama mahala meM pUrvapuNyopArjita zabdAdi viSayoM kA anubhava karatA huvA Ananda nimagna thA, aise samaya zrI mahAvIra prabhu kA Agamana sunakara darzana tathA upadeza sunane ke liye utsAhita hokara jAnA, vaha prasaGga Ajake dhanikoM ke liye mahAn Adarza aura upadezakA kAma karatA hai / dhanIpana kI sArthakatA dharmI hone meM hai, na ki prathabhraSTa hokara surApAna, mAMsAhAra aura viSaya sukha ke mArga kI pravRtti meM / Aja kA dhanika varga tyAgakI apekSA bhogoM meM rahakara hI manuSya janma kI sArthakatA samajhatA hai, taba ve mahApuruSa jo jIvana ke pahale prasaGga meM prathama bAra hI saMsAra tyAga kA upadeza sunakara usI samaya ve saMsAra bandhana ko taDAka se toDakara virakta vanajAte aura bhavobhava saJcita upadravI karmoM kA nAza karane ke liye pradhAna tapa ko aGgIkAra kara lete the / vaha tapa bhI koI sAdhAraNa nahIM parantu guNaratna Adi kaThina tapa ko aGgIkAra karane meM hI ve apane jIvana kI mahattA samajhate the / jAlikumArane ukta tapa ko dhAraNa kiyA / ve aise mahAtapa dvArA zarIra kA hI nahIM parantu karmoM kA zoSaNa karake anta meM sarvArtha siddha vimAna ko prApta hue aura bhaviSya mokSa prApta kareMge / isI prakAra zeSa nava kumAra jo zreNika rAjA ke hI putra the unakA bhI varNana isI prathama varga meM kiyA gayA hai / -: dvitIya varga : (2) dUsare varga meM bhI rAjagRha nagara ke adhipati zreNika rAjA, dhAriNI rAnI ke putra dIrghasena, mahAsena, laSTadanta, zuddhadanta, hala, druma, drumamasena, mahAdrumasena, siMha, siMhasena, mahAsiMhasena, puNyasena, ina teraha rAjakumAro kA varNana jAlikumAra kI taraha honese saMkSipta prakAra se samajhAyA gayA hai / Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 --:mIra :(3) tIsare varga ke pahale dhyAna meM dhanyakumAra kA varNana laukSika lokottara saMpatti se mukta acche hA kA hone se pAThakoM ko isa adhyayana meM nimnokta dAleM ucita prakAra se samajhane ko milegii| 1 dhanyakumAra kI gharasaMpatti / 2 dhanyakumAra kA upadezanavaNaM / 3 upadeza meM pudgala-parAvarta kA svarUpa / 4 saMsAra-parityAga / 5 bhIma abhigraha / 6 kaThina tapazcaryA / 7 tapazcaryA se zarIra kI nirvltaa| .. 8 tapahArA sarvArthasiddha meM utpanna honaa| 9 mahAvideha kSetra meM janma lekara mokSa prApta karanA / zrI anuttaropapAtika sUtra kA paThana pAThana karanevAle mumukSuoM ko isa adhyayana meM pAsa honevAlI sAmagrI le Atmika jJAna prApta hogA, saMsAra kA svarUpa samajhane le mohatyAga kI bhAvanA jAgRta hogI, tyAgiyoM ko dhanya, anagAra ke tyAga se-apale- tyAga kI tulanA karane kA svayaM jJAna hogA aura saMyana tapa kI kriyAzuddhi ke viveka kI prApti hogii| .. / kAkandI lagarI (janazruti se vartamAna meM bhAravADa ke andara kekInda ke nAma se pahacAnI jAtI hai) meM ladrA nAlakI lArthavAhI rahatI thI, vaha sArthavAhI svayaM adhikAriNI hokara apane gRhakArya ko pUrNa dakSatA se sammAlatI thI, usI ke dekha-rekha meM vyApAra hotA thA, ca bAhara ke dezoM meM vAhano dvArA sAla bhejA jAtA va maMgAyA jAtA thA, vaha sarvakalAnipuNa hone se sabhI kAryo ko pUrNa rUpase saramAlatI thii| isase hama acchI taraha jAna sakeMge ki usa samaya striyoM kA itanA prabhAva thA ki ve purupa kI bhAMti svataMtra sArA kArya sammAla sakatI thI / nArIjIvana meM nIrI ajJAnatA kA doSAropaNa Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9] kara unheM buddhicAturya va kalAoM se hIna batAkara striyoM kA apamAna karanA buddhimAnoM kA kAma nahIM hai / hamAre bhArata varSa ke nArIsamAja meM dhanopArjana va dharmasambandhI kAryo meM savA se pUrNa nipuNa va svataMtra jIvana bItAnevAlI aisI aneka nAriyoM kA anogvA vRttAnta hameM prApta hotA hai, / astu / bhadrA sArthavAhI gaNima, dharima, meya, pariche ( ina saboM kA artha TIkA meM dekheM ) ina cAroM kA vyApAra karatI thI / ' aDDhA jAva aparibhUyA ' arthAt vaha bhadrA sArthavAhI atyadhika dhana dhAnya sampanna, zIla sadAcAra rUpI guNoM se prakAzita tathA apanA gaurava se yukta thI / usa ke pAsa vipula bhavana, palaMga, zayyA, siMhAsana gADI-ratha, hAthI ghoDA, gAya-vela, cAndIsonA, va jhaverAta the / vaha udAra bhI aisI thI ki apane dhanadvArA anekoM kA pAlana karatI thI, usa kI bhojanasAmagrI meM se garIba bhikhAriyoM ko pratidina bhara peTa bhojana milatA thA, sAdharmiyoM kA gupta va jAhira meM sahAyatA detI thI / isI se usa kI utkRSTa zrImantAda aura dharmaparAyaNatA pratyakSa jAnI jAtI hai / usa bhadrA sArthavAhI ke upalakSaNa se yukta sarvAGgasundara dhanya nAmaka putra janmA, usakA lAlana pAlana va adhyayana kA varNana bhAgavatI sUtra meM varNita mahAbala kumAra ke samAna batAyA gayA hai, una sarva guNoM se zobhita dhanyakumAra kA vivAha yuvAvasthA ke prAraMbha meM apane jaise dhanapati 32 zrImanta seThoM kI sukumArikAoM se eka hI sAtha, eka hI dina meM huvA thA / yuvAvasthA ke prAraMbha meM vivAha vidhAna se hama samajha sakate haiM ki bAlyAvasthA va vRddhAvasthA meM kiye jAnevAle vivAha dharmadRSTi se bhI ayogya haiM / isI prakAra usa samaya vivAha unhIM kanyAo ke sAtha hotA thA ki jo rUpa lAvaNya kI samAnatAvAlI ho aura dharma, guNa tathA jAti meM samAna ho, isa se viparIta vivAha ko anamela vivAha samajhA jAtA thA / unheM battIsa karoDa sonaiyA zvasura pakSa se daheja meM mile the, una ke pAsa apanA nijI dhana bhI itanA thA ki jisa kI gaNanA Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 ] ca tulanA Ajake zUnya-hRdayI se honA duSkara hI nahIM parantu asambhava hai / ve dhanyakumAra sulakSaNI patniyoM ke sAtha sundara mahala meM jIvana ke aihika sukhoM kA anubhava karate hue tathA mano'nukUla aneka rAgarAganiyoM ko sunate hue sukhamaya samaya bitA rahe the / aise samaya vahA zrI mahAvIra prabhu janapadakI kalyANa bhAvanA se aura usa meM bhI vizeSakara dhanyakumAra ko bhava samudra se pAra karane ke lie padhAre / kalyANakArI bhagavAna kA padArpaNa sunakara kAkandI nagarI se janasamUha tathA jitazatru rAjA patita pAvanI vANI ko sunane ke lie Ae | eka hI dizA meM aneka vRndoM meM harSa yukta vividha bAteM karate hue una nagaranivAsiyoM kI dhvani zrI dhannAjIne apane mahaloM meM sunI aura anucaroMdvArA sArA vRtAnta jAnA | dhanyakumArane bhagavAna mahAvIra kA padArpaNa sunakara harpacitta ho usI samaya apane anucaroM ke parivAra se jahAM bhagavAna the vahAM gaye aura vidhipUrvaka vandana kara sarva pariSada ke sAtha dattacita upadeza sunane lage / mahAvIra prabhune Aja ke upadeza se dhannAjI ko vairAgyavAna banAne ke liye manuSya janma kI tathA mokSasAdhanA svarUpa- 1 manuSya janma, 2 Arya kSetra, 3 uttama kula 4 dIrgha AyuSya, 5 indriyoM kI pUrNatA, 6 zarIra svAsthya 7 sAdhusamAgama, 8 sUtrazravaNa, 9 samyak zraddhA, 10 dharma kArya meM parAkrama, ina dasa boloM kI durlabhatA samajhAI saMsAra kI moha nidrA se jAgRta banane ke liye pudgala - parAvarta kA svarUpa zrI dhannAjI ke pUchane para zrI mahAvIra svAmIne pharamAyA | AhAraka zarIra ko choDakara auDhArika Adi zarIra kI vargaNAoM ke yogya caudaha rajju lokavartI sAre paramANuoM kA samasta rUpase sammilana hI pudgala - parAvarta hai / vaha jitane kAla se hotA ho vaha kAla bhI pudgala - parAvarta kahalAnA hai, isakA pariNAma ananta utsarpiNiyA aura avasarpiNiyA~ haiM / yaha pudgala - parAvartana mAta prakAra kA hai, aura dravya, kSetra, kAla bhAva ke bhedase aTThAIsa tathA sUkSma bAdara ke bhedase ima ke 56 bheda hote haiM / Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11] pudgala-parAvartana kA svarUpa khUba spaSTa samajhAyA gayA hai, isa se bhavya jIvo ko manuSya bhava kI dulabhatA kA bhAna acchA hotA hai / isa viSaya ke sunalene ke bAda svayaM dhanAjI ko isa prakAra ke vicAra utpanna hue - saMsAra meM prANimAtra janma, jaga, mRtyu ke kAraNa dugvI haiN| garbhAvasthA, vAlyAvasthA, yauvanAvasthA va vRddhAvasthA Adi meM duHkhoM kI paramparA ke kAraNa AtmA ko zAnti nahIM milatI, phirabhI ajJAnAtmA vAta, pitta, kapha, vIrya tathA rakta ke prAgana samAna kAmabhogoM kI tarapha AkRSTa ho jAya to usa jaisA dayanIya saMsAra meM aura kauna hogA ? kyoM ki saMsAra meM duHkhoM se chuDAkara Azraya denevAlA koI nahIM hai, yadi Azraya-dAtA hai to eka vItarAga dharma hI hai / ataH Atma-kalyANa ke liye mujhe dharma ke nAyaka bhagavAna kI zaraNa hI grahaNa karanI cAhiye / isa prakAra vicAra kara ke mahAvIra prabhu se aje kI ki-he bhagavan ! apanI mAtA se AjJA prApta kara isa asAra saMsAra ko tyAgakara Apa ke samIpa dIkSita cluuNgaa| dhannAjI kI isa bhAvanA ko sunakara prabhune yahI kahA ki jaisA sugna ho vaisA karo parantu dharma kArya meM DhIla na karo / yaha Adeza prabhu ke vacana meM nirmamatA pragaTa karatA hai| yahA yaha bhI hameM zikSA milatI hai ki dhanAjI hanane caya Adise baDe hote hue bhI kitane vinIta hai jo dharma ke kAma meM bhI mAtA ko pUchate haiM, kyoM ki saMsAra meM pratyeka kAma mAtA-pitA kI AjJA se hI karanA parama nIti hai| mAtA aura putra kA prema. donoM ke paraspara huI bAtoM se hama ThIka taraha jAna sakate haiM aise prema bandhana se bandhe hA bhI ve usI samaya AjJA prAptakara mahAvIra ke samIpa kalyANakArI saMyama ko dhAraNa karate hai / dIrgha kAla ke moha bandhana ko va akhuTa dhana ko tathA battIsa striyoM ko tyAga kara unhoMne hameM maMsAra ke bandhana se mukta hone kA bodha diyA hai| saMsAra ko choDakara saMyamI banane ke pazcAt muniyoM ko kaise 2 parISada upasarga sahane paDate hai nadvipayavA jJAna dhannA aNagAra ke jIvana se hameM milatA hai| Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12] dIkSA lete hI yAvajjIvana paryanta vele vele pAraNe meM Ayambila karane kI una kI pratijJA sunakara hRdaya tharatharAne lagatA hai, kahAM to UMce mahaloM meM saMsArika sukhoM kA vividha anubhava, kahAM manonukUla rAga-rAganiyoM kA sunanA, kahAM vividha nATakoM kA dRzya aura kahAM isI jIvana meM bhRmi - zayyA, khule pAMva calanA, zIna uSNa kA sahanA tathA aise ugra tapa ko dhAraNa kara vicaranA / jo vividha prakAra ke bhojana kA AsvAdana karate the vehI usI jIvana meM zuSka AhAra ko lAte aura use bhI 21 bAra dhokara Ayambila maiM AhAra karate, yaha tyAga aura tapa kI parAkASTA nahIM to aura kyA hai ? | una ke tapojIvana se hameM upadeza milatA hai ki-tyAgiyoM ko rasa - lolupatA jarA bhI nahIM honI cAhiye, unheM niravaya azanAdi jaisA bhI mila jAya usI ko madhyastha bhAva se grahaNakara AhAra karanA cAhiye / usa tapazcaryA ke karane se una ke zarIra ke pAMva pAMvoM kI UMgaliyAM, jIddA (piNDI) ghuTane, uru (mAla) kaTi ( kamara) peTa, hRdaya kI pasaliyeM, pITha, vakSasthala, bhujAyeM, hAtha hAthoM kI UMgaliyA, gardana, dADhI, oSTa, jihA, nAsikA, A~kheM, kAna, mastaka, Adi aMga rakta mAMsa ke sUkha jAne se kisa prakAra kI sthiti ko prApta hue yaha sArA viSaya pAThakoM ko pUrNa dhyAna - pUrvaka paDhanA cAhiye / isa prakAra kI zarIra-sthiti tapazcaryA dvArA prApta hone para bhI una kI antarAtmA kisa prakAra dIpta thI vaha zreNika rAjA ke pratyakSa darzana karane para una dvArA kI gaI stuni ke paDhane se bhalIbhAMti mAlUma ho sakegI / isI prakAra svayaM mahAvIra prabhudvArA batAI huI 14 hajAra muniyoM ke bIca kI mukhyatA bhI svIkAra kiye vagara hama raha nahIM sakate / tabhI to rAjA zreNika bhI sabhI muniyoM meM ati duSkara karanI karanevAle dhannA muni ko dekhakara harSonmatta bana usI samaya una kI stuti kI / dhannA anagAra apane zarIra kI jarjara hAlata deva saMbhAga karane ke lie bhagavAna kI AjJA lI aura anta meM eka mAsa kA saMthArA kara sarvArthasiddha vimAna ko prApta hue| aise bhAvitAtmA kI Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13] jIvanikA paDhane mAtra se karma kI nirjarA hotI hai to phira vaisI karanI kare to jarUra vaha saMsAra kA anta kara mokSa ko prApta karatA hai, isa liye dhannA anagArakA savistara varNana paThanIya evaM mAnanIya hai| dhannA anagAra kI taraha sunakSatra, RSidAsa, pellaka, rAmaputra, candrika, pRSTimAtRka, peDhAlaputra, poTila, vehalla Adi navoM kumAroM kA saMkSipta varNana tIsare varga ke anta meM kiyA hai| ye dazoM kumAra dhana dhAnya Adise pUrNa sukhI the / ina kA jIvana--varNana dhanyakumAra ke samAna hI batAyA gayA hai| isa prakAra 33 mahApuruSoM kA jIvana -- vRttAnta vAlA zrI anuttaropapAtika sUtra para arthabodhinI TIkA likhakara AvAla vRddhoM ko saralatA se jJAna sampAdana karAne kI pUjya zrI kI mahatI kRpA hamAre liye AdaraNIya hai, yaha sUtra--saMskRta, hindI, gujarAtI bhASA ke jAnanevAle pratyeka vyakti kI parama hitakara hogA / hama AzA karate hai ki samasta jaina--samAja isa sUtra kA paThana-pAThanadvArA kalyANa prApta kregaa| isa sUtra ke paDhane se pAThakoM ko jJAna milegA, vairAgya prApta hogA, tIvratara tapa karanekI jijJAsA jagegI, saMyamiyoM ko saMyama prati sudRDhatA vaDhegI, kyoM ki pUjya zrI ghAsIlAlajI ma. sA. ne sAhitya, nyAya, vyAkaraNa dRSTi se susaMskRta aura sulalita bhApA meM viSayako sphuTa kara samajhAyA hai| rAjakoTa, kArtika dhanaterasa vi. saM. 2004 / samIra muni. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka apIla #J Apa gacchAdhipati hai......ke saMghapati DaoN. sAdhu mahAtmA hai......ke zrAvaka hA. paraMtu... A zubhakAryamAM madada karavAnI ApanI darekanI ceAsa pharaja che. kAraNa ke ApaNI samAjanA utthAnanA AvA bhagIrtha kAya mAM ApanA jeTalA vadhu sahakAra maLaze teTaluM kAza vhela pUrNa thaze ghaDI ghaDI AvA satAneA bheTA thayeA dula bha che. kara sUtreA jaldIthI taiyAra karAvI levAya tenI kALajI rAkhavAnI che, ane tethIja ApazrIne apIla karavAmAM AvI che. samagra samAjanuM kAya thatuM hoya tyAM sAMpradAyakavAda ke prAMtavAda na ja hovA tee. MERLY Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rU. 10,000 ApanAra Adya murabbIzrI, samitinA pramukha dAnavIra zeThazrI zeTha zAMti lA la maM ga La dA sa bhAI a ma dA vA da Page #28 -------------------------------------------------------------------------- Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HAYRIARREARRERARMSANCHANNERARMERMANERI dAnavIronI nAmAvalI. zrI akhila bhArata zvetAmbara sthAnakavAsI jaina zAstroddhAra samiti. gareDIyA kuvA roDa-grIna loja pAse, rAja ko Ta. zaruAta tA. 18-10-44 thI tA. 31-7-59 sudhImAM dAkhala thayela membaronAM mubAraka nAmo. gAbhavAra kakAvArI lisTa. (ru. 250 thI ochI rakama bharanAranuM nAma A yAdImAM sAmela karela nathI.) Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdyamurabbIzrIo-7 (ochAmA ochI ru. 5000 nI rakama ApanAra ) naMbara nAma gAma piyA 1 zeTha zAntIlAla maMgaLadAsabhAi jANItA zrIlamAlIka amadAvAda 10000 2 zeTha harakhacaMda kAlIdAsabhAi vArIyA hA. zeTha lAlacaMdAi jecandabhAi, nagInalAi, ghRjalAlabhAi tathA vallabhadAsabhAi bhANavaDa 6000 3 koThArI jencandasAi ajarAmara hA. haragoviMdabhAi jecandabhAi rAjakoTa 5251 4 zeTha dhArazIlAi jIvanabhAi vAralI 5001 5 sva. pitAzrI chaganalAla zAmaLadAsanA smaraNArthe ha. bhogIlAla chaganalAlalAi bhAvasAra amadAvAda 5251 6 sva. dinezabhAinA smaraNArtha ha. zeTha kAMtilAla maNIlAla jesIMgabhAi amadAvAda 5000 7 zeTha AtmArAma mANekalAla / hA. zeTha cImanalAlabhAi zAntIlAlabhAi sthA pramukhamA amadAvAda 6001. murabbIzrIo-20 (ochAmA ochI ru. 1000 nI rakama ApanAra) 1 vakIla jIvarAjabhAi vardhamAna koThArI ha. kahAnadAsabhAi tathA veNIlAlabhAi jetapura 3605 2 dozI prabhudAsa mULajIbhAi rAjakoTa 3604 3 mhetA gulAbacanda paanaacnd| rAjakoTa 3289 // // // 4 mhetA mANekalAla amulakharAya ghATakopara 3250 5 saMghavI pItAmbaradAsa gulAvacanda jAmanagara 3101 6 zeTha zAmajIbhAi velajIbhAi vIrANI rAjakoTa 2500 7 nAmadAra ThAkora sAheba lakhadhIrasiMhajI vahAdura moravI 2000 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 zeTha lheracanda kuMvarajI ha. zeTha nyAlacanda lheracanda siddhapura 2000 9 zAha chaganalAla hemacanda vasA muMbaI 2000 ha. mohanalAla bhAi tathA motIlAla bhAi 10 zrI sthAnakavAsI jaina saMgha ha. zeTha candrakAMta vIkamacanda moravI 1963 11 rahetA somacaMda tulasIdAsa tathA temanAM dharmapatni a. sau. maNIgaurI maganalAla 12 mahetA popaTalAla mAvajI bhAi ratalAma 1500 jAmajodhapura 1301 13 dozI kapuracaMda amarazI ha. dalapatarAma bhAi jAmajodhapura 1002 14 bagaDIA jagajIvanadAsa ratanazI 15 zeTha mANekalAla bhANajI bhAi 16 zrImAna caMdrasiMhajI sAheba mhetA (relve menejara) 17 mhetA somacada neNasIbhAi (karAMcIcALA) 18 zAha harIlAla anopacaMda 19 koThArI chabIladAsa harakhacaMda 20 koThArI raMgIladAsa harakhacaMda sahAyaka membaro 56 ( ochAmAM ochI rA. 500 nI rakama 1 zAha raMgajIbhAI mohanalAla 2 modI kezavalAla harIcaMdabhAI 3 zrI sthAnakavAsI jainasaMgha dAmanagara 1002 porabaMdara 1001 kalakattA 1001 morabI 2001 khaMbhAta 1001 muMbai 1000 zihora 1000 ApanAra ) 751 amadAvAda sAbaramatI 750 hA. zeTha jhuMjhAbhAi velasIbhAi vaDhavANa bAhera 750 527 4 zeTha narottamadAsa oghaDabhAi zIva 700 5 zeTha ratanazI hIrajIbhAi ha. goradhanadAsabhAI. jAmajodhapura 555 6 vATavIyA gIradhara paramAnaMda ha. amIcaMdabhAi khAkhIjALIA 7 morabIvALA saMghavI devacaMda neNazIbhAi tathA temanAM dharmapatni a. sau. maNIbAI taraphathI ha. mulacaMda devacaMda malAGa 8 vorA maNIlAla popaTalAla amadAvAda 511 502 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 gosalIyA harIlAla lAlacaMda tathA caMpAvena gosalIyA 10 zAha premacaMda mANekacaMda tathA a. sau. samaratavena 4 11 zeTa izvaralAla puruSottamadAsa 12 zeTa caMdulAla chaganalAla 13 gAha zAntIlAla mANekalAla 14 zeTha zIvalAla DamarabhAi (karAMcIvAlA) 15 kAmadAra tArAcaMda popaTalAla dhorAjIvALA 10 mahetA mohanalAla kapUracaMda 17 zeTha goviMdajI bhAi popaTa bhAi 18 zeTha rAmajI zAmajI vIrANI 19 sva. pitAzrI naMdAjInA smaraNArthe ha. veNIcaMda zAntIlAla (jAvuAvALA) 20 zrI sthAnakavAsI jainasaMgha 6. zeTha ThAkarazI karazanajI 21 zeTa tArAcaMda pukharAjajI 22 zrI sthAnakavAsI jainasaMgha 23 mhetA mULacanda rAghavajI amadAvAda 502 amadAvAda 502 amadAvAda 501 amadAvAda 501 amadAvAda 501 lIMbaDI 501 rAjakoTa 501 rAjakoTa 500 rAjakoTa 500 rAjakoTa 501 meghanagara 501 thAnagaDha 500 auraMgAbAda 500 auraMgAbAda 500 hA. maganalAlabhAr3a tathA durlabhajI bhAr3a 24 zeTa harakhacanda puruSottama hA. indukumAra 25 zeTa kesarImalajI vasatImalajI gugalIyA 26 sthA. jainasaMgha hA. vATavIA amIcanda gIradhara bhAI khAkhIjALIA 501 27 zeTa khImajIbhAI vAvAbhAi hA phulacanda bhAI, gulAbacandabhAi nAgaradAsabhAi tathA jamanAdAsabhAI muMbaI 501 28 zeTha maNIlAla mohanalAla DagalI hA. muLajIbhAi maNIlAla subaha 509 dhAphA 750 coravADa 500 rANAvAsa 501 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUA. 6,000 ApanAra Adya murakhkhIzrI, To (sva) zeTha harakhaca da kAlIdAsa vArIyA bhA Na va De. e Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 sva. kAMtIlAla bhAinA smaraNArthe hA. zeTha bAlacanda sAkaracanda muMbai 501 30 kAmadAra ratIlAla durlabhajI (jetapuravALA) 31 zAha jayaMtIlAla amRtalAla 32 vorA maNIlAla lakSmIcanda 33 zeTha gulAbacanda bhudarabhAi tathA kasturavena hA. bhAi anopacanda 34 mahAna tyAgI bena dhIrajakuMvara cunIlAla mhetA 35 zrI sthAnakavAsI jainasaMgha 36 zrI maganalAla chaganalAla zeTa 38 zeTha devacanda amarazI 37 zeTha caturadAsa ThAkarazI tathA sau. naMdakuvaravena taraphathI jAmanagara 503 a. 39 zrI sthAnakavAsI jainasaMgha subaha 501 zIva 501 zIva 501 ( vena dhIrajakuMvaranI dIkSA prasaMge bheTa ) bhANavaDa 501 ( vena dhIraja kuMbaranI dIkSA prasaMge bheTa ) 40 vakIla vADIlAla nemacanda zAha 41 mhetA zAMtilAla maNIlAla ha. kamaLAvena mhetA 42 zrIyuta lAlacandajI tathA a. sau. ghIsAvena 43 zeTha mohanalAla mukuTalAla bAlayA 44 sva. zeTha ukAbhAi trIbhovanadAsanA smaraNArthe temanAM dharmapatnI lakSmIvAi gIradhara taraphathI hA. maraghAvena tathA maMguvena 45 pArekha jayaMtIlAla manasukhalAla rAjakoTavALA khAraroDa 501 dhAphA 501 AAphA 501 rAjakoTa 501 46 zrIyuta zeTha lAlacandajI mIzrIlAlajI 47 zrI vAMkAnera sthA. jaina saMgha 48 zrI sthA. jaina saMgha bhANavaDa 501 vIramagAma 501 amadAvAda 556 501 501 97 " 37 hA. vinubhAi " 501 501 501 75 vAMkAnera 501 yoTAda 501 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 zeTha gudaDamalajI zezamalajI jovara (barAra ) pIpaLagAMva 501 50 sva. turakhIyA laheracanda mANekacandanA smaraNArthe temanA dharmapatni jIvatIbAi taraphathI ha. bhAi jayaMtIlAla tathA pUnamacanda DabhAsa 501 51 zAha acaLadAsa zukanarAjajI hA. zeTha zukanarAjajI amadAvAda 501 52 bhAvasAra khoDIdAla gaNezabhAi dhaMdhukA 501 53 a. sau. hIrAvela mANekalAla mhetA ghATakopara (suMbai) 501 54 mahetA zAntIlAla maganalAla tyA a. sau. padmAvatI zAntIlAla mahetA amadAbAda 500 55 zeTha hIrAcaMdajI vanecaMdajI kaTArIyA hubalI 501 __56 zeTha choTubhAi haragoviMdadAsa' kaTorIvALA muMbai 501 471 memvarornu gAmavAra lIsTa amadAvAda tathA parAMo. 1 zeTha gIradharalAla karamacanda 2 zeTha choTAlAla bakhatacanda' ha. phakIracandabhAi 3 zAha kAntIlAla trIbhovanadAsa 4 zAha pocAlAla pItAmbaradAsa 5 zAha popaTalAla mohanalAla 251 6 zeTha premacanda sAkaracanda 250 7 zAha ratIlAla vADIlAla 8 zeTha lAlabhAi maMgaLadAsa 9 sva. amRtalAla vardhamAnanA smaraNArthe ha. kAnajIbhAi amRtalAla 251 10 bhAvasAra bhogIlAla jamanAdAsa (pATaNacALA) 251 11 zAha naTavaralAla candulAla 251 12 zAha narasiMhadAsa zrIbhovanadAsa 251 251 251 251 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 zrI zAhapura darIyApurI AThakoTI sthA. jaina upAzraya vahIvaTa kartA zeTa izvaralAla puruSottamadAsa 14 zrI chIpApoLa darIyApurI AThakoTI sthA. jainasaMgha 6. ha. candulAla acaratalAla 15 zAha cInubhAi bAlAbhAi 7 hA. zAha kAntilAla jIvaNalAla 19 modI nAthAlAla mahAdevadAsa 20 zAha mohanalAla zrImadAsa 21 zrI chakoTI sthA. jainasaMgha C/o zAha vAlAbhAI mahAsukharAma 251 251 16 zAha bhAilAla ujamazI 17 zrI sukhalAla DI. zeTha hA. Do. ku. sarasvatIvhena zeTha 251 18 zrI saurASTra sthA. jainasaMgha hA. zAha pocAlAla pItAmbaradAsa 22 zeTha popaTalAla haMsarAjanA smaraNArthe hA. zeTha bAbulAla popaTalAla 23 dezA amRtalAla vardhamAna vApodarAvALAnA smaraNArthe hA. bhAilAla amRtalAla dezAi 251 24 zAha navanItalAla amulakharAya 25 zAha maNIlAla AzArAma 26 zAha cInubhAi sAkaracanda 27 zAha varajIvanadAsa umedacanda 28 zAha rajanIkAnta kasturacanda 29 saMghavI jIvaNalAla chaganalAla (sthA. jaina ) 30 zAha zAMtilAla mohanalAla dhAMgadhAvALA 31 a. sau. vena ratanavAi nAdecA hA. dhulajIbhAi caMpAlAlajI 32 zAha harilAla jeThAlAla bhADalAvAlA 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 259 252 251 251 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 zrI sarasapura dariyApurI AThakoTI sthA. jaina upAzraya hA. bhAvasAra bhogIlAla chaganalAla 34 zeTha pukharAjajI samatIrAmajI sAdaDIvALA 32 sva. pitAzrI javAharalAlajI tathA pUjya cAcAjI hajArImalajI varaDIyAnA smaraNArthe hA. sULacaMdajI javAharalAlajI 36 sva. bhAvasAra bavAbhAi (maMgaLadAsa) pAnAcandanA smaraNArthe hA. temanAM dharmapatni purIvena 37 sva. pitAzrI ravajIbhAi tathA sva. mAtuzrI sULIvAinA smaraNArthe hA. kakalabhAi koThArI 38 bhAvasAra kezavalAla bhAi maganalAla bhAi 39 zAha kezavalAla nAnacaMda jAkhaDAvALA hA. pArvatIvena 40 zAha jItendrakumAra vADIlAla mANekacanda rAjasItApuravALA (sAbaramatI ) 41 zrI sthA. jaina saMgha ( sAbaramatI ) 42 zrI bIpinacaMdra tathA umAkAMta cunIlAla gopANI (rANapuravALA ) 43 bhAvasAra choTAlAla bhAi chaganalAla bhAi 44 bhAvasAra zakarAbhAi chaganalAla bhAi 45 a. sau. jIvIvena ratIlAla hA. bhAvasAra ratIlAla haragoviMdadAsa 46 saMghavI bAlubhAi kamalazI tathA temanAM dharmapatnio a. sau. caMpAvena tathA vasaMtavena taraphathI 47 a. sau. vidyAvena vanecaMda dezAi hA. bhupendrakumAra vanecaMda dezAi 48 sva. pArekha nAnacanda goviMdajI moravIvALAnA smaraNArthe hA. ratIlAla nAnacaMdra pArekha 251 251 251 251 301 251 251 251 250 301 251 251 251 251 251 301 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUA. parapa1) ApanAra Ai murabbIzrI kI - 6 che ke ThArI ha ra goviMda bhA i je caMda rA ja ke 8. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 zAha naTavaralAla gokaLadAsa 50 zAha zAmaLabhAra amarazIbhAi 51 zAha trIbhovanadAsa maganalAlanA smaraNArthe temanAM dharmapatni zIcakuMvaravena taraphathI hA. ratIlAla trIbhovanadAsa 52 a. sau. kaMkuvena ( bhAvasAra bhogIlAla bhAi chaganalAla bhAhanAM dharmapatni ) 251 251 . 402 309 251 251 53 a. sau. savitAvena (jayaMtIlAla bhogIlAlanAM dharmapatni) 54 a. sau. zAMtAvena ( dInubhAha bhogIlAlanAM dharmapatni ) 55 a. sau. subhadrAvena ( ramaNabhAha bhogIlAlanAM dharmapatni) 251 56 zeTha hIrAjI ruganAthajInA smaraNArthe ha. bAgamalajI ruganAthajI 301 57 zeTa maNIlAla boghA bhAi 251 301 58 paTavA sumeramalajI anopacandajI jodhapuravALA 59 sva. mANekalAla vanamALIdAsa zAhanA smaraNArthe hA. ramaNalAla mANekalAla 60 sva. zAha dhanarAjajI khemarAjajInAM smaraNA hA. kanaiyAlAlajI dhanarAjajI 61 zrI sAraMgapura da. A. ko. sthA. jaina saMgha hA. zAha ramaNalAla bhagubhAi 62 dozI harajIvanadAsa jIvarAja tathA lakSmIbAI laheracandanA smaraNArthe hA. dozI manaharalAla karasanadAsa muLIvALA 63 zAha pUnamacanda phatehacanda 64 zrI caturabhAha naMdalAla 65 zrIyuta amRtalAla IzvaralAla 251 301 251 251 251 251 251 66 zAha jAdavajI mohanalAla tathA zAha cImanalAla amulakhabhAI 251 67 a. sau. lAbhuvena maganalAla hA. zAha amRtalAla dhanajIbhAI 301 vaDhavANa zaheravALA 68 a. sau. bahena kAntAvena goradhanadAsa (cAMdamuninA upadezathI) 251 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 69 dozI phulacanda sukhalAlabhAi boTAdavALAnA smaraNArthe hA. dozI chabIladAsa phulacandabhAi 70 lAlAjI rAmakumArajI jaina 71 zeTa choTAlAla gumAnacanda pAlanapuravALA 72 zAha dhIrajalAla motIlAla 73 saMghavI sUryakAMta cunIlAlanA smaraNArthe .. hA. saMghavI jIvaNalAla cunIlAla 74 AvasAra mohanalAla amulakharAya 251 75 zAha phulacanda mulacandabhAi hA. hasamukhabhAi kulacandabhAi 251 76 lallabhAi maganabhAi cuDAvAlAnA smaraNArtha . ha. jasavaMtalAla lallubhAi 301 77 zrImAna mIzrIlAlajI javAhIralAlajI gharaDIyA albaravALA 251 78 mhetA muLacanda maganalAla 251 __79 vaidya narasIdAsa sAkaracandanAM dharmapatni revAvAinA smaraNArthe ha. harIlAlabhAi 251 80 kumArI puSpAvena harIlAla (cAMdamuninA upadezathI) 251 81 zAha maNIlAla ThAkarazI ha. kamaLAvena maNIlAla . (cAMdamuninA upadezathI) 82 mIsa nalInIvena jayaMtilAla 251 83 a. sau. lIlAvatI IzvaralAla 251 84 sva. umedarAma trIbhuvanadAsanA dharmapatni kAzIcAinA ..smaraNArtho ha. zAMtilAla umedarAma (cAMdamuninA upadezathI) 251 85 sva. bhAvasAra mohanalAla chaganalAlanA dharmapatni divALI, bAinA smaraNArthe ha. ratIlAla mANekalAla (cAMdamuninA upadezathI) 251 86 mhetA devIcandajI khUbacandajI dhokA. gaDhasIyANAvALAnA . smaraNArthe ha. mhetA cunIlAla haramAnacanda ___ 251 251 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 11 87 ghAsIlAlajI mohanalAlajI koThArI /0 lA mI pustakabhaMDAra 251 88 zAha maNIlAla chaganalAla 89 sva. zeTha nAthAlAla ratanAbhAi mAraphatIyAnA smaraNArthe punAvhena taraphathI ha. karasanabhAi (cAMdamuninA upadezathI) 251 90 bhAvasAra jayaMtilAla bhogIlAla , dInubhAi bhogIlAla 251 12 , ramaNalAla bhogIlAla 93 , kanubhAi sakaracanda 94 zeTha bherumalajI sAheba jodhapuravALA ajamera 1 zeTha bhurAlAla mohanalAla amarelI 1 mAstara hakamIcanda dIpacanda zeTha 251 amalanera 1 zAha nAgaradAsa vAghajIbhAi 251 2 zrI sthA. janasaMgha hA. zAha gAMDAlAla bhIkhAlAla 251 alvara 1 zrImatI caMpAdevI C/0 buddhAmalajI ratanalAlajI sacetI 251 2 cAMdamalajI mahAvIraprasAda pAlAvata 3 zrIyuta ruSabhakumAra sumatikumAra jaina 251 ANaMda 1 zeTha ramaNIkalAla e. kapAsI ha. manasugvalAlabhAi Asanasola 1 vAvImI maNIlAla catrabhujanA smaraNArthe tenanAM dharmapatni maNIvAi taraphathI ha. rasikalAla, anilakAMta, vinodarAya. 251 ATakoTa 1 zAha cunIlAla nAraNajI 301 251 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 indora 1 a. sau. vhena dayAvhena mohanalAla dezAha jetapuravALA (a. sau. vhena vidyAhenanAM varSA nimite ) hA. araviMdakumAra jItendrakumAra udayapura 1 zrIyuta sAhebalAlajI mahetA 2 zeTha motIlAlajI raNajItalAlajI hIMgaDa 3 zeTha maganalAlajI bAgarecA 4 a. sau. vhena candrAvatI te zrImAna bahotalAlajI nAharanAM dharmapatni ha. zeTha raNajItalAlajI hIMgaDa 5 sva. zeTha kAkulAlajI loDhAnA smaraNArthe ha. zeTa dolanasiMhajI loDhA 6 sva. zeTha pratApamalajI sAkhalAnA smaraNArthe hA. prANalAla hIrAlAla sAkhalA 7 pUjya pitAzrI motIlAlajI mhetAnA smaraNArthe ha. raNajItalAlajI motIlAlajI mhetA 8 zeTha chaganalAla bAgarecA 9 zeTha bhImarAja thAvaracanda bAphaNA 10 zrImatI sohInIvAi C/o raNajItalAlajI motIlAlajI hIMgaDa umaragAMvais 1 zAha mohanalAla popaTalAla pAnelIvALA upaleTA 251 + 301 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 1 zeTha jeTAlAla goradhanadAsa 2 sva. vena saMtokavena kacarA ha. otamacanda bhAi, choTAlAlabhAI tathA amRtalAlabhAi vAlajI (kalyANavALA) 3 zeTha khuzAlacaMda kAnajIbhAi hA. zeTha pratApabhAi 251 251 251 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eeeeeeeeee vavavavata va - s a 's son is rU. 5,251 ApanAra A murabbIzrI, :: * . [ gieeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeesa Sche. cha ga na lA la bhA va sAra zA ma NI dA sa a ma dA vA da. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 251 251 251 251 251 13 4 saMghANI mULazaMkara harajIvanabhAinA smaraNArthe hA. temanA putro jayaMtIlAlabhAi tathA ramaNIkalAla 5 dozI viThThalajI harakhacaMd ___ eDana kempa 1 zAha gokaLadAsa zAmajI udANI 2 zAha jagamohanadAsa parasotamadAsa 3 mahetA premacaMda mANekacaMdanA smaraNArthe hA. rAyacaMdabhAi, popaTalAlabhAi tthA rasIkalAlabhAi kuzalagaDha 1 zeTha caMpAlAlajI devIcaMdajI katrAsagaDha 1 zrI jaina zve. sthA. saMgha ha. devacaMda amulakha kalakattA 1 zrI kalakattA jaina zve. sthA. (gujarAtI) saMgha ha. zAda jayasukhalAla prabhulAla kalola 1 zeTha mohanalAla jeThAbhAinA smaraNArthe ha. zeTha AtmArAma mohanalAla 2 Do. mayAcaMda maganalAla zeTha ha. Do. ratanacaMda mayAcaMda 3 sva. nAthAlAla umedacandanA smaraNArtha ha. zAha ratIlAla nAthAlAla 4 zAha maNIlAla talakacandanA smaraNArthe ha. mAraphatIyA candulAla maNIlAla 5 svargastha zrIyuta vADIlAla parazottamadAsanA smaraNArthe ha. ghelAbhAi tathA AtmArAmabhAi 6 zeTha nAgaradAsa kezavalAla 251 251 251 251 251 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 251 702 251 7 zrI sthAnakavAsI jaina saMgha ha. zeTha AtmArAmabhAi mohanalAlabhAi kaDI 1 zrI sthA. darIyApurI jaina saMgha ha. bhAvasAra dAmodaradAsabhAi izvaramAha 2 pArvatIyena c/o. jesoMgabhAi hazvarabhAi kAnapura 1 zAi ramaNIkalAla premacandabhAi 2 zAha harakIzanadAsa phUlacanbhAi 3 sva. kALIdAsa jeThAlAlanA smaraNArthe ha. sumanalAla kALIdAsa kuMdaNI-ATakoTa 1 dozI ratIlAla TokarazIbhAi kolakI 1 paTela goviMdalAla bhagavAnajI 2 paTela khImajI jeThAbhAi vAghANI (temanA sva. suputra rAmajIbhAinA smaraNArthe) khAkhIjALIyA 1 vATavIcA gulAvacanda lIlAdhara khIcana 1 zeTha kIzanalAla pRthvIrAna khuDadA roDa 1 zeTha gIradhArIlAlajI sItArAma .2 zeTha narasIMhadAsa zAMtIlAlajI bhoralAvALA , khaMbhAta 1 zeTha mAgekalAla bhagavAnadAsa 251 302 252 352 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 251 2 zrI sthA. jaina saMgha ha. paTela kAnnIlAla aMbAlAla 251 3 zAha sAkaracanda mohanalAla 4 zAha candulAla harIlAla 251 5 zAha zakarAbhAi devacanda 251 6 zAha tribhovanadAsa maMgaLadAsa 251 gAMdhIdhAma 1 zAha morArajI nAgajI enDa ku. guMdA 1 sva. mahetA pUnamacanda bhavAnabhAinA smaraNArthe ha. temanAM dharmapatni dIvALIvena lIlAdhara goMDala 1 sva. vAkhaDA baccharAja tulasIdAsanAM dharmapatni kamaLavAi ha. mANekacandabhAi tathA kapuracandabhAi 251 2 pIpaLoA lIlAdhara dAmodara taraphathI temanAM dharmapatni a. sau. lIlAvatI sAkaracanda koThArInA vIjA barasItapanI khuzAlImA 3 kAmadAra juThAlAla kezavajInA smaraNArthe ha. harIlAla juThAbhAi 301 4 sva. koThArI kRpAzaMkara mANekacaMdanA smaraNArthe ha. temanAM dharmapatni prabhAkuMvaravena 251 5 koThArI gulAbacanda rAyacaMda 251 6 jasANI ruganAthabhAi nAnajI ha. cunIlAlabhAi godharA 1 zAha bIbhovanadAsa chaganalAla 2 sva premacaMda ThAkarazInA smaraNArthe hA. zAha cunIlAla premacaMda 301 251 301 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guMdAlA (kaccha) 1 zAha mAlazI ghelAbhAi 251 ghaTakaNa 251 300 251 251 1 zAha candulAla kezavalAla gholavaDa (thANA) 1 mahetA gulAbacandajI gaMbhIramalajI ghoDanadI 1 zeTha cAMdamala mohanalAla bhaMDArI cuDA (jhAlAvADa) 1 zrI sthA. jainasaMgha hA. ratIlAla gAMdhI pramukha jalesara (bAlAsora ) 1 saMghavI nAnacanda popaTabhAI thAnagaDhavALA jayapura 1 zrImAna hiMmatasiMhajI sAheba galUMDiyA eDisanala kamIznara ajamera DIvajhanavAlAnA dharmapatni a. sau. mANekakuMvaravhena taraphathI ha. khuzAlasiMhajI galUMDiyA jAmajodhapura 1 zrI sthA. jainasaMgha ha. mhetA popaTalAla mAvajIbhAi 2 zAha trIbhovanadAsa bhagavAnajI pAnelIvALA 3 dozI mANekacanda bhavAna 4 paTela lAlajI juThAbhAi 5 zeTha bAvanajI jeThAbhAi 6 zeTha vrajalAla cunIlAla 351 387 251 251 251 251 jAmanagara 1 zeTha choTAlAla kezavajI 2 vorA cImanalAla devajIbhAi 251 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rU. 5001) ApanAra Adya murabbI zrI. , + 1 * * * - - - (sva.) zeTha dhA rasI bhAI jIva Nu bhAI se lApu ra. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 251 251 251 3 Do. sAheva pI. pI. zeTha 250 4 zAha raMgIladAsa popaTalAla 251 jAmakhaMbhALIyA 1 zeTha vasanajI nAraNajI 251 2 zrI. sthA. jainasaMgha hA. mhetA raNachoDadAsa paramANaMda 3 saMghavI prANalAla lavajIbhAi 4 mahetA hemacanda kALIdAsa jAvarA 1 sva. bhaMDArI svarupacaMdajI zAhanA dharmapatni motIvenanA smaraNArthe ha. zrIyuta lAlacanjI rAjamalajI kizanagaDhapALA (cAMdamuninA upadezathI) 251 junAgaDha 9 zAha maNIlAla mIThAbhAi hai. harIlAlabhAi (hATInA mALIAvALA ) 251 junAradeva (madhya prAMta) 1 ghelANI trIkamajI lAdhAbhAi 251 jetapura 1 zeTha amRtalAla hIrajIbhAi ha. narabherAmabhAi (jasApuravALA) 251 2 dozI choTAlAla vanecanda 251 3 koThArI DolarakumAra veNIlAla 251 4 a. sau. vhena surajakuMvara veNIlAla koThArI 251 jetalasara 1 zAha lakSmIcanda kapuracanda 251 2 kAmadAra lIlAdhara jIvarAjanA smaraNArthe temanAM dharmapatni jabakavena taraphathI ha. zAntIlAlabhAi goMDalabALA jodhapura (rAjasthAna) 1 zeTha hastImalajI manarupamalajI sAmasukhA 251 251 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 2 zeTha pukharAjajI padamarAjajI bhaMDArI 3 zeTha navaratanamalajI dhanavatasiMhajI jorAvaranagara 1 zrI zve. sthA. jaina saMgha ha. zeTha caMpakalAla dhanajIbhAi DoMDAcA thAnagaDha 1 zrI sthA. jaina saMgha hA. zeTha caMpAlAlajI mArave dasA (vAyA dhoLA) 1 zrI DhasAgAma zrI sthA. jaina saMgha ha. eka sadgrahastha taraphathI 251 2 zrI sthA. jaina saMgha hA. bagaDiyA narabherAma jeThAlAla ( DhasA jaMkzana ) 1 zAha ThAkarazIbhAi karazanajI 2 zeTha jeThAlAla trIbhovanadAsa 3 zAha dhArazIbhAi pAzavIra bhAi ha. sukhalAla bhAi 4 zAha trIbhovana gopAlajI tathA a. sau. kasuvAvena trIbhovana dahANuroDa ( thANA ) 1 zAha harajIvanadAsa oghaDa khaMdhAra (karAMcIbALA) dilhI 1 lAlA pUrNacaMdajI jaina ( senTrala baiMkavALA ) 2 zrIyuta mhetAvacaMda jaina 3 lAlAjI mohanalAlajI jaina enDa sansa 4 lAlAjI gulazanarAyajI jaina enDa sansa 5 a. sau. sajjanavena iMdaramalajI pArekha dhAra (madhyaprAMta) 1 zeTha sAgaramalajI panAlAlajI 251 250 prAMgadhA 1 zrI sthA. jaina moTA saMgha ha. zeTha maMgaLajIbhAi jIvarAja 251 250 250 251 251 251 251 251 351 251 301 301 251 251 251 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 301 251 301 2 saMghavI narasIdAsa vakhatacaMda 3 Thakara nAraNadAsa haragovIMdAsa 251 4 koThArI kapUracanda maMgaLajI dhorAjI 1 mhetA prabhudAsa mULajIbhAi 2 pitAzrI bhagavAnajI kacarAbhAinA smaraNArthe ha. paTela dalIcaMda bhagavAnajI 3 a. sau. bacIvena bAvubhAha 4 dhI nava saurASTra oila mIla prA. lImITeDa 5 sva. rAyacaMda pAnAcaMda zAhanA smaraNArtha ha. cImanalAla rAyacanda 6 gAMdhI popaTalAla jecaMda 250 7 dezAI chaganalAla DAhyAbhAi lAThavALAnAM dharmapatni divALIvena taraphathI ha. kumArI hasulatI dhaMdhukA 1 zeTha popaTalAla ghArazI 251 2 sva. gulAbacandabhAinA smaraNArthe ha. popaTalAla nAnacanda 251 3 vasANI catrabhuja vAghajIbhAi 251 naMdurabAra 1 zrI sthAnakavAsI jaina saMgha ha. zeTha premacanda bhagavAnalAla 250 porTasudAna 1 zeTha somacanda parasotamadAsa pANasaNA 1 zrI sthAnakavAsI jaina saMgha ha. choTAlAla puMjAbhAi 251 pAlaNapura 1 lakSmIvena ha. mhetA harIlAla pItAmbaradAsa 251 2 zrI lokAgaccha sthAnakavAsI jaina pustakAlaya 251 pANataNa 251 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 251 301 3 mahetA maNIlAla bhAicandabhAi 251 4 mahetA sUrajamala bhAicandabhAi pAleja 1 sva. manasukhalAla mohanalAla saMghavInA smaraNArthe ha. bhAi dhIrajalAla manasukhalAla 301 punA 1 zeTha uttamacandajI kevaLacandajI dhokA prAMtija 1 zrI prAMtija sthA. jainasaMgha ha. zrIyuta aMzalAla mahAsukharAma 250 phAlanA 1 mahetA pukharAjajI hastImalajI (sAdaDIvALA) 2 mahetA kundanamalajI amaracandajI (sAdar3IvAlA) 251 baravALA (ghelAzA) 1 sva. mohanalAla narasIdAsanA smaraNArthe ha. temanAM dharmapatni surajavena morArajI 251 bagasarA (bhAyANI) 1 zeTha popaTalAla rAghavajI rAyaDIvALA ha. zeTha mAnasaMga premacanda 251 verAjA (kaccha) 1 zeTha gAMgajI kezavajI (jJAnabhaMDAra mATe) 251 bAlotarA 1 zAha jeThamalajI hastImalajI, bhagavAnadAsajI bhaNasArI 251 yorA 1 svarupacandajI javAharamalajI boraDIyA menobAi suganalAlajInA smaraNArthe (cAMdamuninA upadezathI) 251 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rU. 5000 ApanAra Adya murabbIzrI ke , a nA 1 - S svargastha zeTha zrI dinezabhAI kAntilAla zAha a ma da vAda janma : i. sa. 1933 avasAna H I. sa. 1958 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ beMgalora 1 bATavIyA vanecanda amIcanda mahAvIra TekSaTAila sTora taraphathI bhAi candrakAMtanA lagnanI khuzAlImA 252 boTAda 1 sva. vasANI haragoviMdadAsa chaganalAlanA smaraNArtha ha. temanAM dharmani chacalabena 251 bIkAnera 1 zeTha merudAnajI zeThIyA 254 ghoDelI 1 zAha pravINacandra narasIdAsa (sANaMdavALA) 251 2 zAha gIradharalAla sAkaracanda 251 bhANavaDa 352 1 zeTha jecaMbhAi mANekacanda 2 saMghavI mANekacanda mAdhavajI 251 3 zeTha lAlajIbhAi mANekacanda (lAlapuravALA) 251 4 zeTha rAmajI jINAbhAi 251 5 zeTha padamazI bhImajI phopharIA 251 6 phopharIA gAMDAlAla kAnajIbhAi ha. a. sau. zAMtAvena vasanajI 251 7 vakIla maNIlAla kheMgArabhAi pUnAtara 251 bhIlavADA 1 zrI zAMti jaina pustakAlaya ha. cAMdamalajI mAnamalajI saMghavI 251 2 zeTha bhImarAja mIzrIlAlajI 251 bhojAya (kaccha) 1 jJAna maMdiranA sekreTarI zAha kuMcarajI jIvarAja 251 bhAvanagara 1 sva. kuMvarajI bAvAbhAinA smaraNArthe ha. zAha laheracanda kuMvarajI 301 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 251 251 251 251 2 koThArI udayalAlajI sAheba ___ madrAsa 1 zeTha megharAjajI devIcandajI mahetA 2 zrIyuta bApAlAla Aicanda' mhetA manora (thANA) 1 zAha zeramalajI devIcandajI jasavaMtagaDhavALA ha. pUnamacandajI zeramalajI bolyA mAnakuvA (kaccha) 1 sva. mahetA kuMvarajI nAthAlAlanA smaraNArthe . ha. temanAM dharmapatli kuMvarabAi harakhacanda (mAnakuvA sthAnakavAsI jainasaMgha mATe) mAlegAMva 1 zrI.sthA. jaina saMgha ha. phatelAla mAla jaina muMbai tathA parAMo 1 zeTha chaganalAla nAnajIbhAi 2 zAha harajIvana kezavajI 3 ghelANI prabhulAla zrIkamajIbhAi (borIvalI) 4 zrI vardhamAna sthA. jaina saMgha . ha. kezarImalajI anopacandajI gugaLIyA (malADa) 5 zeTha DuMgarazI haMzarAja vIsarIyA 6 zAha ramaNIkalAla kALIdAsa tathA a. sau. kAntAyena ramaNIkalAla 7 zAha hiMmatalAla harajIvanadAsa 8 zAha ratanazI loNazInI kampanI 9 zAha zIvajI mANeka (kaccha berAjAvALA) 10 borA pAnAcanda saMghajInA smaraNArthe ha. baMdhakalAla pAnAcaMda enDa bradharsa 251 251 252 251 251 251 .251 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 sva. pU. pitAzrI vIracanda jesIMgabhAi lakhataravALAnA smaraNArthe ha. kezavalAla vIracanda zeTha 12 zA. kuMvarajI haMsarAja 251 13 sva. mAtuzrI mANekavenanA ramaraNArthe ha. zeTha valabhadAsa nAnajI (poracaMdavALA ) 301 14 eka sadagRhastha hA. zeTha suMdaralAla mANekacanda 251 15 a. sau. pAnavAi hA. zeTa padamazI narasiMhabhAi (malADa) 251 16 zrIyuta amRtalAla vardhamAna vApodaravALA hA. dalIcanda amRtalAla dezAi 251 17 mva. zAha nAgazI sojapALa guMdALAbALAnA smaraNArthe hA. rAmajI nAgazI (malADa) 18 zAha rAmajI karazanajI thAnagaDhavALA 19 zAha nagInadAsa kalyANajI verAvaLavALA 20 zIvalAla gulAbacanda zeTha mevAvALA 21 sva. jaTAzaMkara devajI dozInA smaraNArthe hA. raNachoDadAsa (bAbulAla) jaTAzaMkara dozI 301 sva. goDA vaNArazI trIbhovana sarasaibALAnA smaraNArthe hA. jagajIvana vaNArazI goDA (malADa) 251 23 sva. zrIbhovanadAsa vrajapAla vAMchIyAvALAnA smaraNArtha ____ hA. haragoviMdadAsa trIbhovanadAsa ajamerA 24 sva. kAnajI mRLajInA smaraNArthe tathA bhAtuzrI divALIvAinA 16 upavAsanA pAraNA prasaMge hA. jayaMtIlAla kAnajI (malADa) 26 zeTha khuzAlabhAi khaMgArabhAi 26 zAha premajI mAlazI gaMgara (malADa) 27 sva. pitAzrI pattubhAi monAbhAinA smaraNArthe hA. zAha kAnajI patubhAi (malADa) 281 271 251 200 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 28 zAha velajI jezIMgabhAI chAsarAvALA taraphathI temanAM dharmapatni a. sau. sva. nAnacAhanA smaraNArthe 29 sva. pitAzrI rAyanI velajInA smaraNArthe hA. zAha dAmajI rAyazI (malADa ) 30 zeTa traMbakalAla kasturacaMda lIMbaDIvALA taraphadhI zrI ajarAmara zAstrabhaMDAra lIMbaDI moTe (mAhangA) 31 sva. pitAzrI bhImajI koraNI tathA mAtuzrI pAlAvAr3anA smaraNArthe hA. zAha umarazIbhAi bhImazI (malAu) 32 zeTha cunIlAla narabherAma bekarIvAlA 33 zAha varajAMgabhAi zIvajI (malADa ) 34 zrIyuta ratIlAla bhAicaMda mahetA 35 zAha khImajI mRLajI pUMjA (lADa) 36 mesarsa savANI TrAnsaporTa kampanI hA. zeTha mAMNekalAja vADIlAla 35 ghelANI valabhajI narabherAma hA. narasIbhAi valabhajI 38 a. sau. samatAvena zAntIlAla C/0. zAntIlAla ujamazI zAha (malADa ) 44 dozI cantrabhuja sundarajI (ghATakopara) 45 dozI jugalakIzora catrabhuja (ghATakopara) 301 46 dozI pravINacandra catrabhuja (ghATakopara) 47 zAha bhavanadAsa mAnasiMga doDhIvALAnA smaraNArthe 'hA. zAha harakhacanda zrIbhovanadAsa 301 251 301 251 251 251 251 251 25.1 39 tejANI kuveradAsa pAnAcanda 40 kapAsI mohanalAla zIvalAla 41 sva. kezavalAla vacharAja koThArInA smaraNArthe 251 surajavena taraphathI hA. tanasukhalAlabhAi (malADa) 42 daDIyA amRtalAla motIcaMda (ghATakopara) 251 43 zeTa saradAramalajI devIcandajI kAveDIyA ( sAdaDIvALA ) 251 251 251 251 251 251 251 251 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUA. 6001) ApanAra Adya mukhkhIzrI, (sva.) ze ThaM A tmA rA ma mA Ne ke lA la a ma dA vA da. Page #64 -------------------------------------------------------------------------- Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 251 251 48 zAha jeThAlAla DAmarazI dhrAMgadhrAvALA 'hA. zAha vADIlAla jeThAlAla 250 49 zAha candulAla kezavalAla 50 sva. pitAzrI zAmaLajI kalyANajI goMDalavALAnA smaraNArthe hA. vRjalAla zAmaLajI bAvIsI 251 51 zAha premajI hIrajI gaalaa| 251 52 sva. pitAzrI bhagavAnajI hIrAcanda jasANInA smaraNArtha ha. lakSmIcandabhAi tathA kezavalAlabhAi 53 sva. pitAzrI haMsarAja hIrAnA smaraNArthe ha. devazI haMsarAja kaccha bIdaDAvALA (malADa) 251 54 sva. mAtuzrI gomatIvAinA smaraNArthe ha. popaTalAla pAnAcanda 251 55 zeTha nemacanda svarupacanda khaMbhAtavALA ha. bhAi jeThAlAla nemacanda 56 sva. pitAzrI zAha aMbAlAla parasotama pANazaNAvALAnAM . smaraNArthe temanA putro taraphathI ha. bApAlAlabhAi 251 57 vena kezaravAi candulAla jesIMgalAla zAha 251 58 daDIyA jesIgalAla trIkamajI 251 59 zAha kAntIlAla maganalAla (ghATakopara) 251 60 koThArI sukhalAlajI pUnamacandajI (khAra) 251 61 sva. mAtuzrI kaDavIcAinA smaraNArthe ha. temanA pautra / hakamIcanda tArAcanda dozI (aMdherI) 62 pArekha cImanalAla lAlacandanAM dharmapatni a. sau. zrImatI , caMcaLavAinA smaraNArthe ha. sArAbhAi camanalAla 251 63 zAha korazIbhAi hIrajIbhAi 64 pitAzrI kuMdanamalajI motIlAlajI muthAnA smaraNArthe ha. motIlAla jubaramala (ahamadanagaravALA) 65 zrI vardhamAna zvetAmbara sthA. jaina saMgha - ha. zeTha rupacanda zIvalAla kAmadAra (aMdherI) 251 301 251 251 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 26 66 a. sau. kamaLAyena kAmadAra ha. rUpacanda zIvalAla (aMdherI) 251 67 dhI bharInA morDana hAiskula TrasTa phaMDa ha. zAha maNIlAla ThAkarazI 68 stha. mAtuzrI jIvIcAinA smaraNArthe ha. zAmajI zIvajI kaccha guMdALAvAlA (goregAMva) 251 69 zAha ravajIbhAi lathA bhAilAla lAilI kaMpanI (kAMdIvalI) 251 70 a. sau. lAchuyena ha. ravajI zAmajI (kAMdIvalI) 251 71 a. sau. vena kuMdanagaurI manaharalAla saMghavI (gvAraroDa ) 251 72 zAha karazana ladhubhAi (dAdara) 73 a. sau. raMjanagaurI candulAla zAha ___C/o. candulAla lakSmIcanda (mATungA) 251 74 mhenA moTara sTAla hA. anopacanda lI. mahetA (muMbai) 251 75 zeTha manubhAi mANekacanda hA. jhATakIyA narabherAma morArajI (ghATakopara) 251 76 khetANI maNIlAla kezavajI (caDIyAvAlA) ghATakopara 251 77 sva. kasturacanda amarazInA smaraNArtho hA. temanAM dharmapatni zaveravena maganalAlanI vatIjayaMtIlAla kasturacanda mazkArIA 251 78 sva. pUjya mAtuzrI jakalavAhanA smaraNArthe hA. dezAi brajalAla kALIdAsa (malADa) __251 79 zAha naTavaralAla dIpacanda taraphathI temanAM dharmapatni ___ a. sau. suzIlAvenanA varSAMtapanI khuzAlImAM 251 80 zeTha ralIkalAla prabhAzaMkara moravIvALA taraphathI temanAM mAtuzrI maNIvenanA smaraNArthe 301 81 koTIcA jayaMtIlAla raNachoDadAsa saubhAgyacanda / junAgaDhavALA - 251 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 82 modI abhecanda suracanda rAjakoTavALA hA DosAlAla abhecanda 83 sva. zAha rAyazI kacarAbhAinA smaraNArthe temanAM dharmapatni neNavAha vatI ha. zAha jeThAlAla rAyazI 84 zrIyuta je. sI. vorA 85 zrI vardhamAna sthA. jaina zrAvaka saMgha ha. saMghavI cImanalAla amaracanda (dAdara) 86 sva. AzArAma gIradharalAlanA smaraNArthe ha. zAMtilAla AzArAmanI tI jasavaMtalAla gAMtIlAla lakhataravALA 87 zAMtIlAla DuMgarazI adANI 88 zrImatI maNIbAI vRjalAla pArekha cerI Trebala TrasTa phaMDa ha. pArekha bRjalAla durlabhajI 89 zAha manaharalAla prANajIvanadAsa 90 vIrA ThAkarazI jasarAja C/o M/s. ThAkarazI enDa kuAM. 91 dozI bhIkhAlAla ghRjalAla 92 zAha gopAlajI mAnasaMga 93 dozI phUlacanda mANekacanda 94 gAMdhI kAMtIlAla mANekacanda 95 zeTha maNIlAla gulAbacanda 96 koThArI ramaNIkalAla kasturacanda 97 vhena vandanavena amRtalAla vAriyA mAMDavI (kaccha) 251 251 250 251 251 251 251 251 251 251 251 250 251 251 - 251 251 1 zrI sthA. cha koTI jaina saMgha hA. mahetA cunIlAla veljI 277 mAMDavA (dhoLAjaMkazana) 1 zrI mAMDavA sthA. jaina saMgha ha. a. sau. kancanagaurI ratilAla gosalIyA. gaDhaDAvALA 251 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 mesANA 1 zAha padabhazI suracandanA smaraNArthe hA. zIvalAla padamagI 251 mombAsA 1 zAha devarAja pezrarAja 2 zrIyuta nAthAlAla DI. sahetA yAdagIrI 1 zeTha bAdaramalajI sUrajasalajI venkala rANapura (jhAlAvADa) 1 zrImati mAtuzrI samaratabAhanA smaraNArtha ha. Do. narottamadAsa cunIlAla kApaDIyA rANAvAsa (mAravADa) 1 zeTha javAnamalajI nemIcandajI hA. vAyu rIkhavacandajI 301 rAjakoTa 1 vADIlAla DAiMga enDa pinTIMga varkasa 400 2 zeTha ratIlAla nyAlacanda 251 3 vAyu parazurAma chaganalAla zeTha. (udepuravALA) 250 4 zeTha manubhAi muLacanda (enjInIara sAheba) 251 5 zeTha zAntIlAla premacanda temanAM dharmapatninA varasItapa prasaMge 251 6 udANI nyAlacanda hAkemacanda vakIla 7 zeTha prajArAma vIThThalajI 251 8 bahena suryavALA nauttamalAla jalANI (varasItapanI khuzAlI) 251 9 modI saubhAgyacanda motIcanda 251 10 vadANI bhImajI velajI taraphathI temanAM dharmapatni a. sau. samaratavenanA barasItapanI khuzAlI 11 dozI motIcanda dhArazatibhAi (rITAyarDa enjInIara sAheva) 251 12 kAmadAra candulAla jIvarAja . 250 13 hemANI ghelubhAi savacanda 251 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adya mukhkhIzrI, GS sva.zeThazrI zAmajI velajI vIrANI, rAjakATa (sva. sA. 2002 mahA vada 12, tA 28-2-46) Page #70 -------------------------------------------------------------------------- Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 prabhulAla nyAlacanda daphatarI 251 15 sva. mahetA devacanda purupottamanA smaraNArthe temanAM dharmapatni hemakuMvarayAi taraphathI hA. jayantilAla devacanda mahetA 251 rAjAjIkAkareDA (bhIlavADA) 1 zrImAna jorAvaramalajI dharmacandajI DaMgaralAla (munizrI mAMgIlAlajInA upadezathI) 251 rAyacura 1 sva. mAtuzrI moMdhIvAinA smaraNArthe ha. zAha zIvalAla gulAbacanda baDhavANavALA 251 raMguna 1 kAmadAra goradhanadAsa bhaganalAlanAM dharmapatni a.sau. kamaLAvena 251 rApara (kaccha) 1 pUjya bAlajIbhAi nyAlacanda lakhatara 1 zAha rAyacanda ThAkarazInA smaraNArthe hA. zAha zAntIlAla rASacanda 2 bhArasAra harajIvanadAsa prabhudAsanA smaraNArtha hA. bhAi trIbhovanadAsa harajIvanadAsa 3 zAha cunIlAla mANekacanda 4 zAha jAdavajI oghaDabhAi sadAdavALAnA smaraNArthe __ hA. bhAi zAntIlAla jAdavajI 251 5 dozI ThAkarazI gulAbacandanA smaraNArthe temanAM dharmapatni samaratavena vRjalAla taraphI hA. jayantilAla ThAkarazI 251 6 zAha talakazI hIrAcaMdanA smaraNArthe ha. amRtalAla talakazI 251 lAlapura 1 zeTha nemacanda savajIbhADa modI hA. maganalAlabhAi 251 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 251 2 zeTha muLacanda popaTalAla hA. maNIbhAi tathA jesIMgalAlabhAi 251 lAkherI (rAjasthAna) 1 mAstara jeThAlAla monajIbhAi hA. mahetA amRtalAla jeThAlAla (sIvIla enjInIara sAheva) 251 lImaDI (paMcamahAla) 1 zAha kuMvarajI gulAbacanda 2 chAjeDa ghAsIrAma gulAvacand 2510 3 zeTha vIracanda pannAlAlajI karNAvaTa loMbaDI (saurASTra) 1 zAha cakubhAi gulAbacanda ___ lAkaDIyA (kaccha) 1 zrI sthA. jaina saMgha ha. zAha ratanazI karamaNa lonAvAlA 1 zeTha dhanarAjajI mULacanda mRthA caDhavANa zahera 1 zAha dIlIpakumAra lavAilAla ha. lavAilAla cakalAla zAha 251 2 zAha maganalAla gokaLadAla hA. ratIlAla maganalAla kAmadAra 251 3 saMghavI muLacanda becarabhAi hA. bhAi jIvaNalAla gaphaladAsa 251 4 zeTa vRjalAla sukhalAla / 251 5 zeTha kAnnIlAla nAgaradAsa 251 6 vorA catrabhuja maganalAla 7 saMghavI zIvalAla hImajIbhAi 8 zAha devazI devakaraNa 251 9 vorA DosAbhAi lAlacanda sthA. jaina saMgha hA. vorA nAnacanda zIvalAla 251 10 borA dhanajIbhAi lAlacanda sthA. jaina saMgha hA. vorA pAnAcanda govaradAsa . . 251 251 54 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. dozI vIracanda suracanda hA. dozI nAnacanda ujamazI 12 sva. vorA maNIlAla maganalAla hA. borA catrabhuja maganalAla caMdAmaNa 1 zrI vaTAmaNa sthA. jaina saMgha . __hA. zrI DAhyAbhAi halubhAi paTela valasADa 1 zAha khImacanda mULajIbhAi vaNI 1 mahetA nAnAlAla chaganalAlanAM dharmapatni sva. caMcaLavena tathA purIvenanA smaraNArthe hA. bhAi manaharalAla nAnAlAla 251 vaDodarA 1 kAmadAra kezavalAla himatarAma prophesara sAheba (goDalavALA ) 251 2 vakIla maNIlAla kezavalAla zAha 251 vaDIyA 1 paMcamIyA bhavAnabhAi kALAbhAi (jetapuravALA) 251 vAMkAnera 1 mAstara kAntilAla cakalAla khaMDherIyA 251 2 daphatarI cunIlAla popaTalAla moravIvALA hA. bhAi prANalAla cunIlAla 251 vIMchIyA 1 zrI sthA. jaina saMgha ha. ajamerA rAyacanda vRjapAla vIramagAma 1 zAha vITThalabhAi modI mAstara 2 zAha nAgaradAsa mANephacanda 281 251 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kura 3 zAha maNIlAla jIvaNalAla (zAhapuravALA) 251 4 zAha amulakha ( bacubhAi) nAgaradAsanAM dharmapatni a. sau. vena lIlAvaMtInA barasItapanAM pAraNAnI khuzAlImAM ha. bhAi kAntIlAla nAgaradAsa 5 sva. zeTha ujamazI nAnacandanA smaraNArthe ha. zeTha cunIlAla nAnacanda 6 sva. zeTha maNIlAla lakSmIcandanA smaraNArthe ha. khImacandabhAi ( vArAghoDAvALA) 7 sva. zeTha harIlAla prabhudAsanA smaraNArthe ha. zeTa anubhAi harIlAla 8 saMghavI jecaMdabhAi nAraNadAsa 9 sva. zAha velazIbhAi sAkaracanda bhAinA smaraNArthe ha. cImanalAla velazI 10 pArekha maNIlAla TokarazI lAtIvALA taraphathI ( modIvenanA smaraNArthe) 11 zAha nAraNadAsa nAnajIbhAinA suputra vADIlAla bhAinAM dharmapatni a. sau. nAraMgIvenanA varasItapa nimItta 15 zAha mULacanda kAnajIbhAi taraphathI hA. nAgaradAsa oghaDabhAi 300 16 zeTha mohanalAla pItAMbaradAsa 251 hA. bhAi kezavalAla tathA manasukhabhAI 251 251 251 hA. zAntIbhAi 251 12. sva. chabIladAsa gokaLadAsanA smaraNArthe temanAM dharmapatni kamaLAbena taraphathI hA. maMjulAkumArI 13 zrI sthA. jaina zrAvikA saMgha 251 251 251 hA. pramukha a. sau. raMbhAvena vADIlAla 251 14 sva. zrI bhovanadAsa devacaMda tathA sva. a. sau. caMcaLavenanA smaraNArthe hA. Do. hiMmatalAla sukhalAla 251 251 251 251 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bA. bra. pU. vidamunizrInA susmaraNamAM Adya surIzrI, mAtuzrI kaDavIbAI vIrANuM tarasthI. "asaMkhayaM jIviya mA pamAyae" - * zrI vi no da ka mA ra vI rA Na rA ja ke Ta (dIkSA lIdhA pahelAM zAstrAbhyAsa karatA) janma porTanudAna sA 1992 dIkSA nirvANa khI ca na-(rAjasthAna) phale dI -(rAjasthAna) sA 2013 vaizAkha vada 12 A. 2013 zrAvaNa zuda 12 tA 26-pa-pa7 ravivAra tA 7-8-57 budha vAra Page #76 -------------------------------------------------------------------------- Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 301 251 251 251 251 17 zrImatI hIrAvena nathubhAinA varasItapa nimitte hA. nathubhAi nAnacanda zAha 18 sva. maNIyAra parasotamadAsa sundarajInA smaraNArtha hA. zeTha sAkaracanda parasotamadAsa 19 zeTha maNIlAla zIvalAla verAvala 1 zAha kezavalAla jecandabhAi 2 zAha khImacanda saubhAgyacanda vasanajI 3 sva. zeTha madanajI jecaMdabhAinA smaraNArthe temanAM dharmapatni lADakuMvaravAi taraphathI ha. dhIrajalAla madanajI sarakheja 1 sva. pitAzrI zAha phakIracaMda puMjAbhAinA smaraNArthaM hA. zAha ramaNalAla phakIracaMda satArA 1 sva. madanalAlajI kuMdanamalajI koThArInA smaraNArthe ha. temanAM dharmapatni rAjakuMvaracAi madanalAlajI sAdI 1 zeTha devarAjajI jItamalajI pUnamIyA sAlavanI (vaMgALa) 1 dozI cunIlAla phulacaMda morabIvALA sANaMda 1 zAha hIrAcanda chaganalAla ha. zAha cImanalAla hIrAcanda 2 a. sau. caMpAvena ha. dozI jIvarAja lAlacanda 3 paTela mahAsukhalAla DosAbhAi 4 zAha sAkaracanda kAnajIbhAi 251 251 251 250 301 251 251 201 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 purIvena cImanalAla kalyANajI saMghavI lImaDIvALAnA . smaraNArthe hA. vADIlAla mohanalAla koThArI , , 6 pArekha nemacanda motIcanda muLIvAlAnA smaraNArthe ha. pArekha bhIkhAlAla nemacanda 7 saMghavI nAraNadAsa dharamazInA smaraNArthe hA. bhAi jayantilAla nAraNadAsa surata 1 zrI sthA. jaina saMgha hA. zAha ratIlAla lallu bhAi 251 2 zrIyuta kalyANacanda mANekacanda haDAlAvAlA 251 3 zrI harIpurA chakoTI sthA. jaina saMgha hA. bAbulAla choTAlAla 251 . suvai (kaccha) 1 sAvaLA zAmajI hIrajI taraphathI sadAnaMdI jaina munizrI choTAlAla mahArAjanA upadezathI subaha sthA. jaina saMgha jJAnabhaMDArane bheTa 251 surendranagara 1 zeTha cAMpazIbhAi sukhalAla , -, - 251 2 bhAvasAra cunIlAla premacanda 251. 3 sva. kezavalAla mULajIbhAinAM dharmapatni amRtavAinA - smaraNArthe hA. zAha bhAilAla kezavalAla 4 zAha nyAlacanda harakhacanda ... / 5 zAha vADIlAla harakhacanda 251 saMjelI (paMcamahAla) 1 zAha luNAjI gulAbacanda 2 zrI sthA. jaina saMgha hA. zeTha premacanda dalIcanda 251 - 251 .. 251 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 hATInA mALIyA 1 zeTha gopAlajI pIThAbhAi 2 a. sau. maMjulAvena bhagavAnadAsa gAMdhI hArIja 1 amulakhabhAi muLajI hA. prakAzacanda asulakha 301 2 sva. vena candrakAntAnA smaraNArthe hA. amulakha muLajIbhAi 301 tA. 31-7-59 sudhImAM sesvaronI saMkhyA. 7 Adya suravvIzrI 20 muravvIzrI rAjakoTa tA. 1-8-59 250 251 56 sahAyaka membaro 471 lAipha mebhvaro 65 bIjA klAsanA membaro kula membaro 619 " sAkaracanda bhAicanda zeTha, maMtrI. - sudhArA pRSTha 16 para ghoDa nadInIce zeTha cAMdamala mohanalAla bhaMDArI chapA huA hai usa ke alAvA zeTha caMdrabhAna zobhAcaMda gAdiyA paDhIe / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI akhila bhArata pretAmbara sthAnakavAsI jaina zAsoddhAra samitinI agatyanI apIla sthAnakavAsI jaina bhAIo ane bahena:sthAnakavAsI samAjane be avalaMbana che. temAM paheluM sunivarga ane bIjuM zAstrazravaNa che jyAM jyAM munimahArAjenI gerahAjarI hoya che (ane bhaviSyamAM rahevAnI che) te sthaLe A zAstro sthAnakavAsI kemane TakAvI rAkhavA meTAmAM moTuM sAdhana che. ochAmAM ochA rUA 5000 ApI Adya murabbIpada Apa dipAvI zake che. ochAmAM ochA rU. 3000 ApI eka zAstra ApanA nAmathI chapAvI zake che ochAmAM ochA rU. 1000 ApI murabbIpada meLavI zake che. ochAmAM ochA rU. 500 ApI sahAyaka membara banI zake che ane ochAmAM ochA rUA. 25] ApI lAIpha membara tarIke dareka bhAI-bena dAkhala thaI zake che. uparanA dareka membarone 32 sUtre tathA tenA tamAma bhAge maLI lagabhaga 70 che jenI kiMmata lagabhaga 800 upara thAya che te bheTa tarIke maLI zake che ane dareka zAstramAM temanuM nAma prasiddha karavAmAM Ave che. dareka zAstra 4 bhASAmAM taiyAra thAya che eTale dareka pAnAmAM 4 bhASA jevAmAM Avaze. uparamAM ardhamAgadhI, tenI nIce saskRta chAyATIka tyAra bAda hindI rASTrabhASA ane chevaTe gujarAtImAM anuvAda jevAmAM Avaze zramaNa varga, zrAvaka vargane dareka pradezamAM vasatA samAjanA dareka aMgane eka sarakhI rIte upayogI thAya tevI rIte khyAla karIne zAstranI racanA karavAmAM Ave che. , bahAra dezAvaramAM vasatA ApaNe bhAIone temaja gAmaDAmAM vasatA zrAvakone temaja phurasade vAMcana karanAra bahene temaja vidyArthIone eka sarakhuM upayogI thaI zake tevuM sAhitya bIjI kaI jagyAe maLI zake tema nathI Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI vItarAgAya namaH // jainAcArya-jainadharmadivAkara pUjya-zrI-ghAsIlAlacativiracitayAarthabodhinyAkhyayA vyAkhyayA samalakRtaM navamAgam anuttaropapAtikadazAGga - sUtram . maGgalAca raNa m . (mAlinIchandaH) guNanikaranidhAnaM, kalpavRkSopamAnaM, namitasurasamAja, siddhisaudhAdhirAjam / kalikalilavinAzaM, bhavyabodhaprakAza, zivasukhadamunIndraM, naumi vIraM jinendram // 1 // suragaNa karate haiM vandanA jina jinoMkI sakala bhuvana pyAre vanya ve haiM hamAre // hRdayatimiramAlAnAzakArI sadA jo / una jina caraNoMmeM bandanAeM virAje // 1 // hindI-bhApAnuvAda.. (1) jo aneka divya guNa samUhakI khAna haiM, jo kalpa vRkSake samAna sakala manorathako pUrNa karanevAle haiM, jo devatAoMke vandanIya haiM, jo mokSarUpI UMce mahala para suzobhita haiM, jo aneka bhavoMke samasta pApo evaM duHkhokA vinAza karanevAle haiM, jo bhavyajanoMko apane jJAnarUpI divyaprakAzase sanmArga pradarzita karanevAle haiM, aura jo zreSTha kalyANakArI sukha ko denevAle haiM, aise gharamatIrthakara jinendra bhagavAn mahAvIra svAmIko namaskAra karatA hU~ // 1 // gujarAtI bhASAnuvAda, (1) je aneka guNa samUhanI khANa che, je kalpavRkSa samAna sakaLa manorathane pUrNa karavAvALA che, je devatAone vandanIya che temaja je mokSarUpI mahela para suzobhita che, vaLI anekavinA samasta pApa evaM du no vinAza karavAvALA che, je bhavya jene pitAnA jJAnarUpI divya prakAzathI sanmArga pradarzita karavAvALA che ane je zreSTha kalyANakArI sukha devAvALA muninA nAtha che evA carama tIrthakara jinendra bhagavAna mahAvIrasvAmIne namaskAra karuM chuM. (1) Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . zrI anuttaropapAtikasUtre yatanAtha mukhavastrIM, badhnAti sadorakAM mukhe nityam / yo muktarAgadopo, vande taM guruvaraM zuddham // 2 // anuttaropapAtIya,-sUtraTIkA'rthavodhinI / bhavyAnAM sukhabodhAya, ghAsIlAlena tanyate // 3 // dharate sadorakavastrikA mukha para ahiMsA ke liye / karUNAsudhAmaya cinta jo dharate sadA sabake liye / rAgadopavihIna guruvara-zuddha-padapAyojameM makarandapAdhimilinda tulya praNAma rAje ojameM // 2 // anuttaropapAtikarasUtrakI TIkA zubhArthaviyodhinI alpajJa jalatAke liye sugamArtha bhAvavikAzinI / / karate sunivrata sakta "ghAsIlAla" yaha kRti yatnase upakRta kRtajJa suvuddhijana hoMge mahA isa ratnase // 3 // ihAnuttaropapAtikamUne bhagavatA yasya yasya vipayasya varNanamakAri tasya tasya nAma sNksseptstaavnnirdishaamH| etadviSaye nandiztre yathA-rAjagRhAdIni nagarANi, tatra tatrAvasthitAni __ (2) jo jIvoMkI rakSA arthAt yatanAkeliye mukhapara sadaiva Dore sahita mukhavastrikA bAMdhate haiM, tathA jo rAgadepase rahita haiM, aise nirmala AcArako pAlanevAle suguruko maiM namaskAra karatA hU~ // 2 // (3) meM "ghAsIlAla" muni avyajIvoMke sukhapUrvaka jJAna prApti ke liye zrI anuttaropapAtikasUtrakI arthabodhinI TIkA ghanAtA hU~ // 3 // uparokta zlokoM meM maGgalAcaraNa tathA viSaya, sambandha, prayojana aura adhikAra ye mukhya pAMca bAteM batAI haiM, jo ki pratyeka granthameM Avazyaka haiM / (2) je onI rakSA arthAt yatanAmATe derA sahita sadA mukhavastrikA mukhapara bAMdhe che, tathA je rAga dveSathI rahita che evA nirmaLa AcAra pALavA vALA gurune huM namaskAra karU chu. (2) (3) "huM ghAsIlAla muni bhavya jIne sukhapUrvaka jJAna-prAptine mATe zrI 'manuttazeSapAti: sUtra'nI 'mamAdhinI' : nAj chu (3) uparakata kemAM maMgalAcaraNa tathA viSaya, sambandha, projana ane adhikArI, e mukhya pAca vAto batAvI che. jo ke pratyeka graMthamAM te Avazyaka che. Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstraparicayavarNanam ucAnAni, yakSabhavanAni, banakhaNDAni, samavasaraNAni, rAjAnaH, mAtApitarau, dharmAcAryAH, dharmakathAH, ihalokaparalokIyA RddhivigepAH, bhogaparityAgAH, matrajyAH, zrutaparigrahAH, tapaupadhAnAni, pratijJAH, upasargAH, saMlekhanAH, bhaktapratyAkhyAnAni, pAdapopagamanAni, anuttaropapAtaH, mukulajanma, bodhilAsA, antakriyA vetyAdi / iha navamAGge ekaH zrutarakandhaH, trayo vargAH. (adhyayanasamUho vargaH) tatra prathame varge dagAdhyayanAni / dvitIye trayodazAdhyayanAni / tRtIye isa anuttaropapAtikadazAGga sUtra meM bhagavAnle jisa jisa viSayakA varNana kiyA hai usa usakA saMkSepale nAma nirdeza karate haiM__yaha viSaya, nandisUtra meM isa prakAra hai rAjagRha Adi nagara, vahA~ vahA~ avasthita udyAna (bagIce), yakSAyatana, vanakhaNDa, samavasaraNa, rAjAoMke aura mAtA pitAoMke nAma, dharmAcArya, dharmakathA, aihalokika tathA pAralaukika vaibhava, bhogaparityAga, dIkSA, zrutaparigraha (zratagrahaNa ), tapa, pratijJA, abhigRha, upasarga, saMlekhanA (saMthArekA proga), AhArakA tyAga, binA zarIra ko kampita kiye vRkSAdike samAna eka sthAna para sthita rahane rUpa pAdapopagamana saMthArA, anuttara vimAnameM utpanna honA, sukula meM phira janma lenA, samyaktva prApta honA aura mokSa prApta karanA aadi| isa navamAga - anuttaropapAtikadazAGgameM eka zrutaskandha hai| tIna varga haiN| adhyayanoMke samUhako varga kahate haiM / prathama varga meM A "anuttarapAtika dazArge satramA, bhagavAne je je viSayanuM varNana karyuM che, te tene sakSepathI nAma nirdeza kare che- A viSaya nadisUtramAM A pramANe kahyuM che rAjagRha Adi nagara, tyAM rahelA udyAna (bagIcA), yakSAyatana, vanakhaDa, samavasaraNa, rAjAonA ane mAtApitAonA nAma, dharmAcArya, dharmakathA, A lekasabaMdhI tathA parAkasaMbadhI vaibhava bhogaparityAga, dIkSA, kRtapariyaDa (tagrahaNa), tapa, upadhAna, pratijJA-abhiga7, upasarga salekhanA (sathAno prAga) ADAne tyAga, zarIrane halAvyA vinA vRkSAdinI mAphaka eka sthAna para sthira rahevArUpa pAdapepagamana saMthAro anuttara vimAnamAM utpanna thavu, pharI sukuLamAM janma le, sabhyanI prApti thavI, ane mokSa meLave AdI A navamAga anuttarapAtika dazAMgamA eka zrutaskaMdha che. traNa varga che. adhyayanenA samUhane varga kahe che, prathama vargamA daza, bIjA vargamAM tera, ane Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikasUtre dazAdhyayanAni / uddezanakAlAstrayaH, samuddezanakAlA api tryH| sahasrASTAdhikapaTcatvAriMzallakSa-4608000 pramANAni padAni / samavAyAGgasUtre-'pyanuttaropapAtikadazAGgAvipayANAmevameva kramo labhyate / __tatra samavasaraNamupakramya kiMcid vayete-samyag ekIbhAvenAvasaraNam ekatra gamanaM-saMmilanaM devamanuSyAdInAM samavasaraNam / yadvA-samavasaranti avataranti dharmazravaNAthai devAdayo yatra, tat samavasaraNam / - yatra kSetre grAme nagare vA samavasaraNaM bhavati. tatra bhagavadAgamanAt prAg - daza, dvitIya varga meM teraha, aura tRtIyameM daza adhyayana haiM / uddazana kAla tIna haiM jisa skandhameM jitane varga hote haiM usake utanehI uddezana-kAla hote haiM / samudezana-kAla bhI tIna haiN| samasta chiyAlIsa lAkha ATha hajAra-4608000 pad pramANa hai / samavAyAGga sUtra meM bhI anuttaropapAtikadazAGga ke vipayoMkA yahI krama milatA hai| samavasaraNa zabdakI vyuptatti nimna prakAra hai- samyak ekIbhAvenAvasaraNam-ekatra gamanaM-saMmilanaM devamanuSyAdInAM-samavasaraNam ' / arthAt jahA~ sammilita rUpase eka hI uddezyase devatA, manuSya Adi ekatrita hote ho use 'samavasaraNa' kahate haiM / athavA "samavasaranti= avataranti dharmazravaNArtha devAdayo yatra tatsamavasaraNam" arthAt jahA dharmakathAko sunaneke liye devatA Adi Ate hoM use samavasaraNa kahate haiM / . jisa sthAna (kSetra), grAma aura nagarameM samavasaraNa hotA hai trIjAmAM daza adhyayana che, uddezana-kALa traNa che. je sakadhamAM jeTalA varga hoya che tenA teTalAja uddezana-kALa hoya che, samudezana-kALa paNa traNa che badhA maLIne chetALIsa lAkha ATha hajAra, 4608000 pada pramANa che samavAyAga sUtramAM paNa anuttapipAtika dazAganA viSayene Aja kama maLe che. 'samavasaraNa' 254nI vyutpatti nIya prabhArI cha: 'samyak = ekIbhAvenAvasaraNam ekatra gamana-saMmilanaM devamanuSyAdInAM samavasaraNam-' arthAta yA sammilita 35thI me401 dezathI devatA-manuSya mAhi ekatrita thAya che tene samavasaraNa kahe che. ___ mathavA 'samavasaranti avataranti dharmazravaNArtha devAdayo yatra tatsamavasaraNam' arthAta jyAM dharmakathA sAMbhaLavA mATe devatA Adi Ave che, tene samavasaraNa kahe che. Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavasaraNa svarUpavarNanam AbhiyeogyA devAH samAgatyAcittAnyevavAyu-jala-puSpANi vikurvate, vaikriyacAyujalapuSpAdInAM sacittatvAbhAvAt / kecit tatratyareNuvyapanodanAya vAyuM vikurvate / kecid bhAvireNupazAntyarthamudakaM vikurvate / kecit puSpavRSTiM ca paripadupavezanArtha tathA vikurvate, yathA puSpapuJjaH paripado jAnunno bhavati / yadi sacittajalapuSpAdidRSTidevakRtA samavasaraNe bhavet tarhi sacittajalArdrAyAM bhUmau sacittapuSpasamAcchAdite sthAne ca sAdhUnAM sAdhvInAM pratimAdhAriNAM zrAvakANAM tathA zrAvikANAM ca samAgamanAsaMbhavaH / paripadi ca mukhyAH vahA~ bhagavAn ke Agamana ke pUrva hI Abhiyogika devatA ( sevaka devatA) Akara ke acitta vAyu, jala, tathA puSpa Adi vaikriya rUpase utpanna karate haiM / vaikriya-zaktike dvArA utpanna kiye hue vAyu, jala tathA puSpa sacitta nahIM hote haiM / koI deva vahA~ kI dhUla (kacarA Adi) dUra karane ke liye vAyukI vikurvaNA karatA hai / koI devatA dhUliko upazAnta karane ke liye jalavRSTi karatA hai / koI pariSadake baiThane ke liye puSpavRSTi karatA hai jisase pariSada meM baiThe hue zrotAoM ke nIce ghuTanoM taka phUloMkA Dhera ho jAtA hai / yadi devatAoM ke dvArA nirmita samavasaraNa meM sacitta jalapuSpAdi kI vRSTi ho to sacitta jalase bhIgI huI pRthvI tathA sacitta phUloMse AcchAdita sthAna para sAdhu sAdhviyoM kA, tathA jinhoMne vanoM ko dhAraNa kara rakkhA hai ese pratijJAdhArI zrAvaka-zrAvikAoM kA je sthAna (kSetra), gAma ane nagaramA samavasaraNa thAya che, tyAM bhagavAnanA Agamana pahelA AbhiyAgika devatA (sevaka devatA) AvIne acitta vAyu, jaLa tathA puSpa Adi vaikriyarUpathI utpanna kare che, vaikriya-zakitadvArA utpanna karela pavana, pANI tathA phUla saceta heAtA nathI keAI dhruva tyAMnI dhULa (kacarA Adi) dUra karavA mATe vAyunI vidhruNA kare che, kASTha devatA dhULane upazAnta karavA (mesADI devA) jaLavRSTi kare che, kASTha pariSadane besavA mATe puSpavRSTi kare che jethI pariSadamA beThela zrotAonI nIce DhIcaNu sudhI phulAne Dhaga thaI Aya che kadAca je devatAedvArA nirmita (nirmANa karAyela-racela) samavasaraNamA saceta pANI-puSpAdinI vRSTi thAya te saceta pANIthI bhInI thaelI pRthvI tathA saceta kulethI chAdita sthAna 5 sAdhu-sAviye tathA jeoe tA agIkAra karI rAkhyAM che evA pratijJAdhArI zrAvaka-zrAvikA enu Agamana sarvathA asabhava che, Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikamUtre sAdhvAdayaH, taramAd devakRtA sacittamalapuppAdInA dRSTina bhavatIti nizcIyate / nanu-devAH svasvarUpaM vividharUpaM vikurvanti, tacca sacitta, tahi samavamaraNAthai jalapuSpAdInAM vRSTiH sacittAnAM kathaM na syAt ? ucyate-devAnAM svAkArasadRze parAkArasadRze vA vaidriye svarUpe svAtmapradezAH santu tAvat, tatra tepAmAtmapragasattAyA anupalabhyamAnatvAd baikriyazaktisamujAvite jalaghuppAdAvakendriyAdayo jIvAH santIti na labhyate gAnbe, / ___ yadi devAH saritsamudrAdibhyo jalaM, latAkSebhyazca puSpANi samAnIya varpantItyAgame pratiyodhitaM bhaveta, tarhi sacittajalAppAnumAna saMbhavati / / Agamana sarvathA asambhava hai| pariSada meM mukhya aGga sAdhu hI haiM, ataH devatAoM ke dvArA samavasaraNa meM sacitta jala tathA sacinta phUloM AdikI varSA nahIM hotI hai, parantu acitta kI hotI hai, elA nizcita hai| aba yahA yaha prazna utpanna hotA hai ki devatA jo apane strarUpa ko hAthI, mRga, sarpa Adi nAnA prakAra ke rUpoM meM apanI vaikriya zaktike dvArA pariNata karate hai, ve vividharUpa no sacitta hote haiM, phira samavasaraNa ke liye kI huI dRSTi sacinta kyoM nahIM ? isakA pratyuttara yahI hai ki devatAoM ke apane AkAra ke sadRza athavA dUsare ke AkAra ke sadaza caikriya garIraseM apane atyapradeza hote haiM, ataH ve lacitta haiN| kintu una phUloMmeM tathA jalameM unake Atmapradeza nahIM honese ve acitta haiN| vaikriya-zakti ke dvArA utpanna vAyu, jala tathA phUloMmeM ekendriya Adi jIva hote hai-ailA zAstromeM koI pramANa nahIM miltaa| pariSadamAM mukhya aga te sAdhuja che eTale devatAo dvArA samavasaraNamAM saceta pANI tathA saceta phula AdinI varSA nathI hatI, paraMtu acetaja hoya che evuM nizcita thAya che. have ahIM e prazna utpanna thAya che ke, devatA je potAnA svarUpane hAthI, mRga, sarpa Adi nAnA prakAranA rUpamAM pitAnI vaizciya zakita dvArA pariNata kare che, te vividha rUpa te saceta hoya che te samavasaraNane mATe karela vRSTi saceta kema nahIM? tene pratyuttara eja che ke-devatAone pitAnA AkAra jevA athavA bIjAnA AkAra jevA viphiya zarIramAM potAnA Atma-pradeza hoya che eTale te saceta che paNa te pulamAM tathA pANImAM tenA Atmapradeza na hovAthI te aceta che vikiyazakitadvArA utpanna thaela vAyu, jaLa tathA kulemAM ekendriya Adi jIva hoya che e viSayanu zAstromAM kaI pramANa maLatu nathI Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - sAvadyapUjAniSedhavarNanam / kica-vItarAgatya sAvaasaparyA zAkhne pratipiddhA / paTkAyajIyArambheNa yA saparyA bhavati sA sAvadyA / ata eva sAvayasaparyA vInarAgasya na kalpate, tasyAH karmavandhahetutvAt / sAvadhasaparga saMsAraparibhramaNAya jAyate / atraiva kAryakAraNabhAvaparamparA - sAvadhasaparyayA paDjIvanikAyArambhaH, pajIvanikAyArambheNa hisA, hiMsayA cikkaNakarmavandhaH, cikaNakarmabandhena narakanigodAdyanantaduHkhasaMbhRta-caturgatirUpAnantasaMsAraparibhramaNam / ato vItarAgasya sAvadyasaparyA zAstre pratipiddhA / tathA contam-upAsakadazAgamUtrasyAgAradharmasaMjIvanyAs jo sAvajasapajaM, kuNai mahAcAicIyarAgarUma / so bhammaDa saMsAre, dIhaM kAlaM jahA jAo // 2 // chAyA-yaH sAvadyasapayoM karoti, mahAtyAgivItarAgasya / sa bhrAmyati saMsAre, dIrdhe kAlaM yathA jAtaH // 1 // yadi devatA nadI samudra Adi se jala, latA-vRkSAdi se phUla lAkara varSA karate haiM-esA AgamameM likhA huA ho to sacitta jala puSpa Adi kA anumAna sambhava ho sakatA hai, anyathA nhiiN| aura bhI-jinezvara vItarAga lagavAnakI sAvadya pUjA zAstroM meM nipiddha hai| chaH kAryoM ke samArambha se jo pUjA hotI hai vaha sAvadha kahalAtI hai| ataH bhavya jIvoM ko vItarAgakI sAvadyapUjA karanA nahIM kalpatA hai, kyoMki vaha karmavandhakA hetu hai| sAvadhapUjA saMsAra-paribhramaNa kA kAraNa hai / / yahA kAryakAraNabhAva isa prakAra haisAvadha pUjA chaH jIvanikAya ke Arambha se hotI hai, chaH jIva je devatA nadI samudro AdithI pANI, latA, vRkSa AdizI kula lAvIne varSA kare che, evuM AgamamAM kayAI lakhyuM hoya te te saceta pANI puSpAdinuM anumAna saMbhavita hoI zake, anyathA nahIM vaLI paNa-jinezvara vItarAga bhagavAnanI sAvadya pUjA zAomAM niSiddha che. chakAnA samAraMbhathI je pUjA thAya che te sAvadya kahevAya che mATe bhavya jIne vItarAganI sAvadya pUjA karavI ka5tI nathI. kemake te kama-anya hetu che arthAta sAvadya-pUjA saMsAra-paribhramaNanuM kAraNa che ahiM kArya kAraNa bhAva A pramANe che - sAvadya pUjA chakAyanA Ara bhathI thAya che, ane chakAyanA Ara thI hisA Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtra sAvajjasapajjAe, samubbhavai jIvahiMsaNAraMbho / tamhA vajjhai kammaM, teNa ya saMsAracakka saMpAo // 2 // chAyA - sAvadya saparyayA samudbhavati jIvahiMsanArambhaH / tasmAd vadhyate karma tena ca saMsAracakra saMpAtaH ||2|| iti / sthAnAGgasUtre ca - ( 5 sthA. 1 u. ) paMcahi ThANehiM jIvA duggaiM gacchanti, taM jahA - pANAivAeNaM, musAvAeNaM, adinnAdANeNaM, mehuNeNaM, pariggaNaM / chAyA - paJcabhiH sthAnaiH jIvA durgatiM gacchanti tadyathA - prANAtipAtena, sRpAvAdena, adattadAnena, maithunena, parigraheNa / iti / ri nikAya ke Arambha se hiMsA hotI hai / hiMsA se cikane karmoM kA bandhana hotA hai / cikane karmoM ke bandhana se naraka nigoda Adi ananta duHkhoM se yukta caturgatirUpa saMsAra meM paribhramaNa karanA paDatA hai / isa liye jinezvara vItarAga bhagavAn kI sAvadya pUjA zAstroM meM niSiddha hai / jaise ki upAsakadazAGga sUtra kI agAradharmasaMjIvanI nAmaka TIkA meM kahA hai- " jo mahAtyAgI jinezvara vItarAgadevakI sAvadya pUjA karatA hai vaha isa caturgati rUpa saMsAra meM aneka prakAra ke janma-maraNa karatA huA dIrghakAla taka paribhramaNa karatA hai " / sAvadya pUjA se chaH kAyakA Arambha hotA hai / Arambha se karmabandha hotA hai, karmabandhase jIva ko isa saMsArarUpI cakra meM giranA paDatA hai | bhagavAnane isI bAta ko sthAnAGgasUtra (5 sthA. 1u. ) meM kahA haithAya che, hiMsAthI cikaNA karmAM khadhAya che, ane ciksTrA karmAMnA anyathI narakanigeAda Adi ananta du:khathI yukata catu`tirUpa sasAramAM paribhramaNu karavuM paDe che mATe jinezvara vItarAga bhagavAnanI sAvadya pUjAne zAstromAM niSedha che. jemake upAzakadazAMganI " agAradhama sajIvanI " nAmanI TIkAmA kahyu che:- je mahAtyAgI jinezvara vItarAga devanI sAvadya-pUjA kare che te A catutirUpa saMsAramAM aneka prakAranA janma maraNu karatAM karatAM dIrghakALa sudhI paribhramaNa kare che. " 66 sAvadha pUjAthI chakAyanA Arabha thAya che. ArabhathI ka-anya thAya che. ka-baMdhathI jIvane A sasAra rUpI cakramA paDavuM paDe che. bhagavAne A vAta sthAnAGgasUtra ( sthAtha 1 ) bhAMDehI che. "pAMga raho va durgatimAM laya he prema-lavaddhi sAthI, luDathI, corIthI, maithunathI ane parigrahathI " Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAvadyapUjAniSedhavarNanam hiMsAkaraNena durgatirbhavatIti sAvadhasaparyA sarvathA pratiSiddhA bhagavatA, evaMca bhagavancaraNAnurAgiNaH zubhagatyabhilASiNaH suranikAyA vItarAgasya bhagavataH samavasaraNe sacittajalapuSpAdivRSTisamArambhaM kurvantIti vArtA na kathamapi yuktipathamArohati / atredamanumAnavAkyam - AbhiyogyA devAH samavasaraNe sacittaparihAriNaH, bhagavanmatAnuyAyitvAt tuGgakAnagarI zrAvakavat / uktaMca acittajalapuphANaM, buddhi vikkuccae surA / samosaraNamajjhe u, sacittaM jiNavAriyaM // 1 // pAMca kAraNose jIva durgati meM jAte haiM, jaise ki jIva hiMsA se, jhuTase, corIse, maithunase, tathA parigrahase " / hiMsA karane se durgati hotI hai, ataH sAvadya pUjA sarvadhA niSiddha hai / isa prakAra bhagavAn ke caraNoM meM sadaiva prema rakhanevAle tathA zubhagati ke icchuka devatA vItarAga bhagavAn ke samavasaraNa meM sacitta jala-puSpa AdikI varSA karate haiM, yaha bAta kisI bhI yuktise siddha nahIM ho sakatI hai / anumAna - pramANase bhI yahI bAta siddha hotI hai / jaise tuMgikA nagarI ke zrAvaka, bhagavAn ke samavasaraNa meM pAMca prakAra ke abhigamapUrvaka arthAt sacitta kA parihAra karake jAte the, usI prakAra bhagavAn ke anuyAyI Abhiyogika devatA bhI samavasaraNa meM sacitta jala puSpa Adi kI vRSTi nahIM karate haiM, yaha tIrthakaroM kI maryAdA hai| kahA bhI hai: hiMsA karavAthI durgaMti thAya che, mATe sAvadya-pujA sa^thA niSiddha che. e rIte bhagavAnanA caraNAmA sadA prema rAkhavAvALA tathA zubhagatinA icchuka devatA vItarAga bhagavAnanA samavasaraNamAM saceta pANI puSpa AdinI varSA kare che, A vAta koi paNa yukitathI siddha thaI zakatI nathI anumAnapramANathI paNa A vAta siddha thAya che ke- jema tu MgikA nagarInA zrAvaka, bhagavAnanA samavasaraNamAM pAMca prakAranA abhigama pUrvaka arthAt saceta dravye (vastue) ne tyAga karIne jatA hatA, teja rIte bhagavAnanA anuyAyI Abhicaigika devatA paNu samavasaraNamA saceta pANI puSpa smAdinI vRSTi karatA nathI, A tIrthanI maryAdA che. palu hai: Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 zrI anuttaropapAtika sUtre chAyA - acittajalapuSpANAM dRSTiM vikurpate surA / samavasaraNamadhye tu, sacittaM jinavAritam // 1 // prabhoH pArzvanAthasya saMtAnaH sthaviro bhagavAn tuGgikAnagaryA udyAne samAjagAma / tannagarInivAsinaH zrAvakAH rathaviraM bhagavantaM vandituM paJcavidhenAbhina tatrAbhigacchanti / uktaMca bhagavatyAM ( zata. 2, u. 5, sU. 108 ) " jeNeva puSphavaIe nAma ceie hotthA teNeva utrAgacchati, uvAgacchattA there bhagavaMte paMcaviNaM abhigameNaM abhigacchaMti, taM jahA 1 - sacittANaM davvANaM viusaraNayAe, 2- acittANaM davvANaM avisaraNayAe, 3 egasADieNaM uttarAsaMgakaraNeNaM, 4- cakkhuNphAse ajalipagaNaM, 5- maNaso egattIkaraNeNaM, " " samavasaraNa meM devatA acitta jala, puSpa AdikI vRSTi karate haiM / kyoM kiM sacitta vastuke liye jinendra bhagavAnne niSedha kiyA hai / " bhagavAn pArzvanAtha ke saMtAnika sthavira bhagavAn tuMgikA nagarI ke udyAna meM padhAre / usa nagarI ke nivAsI sthavira bhagavAn ko candana karane ke liye pAMca prakAra ke abhigamapUrvaka gaye / bhagavatI sUtra meM kahA haiM / " jisa aura puSpavatI nAmaka udyAna hai, vahA~ Akara ve sthavira bhagavAn ko pAMca prakArake abhi gamapUrvaka candana karate haiM, arthAt sthavira bhagavAn ko vandanArtha jAte hue ina pAMca bAtoM kA dhyAna rakhate haiM, jaise ki :- (1) sacitta dravyoM ko dUra rakhate haiM, (2) acitta dravyoM ko dhAraNa karate haiM, (3) eka zATika - binA joDa-vAle-kapaDe kA jayaNA ke liye uttarAsaGga karate haiM, (4) dUrase bhagavAn ke dRSTigocara hotehI hAtha joDate haiM, (5) mana ko ekAgra karate haiM / " " samavaraNamAM devatA aceta pANI, puSpa AdinI vRSTi kare che kemake saceta vastune mATe jinendra bhagavAne niSedha karela che. bhagavAna pArzvanAthanA satAnika sthavira bhagavAn tugikA nagarInA puSpavatI nAmanA udyAnamAM padhAryAM, te nagarInA nivAsI sthavira bhagavAnane vandana karavA pAMca prakAranA abhigamapUrNAMka gayA, bhagavatI sUtramAM kahyuM che jyAM puSpavatI nAmanu udyAna che tyAM AvI te sthavira bhagavAnane pAMca prakAranA abhigamapUrvaka vandana kare che arthAt sthavira bhagavAnane vandanA karavA jatAM A pAca vAtAnuM dhyAna rAkhe che, jemake:(1) sanyeta dravyAne dUra rANe che, (2) ayeta dravyAne dhAraNa 9re che, (3) bhe4 zATiGa RDhayA vagaranAM kApaDanu ( sAdhyA zivAya eka saLaga) jatanA mATe uttarAsaga kare che, (4) izthI bhagavAna draSTigoyara thatAMna-hematAMna, hAtha leDa che, (4) bhanane zAtha pure che. Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 samavasaraNasvarUpavarNanam 11 upAsaka dazAsUtre - (1 a.) 'pi prasiddhametad - bhagavantaM mahAvIraM vandituM - jitazatrunAmadheyo nRpaH paJcavidhAbhigamena jagAma / sacitapuSpatAmbUlAdInAM tyAgena zrAvakA abhigacchantIti vacanAd bhagavatsamavasaraNasamAgatAnAM devAnAM sacicajalapuSpAdivRSTikaraNaM nopapadyate / campAnagaryA bhagavanmahAvIrasamavasaraNAvasare narendraziromaNiH kRNikaJcaturaGgasenAsamanvitaH paJcavidhenAbhigamena bhagavantaM vandituM sAdaraM savinayaM cAbhijagAma / sacaiva paJcavidho'bhigama aupapAtikamutre nirdiSTaH 'ta NaM se kUNie rAyA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre, teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM paMcaviheNaM abhigameNaM abhigacchara, taM jahAupAsakadazAGga sUtra meM bhI yaha bAta prasiddha hai / prathama adhyayanameM AtA hai ki - 'jitazatru' nAmaka rAjA pAMca prakAra ke abhigamapUrvaka bhagavAn ko candana karane ke liye gayA / zrAvakagaNa bhI bhagavAn vIra ko vandanArtha sacitta puSpa, pAna AdikA tyAga kara ke hI jAte haiM / uparokta pramANoMse bhagavAn ke samavasaraNa meM Aye hue devatAoM ke dvArA kI gayI sacitta jala, puSpa Adi kI vRSTi siddha nahIM hotI / campA nagarImeM zramaNa bhagavAn mahAvIra ke samavasaraNa ke avasara para samrAT kuNika apanI caturaGginI senA ke sAtha pAMca prakAra ke abhigamapUrvaka bhagavAna ko vandana karane ke liye atyanta Adara evaM vinaya ke sAtha gaye the / vaha pAMca prakArakA abhigama aupapAtika sUtrameM isa prakAra kahA gayA hai, jaise upAsakazAgasUtramAM paNa A vAta prasiddha che prathama adhyayanamAM Ave che ke -" jitazatru " nAme rAjA pAca prakAranA abhigamapUrNAMka bhagavAnane vandana karavA gayA zrAvakagaNu paNa vIrane vandana kanvA mATe saceta puSpa pAna AdinA tyAga karIne pachIja jAya che, uparAkata pramANothI bhagavAnanA samavasaraNamA Avela devatAodvArA karelI saceta puSpa pANI AdinI vRSTi siddha thatI nathI capA nagarImA zramaNa bhagavAna mahAvIranA samavasaraNane avasare samrATa kuNika peAtAnI caturagiNI senA sAthe pAca prakAranA abhigamapUrvaka bhagavAnane vandana karavA atyanta Adara temaja vinaya sahita gayA hatA, te pAca prakAranA abhigata aupapAtika sUtramA e pramANe kahela che, jemake Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre 1- sacittANaM datrANaM visaraNayAe. 2- acinANaM davvANaM aviusaraNAe, 3 - egasADieNaM uttarAsaMgakaraNeNaM, 4- cakkhuphAse aMjalippaggaheNaM, 5- maNasoM egattI bhAvakaraNeNaM " ityAdi / evamanye'pyAgamA anusaMdheyAH / 12 athAnucaropapAtikadazAGgasya zabdArthaH pradate uttarANi zreSThAni na santi yebhya ityanuttarANi vijaya vaijayanta- jayantAparAjita - sarvArthasiddhAbhidhAni vimAnAni teSu upapAtaH utpattiH sa vidyate yeSAM jahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjate haiM, vahA~ kuNika rAjA Aye, Akara zramaNa bhagavAn mahAvIra ko pAMca prakAra ke abhigamapUrvaka bandana karate haiM / ve pAMca abhigama nimna prakAra haiM(1) sacitta dravyoM ko dUra rakhate haiM / (2) acitta dravyoM ko dhAraNa karate haiM / (3) eka zATika - binA joDavAle-kapaDekA jayaNA ke liye uttarAsaGga karate haiM / ( 4 ) bhagavAn ke dRSTipatha honepara hAtha joDate haiM / (5) mana ko ekAgra karate haiM / vizeSa jJAna ke liye isI prakAra dUsare AgamoM meM anusandhAna karanA cAhiye / aba yahA~ anuttaropapAtikadazAGga kA zabdArtha batAyA jAtA hai- 'an' = nahIM, 'uttara = bhraSTa haiM, anya vimAna jina se, aise vijaya, vaijayanta, jayanta, aparAjita aura sarvArthasiddha nAmaka vimAno meM 'utapAta : ' = utpanna honA, arthAt vijaya, vaijayanta, jayanta, aparAjita, aura sarvArthasiddha nAmaka sarvazreSTha vimAnoMmeM utpanna hone vAle 'anu jayA zramaNa bhagavanta mahAvIra birAje che tyA kuNika rAjA AvyA AvIne bhagavAna mahAvIrane pAMca prakAranA abhigamapUrvaka vandana kare che te pAMca abhigama nIce muja che - (1) saceta dravyo (yahArthI) ne dUra rANe che. (2) ayeta dravyAne dhAraNa che. (3) ekazATika-sAMdhA vinAnu eka saLaga Akhu kapaDuM, tenuM jayaNA mATe uttarA saga kare che (4) bhagavAna dRSTicara thatAMja hAtha joDe che. (5) manane ekAgra kare che. vizeSa jJAna mATe Aja pramANe khIjA AgameAmAM anusanmAna karavuM joIe have ahiM anuttarApapAtika dazAMgane zabdA batAvavAmAM Ave che: annahI uttara=zreSTha anya vimAna lenAthI, mevA vinaya vaizyanta, bhyanta aparAnti, mane sarvArthasiddha nAmanA vimAnamA 'upapAtaH' utpanna tharvu - rthAt vinnya, vaiSnayanta, bhayanta, aparAnti bhane sarvArthasiddha, nAmanA sarvazreSTha vibhA nobhAM utyanna thavAvAjA 'anuttaropapAtika' che. anuttara vibhAnAmA utpanna thavAvANI Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Aryamudharma paricayadarzanam / te-anuttaropapAtikAH, anuttaropapAtikAnAM jAlikumArAdInAM dgdgaadhyynaatmkprthmvrgoplkssitkthaaH-anuttroppaatikdshaaH| atra dazagavdo lakSaNayAM kathArUpArthabodhakaH, bhagavatA'syAGgasya dharmakathArUpatayaiva pratibodhitatvAt / 'saMkhyAyAstatpuruparaya vAcyaH' iti Daca / tAsAsa--anuttaropapAtikadazAnAM navamasyAGgasyedamAcaM bhUtram-'teNaM kAleNaM' ityAdi / mUlam-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe jayare ajjasuhammassa samosaraNaM, parisA niggayA jAva jaMbU pajjuvAsai, evaM vayAsI-jai NaM aMte ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM aTamassa aMgassa aMtagaDadasANaM ayama he paNNatte, navamassa NaM bhaMte ! aMgassa aNuttarovavAiyadasANaM samajeNaM jAva saMpatteNaM ke a? paNNate ? // sU0 1 // chAyA-tasmin kAle tasmin samaye rAjagRhaM nagaram , AryamudharmaNaH sama vasaraNam paripannirgatA yAvajambUH paryupAste, evamavAdIt-yadi khalu bhadanta ! zramaNena yAvat saMmAptenASTamasyAGgasyAntakRtadazAnAmayamarthaH prajJaptaH, navamaraya khalu bhadanta ! agasyAnuttaropapAtikadazAnAM yAvat saMmAptena ko'rthaH prajJaptaH ||m. 1 // TIkA-"teNaM kAleNaM' ityAdi / tasmin kAle tasminsamaye ca rAjagRhanAmadheyaM nagaramAsIta , tariman kAle caturthArakalakSaNe tasmin samaye hIyamAnarUpe, rAjattaropapAtika haiM / anuttara vimAnoM meM utpanna honevAle jAlikumAra Adi daza adhyayanavAlA jisa kA prathama varga hai, vaha 'anuttaropapAtikadazAGgasUtra' hai / yahA~ daza zabda, lakSaNA se kathAvastukA jJAna karAnevAlA hai, kyoM ki bhagavAn ke dvArA isa aGga kA dharmakathArUpase upadeza diyA gayA hai / isa navame aGga kA yaha pahalA sUtra hai 'teNaM kAleNaM' ityAdi / nati bhA2 mA adhyayana vANAnA prathama vargache te 'anuttaropapAtikadamAgacatra' che ahi daza zabda lakSaNathI kathAvastunuM jJAna karavAvALe che kemake bhagavAnadAra A aMge dharmakathArUpe upadeza devAela che te navamAM aganuM A prathama sUtra che. 'teNaM kAleNaM tyAdi Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtika mU gRhe nagare tabahiHpradeze guNazilakanAmni caitye, AryasudharmaNaH zrImahAvIrabhagavataH paJcamo gaNadharaH sudharmA svAmI, sa ca jJAnAcArAdiyuktatvAdAryaH zobhanA dhauM yasya sa mudharmA / 'dharmAdanickevalAt' itynicprnyyH| AryazcAsau mudharmA, AryamudharmA, tasya AyasudharmaNaH samavasaraNaM babhUva / etatparicayastvevam / kollAkasanniveze dhammillaviprasya bhAryA bhadilA / tayoH putro nAmnA zrI sudharmA''sIt, sa paJcAzadvAnte prtrjitH| tena triMzadvarSANi vIrasevA kRtA jisa kAla jisa samayameM rAjagRha nAmaka nagara thaa| usa kAla usa samayameM arthAt caturtha Areke hIyamAnarUpa samaya meM (jisa meM AyuSya, avagAhanA, varNa, rUpa, rasa, jJAna aura zakti AdikA hAsa hotA ho use hIyamAna kahate haiM) rAjagRha nagara ke vAhira guNazilanAmaka udyAna meM zramaNa bhagavAn mahAvIra ke paJcama gaNadhara zrI AryasudharmA svAmI padhAre / jo jJAnAcAra darzanAcAra Adi AcArarUpa guNoM se saMyukta ho use Arya kahate haiN| ve ina guNoM se alaGkRta the, ataH una ko Arya zabda se kahate haiN| jisakA zreSTha dharma ho use sudharmA kahate haiM / ludharmA svAmI kA saMkSipta paricaya isa prakAra hai / 'kollAka' nAmaka sanniveza meM 'dhammilla' nAma ke eka brAhmaNa rahate the| unakI strI kA nAma 'bhadilA' thaa| unake putra sudharmA the| unhoMne pacAsa varSa kI avasthA meM zramaNa bhagavAn mahAvIra se dIkSA grahaNa kii| tIsa varSa paryanta bhagavAna mahAvIra kI sevA kii| ve je kALa je samayamAM rAjagRha nAme nagara hatu te kALa te samayamAM arthAt cothA ArAnA hIyamAna rUpa samayamAM (jemAM AyuSya, avagAhanA, varNa, rUpa, rasa, jJAna ane zakita Adine hasa thato hoya tene hIyamAna kahe che) rAjagRha nagaranI bAhera guNazilaka nAmanA udyAnamAM zramaNa bhagavAna mahAvIranA pAcamA gaNadhara zrI Arya sudharmA svAmI padhAryA, je jJAnAcAra, darzanAcAra, Adi AcAra rUpa guNathI yukata hoya tene Arya kahe che, te A guNothI alaMkRta hatA. mATe temane AryazabdathI bolAvavAmAM AvatA hatA jene dharmaSTha hoya tene sudharmA kahe che evA Arya sudharmA svAmI tyAM padhAryA temane saMkSipta paricaya A pramANe che kelalAka' nAme sannivezamAM "dhammila" nAmane eka brAhmaNa rahetuM hatuM, tenI strInuM nAma "bhakilA" hatu temanA putra sudhamAM hatA, temaNe pacAsa varSanI umare zramaNa bhagavAna mahAvIra pAse dIkSA grahaNa karI. trIza varSa sudhI bhagavAna Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Aryadharmaparicayadarzanam caturdazapUrvadharo jAtaH / sa vIranirvANAd dvAdazavarpAnte janmato dvinavativarSA-te ca kevalajJAnaM mApa, tato'STau varSANi kevalievaM paripAlya zatavarSAyupi zrI sudharmA svAmI jambUsvAminaM svapade saMsthApya zivaM gataH / atha zrI dharmasvAminaM vandituM dharmakathAzravaNArtha ca paripadndaspeNa janasaMhatiH paJcavidhAbhigamapurassaraM nagarAt nirgatA niHsRtA / sA tatsamIpamAgatya savidhivandanapuramsaraM dharmakathAM zrutvA sva svasthAnaM pratigatA / tasmin kAle tasmin samaye zrIsudharmasvAmino jyeSTho'ntevAsI jambUranagArastadadrasAmante natamastakaH kRtAJjalipuTacordhvajAnurthyAnakoSThopagataH saMyamena tapasA''tmAnaM bhAvayan viharati / 15 caudaha-pUrva ke dhArI hue / vIranirvANa ke bAraha varSa ke pazcAt janma se 92 varSa kI avasthA meM una ko kevala jJAna prApta huA / ATha varSa paryanta ke lipada ko pAlakara pUre sau varSa kA AyuSya pUrNa karake zrI Arya - jambUsvAmI ko apane pada para pratiSThita kara mokSa padhAre the / aise Arya sudharmA svAmI vahAM padhAre / zrI sudharmA svAmI kA padhAranA jAnakara nagaranivAsI loga vandana tathA dharmakathA zravaNa karane ke liye nikale / dharmakathA sunakara apane 2 sthAna para gaye / usa kAla usa samaya meM zrI sudharmA svAmI jyeSTha ziSya zrI jambU anagAra una ke avagraha meM natamastaka ho donoM hAtha jor3e hue apane ghuTane ko UMcA kara ke dhyAna meM avasthita ho saMyama aura tapa pUrvaka AtmAko bhAvita kara rahe hai / mahAvIranI sevA karI, ane teo cauda pUrvanA dhArI thayA vIra nirvANunA khAra varSa pachI janmathI khANu 92, varSanI avasthAe temane kevaLa jJAna prApta thayuM... ATha varSa sudhI kevaLapadane pALI pUrA se varSanu AyuSya pUrNa karI zrIA jammUsvAmIne pAnAnA pada upara pratiSThita karIne mekSa padhAryA zrIsudharmAMsvAmInu padhAravu jANI nagaranivAsI leAka vandanA karavA tathA dharmakathA sAbhaLavA nikaLyA, dha kathA sAMbhaLI sau pAta-peAtAnA sthAne gayA, te kALa te samaya zrI sudharmAMsvAmInA moTA ziSya zrI jammU aNugAra temanA avagrahamA natamastaka arthAt jenu mastaka namelu che evA thai, hAca joDI, peAtAnA DhIcaNune uMcA rAkhI, ane dhyAnamAM avasthita thai sayama ane tapathI AtmAne bhAvita harI rahyA che. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zrI anuttaropapAtikadazAGga sUtre ___tato'sau jAtasaMjAtotpannasamutpannazraddho jAtasaMjAtotpannasamutpannasaMzayo jAtasaMjAtotpannasamutpannakutUhalaH san zrI sudharmasvAminamupAgatya savidhivandanaM vidhAyAbhimukhaM prAJjaliH paryupArate-sevate / evaM vakSyamANaprakAreNa abAdIta= uktavAn yadi khalu bhadanta ! he bhagavan !, idaM guroH saMvodhanam , zramaNena bhagavatA mahAvIreNa, yAvat AdikareNa, tIrthakareNa, svayaM saMbuddhena puruSottamena, purupasiMhena, purupavarapuNDarIkeNa, purupavaragandhahastinA, lokottamena, lokanAthena, lokahitena, lokapradIpena, lokapradyotena, abhayadena, cakSurdaina, mArgadena, zaraNadena, jIvadena, pariSada jAneke bAda ve jambU anagAra, jinheM zraddhA thI, jo jijJAsu the, aura jinheM jijJAsA ke kAraNa kautUhala huA thA, jinheM zraddhA utpanna huI thI, saMzaya (jijJAsA) uptana huA thA, aura kaunahala utpanna huA thA, jinheM bhalIbhAti zraddhA thI, bhalIbhAtI saMzaya thA, aura bhalIbhAti kautUhala thA, ve zrI sudharmA svAmIke samIpa Akara savidhi vandanA kara ke sanmukha donoM hAtha joDakara sevA karane lage aura isa prakAra bole he bhadanta ! dharmakI Adi karanevAle, dharma-tIrtha kI sthApanA karanevAle, apane Apa bodha ko prApta karane vAle, puruSoM meM zreSTha, puruSoM meM siMha ke samAna, puruSoM meM puNDarIka kamala ke samAna, purupoM meM gandhahastI ke samAna, loka meM uttama, loka ke nAtha, lokahitaiSI, lokapradIpaka, loka ko jJAna rUpI Aloka (prakAza) se prakAzita karane vAle, abhaya dene vAle, jJAnarUpI netra dene vAle, mokSamArga. ko batAnevAle, zaraNa dene vAle, saMyamarUpI jIvana pradAna karane vAle, * pariSada gayA pachI te ja bU anagAra, jemane zraddhA hatI, je jijJAsu hatA, ane jemane jijJAsAne kAraNe kutUhala thayuM hatuM, jemane zraddhA utpanna thaI, saMzaya ( jijJAsA) utpanna thaye hatuM, ane kutUhala utpanna thayu hatuM, jemane sArI peThe sazaya hatA ane sArI peThe kutUhala hatuM te zI sudharmAsvAmInI samIpa AvI savidhi vandanA karIne sAme beu hAtha joDI sevA karavA lAgyA ane A pramANe bolyA he bhagavanta! dharmanI Adi karavAvALA, dharmatIrthanI sthApanA karavAvALA pitAnI meLe svaya bedhane prApta karavAvALA, puruSomAM zreSTha, puruSomAM siMhasamAna, puruSomAM puDarIka kamaLa samAna, puruSomAM gandhahastI samAna, lakamAM uttama, lekanA nAtha, lekahitaSI, lekapradIpaka, lekane jJAnarUpI Aleka (prakAza)thI prakAzita karavAvALA abhaya devAvALA, jJAnarUpI cakSunA devAvALA, mekSa mArga batAvavAvALA, zaraNu devAvALA Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mudharma-jambU-praznottaravarNanam vAdhidena, dharmadena, dharmadezanAdena, dharmanAyakena, dharmasArathikena, dharmavaracaturantacakravartikena, dvIpa-trANa-garaNagati-pratiSThena, apratihatajJAnadarzanadhareNa, vyAhattachananA, jinena, jAyakena, tIrNena, tArakeNa, buddhena, bodhakena, muktena, mocakena, sarvajJena, sarvadarzinA, zivamacalamarujamanantamakSayamavyAvAdhamapunarAvRttikaM siddhigatinAmadheyaM sthAnaM saMprApnena aSTamasyAgasya antakRtadazAnAmyairAyupo'ntasamaye kevalajJAna prAptam, ataeva bhavyajIvAnAM dharmadezanAM kartumakSamatayA mUkakevalino bhUtvA muktipadaM prAptAH, te karmaNastatphalarUpasya saMsArasya ca vinAzaM kRtavantaH, ato'ntaH karmaNaH saMsArasya ca nAzaH kRto yaiste'ntakRtAH, iti vyutpattilabdhanAmnA prasiddhAH tepAM dazAH dazAdhyayanAtmakaprathamavargopalakSitakathAH, antasamyakatva dene vAle, dharma ke dAtAra, dharmadezanA denevAle, dharmanAyaka, dharma rUpI ratha ke sArathI, dharma meM pradhAna tathA cAra gati kA anta karane vAle cakravartI samAna, saMsArarUpI samudra meM DIpa (veTa) ke sadRza, zaraNa meM Aye hue ke AdhArabhUta, apratihata zreSTha jJAna darzana ke dhAraNa karane vAle, chadma arthAt ghAtikarmarahita, svayaM rAgadveSako jItane vAle, tathA dUsaroM ko bhI jItAne vAle, svayaM saMsArakhpI samudra ke tirane vAle, tathA dUsaroMko bhI tArane vAle, svayaM bodha prApta kiye hae tathA dasaroM ko bhI bodha prApta karAnevAle, svayaM kaThina karma bandhanase yukta tathA dUsaroM ko bhI mukta karane vAle, sarvajJa, sarvadarzI, kalyANarUpa, sthira, rogarahita, antarahita, akSaya, avyAvAdha, punarAgamanarahita, aise siddhagati nAmaka parama pada (mokSa) ko prApta karane vAle, zramaNa bhagavAn mahAvIrane AThaveM aGga antkRtsayamarUpI jIvana pradAna karavAvALA, samyakatva devAvALA. dharmanA dAtAra, dhama dezanA devAvALA, dharmanAyaka, dharmarUpI thanA sArathI, dharmamAM pradhAna tathA cAra gatine ata karavAvALA, cakavatI samAna, sa sAra rUpI samudramAM dviIpa (beTa) samAna, zaraNe AvelAne AdhArabhUta, apratihata zreSTha jJAna darzanane dhAraNa karavAvALA, cha arthAt ghAnikarmarahita, svaya rAgadevane jItavAvALA tathA bIjane paNa chatAvavAvALA, svaya sa sArarUpI samudrane taravAvALA tathA bIjAne paNa tAravAvALA svaya dha prAsa tathA bIjAne paNa bodha prApta karAvavAvALA, svaca kaThina kamabandhanathI mukata tathA bIjAone paNa karmathI mukata karavAvALA, sarvajJa, sarvadaza kalyANusvarUpa, sthira, regarahita, antarahita akSaya, avyAbAdha, punarAgamana rahita, evA siddhi gati nAme paramapada (mokSa) ne prApta karavAvALA, zramaNa bhagavAna mahAvIre AThamA aMga anta Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtika sUtre kRtadazAH, tAsAm antakRtadazAnAm antakRtadazAkhyasya, ayamarthaH prApta kathitaH / he sadanta ! he bhagavan ! navamaraya aGgagya anuttaropapAtikadagAnAm anuttaropapAtikadazAkhyasya yAvat-sakalaguNasaMpannena, saMpAtena mukti prAptavatA bhagavatA ko'rthaH prajJaptA kathitaH ? // 0 1 // sUlam-tae NaM se suhamme aNagAre jambU-aNagAraM evaM vayAsI-evaM khalu jambU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM navamasta aMgassa aNuttarovavAiyadasANaM tinni vaggA paNNatA / jai NaM bhaMte ! lamaNeNaM jAva saMpatteNaM navamassa aMgasla aNunarovavAiyadasANaM tao vaggA paNNatA, paDhamasta NaM saMte ! vaggasta aNuttarovavAiyadasANaM kai ajjhayaNA paNNatA ? / evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM aNuttarovavAiyadasANaM paDhamassa vaggasa dasa ajjhayaNA paNNattA, taM jahA-(1)jAlI (2) mayAlI (3) uvayAlI () purisaseNe ya (5) vAriseNe ya (6) dIhadaMte ya (7) laTudaMte ya (8) vehalle (9) vehAse (10) abhaye vi ya kumAre // sU0 2 // chAyA-tataH khalu sa mudharmA'nagAro jambUmanagAramevamavAdIta-'evaM khalu jambUH ! zramaNena yAvatsaMprAptena navamasyAgasya anuttaropapAtikadazAnAM trayo vargAH prajJaptAH / yadi khalu bhadanta ! zramaNena yAvatsaMmAptena navamasyAGgasya anuttaropapAtikadazAnAM trayo vargAH prajJaptAH, prathamasya khalu bhadanta ! vargasya anutattaropapAtikadazAnAM, katyadhyayanAni prajAtAni ? / evaM skhalu jambUH ! zramaNena yAvatsaMprAptenAnuttaropapAtikadazAnAM prathamasya vargasya dazAdhyayanAni dazA kA aisA artha kahA hai to he bhagavan ! muktiprApta zramaNa bhagavAn mahAvIrane isa navame aGga 'anuttaropapAtikadazAGga' sUtrakA kaunasA artha prarUpita kiyA hai ? // sU0 1 // mRtadazAne A artha kahyo che to he bhagavan! mukitaprApta zramaNa bhagavAna mahAvIre A navamA anuttarapapAtikadazAga sUtranA zu zuM artha prarUpita karyA che ? (sa. 1) Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudharma-jambU-praznottaravarNanam tathathA-(1) jAliH (2) mayAliH (3) upajAliH (4) purupasenaH (5) vAripeNazca (6) dIrdhadantazca (7) laSTadantazca (8) vehallaH (9) vaihAyasaH (10) abhayo'pi ca kumAraH / / mU0 2 // TIkA-'tae NaM se' ityAdi tataH jambUsvAmipRcchAnantaram samyasya bhagavatkathitArthavAcanA mUlAgamarUpeNa jinagAsane'dhunA prarartamAnA vicate saH, sudharmA mudharmatinAmnA prasiddhaH anagAra:-mukhasamAdhinA sAdhanAM navakalpavihAramaryAdAtikramapratiSedhAniyatabAsarahitaH, jambUm-jambUnAmnA prasiddhaM, jinavacanapIyapapipAnam anagAraM-niyatavAsarahitaM saMyaminam evam vakSyamANaprakAraM bacanam avAdIta-uktavAna he jambUH ! yAvat-uktaguNavatA saMprAptena-muktiM labdhavatA zramaNena bhagavatA mahAvIreNa navamasyAGgasya, anuttaropapAtikadagAnAm anuttaropapAtikadazAGgasya trayo vargAH prajJaptA: kathitAH / adhyayanasamUho vargaH / 'tae NaM se' ityAdi / yahAM prathama sudharmA svAmI kaile haiM ? isakA kucha varNana kiyA / jAtA hai / jinhoM ne bhagavAna ke dvArA kahI huI artharUpa vANI ko mUlAgama rUpa se grathita kiyA hai, jo zreSTha dharma ko mAnane vAle sudharmA nAma se prasiddha hai| yahA~ sudhA svAmI ko anagAra vizepaNa se kyoM sambodhita kiyA gayA hai ? vaha kahate haiM-jo sukhasamAdhimeM rahate hue vihAra ke nava kalpoM kI maryAdA kA ulaGghana na kara ke niyatavAsarahita arthAt eka nizcita sthAna para sthAyI rUpa se na rahakara pavanasamAna aprativandha-vihAra karate rahate haiM, unheM anagAra kahate haiN| jassvAmI kaise haiM ?-jaMbU svAmI jina vacanAmRta ke alanta 'tae NaM se pratyAhi. sudhamAM svAmI kevA che tenuM zeDu varNana ahIM karavAmAM Ave che - jemaNe bhagavAna dvArA kahelI artharUpa vANane mULAgama rUpe grathita karI che, je zreSTha dharmane mAnavAvALA sudharmA nAmathI prasiddha cheahiM sudharmAsvAmIne aNagAra vizeSaNathI zA mATe sodhita karela che te kahe - aNagAra-sukha samAdhi rahetAM vihAranA nava nI maryAdA udala ghana na karI niyatavAsarahita arthAta eka nizcita sthAne sthAyIrUpa na rahetAM pavana samAna apratibandha vihAra karatA rahe, tene aNagAra kahe che. jaMghavAmI kevA che?- jaMbU Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 'zrI anuttaropapAtikamatre atha-sotsAhaM savinayaM jambUsvAmI sudharmasvAminaM papraccha-bhadanta ! he bhagavan ! yadi yAvat-uktaguNavatA saMprAptena=muktiM labdhavatA, zramaNena-duzcara tapazcaryApaviddhana mahAvIreNa bhagavatA navamasyAGgasya anuttaropapAtikadazAnAm anuttaropapAtikadazAGgasya trayo vargAH prajJaptA: kathitAH, tarhi bhadanta ! he bhagavan ! anuttaropAtikadazAnAm anuttaropapAtikadazAgasya prathamasya vargasya khala kati adhyayanAni prajJaptAniyoktAni ? sudharmA svAmI pAha-he jambUH ! evaM khalu yAvat-uktaguNavatA, saMmApipAsu haiM, saMyama meM dRDha evaM niyatavAsarahita anagAra haiN| zrI jambUsvAmI ke pUchane para pUrvokta guNayukta zrI sudharmAsvAmI bole-he jambU ! uparokta mahAn guNoM se alaGkRta, nirvANapadaprApta zramaNa bhagavAn mahAvIrane navamAGga zrI anuttaropapAtikadanAGga satra ke tIna varga kahe haiN| kaI adhyayanoM ke samUha ko varga kahate hai / / pUche hue prazna kA gurudvArA samIcIna uttara pAkara zrI jambRsvAmI ne punaH nabIna utsAha evaM jijJAsAke sAtha vinayasahita zrI sudharmA svAmIse pUchA he bhagavan ! muktiprApta zramaNa bhagavAn mahAvIrane navamAGga zrI anuttaropapAtika dazAga ke tIna varga kahe haiM, to he bhagavan ! anuttaropapAtikadazAGga ke prathama varga ke kitane adhyayana kahe haiM ? / zrI sudharmA svAmI bole-he jambU ! uparokta mahAn guNoMse yukta svAmI jinavacanAmRtanA atyanta pipAsu che, sayamamAM daDha temaja niyatavAsa rahita aNagAra che. zrI ja bUsvAmInAM pUchavAthI pUrvokta guNothI yukta zrI sudharmA svAmI bolyA-he ja bU! uparokata guNothI alaMkRta nirvANapada prApta zramaNa bhagavata mahAvIre navamA aMga zrI anuttaro 5pAtikadazAga sUtranA traNa varga kahyA che adhyayonA samUhane varga kahe che. pUchelA praznane gurudvArA yathArtha uttara prApta karI zrI jaMbusvAmIe pharI navIna utsAha temaja jijJAsA sAthe vinaya sahita zrI sudharmAsvAmIne pUchayuM he bhaganan ! muktiprApta zramaNa bhagavAna mahAvIre navamA aMga zrI anuttapapAtika dazAMganA traNa varga kahyA che, te he bhagavan ! anuttarAyapAtika dazAganA prathama varganA keTalA adhyayana kahyAM che? , zrI sudharmA svAmI chelyA-he jaMbU! uparokata mahAna guNothI yukta, mukita-- Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mudharma- jambU - praznottaravarNanam 21 ptena - siddhigatiM gatena, zramaNena = ghoraparipa sahanazIlena mahAvIreNa bhagavatA anuropapAtikadazAGgasya prathamasya vargasya dazAdhyayanAni majJAtAni = nigaditAni / tad yathA-yatmakAraM=yannAmaka adhyayanaM tatmadazyate - (1) jAli: (2) mayAli: (3) upajA li; (4) puruSasena : (5) vAriSeNa: ( 6 ) dIrghadantaH (7) laghudantaH (8) vehallaH (9) vaihAyasaH (10) abhayo'pi ca kumAraH / atra kumAra iti pratyekaM saMbadhyate - jAlikumArI, mayAlikumAraH, ityAdi / anenaiva krameNAdhyayanavipayo coddhavyaH tathA ca-jAlikumArAdhyayanam mayAlikumArAdhyayanamityAdikrameNa dazAdhyayanAni kathitAnItyarthaH / " asyAGgasyAdhyayanena jAlikumArAdicaritrAvavodhanatastapaH saMyamArAdhane vRttirbhavati / tathA cASTavidhakarmanirjarA jAyate / tayA ca sakalakarmakSayaratatazca muktiprApta, ghora paripahoM ko sahana karane vAle zramaNa bhagavAn mahAvIrane zrI anuttaropapAtikadazAGga sUtra ke prathama varga ke dadyA adhyayana kahe haiN| ve yahA~ batAeM jAteM haiM- (1) jAli (2) mayAli (3) upajAli (4) puruSasena (5) vAriSeNa (6) dIrghadanta (7) laSTadanta (8) behala ( 9 ) vaihAyasa (10) aura abhayakumAra / yahA~ 'kumAra' zabda kA pratyeka ke sAtha sambandha karanA cAhiye, jaise - jAlikumAra, mAlikumAra Adi / isI krama se adhyayanoM kA viSaya jAnanA cAhiye, jaise ki jAlikumAra adhyayana, mayAlikumAra adhyayana Adi, isa krama se dazoM adhyayana kahe gaye haiM / isa anuttaropapAtikadazAGga sUtra ke adhyayana se arthAt jAlikumAra Adi kumAroM ke cAritrajJAna se saMyama tathA tapa mArga meM prApta ghera pariSahAne sahana karavAvALA zramaNa bhagavAna mahAvIre zrI anuttarApapAtikazAga sUtranA prathama varganA daza adhyayana kahyA che. te ahI batAve che (1) lasi (2) bhayAsi, (3) upanyAsa, (4) puruSasena, (4) vAriSeNu, (6) dIrghaDhanta, (7) saSTahAnta, (8) velsa, (8) vaiDAyasa bhane (10) abhayakumAra, ahiM "kumAra" zabdathI pratyekane sabadhita karavA joie jema jAlikumAra mayAlikumAra Adi. Aja kramathI adhyayanAnA viSaya jANavA joie jemake.jAlikumAra adhyayana, mayAlikumAra adhyayana Adi A kramathI dazeya adhyayana kahelA che A anuttare papAtikadazAMga sUtranA adhyayanathI arthAt jAlikumAra Adi kumAranA ritrajJAnathI sacama tathA tapa mAgamAM pravRtti thAya tapasa yamamAM Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre mokSaprAptiH / evaM cAsya zAstrasya phalaM mokSaprAptirviSayazca jAlikumArAdicaritramiti bhavyairadhigantavyam / / mU0 2 // mUlam-jai NaM bhaMte ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM anuttarovavAiyadasANaM paDhamasla vaggasa dasa ajjhayaNA paNNatA, paDhamassa NaM bhaMte ! ajjhayaNassa anuttarovabAiyadasANaM samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aDhe pANale ? // sU0 3 // chAyA-yadi khalu bhadanta ! zramaNena yAvat saMprAptena anuttaropapAtikadagAnAM prathamasya vargasya dazAdhyayanAni prajJaptAni, prathamasya khalu bhadanta ! adhyayanasyAnuttaropapAtikazAnAM zramaNena yAvat saMprAptena ko'rthaH prajJaptaH ? // 03 / / TIkA-'jaDa NaM bhaMte' ityAdi he bhadanta ! he bhagavan ! yadi khalu yAvat pUrvoktaguNavatA saMprAptena muktiM labdhavatA, zramaNena bhagavatA mahAvIreNa, anuttaropapAtikadazAnAm anuttaropapAtikadazAGgasya prathamasya vargasya dazAdhyayanAni prajJaptAniRthitAni,tatra he bhadanta ! anuttaropapAtikadazAnAm-anuttaropapAtikadapravRtti hotI hai / tapa saMyama meM pravRtti hone se AThoM hI prakAra ke karmo kI nirjarA hotI hai / nirjarA se samasta karma kSINa hote haiN| samasta karmoM ke kSaya hone para parama pada (mokSa) kI prApti hAtI hai / ukta prakAra se isa zAstrakA phala mokSa prApti aura viparya jAlikumAra Adi kA caritra hai, yaha bhavya janoM ko jAnanA cAhiye ||s.2|| - zrI jambU svAmI punaH prazna karate haiM-'jai NaM bhaMte !' ityAdi / he bhadanta ! pUrvokta guNoM se yukta nirvANapadaprApta zramaNa bhagavAna mahAvIrane anuttaropapAtikadazAMga sUtra ke prathama varga ke daza adhyayana kahe haiM to he bhagavan ! pUrvokta guNoM se alaGkRta muktipravRtti thavAthI ATheya karmonI nirjarA thAya che. nirjarAthI samasta karmakSINa thAya che. samasta karma kSaya thavAthI paramapada (mokSa) nI prApti thAya che. ukta prakArathI, A zAstrajJAnanuM phala ekSaprApti ane viSaya jAlikumAra AdinuM caritra che. ema bhavya jIvone jANavuM joIe (sU0 2) zrI svAmI zathI prazna re cha:- 'jai NaM bhaMte' tyAla he bhadaMta ! pUrvokata guNothI sa yukta nirvANapada prApta zramaNa bhagavAna mahAvIre anupAtikadazAga sUtranA prathama varganA daza adhyayana kahyA che. te che Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudharma-jambU-praznottaravarNanam zAgasya prathamarayAdhyayanasya yAvat pUrvoktaguNavatA saMprAptena mukti labdhavatA,zravaNena bhagavatA mahAvIreNa ko'rthaH prajJaptaH kathitaH ? / 'zramaNena yAvat samAptene' tyAdipadAnAM punaH punaH kathanaM bhagavadbhaktiprakarSamAvedayati / kiJca-vAkya bhedana punaruktine dopAya bhavati / aparaJca-'bhagavadguNAnAM punaH punaranusmaraNaM bhavyAnAM bhavatu'-itIcchayA punaH punaruccAraNaM guNa eva / anyacca-anyavipayebhyo manaH samAkRSya vivakSitaviSayAvadhAnArtha punaH punaruccAraNam / tIrthakaroktabhAvAnAM vahuzo'nukIrtana-samyaktvatapaH saMyamAdi vizuddhaparigAmAnAM puSTikaraM, mohavyAdhivinAzanaM, rAgAdivipaharaM ca bhavati / yathA viSApaharaNArthaM punaH punareka eva prApta zramaNa bhagavAna mahAvIrane anuttaropapAtikadazAGga ke prathama adhyayanakA kyA artha prarUpita kiyA hai ? arthAt usa meM kyA varNana kiyA hai ? yahA prazna karate hue "pUrvokta guNo se sayukta" " suktiprApta" "zramaNa bhagavAna mahAvIra" Adi zabdoM kA bArabAra prayoga karanA bhagavAna ke prati atyanta bhakti ko vyakta karatA hai| athavA vAkyabhedase cArabAra kathana punarukti doSa kA kAraNa bhI nahIM hotA hai, aura atyanta icchA evaM bhakti ke sAtha bhagavAna ke guNoM kA vAravAra smaraNa karanA guNa hI hotA hai| tathA dUsare vipayoM se mana ko khIMcakara kisI eka viSaya para sAvadhAna karane ke liye vAra2 uccAraNa kiyA jAtA hai| tItheMDara hArA kathita bhAvoM kA bAra 2 kathana, samyaktva, saMyama aura tapa Adi vizuddha bhAvoM ko paripuSTa karane vAlA, moharUpI bhybhagavAn ! pUrvokata guNayukata evA zrI zramaNa bhagavAna mahAvIre anuttarapAtikadazAganA prathama adhyayananA zu artha prarUpita karyA che ? arthAta temAM zuM varNana karyuM che? mahi prazna 2tA "pUrita zuzAthI yuta" "bhuTita prata" "zrama lgvAna mahAvIre Adi zabdano prayoga vAra vAra karavAmAM AvyuM che te bhagavAna pratye atyanta bhakitane vyakata kare che vAkayabhedathI vAra vAra kathana punarukitadevanuM kANa paNa thatuM nathI, ane atyanta IrachA temaja bhakita sAthe bhagavAnanA guNenuM vAra vAra ramaNa karatA guNaja thAya che tathA bIjA vicArathI manane khecI kaI paNa eka viSaya para manane ekAgra karavA mATe vAra vAra uccAraNa karavAmAM Ave che. tIrtha karo dvArA kathita bhAvanuM vAra vAra kathana, samyakatva sayama ane tapa Adi vizuddha bhAvene paripuSTa karavAvALu, meharUpI bhayakara vyAdhine nAza karavAvALuM Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre mantraH samuccAyate, mantrasiddhayarthaM japakarmaNi punaH punareka eva mantrI japyate / vyAdhinityarthya tadevIpa, punaHpunarAsevyate, karmakSayArtha ca tAveca tapaHsaMyamI punaHpunaranudinaM samAcaryete, tadevAhadbhagavaddhayAnaM svAtmasvarUpaprakaTanAthai punaH punarupAdIyate, tathaivAdezopadezaguNasaMkIrtanAdAyuktapadAnAM punaHpunarucAraNaM zubhapariNAmapravartakamazubhapariNAmanivartakaM ca bhavati / upadezapradAnasamaye tIrthakaragaNadhara NAbhiprAyazca bhavyAnAM tatvajJAnasaMskArAvirbhAvArtha mohacyAdhivinAzanArtha rAgavipApaharaNArtha ca bhavati / punaHpunaruccAraNena samyaktvAdiguNapopaNAdika bhavatIti tadAvazyakameva // sU0 3 // Gkara vyAdhi ko naSTa karane vAlA aura rAgAdirUpI viSa ko dUra karane vAlA hotA hai / jisa prakAra vipa ko dUra karane ke liye eka hI mantra kA uccAraNa vAravAra kiyA jAtA hai, mantrasiddhi ke liye japa karate hue eka hI mantra kA bAra 2 japa kiyA jAtA hai, roga ko dUra karane ke liye vahI auSadhi vAra 2 sevana kI jAtI hai, karma kSaya karane ke liye usI tapa-saMyama kI ArAdhanA bAra 2 kI jAtI hai, apane AtmasvarUpa ko pragaTa karane ke liye unhoM parama praDa arihanta Adi kA vAra 2 dhyAna kiyA jAtA hai, usI prakAra AjJA, upadeza tathA guNakIrtana Adi meM uparokta una padoM kA yAra 2 uccAraNa zubhaphaladAyaka tathA azubha kA nivartaka hotA hai, upadeza dete hue tIrthaDaroM kA tathA gaNadharI kA abhiprAya bhavyajanoM ke tatvajJAna-saMskAroM ko utpanna karane ke liye, moharUpI vyAdhikA vinAza karane ke liye aura ane rAgAdirUpI viSane dUra karavAvALuM hoya che jevI rIte viSane dUra karavA mATe ekaja mannanuM uccAraNa vAravAra karAya che, mannasiddhi mATe japa karatA ekaja matrane vAra vAra japa karavAmAM Ave che, jene dUra karavA mATe enI eja auSadhInuM vAravAra sevana karavAmAM Ave che, karmakSaya karavA mATe tapa-sayamanI ArAdhanA vAraMvAra karavAmAM Ave che, nija AtmasvarUpane pragaTa karavA mATe parama prabhu arihata Adinu vAra vAra dhyAna karavAmAM Ave che, te ja rIte AjJA, upadeza tathA guNakIrtana AdimAM uparokata e padonuM vAra vAra uracAraNa zubha phaladAyI tathA azubha phaLane dUra karavAvALuM thAya che upadeza detA tIrtha kare tathA gaNadharonA abhiprAyabhavyajananA tatvajJAnasarakArene utpanna karavA mATe, meharUpI vyAdhine vinAza Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - mudharmajambU-praznottaravarNam 25 mUlam-evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe Nayare, rithimiyasamiddhe, guNasilae ceie, seNie rAyA, dhAriNI devI, sIho sumiNe, jAlikumAro jahA meho, aTuo dAo, jAva uppi pAsAya0 viharai, sAmI samosaDhe, seNio niggao, jahA meho tahA jAlI vi niggao, taheva nikhaMto jahA meho ekArasa aMgAiM ahijjai, guNarayaNaM tavokamma jahA ceva khaMdagavattavvayA sA ceva ciMtaNA, ApucchaNA, therehiM saddhiM viulaM taheva duruhai, navaraM solasavAsAiM sAmaNNa.pariyAgaM pAuNittA, kAlamAse kAlaM kiccA, urlDa caMdimasohammIsANa jAva AraNaccue kappe navakagevije vimANapatthaDe uDDhaM dUraM vIivaittA vijae vimANe devattAe uvavaNNe ||suu04|| ___ chAyA-evaM khalu jambUH ! tasmin kAle tasmin samaye rAjagRhaM nagaraM RddhastimitasamRddhaM, guNazilakaM caityaM, zreNiko rAjA, dhAriNI devI, siMhaH svapne, jAlikumAro, yathA meghaH, aSTASTako dAyaH, yAvadupari prAsAda0 viharati / svAmI smvsRtH| zreNiko nirgataH = yathA meghastathA jAlirapi nirgataH / tathaiva niSkrAntaH, yathA meghaH, ekAdaza aGgAni adhIte / guNaratne tapaHkarma yathaiva skandakavaktavyatA saiva cintanA, ApRcchanA, sthaviraiH sArddha vipulaM tathaiva dUrohati, navaraM (vizeSaH)-poDazavarSANi zrAmaNyaparyAyaM pAlayitvA kAlamAse kAlaM kRtvA Urdhva candramaH-saudharmezAna-yAvat-AraNAcyute kalpe navakaveyake vimAnaprastare Uca dUraM vyatikramya vijaye vimAne devatvena utpannaH ||muu04|| rAga rUpI viSa ko dUra karane ke liye hotA hai / yAra vAra uccAraNa se samyaktva Adi guNoM kA poSaNa hotA hai, ataH uparokta zabdoM kA punaH punaH prayoga Avazyaka hai // sU0 3 // karavA mATe ane rAgarUpI viSane dUra karavA mATe hoya che vAra vAra uccAraNathI samyakatva Adi guNonuM piSaNa thAya che, eTale uparokata zabdane vAra vAra praga bhApazya che. / / saM0 2 // Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 - zrI anuttaropapAtikamUtra TIkA-jambUsvAminaH pRcchAnantaraM zrIsudharmA svAmI prAvocat- ' evaM khalu' ityAdi / he jambUH ! evaM vakSyamANaprakAreNa khalu-nizcayena prathamAdhyayanasyArthoM bhagavatA kathitaH-tasmin kAle tasmin samaye rAjagRhaM nAma nagarapAsIt / kIdRzaM tanagaram ? RddhastimitasamRddham-RddhaM-nabhaHsparzivahulaprAsAdayuvataM bahulajanasaMkulaM ca, stimitaM svaparacakrabhayarahitam , samRddha-dhanadhAnyAdiparipUrNam / tatrezAnakoNe guNazilaM tannAmnA prasiddha caityam udyAnamAsIt / tasmina nagare zreNikA zreNikanAmA rAjA-rAjagRhanagarAdhipatiH, tathA tasya devI-paTThamahipI dhAriNI-dhAriNInAmnI zIlAdiguNazAlinI cAsIt / tayA kadAcit zubhavelAyAM svapne svapnAvasthAyAM siMha mRgendro dRSTaH / zreNikabhUpasya dhAriNIdevyAM tatsvapnadarzanaphalasvarUpo jAlikumAraH putro jaatH| yathA meghaH meghakumAravat zrI jambU svAmI ke pUchane ke pazcAt zrIsudharmA svAmI bole'evaM khalu' ityAdi / he jambU ! isa prakAra nizcaya hI bhagavAnane prathama adhyayana kA nimna artha kahA hai-usa kAla usa samaya meM dhana-dhAnya-aizvaryavaibhava-sampanna, aneka gaganacumbI prAsAdoM se alaGkRta tathA svaparacakabhayarahita 'rAjagRha' nAmakA nagara thaa| usa nagarake IzAna koNameM 'guNazila' nAmaka prasiddha udyAna thA / vahAM zreNika' nAmakA rAjA thA / usa kI paTarAnI kA nAma 'dhAriNI devI' thA, jo zIla Adi guNoM se suzobhita thii| usane eka bAra svapna meM siMha dekhA / rAjA 'zreNika' ke paTTamahipI 'dhAriNI devI' ke isa zubha svapna ke phalasvarUpa 'jAlikumAra' nAmaka putra utpanna huA / meghakumAra ke zrI svAmI tathA prazna to zrIsudharbhAvAmI mAyA- 'evaM khalu' tyA.. he ja bU! A rIte nizcayathI bhagavAne prathama adhyayananA nIce mujaba artha adyA cha-te Na te samayamA dhana-dhAnya-mazvarya-vaisa-sampanna, mane maashspazI bhavanethI zobhita tathA svaparacakrabhayarahita, rAjagRha nAmanuM nagara hatu te nagaranA IzAna keNamAM guNazilaka nAmanuM prasiddha udyAna hatuM. tyAM zreNika nAme rAjA - hatuM, tenI paTarANInuM nAma dhAraNadevI hatuM. je zIla Adi guNothI suzobhita hatI. teNe eka vakhata svapnAmA siMha je. rAjA zreNika" nI paTTarANa dhAriNI devI' ne A zubha svapnanA phaLasvarUpa "jAlikumAra nAme putra utpanna thayA. meghakumAra Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 jolikumAravarmanam tasya janma, paJcadhAtrIbhiH paripAlana, dvAsaptatikalAdhyayanaM, vivAhazca, vivAheaSTApTako dAyaH aSTASTasaMkhyakaH zvazrUzvazurapradattavastrAbharaNaratnayAnAdiyautukasamUho vijJeyaH / sa ca-upari prAsAda0prasAdavaragataH san pUrvajanmopArjitasukRtaphalaM bhuJjAnA viharatI krIDati sma / tadA svAmI samavamRtaH / rAjagRhanagarasya guNazilakacaitye zramaNasya bhagavato mahAvIrasvAminaH samavasaraNaM babhUvetyarthaH / zreNikA zreNikabhUpatiH bhavyahitakaraM caramatIrthakaraM suvIraM sudhIraJjanaparaM guNagambhIraM zrImahAvIraM pazcAbhigamapurassaraM vandituM caturaGgasainyasahitaH parivAraparisRtaH, nirgataH nissRtaH zrIbhagavataH samIpaM samAjagAma / samAna hI janmotsava, pAMca dhAIyoMDArA lAlana-pAlana, bahattara kalAoM ' kA adhyayana tathA vivAha Adi kArya sampanna hue / zvazura ke dvArA daheja meM vastra, alaGkAra, ratna Adi ATha 2 prakArakI vastue~ meghakumAra ke samAna hI inako vivAha meM prApta huI thiiN| vaha 'jAlikumAra' nijamahaloM meM apane pUrvajanma ke upArjita zubha karmoM ke kAraNa atyuttama gItanRtyAdi pAMca prakAra ke anupama viSayasukhoM kA anubhava karatA huA vicaratA thaa| usa samaya rAjagRha ke 'guNazilaka' nAmaka udyAna meM zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI padhAre / / rAjA 'zreNika' apane samasta parivAra tathA caturaGginI senA ke sAtha bhavyajanoM kA kalyANa karane vAle, bhavyajanoM ke mana ko raJjana karane vAle, guNagambhIra, caramatIrthakara zramaNa bhagavAn mahAvIra kA Agamana jAnakara una ko vandana tathA namaskAra karane ke liye ranI mAphaka ja janmotsava, pAMca pAIo dvArA lAlana pAlana, bahetara kaLAonuM adhyayana, tathA vivAha Adi kArya saMpanna thayA vazara taraphathI dAyajAmAM vasa, alaMkAra, ratna Adi ATha ATha prakAranI vastuo, meghakumAranI mAphaka ja temane lagnamAM prApta thaI hatI. te jAlikumAra" pitAnA mahelamAM pUrvajanma-upArjita zubha karmone kAraNe atyuttama gItanRtyAdi pAMca prakAranAM anupama viSayasukhane anubhava karatA vicAratA hatA te samaye rAjagRhanA guNazilaka nAmanA udyAnamAM zramaNa gavAna mahAvIra svAmI padhAryA. rAjA zreNika pitAnA samasta parivAra tathA caturaMgiNI senA sAthe bhavya januM kalyANa karavAvALA, bhavyajanonA manane raMjana karavAvALA, guNagabhIra, carama tIrthaMkara zramaNa bhagavAna mahAvIranuM Agamana jANI temane vandana namaskAra karavA - Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikasUtre yathA meghastathA jAlirapi nirgataH yathA pUrva meghakumAraH zrImahAvIraM vandituM nirgatastatra samAjagAma tathA jAlikumAro'pi nagarAnnissRtya tatra samAjagAma / meghakumAra dasau bhagavadezanAzravaNasamanantaraM sapadisaMjAtavairAgyavegaH sotkaNThaM mAtApitarAvApRcchaya sarvaprANirakSAdakSAM mokSaikalakSAM dIkSAM kakSIcakAra / yathA megha ekAdazAGgAnyadhIte = meghakumAravajjAlikumAro'pi sAmAyikamArabhya AcArAGgAdIni ekAdazAGgAni samadhItavAn / 28 nanu jAlikumArAdAyaH zrIbhagavatsamIpe pavrajyAM gRhItvA ekAdazAGganAmadhyayanaM kRtavanta iti kathaM saMbhavati, ekAdazAGgAntargatasya navamAGgasya nAmnAM nikalA aura pAMca abhigamapUrvaka bhagavAna kI sevAmeM upasthita huA / jisa prakAra 'meghakumAra' bhagavAn ko vandana - namaskAra karane nikalA thA, usI prakAra 'jAlikumAra' bhI bhagavAn ko vandananamaskAra karane ke liye nagarase nikalakara bhagavAna jahA~ virAjita the vahA~ Aye / meghakumAra ke samAna unako bhagavAna kI anupasa dharmadezanA sunakara vairAgya utpanna huA / apane mAtA-pitA ko pUcha kara atyanta utsAha evaM utkaTa abhilASA ke sAtha sarva prANiyoM ko abhaya pradAna karane vAlI, paramapada mokSa ke prati ekalakSya banAne vAlI dIkSA grahaNa kI / jisa prakAra meghakumArane gyAraha aGgakA jJAna prApta kiyA thA usI prakAra 'jAlikumAra' ne bhI sAmAyika se lekara AcArAGga Adi gyAraha aGgakA jJAna prApta kiyA / mATe nIkaLyA ane pAMca abhigamapUrvaka bhagavAnanI sevAnAM upasthita thayA. jevI rIte pahelA 'meghakumAra ' bhagavAnane vandananamaskAra karavA nIkaLyA hatA teja rIte 'jAlikumAra' paNa bhagavAnane vandana-namaskAra karavA mATe nagarathI nIkaLI bhagavAna jyA mirAjatA hatA tyAM AvyA. 'meghakumAra' nI mAphaka bhagavAnanI anupama dhama dezanA sAbhaLI tene vairAgya utpanna thayA. peAtAnA mAtApitAne pUchI atyanta utsAha temaja utkRSTa abhilASAnI sAthe sava prANione abhaya pradAna karavAvALI, paramapada meAkSa tarapha eka lakSya khanAvavAvALI dIkSA grahaNa karI, je rIte meghakumAre agyAra aMgenuM jJAna prApta karyuM hatuM. teja rIte? jAli kumAre? paNa sAmAyikathI laIne AcArAMga Adi agyAra agenuM jJAna prApta karyuM. Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAlikumAravarNanam 29 idameva prastutamaGgamupalabhyate, jAlikumArAdInAM svakIyacaritra pratipAdakarayAmya prastutasya zAstrasya tadAnImavidhamAnatayA tadadhyayanavipayatAyA asaMbhavAta ? iti ceducyate-epA dvAdazAGgI artharUpeNa dhruvA, nityA, zAzvatI ca / mokSopapayogizrutacAritranirUpaNArtha gattena bhagavatA tattatsamayopayogi kevalaM hetudRSTAntasvarUpamanyadanyatsaMgRhItaM, lakSyaM tu mokSaprAptikaraM zrutacAritraM na kvacid vibhinnatayo yahA prazna utpanna hotA hai ki-'jAlikumAra' Adi rAjakumAroM ne bhagavAna se dIkSA grahaNa kI, tathA unake hI samIpa gyAraha agoMkA adhyayana kiyA, yaha bAta kaise sambhava ho sakatI hai ?; kyoM ki yaha navamA aMgamantra gyAraha agoM ke antargata ho jAtA hai, jisakA vipaya svayaM jAlikumAra Adi rAjakumAroM kA jIvana vRttAnta hI hai| ataH jAli kumAra Adi rAjakumAroM kA apane hI caritra ke nispaka isa anuttaropapAtikadazAGga sUtra ke usa samaya anupalabdha hone se isa aGgakA adhyayana (paDhanA) sarvathA asambhava hai arthAt unake adhyayana vipaya kI bAta kaise sambhava ho sakatI hai? isakA pratyuttara yaha hai ki-yaha dvAdazAhI artharUpase dhruva, nitya evaM zAzvata hai, parantu mokSopayogI zruta cAritrakA nirUpaNa karane meM pravRtta sabhI tIrthaGkaroMne usa-usa samaya ke upayogI kevala hetu aura dRSTAnta kA svarUpa judI-judI tarahase saMkalita kiyA hai, kintu mokSa prApti karAne vAle zrutacAritrarUpa lakSya kA bhinnarUpase kahIM - ahiM prazna utpanna thAya che ke -"jAlikumAra" Adi rAjakumArae bhagavAna pAse dIkSA lIdhI tathA temanI ja pAse agyAra agonuM adhyayana karyuM hatuM, A vAta kevI rIte saMbhavita heI zake che? kemake A navamu agasUtra agyAra agonI antargata thaI jAya che jene viSaya svayaM jAlikumAra Adi rAjakumAranA jIvana vRttAntaja che eTale jAlikumAra Adi rAjakumAranA pitAnAja caritrane nirUpaNa karavAvAlA A anuttarapapAtikadazAga sUtra te samaye anupalabdha hovAthI A agane adhyayana (bhaNavuM) sarvathA asaMbhava che, arthAt temane adhyayana (bhaNavA) viSayanI vAta kevI rIte saMbhavita thaI zake che? ene pratyuttara A che ke A dvAdazAgI arthapathI dhruva, nitya ane zAzvata che. paNa mekSipagI zrata cAritranuM nirUpaNa karavAmAM pravRtta sarve tIrthakaree te te samayane upayegI pheMkata hetu ane dRSTAMntanuM svarUpa judI judI rIte sakalita karela che paraMtu mokSa prApti karAvavAvALA zrata-cAritrarUpa layane judI rIte kayAMya Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ T zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre padiSTam / ata evAsya zrutacAritrasvarUpasyaikarUpeNA'nAdikAlataH pravRttatayA dhruvatvaM nityatvaM zAzvatikanvaM ca siddhayati dvAdazAGgayaH, uktaJca 'icceiyaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM na kayAi nAsI, na kayAi na bhavaDa, na kayAi na bhavissai, bhurvi ca bhavaDa ya, bhavissai ya, dhuve niyae, sAsae, akkhae, avvae, avahie, nicce / " (nandI) ___ " ityepa dvAdazAGgogaNipiTako na kadAcinnAsIt, na kadAcinna bhavati, na kadAcinna bhaviSyati, abhUcca bhavati ca, bhaviSyati ca, dhruvo, niyataH zAzvata: akSayaH avyayaH avasthitaH nityH|" iticchaayaa| hetudRSTAntAnAM tu zrutacAritraparipoSakatayA tIrthaGkaraiH samaye samaye caziSyapratibodhAnukUlatayA teSAM bhinnarUpeNa pradarzanaM kRtamiti nAsti kasyAzcidAzaGkAyA avasara iti / ata eva jJAtAdharmakathAGga medhakumArasya, vipAkamUtre subAhubhI upadeza nahIM kiyA, ata eva isa zrutacAritra ke svarUpakI samAnarUpase anAdikAlika pravRtti hone ke kAraNa isa hAdazAGgIkA dhruvatva, nityatva, evaM zAzvatikatva siddha hotA hai / kahA bhI hai "yaha bAraha aGgarUpa gaNipiTaka (AcArya kI peTI)na kabhI thA, na hai, aura na kabhI rahegA, aisI gata nahIM hai / parantu yaha thA, hai, aura rahegA, kyoM ki yaha dhruva hai, niyata hai, zAzvata hai, akSaya hai, avyaya hai, avasthita hai aura nitya hai" (nndii)| . hetu aura dRSTAnta-zruta cAritra kA paripoSaka hai, isa kAraNa tIrthaGkaroMne samaya samaya para apane ziSyoM ke prativodhakI anukUlatA ko lekara unakA bhinna-bhinnarUpase kathana kiyA hai, ataH yahAM atha zaGkA kA koI sthAna nahIM rhtaa| isaliye jJAtAdharmakathAGga meM meghpaNa upadeza karela nathI, eTale A zruta-cAritranA svarUpanI samAnarUpathI anAdikALanI pravRtti hevAne kAraNe A dvAdazAgInuM dhruvava nityatva ane zAzvatika siddha thAya che . tebhana 4dhu paNa che hai-"mA mAra bhaga35 gaNipiTa (mAyAya nI peTara) kayAreka paNa na hatI atyAre paNuM nathI ane kayAreya nahi hoya tema nathI, paNa te hatI, che ane raheze, kemake A peTI dhava che niyata che, zAzvata che, akSaya che, avyaya che mavasthita cha bhane nitya che." (nandI) hetu ane daSTAnta zrutacAritranA paripaSaka hovAthI tIrtha karee pratyeka samaye pitApitAnA zivene pratibodhavA anukULatAnusAre tene judI judI rIte kathana karela che, eTale ahI have zakAne koI sthAna rahetuM nathI. tethI jJAtAdharmakathAMgamAM Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAlikumAravarNanam kumArAdInAM, antakRtadazAGga gautamakumArAdInAM tathA kAlImahAkAlIprabhRtisAdhvInAM caikAdazAGgAdhyayanaM saMgacchate / 31 guNaratnaM tapaHkarmeti / jAlikumArasya meghakumAravat gunnrtnaakhytpHkrmaanusstthaanm| skandakaRpivat sarvA vaktavyatA, saiva cintanA = tahamai cintanA, ApucchanA = tathaivAnazanatratAvaraNArthamanujJAprAptaye bhagavataH prArthanA / skandrakaladeva casa jAliranagAraH sthaviraiH sArddhaM vipulagiriM samAruroha | navaraM = etAvAneva tasmAdvizeSaH - yadayaM poDaza varSANi zrAmaNyaparyAya cAritraM pAlayitvA kAlamAse= kumAra, vipAka sUtrameM subAhukumAra Adi, antakRtadazAGga sUtra meM gItamakumAra Adi aura kAlI mahAkAlI Adi sAdhviyoM ke gyAraha aGgo kA adhyayana ( paDhanA ) saGgata hotA hai / meghakumAra ke samAna jAlikumArane bhI guNaratna nAmaka tapa kA ArAdhana kiyA / isa tapa kI vidhi isa prakAra hai prathama mAsa meM ekAntara upavAsa, dvitIya mAsa meM vele - vele pAraNA, tIsare mahIne meM tele - tele pAraNA, isa prakAra solahaveM mahIne meM solaha - solaha upavAsa ke anantara pAraNA, isI kramase punaH utarate hue ekAntara upavAsa taka kiyA jAtA hai / dina meM utkuTukAsana se sUryakI AtApanA le, rAtri meM sukhavastrikA colapaTaka sivAya prAvaraNarahita vIrAsana se dhyAna kare / isa meM tapa ke dina 407, pAraNeMke dina 73, kula 480 dina hote haiM / isa kramase solaha mAsa meM yaha tapa pUrNa hotA hai / meghakumAra, vipAkasUtramA subAhukumAra Adi, antakRtadazAgasUtramAM gautamakumAra Adi tathA kAlI mahAkAlI Adi sAviene agyAra a geAnuM adhyayana (bhaNuvu) sagata thAya che meghakumAranI mAphka jAlikumAre paNa guNaratna nAme tapanu ArAdhana karyuM e tapanI vidhi A rIte che :-prathama mahinAmA ekAntara upavAsa, khInta mahinAmA chaThThuMne pAraNe cha, trIjAmAM aThThamane pAraNe aThThama e rIte seALame mahina meLa sALa upavAse pAcchu, eja kramathI pAchA utaratA ekAntara upavAsa sudhI kavAmAM Ave che. divase utsuDhukAsane ( kaThuAsane ) sUryanI AtApanA le rAtrimAM mukhavastikA cAlapaTTaka sivAya prAvaraNa rahita thaI vIrAsane besI dhyana kare A pramANe A tapanA tapa divasa 407 tathA pAraNAnA divasa 73 kula 480 divasa thAya che e kase seLa mAsamA A tapa pUrNa thAya che. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 zrI anuttaropapAtikasUtre mRtyusamaye kAlaM kRtvA = dArikazarIraM parityajya Urdhvam UrdhvagatiM prApnuvana candrAdArabhya saudharmezAnAdi yAvadAraNAcyutaM kalpaM gacchana navagraiveyakavimAnamaratarA dUrdhvaM dUraM vyatikramya = samullaGghya vijaye = vijayAkhye vimAne = anuttaravimAne devatvena = vaimAnikadevatvena upapanna: - upapAtAkhyaM janma prAptavAna || 0 5 // mUlam - tae NaM te therA bhagavaMto jAli aNagAraM kAlagayaM jANittA parinivvANavattiyaM kAussaggaM kareMti, kAussaggaM karitA pattIvarAI giNhaMti, giNhittA taheva oyaraMti, jAva 'ime se AyArabhaMDae bhaMte !' tti bhagavaM goyame jAva evaM vayAsI evaM khalu devANuppiyA ! tubbhaM aMtevAsI jAlinAmaM aNagAre pagaibhaddae, se NaM jAlI aNagAre kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gae ? kahiM uvavaNNe ?, evaM khalu goyamA ! mamaM aMtevAsI taheva jahA khaMdyassa jAva kAlamAse kAlaM skandaka RSi ke samAna cintanA, pucchanA, tathA anazana Adi vrata ke liye bhagavAna kI AjJA prApta karanA Adi saba varNana jAna lenA, aura skandaka RSi ke samAna hI ye jAlikumAra anagAra sthaviroM ke sAtha vipulagiri para gae / yahA~ vizeSa yaha samajheM ki - inhoM ne solaha varSa cAritra kA pAlana kara anta samaya audArika zarIrako tyAga kara Urdhvagati karate hue candramA se lekara saudharma, IzAna Adi AraNa, acyuta paryaMta vAraha hI devaloka tathA nava graiveyaka vimAnoM ko ullaGghana kara 'vijaya' nAmaka anuttara vimAna meM vaimAnika devatArUpase utpanna hue || sU0 5 // skandaka RSinI mAphaka, cintanA, pRcchanA tathA anazana Adi vrata mATe bhagavAnanI AjJA prApta karavI Adi sarva varNana jANavuM, ane skandaka RSinI mAphaka ja e'jAlikumAra aNugAra sthavirenI sAthe vipulAcala pa`ta upara gayA. ahI vizeSa ATaluM jANavuM ke eee sALa varSe cAritrapAlana karI anta samayamAM audArika zarIrane DI urdhva gati karatAM candramAthI lai saudharmAM izAna Adi bharaNu azruta pata khAreca devalAka tathA nava jaiveyaka vimAnAne ela ghI vijaya' nAme anuttara vimAnamAM vaimAnika deva rUpe utpanna thayA. (s05) Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gautama praznottaranarNanam kiccA u8 caMdima jAva vijae vimANe devattAe uvvnnnne| jAlissa NaM bhaMte ! devassa kevaiyaM kAlaM ThiI paNNatA ? goyamA ! vattIsaM sAgarovamAiM ThiI paNNatA / se NaM saMte! tAo devalogAo AukkhaeNaM bhavarakhaeNaM ThiikkhaeNaM cayaM caittA kahiM gacchihiti ? kahiM uvavajihiti ?, goyamA ! mahAvidehe vAse sinjhihiti / evaM khalu jambU ! sasaNeNaM jAva saMpatteNaM aNuttarovavAiyadasANaM paDhamassa vaggassa paDhasajjhayaNassa ayamaDhe paNNatte // sU0 6 // chAyA-tataHkhalu te sthavirA bhagavanto jAlimanagAraM kAlagataM jJAtvA parinirvANapratyayikaM kAyotsarga kurvanti, kAyotsarga kRtvA pAtracIvarANi gRhNanti, gRhItvA tathaivAvataranti yAvat 'imAni tasyAcArabhANDAni bhadanta !' iti bhagavAn gautamaH yAvadevamavAdIt evaM khalu devAnupriyAH ! yuSmAkamantevAsI jAlinAmAnagAraH prakRtibhadrakaH, sa khalaM jAliranagAraH kAlamAse kAlaM kRtvA ka gataH ! kopapannaH / evaM khalu gautama ! mamAntevAsI tathaiva yathA skandakasya yAvatkAlamAse kAlaM kRtvA UrdhvaM candramaH-yAvad vijaye vimAne devatvena upapannaH / jAleH khalu bhadanta ! devasya kiyatkAlaM sthitiH prajJaptA ?, gautama ! dvAtriMzatsAgaropamAni sthitiH prajJaptA / sa khalu bhadanta ! tasmAd devalokAdAyuHkSayeNa bhavakSayeNa sthitikSayeNa cayaM tyaktvA ka gamiSyati, kopapatsyate ? gautama ! mahAvidehe varSe setsyti5| evaM khalu jambUH! zramaNena yAvatsaMprAptena anuttaropapAtikadazAnAM prathamasya vargasya prathamAdhyayanasyAyamarthaH prajJaptaH ||muu06|| ____TIkA-'tae NaM te ityAdi-tatA-jAlikumArasya zarIraparityAgAnantaraM khalu-nizcayena te jAlikumArasamIpavatino bhagavantaH sthavirA jAlimanagAraM 'tae maM te ' ityAdi / jAlikumAra ke zarIra choDane para unake samIpavartI sthaviroMne jAlikumAra anagAra ko kAlagata huA tae NaM te' yA jalikumAranA zarIra chuTayA bAda temanA samI pavatI sthavirAe jAlikumAra aNagArane kAlagata thayA jANa para kAmanahetuka kAnsa karyo tadanantara jAlikumArana Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI attanuropapAtikadazAGgasUtre kAlagataM jJAtvA parinirvANapratyAyika-paralokagamanahetukaM kAyotsarga kRtavantaH / kAyotsarga kRtvA pAtracIvarANi-pAtrANi-bhikSApAtrAdIni, cIvarANi-yatrANisadorakasukhayastrikAcolapaTTakagATikArajAharaNAdIni dharmopakaraNAni jagRhuH, gRhItvA ca tathaiva vipulagiritaTAdavataranti, avatIrNAH yAvat-bhagavatsamIpamAgatyA'truvan he bhagavan ! imAni tamya paralokAtasya jAleranagArasya AcAramANDAni dharmopakAraNAni santi / tataH 'bhadanta ! iti' he bhagavan ! iti savinayaM bhagavantaM svAbhimukhIkRtya bhagavAn gautamaH yAvat-bhagavantaM paryupAsIna evaM vakSyamANarItyA'vAdI-- ____ evaM khalu-nizcayena he devAnupriyAH yuSmAkamantevAlI-ziSya jAlinAmA anagAraH prakRtimadrakA svabhAvenaivopazAntakapAya AsIt / sa khalu jAlignagAraH kAlamAse AyupI'vasAnakAle kAlaM kRtvA audArikagarIraM tyaktvAka gataH? kopapannaH? kasmin sthAne janma prAptaH? bhagavAnAha -he gautama ! jAnakara paralokagamana-hetuka kAyotsarga kiyA, tadanantara jAlikumAra ke pAtra-bhikSApAtra Adi, vastra - dorAsahita mukhavalikA, colapaTTa, cAdara, rajoharaNa Adi dhapikaraNa lekara vipulAcala pahADale uttare aura bhagavAna mahAvIra svAmI kI sevA meM upasthita hue, tathA candana namaskAra kara isa prakAra bole-he bhagavan ! kAlaprApta jAlikumAra anagAra ke ye dhauMpakaraNa haiN| isa ke bAda 'he sagavan ! ' aisA sambodhana karake bhagavAna gautamasvAmI zramaNa bhagavAna mahAvIra se atyanta binaya ke sAtha isa prakAra pUchane lage- he bhagavan ! devatAoM dvArA levita, bhadraprakRtibAle, Apake suziSya jAlikumAra anagAra sAla karake kahAM gaye ? tathA kahA utpanna hue ? / pAtra-bhikSApAtra Adi, vastra-dorA sahita sukhazvika, lapaTTa, cAdara, rajoharaNa Adi dharmopakaraNa laIne vipulAcala pahADathI utarI bhagavAna mahAvIra svAmInI sevAmA upasthita thayA, ane vandana namaskAra karI A pramANe chelyA, he bhagavan! kAlaprApta jAlikumAranA A dharmopakaraNo che. tyArabAda he bhagavanevuM sa hana karI bhagavAna gautama svAmI zramaNa bhagavAna mahAvIrane atyanta-vinaya-sahita A pramANe pUchavA lAgyA- he bhagavan! devatAo dvArA sevita bhadraprakRtivALA ApanA suziSya jelikumAra aNagAra kALa karIne kayAM gayA? ane kayAM utpanna thayA? Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gautama praznottaravarNanam 35 evaM khalu mamAntevAsI - nivyaH jAliranagAraH yathAskandakasya= sandakA pivat tyaktaudArikazarIraH UrdhvagatiM prApnuvan candrAdArabhya yAvad vijaye vimAne devatvenopapannaH / gautamaH pRcchati - bhagavan / jAleH khalu devasya vijayavimAne kiyantaM kAlaM sthitiH prajaptA / bhagavAnAha - he gautama ! jAlidevasya sthitistatra dvAtrizatsAgaropamAni prajJaptA | gautamaH pRcchati - he bhadanta ! sa khalu jAlidevaH AyuHkSayeNa = devAyupaH kSayeNa, bhatrakSayeNa = devabhavacyavanena, sthitikSayeNa = vijayavimAne dvAtritsAgaropamasthitikSayeNa ca pazcAttasmAt = vijayavimAnAkhyA devalokAt macyutaH ka gamiyati ? va punarupapatsyate ? | bhagavAn kathayati - gautama ! mahAvidehe varSe= mahAvidehakSetre setsyati = siddhigatinAmadheyaM sthAnaM prApsyati / bhagavAna mahAvIra kahate haiM: - he gautama ! merA suziSya jAtikumAra anagAra skandaka RSi ke samAna apane isa audArika zarIra ko choDakara candra Adi bArahoM devaloka aura nava graiveyaka ko ulaina kara vijayanAmaka anuttara vimAna meM utpanna huA hai / zrI gautama svAmI punaH prazna karate haiM - he bhagavan ! vijaya vimAna meM jAlikumAra devakI kitanI sthiti hai ? bhagavAna ne kahAhe gautama! battIla sAgaropamakI sthiti hai / gautamasvAmI - he bhagavat ! jAlikumAra deva, apanI deva-saMvandhI Ayu, bhaya aura sthitiko samAptakara kahA~ jAyeMge ? tathA kahA utpanna hoge ? ' bhagavAna - he gautama ! mahAvidehakSetra meM janma lekara vahA~ se sidvigatinAmaka sthAna ko prApta karegA, arthAt apane samasta karmA ko kSaya karake mokSameM jAyegA / bhagavAna mahAvIra kahe che, he gautama! mA suziSya jAlikumAra, aNugAra skandaka RSinI jema peAtAnA auArika zarIne iMDI candva Adi khA devaseka ane nava aveyakane eALathI vijaya nAmanA pahelA anuttavimAnamAM utpanna thayA che zrI gautamasvAmI punaH prazna kare che- he bhagavan ! vijaya vimAnamA vyalikumAra devanI keTalI sthiti che ? bhagavAne kahyu -he gautama ! trIsa mAgapamanI sthiti che zrI gautamasvAmI-he bhagavan jAlikumAradeva peAtAnI devasa anlI Ayu, bhava ane sthitine pUrNa karI kayAM jaze? tathA kayA utpanna thaze ? Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zrI anuttaropapAtikadazAGgamatre atha sudharmasvAmI jambUsvAminaM prati paNijagAda he jambUH ! evaM khalu-uktarItyA zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat uktasakalavizeSaNaviziSTena saMpAptena-siddhigatigatena anuttaropapAtikadazAnAm anuttaropapAtikadazAGgasya prathamasya vargasya prathamAdhyayanasya ayaM-pUrvapratipAditaH arthambhAvaH prajJaptaH kathitaH // 0 6 // anuttaropapAtikadazAGgasUtrasyArthabodhinyAkhyAyAM vyAkhyAyAM prathamaM jAlikumArAkhyamadhyayanaM samAptam // 1 // zrI sudharmA svAmI zrI jambU svAmI ke prati kahate haiM:-he jambU ! pUrvokta samasta guNoM se yukta muktiprApta zramaNa bhagavAna mahA- , vIrane anuttaropapAtikadazAGga sUtrake prathama varga ke prathama adhyayana kA yaha artha kahA hai| zrI anuttaropapAtikadazAGga sUtrakI arthabodhinInAmaka TIkA ke hindI anuvAda kA prathama adhyayana samApta // bhagavAna kahe che-he gautama! mahAvideha kSetramAM janma laIne tyAMthI siddhigati nAme sthAnanI prApti karaze, arthAt pitAnA samasta karmone kSaya karI mokSamAM jaze zrI sudhamAM svAmI zrI jakhkhasvAmI pratye kahe che - he jabU! pUrvokta samasta guNothI yukata mukitaprApta zramaNa bhagavAna mahAvIre anuttarapapAtikaDhAga satranA prathama varganA prathama adhyayanane A pramANe artha kahela che. ' 'zrI manuttarIpAti sUtra'nI 'mamAdhinI' nAmanI TIkAnA "gujarAtI anuvAda" nuM prathama adhyayana samApta Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mayAlikumArAdi caritravarNanam 37 mUlam - evaM sesANa vi navahaM bhANiavvaM, NavaraM satta dhAriNIsuyA, vehalavehAsA cillAe, abhae NaMdAe / AihrANaM paMcaNhaM sIlasavAsAIM sAmaNNapariyAo, tinhaM vArasa vAsAI, do paMcavAsAI / AihANaM paMcaNhaM ANupuccIe uvavAo vijae, vaijayaMte, jayaMte, aparAjite, savvaTTasiddhe / dIha daMte sabvaMTUsiddhe / ukkameNaM sesA, abhao vijae, sesaM jahA paDhame / abhayassa nAtaM - rAyagihe Nayare seNie rAyA, naMdA devI mAyA, sesaM taheva / evaM khalu jambU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM aNuttarovavAiyadasANaM paDhamassa vaggassa ayamaTTe paNataM // sU0 1 // chAyA - evaM zeSANAmapi navAnAM bhaNitavyaM, navaraM ( vizeSaH ) - sapta dhAriNIsutAH, vehallavaihAyasau cellanAyAH, abhayo nandAyAH / AdyAnAM paJcAnAM poDazavarSANi zrAmaNyaparyAyaH / trayANAM dvAdazavarSANi dvayoH paJca varSANi / AdyAnAM paJcAnAmAnupUrvyopapAtaH = vijaye, vaijayante, jayante, aparAjite, sarvArthasiddhe / dIrghadantaH sarvArthasiddhe, utkrameNa zeSAH, abhayo vijaye | zeSaM yathA prathame / abhayassa nAnAtvaM- rAjagRhaM nagaraM, zreNiko rAjA, nandAdevI mAtA, zeSaM tathaiva / evaM ela jambUH ! zramaNena yAvatsaMprAptena, anuttaropapAtikadazAnAM prathamasya vargasyAyamarthaH prajJaptaH // bhrU0 1 // 1 // iti prathamo vargaH samAptaH // 1 // TIkA- 'evaM ityAdi / evam uktarItyA jAlikumAravat zeSANAmapi navAnAM mayAliprabhRtinAM kumArANAM bhaNitavyaM = varNanaM vaktavyam | navaramiti ' evaM ' ityAdi / isa prakAra jAlikumAra ke tulya hI zeSa mayAli Adi navoM rAjakumAroM kA jIvana-vRttAnta jAnanA cAhiye / yahA~ vizeSa yaha hai ' evaM ' ityAhi A rIte jAlikumAranI mAphka zeSa mali Adi nave rAjakumArAna jIvanavRttAnta Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 - zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre vizeSArthavAcakamavyayam tato dazasu kumAreSu khalvetAvAn vizepaH-sapta-1 jAli 2 mayAliH, 3 upayAliH, 4 puruSasenaH, 5 vAriSeNaH, 6 dIrghadantaH, 7 laSTadantazcaite sapta dhaarinniiputraaH| vehalla-vaihAyasau, imau dvau cellanAyAH putrau| abhayazca nandAyAH putra AsIt / AdyAnAM paJcAnAM jAlikumArAdivAriSeNa paryantAnAM zrAmaNyaparyAya: cAritraparyAyaH poDaza varSANi / trayANAM dIrghadantalapadanta vehallAnAM zrAmaNyaparyAyo dvAdaza varSANi / dvayoH baihAyasasya, abhayasya ca zrAmaNyaparyAyaH paJca vaanni| tathA AdhAnAM paJcAnAM jAlikumArasya, mayAlikumArasya upayAlisakumArasya, puruSasenasya, vAriSeNasya ca AnupUcyaoN= anukramazaH vijaye, vaijayante, jayante, aparAjite sarvArthasiddhe ca vimAne-tattadAkhye nimAne upapAta: utpattirvabhUva / dIrghadantaH sarvArthasiddhe utpannaH / utkrameNa pazcAnupA zepA:-aparAjite lAdantaH, jayante vehallaH, vaijayante ki-ina dasa kumAroM leM-1 jAli, 2 bhayAli, 3 upayAli, 4 purupasena, 5 vAripeNa, 6 dIrghadanta, aura 7 la danta, ye lAta dhAriNI rAnI ke, yehalla aura vaihAyasa ye do celaNA ke putra haiM / abhayakumAra mahArAnI 'nandA' ke putra haiN| jAlikumAra le vAriSeNa paryanta pAMca rAjakumAroMne lolaha varSa, dIrghadanta, laSTadanta aura behalla ina tIna rAjakumAroMne bAraha varSa, vaihAyala aura abhayakumArane pAMca pAMca' varSa saMyama pAlana kiyA / jAlikumAra, sayAlikumAra, upayAlikumAra puruSasena aura bAriNakumAra, ye pAMca kramazaH-vijaya, baijayanta, jayanta, aparAjita aura sarvArthasiddha meM utpanna hue| dIrghadanta sarvArthasiddha meM utpanna hue| zeSa tIna pazcAnupUrvIle aparAjita Adi vimAnoM meM jANavA ahi vizeSa ema samajavuM ke A daza kumAramAM 1 jAli, 2 mayAli, 3 upayAli, 4 puruSasena, 5 vAriNa, 6 dIrghadanta ane 7 lawdanta, e sAta dhArI rANunA, vehala ane vaihAyasa e be celaNAnA putra che abhayakumAra mahArANuM nandAne putra che jAlikumArathI variSaNa sudhI pAMca rAjakumAree seLa varSa, dIrghadanta, laSTadaH, ane vehala, e traNe bAra varSa ane hAyasa tathA abhayakumAra, e be pAMca pAMca varSa sudhI sa yama pAlana karyuM jAlikumAra, mAlikumAra, upayAlikumAra, puruSasena, bhane pariSamAra upa. prAMya maza: vinaya, vaizyanta, sya-d,- aparita ne sarvArthasiddhamAM utpanna thayA dIrdhadaH sarvArthasiddhamAM utpanna thayA bAkInA traNa pazcAnupUvIthI aparAjita Adi, vimAnamAM utpanna thayo, arthAt aparAjitama Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mayAlikumArAdi caritravarNanam caihAyasaH, ityevaM trayaH smutpnaaH| abhayo vijaye vipAne upapAna praap| zepam uktAdanyad varNanaM yathA prathame prathamAvyaya ne jAlikumArasya tad yodhyamityarthaH / abhayasya abhayazumAraviSaye nAnAtvaM vizepo vartate yathArAjagRhaM nagaraM, zraNiko rAjA pitA, nandAdevI bhAtA, zeSam apaziSTaM varNanaM tathaiva-jAlikumArabadvijeyam / evaM khalu jambUH ! ityAdi pUrva vyAkhyAtam / anuttaropapAtikadagAnAM prathamasyavargasyAyamarthaH prajaptaH ||1|| // iti zrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadagamApAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagannapacanaikagranthanirmAyaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhRcchatrapatikolhApurarAjamadatta- jaina zAstrAcArya-padabhUpita-kolhApurarAna guru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlavrativiracitAyAm anuttaropapAtikadazAGga sanasya arthabovinyAkhyAyAM vyAkhyAyAM prathamo vargaH samAptaH // 1 // utpanna hue, arthAta aparAjita meM laSTadanta, jayanta meM vehalla, aura vaijayanta meM bahAyala utpanna hue| abhayakumAra vijaya vimAna meM utpanna hue| zeSa varNana prathama adhyayanameM varNita jAlikumAra ke hI samAna jAnanA caahiye| abhayakumArakA vizeSa paricaya isa prakAra hai'rAjagRha nagara, pitAkA nAma 'zreNika', tathA mAtA kA nAma 'nandA' devI / avazeSa varNana jAlikumAra ke samAna hai| zrIsudharmAsthApnIne kahA-he jas ! muktiprApta asaNa bhagavAna mahAvIrane atuttaropapAtikadazAGga sUtra ke prathama vargakA yaha uparokta artha kahA hai| zrI anuttaropapAtikadazAGga sUtrakI arthavodhinInAmaka TIkA ke hindI anuvAda kA prathama varga samApta // lakhadatta, jayatamA vehula, ane vaijayantamAM vaDAyasa utpanna thayA abhayakumAra vijaya vimAnamAM utpanna thayA zeSa varNana prathama adhyayanamAM varNita jAlikumAranI mAphaka ja jANavu, abhaya kumArane vizeSa paricaya A pramANe che gajagRha nagara, pitAnuM nAma zreNika tathA mAtAnuM nAma nadevI, avazeSa varNana jAlikumAranI mAphaka che zrIcarmAsvAmIe kahyuM - he jabU! atiprApta zramaNa bhagavanta mahAvIre anuttapipAtikadazAMgasUtranAM prathama varganA A Upara mujaba artha prarUpita karyo che anuttarapapAtikadazAMga sUtranI "arthabodhinI nAmaka TIkAnA gujarAtI anuvAdano prathama varga samApta Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 - zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtra / atha dvitIyo vrgH| atha jambUsvAmI sudharmasvAmInaM pRcchati-'jar3a NaM bhaMte !' ityAdi / mUlam-jai NaM aMte ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM anuttarovavAiyadasANaM paDhamassa vaggassa ayamaDhe paNNate, doccassa NaM bhaMte ! vaggassa anuttarovavAiyadasANaM samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aDhe paNNatte ? / evaM khalu jambU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM doccassa vaggasla aNuttarovavAiyadasANaM terasa ajjhayaNA paNNattA, taM jahA-dIhaseNe 1 mahAseNe 2 laTTadaMte ya 3 gUDhadaMte ya 4 suddhadaMte ya 5 / halle 6 dume 7 dumaseNe 8, mahAdumaseNe ya 9 Ahie // 1 // sIhe ya 10 sIhaseNe ya 11, mahAsIhaseNe ya Ahie 12 / puNNaseNe ya vodhavve 13, terasame hoi ajjhayaNe // 2 // sU0 1 // ___chAyA-yadi khalu bhadanta ! zramaNena yAvatsaMprAptena anuttaropapAtikadazAnAM prathamasya vargasyAyamarthaH prajJaptaH, dvitIyasya khalu bhadanta ! vargasyAnuttaropapAtikadazAnAM zramaNena yAvatsaMpAptena ko'rthaH prajJaptaH 1 / evaM khalu jambUH ! zramaNena yAvatsaMprAptena dvitIyasya vargasyAnuttaropapAtikadazAnAM trayodazAdhyayanAni prajJaptAni tadyathA-"(1) dIrghasenaH, (2) mahAsenaH, (3) laSTadantazca, (4) gUDhadantazca, (5) zuddhadantazca, (6) halla:, (7) drumaH, (8) drumasenaH, (9) mahAdgumasena aakhyaatH||1||" (10) siMhazva, (11) siMhasenazca, (12) mahAsiMhasenazvAkhyAtaH |(13)punnysenshc, boddhavyaH, trayodaze bhavatyadhyayane / 2 / 01 / TIkA-bhadanta ! he bhagavan yadi khalu yAvat salakaguNayuktena saMmAptena-muktiM labdhavatA zramaNena bhagavatA zrImahAvIrasvAminA anuttaropapAtika ___ zrI anuttaropapAtikadazAGga sUtrakA dvitIya varga / zrIjambUsvAmI zrIsudharmAsvAmI se pUchate haiM-'jai NaM bhaMte' ! ityAdi zrI anuttarapapAtikadazAMga sUtrane bIjo varga (2). zrI svAmI sudhAsvAmIra pUche cha- 'jai NaM bhaMte ' tyAdi. Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhini TIkA varga 2 dIrghasenAdi 13 kumAravarNanam dazAnAm anuttaropapAtikadazAkhyasya navamasyAGgasya prathamasya vargamya ayam= pUrvoktaH arthaH =bhAvaH prajJaptaH kthitH| bhadanta ! he bhagavana ! anuttaropapAtika dazAnAm anuttaropapAtikadazAGgasya dvitIyasya vargasya yAvat-sakalaguNayuktena saMpAptena=mukti prAptavatA zramaNena bhagavatA zrImahAvIrasvAminA ko'rthaH prajJaptaH ? / sudharmA svAmI kathayati-he jambUH ! yAvat-pUrvoktasakalaguNayuktena saMprAptena mukti rabdhavatA zramaNena bhagavatA zrImahAvIrasvAmiyA anuttaropapAtikadazAnAma anuttaropapAtikadazAGgasya evaM vakSyamANarItvA prayodazAdhyayanAni majJaptAni-kathitAni, tadyathA--yadyathA yena prakAreNa bhagavatkathanaM tattathA kthyaamiityrthH| ___ (1) dIrdhasenaH, (2) mahAsenaH, (3) laSTadantaH, (4) gUDhadantaH, (5) zuddhadantaH, (6) hallaH, (7) drumaH, (8) drumasenaH, (9) mahAdrumasenaH, AkhyAtaH= he bhadanta ! pUrvokta sakalaguNAlaGkRta suktiprApta zramaNa bhagavAn mahAvIrane zrI-anuttaropapAtikadazAMganAlaka isa navarI aGga ke prathama vargakA yaha artha prApita kiyA hai to he bhagavan ! sakalaguNayukta muktiprApta asaNa bhagavAna mahAvIra svAmIne ila aluntaropapAtikadazAga sUtra ke dvitIya vargakA kyA artha kahA hai ?, arthAt usameM kisa viSaya kA varNana kiyA gayA hai ? / / zrIsudharmA svAmI kahate haiM jambU ! pUrvokta samasta guNoM se alainkRta mukti prApta zramaNa bhagavAna mahAvIrane isa anutaropapAtikadazAGgasUtra ke teraha adhyayana prarUpita kiye hai, ve isa prakAra hai (1) dIrghasena, (2) mahAsena, (3) laSThadanta, (4) gUDhadanta (5) zuddha ' he bhagavan! pUrvokta sakalaguNAlaMkRta mukitaprApta zramaNa bhagavAna mahAvIre zrI anupAtikadazAga nAmaka A navamAM ane prathama vargane A artha prarUpita karyA che te bhagavad ! sakalaguNayukata mukitaprApta zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmIe A anuttapipAtikadazAga sUtranA dvitIya vargane zuM artha kahyA che? arthAt temAM kayA viSayanuM varNana karyuM che. zrIsudharmA svAmI kahe che-jaMbU! pUrveta sarva guthI yukata mukti prApta zrama bhagavAna mahAvIre A anuttapipAtikadazAMga sUtranA tera (13) adhyayana prarUpita dhyA che te mA prabhAhI :- (1) hI ra (2) khAsena (3) ALsa (4) sunta Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 'zrI' anuttaropapAtikadazAsUtre " kathitaH, (10) siha H (11) siMhasena:, (12) mahAsiMhasenazca AkhyAtaH - dvAdazaH kathitaH / (13) trayodaze'dhyayane puNyaseno bhavati, ityayaM voddhavya / mU. 1 punarjambUsvAmI pRcchati - 'jai NaM bhaMte !' ityAdi / mUlam - jai NaM bhaMte ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM anuttarovavAiyadasANaM doccassa vaggasla terasa ajjhayaNAM paNNattA / docassa NaM bhaMte ! vaggassa paDhamassa ajjhayaNassa samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aTTe paNNatte ? | evaM khalu jambU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe jayare, guNasilae ceie, seNie rAyA, dhAriNI devI, sIho sumiNe, jahA jAlissa tahA jammaM, bAlattaNaM, kalAo, navaraM dIhaseNe kumAre / sacceva vattavvayA jahA jAlissa jAva aMtaM kAhiti / evaM terasahavi rAyagihe jayare, seNio piA, dhAriNI mAyA, terasahavi solasa vAsA pariyAo, ANupuvIe vijae doNNi, vejayante doNNi, jayaMte doNNi, aparAjite doNi, sesA muhAdumaseNamAI paMca sasi / evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM aNutarovavAiyadasANaM doccassa vaggassa ayamaDe paNNatte / mAsiyA saMlehaNA dAsu vi vaggesu // sU0 2 // // viio vaggo samatto // chAyA-yadi khalu bhadanta ! zramaNena yAvatsaMprAptenAnuttaropapAtikadazAnAM dvitIyasya vargasya trayodazAdhyayanAni prajJaptAni dvitIyasya khalu bhadanta / vargasya prathamasyAdhyayanasya zramaNena yAvatsaMprAptena ko'rthaH prajJaptaH ? | evaM khalu jambU H ! danta (6) hala, (7) druma, (8) drumasena, (9) mahAdrumasena, (10) siMha, - (11) siMhasena, (12) mahAsiMhasena, (13) puNyasena || sU0 1 // (5) zuddhahanta (6) Delsa (7) dusa (8) dumasena (E) bhaDDAdrubhasena (10) siMha (11) (siddhasena : (12) bhaDAsiGasena (13) punyasena (sU0 1) Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthavodhini TIkA varga 2 dirghasenAdi 13 kumAravarNanam tasmin kAle tasmin samaye rAjagRhaM, nagaraM, guNazilakaM caityam, zreNiko rAjA, dhAriNI devI, siMhaH svAne, yathA jAlestathA janma, bAlatvaM, kalAzca / navaraM vizeSaH-dIrghasenaH kumaarH| sA caitra vaktavyatA yathA jAle. yAvad antaM krissyti| evaM trayodazAnAmapi rAjagRhaM nagaraM, zreNikaH pitA, dhAriNI maataa| trayodazAnAmapi poDaza varSANi paryAyaH, AnupUrvyA vijaye dvau, vaijayante ho, jayante dvau, aparAjite dvau, zepA mahAdrumasenAdayaH paJca sarvArthasiddhe / evaM khalu jambUH! zramaNena yAvatsamAptena anuttaropapAtikadazAnAM dvitIyasya vargasyAyamarthaH prjnyptH| mAsikyA saMlekhanayA dvayorapi vargayoH ||mu02|| // dvitIyo vargaH samAptaH // ___TIkA-bhadanta ! he bhagavAn yadi khalu yAvat-sakalaguNayuktena samAptena siddhigati prAptavatA zramaNena bhagavatA zrImahAvIreNa anuttaropapAtikadazAnAm =anuttaropapAtikadazAGgasya dvitIyasya vargasya trayodazAdhyayanAni prajAtAni-kathitAni, bhadanta ! he bhagavAn ! dvitIyasya khalu vargasya prathamasyAdhyayanasya:dvitIyavAntargata-prathamAdhyayanasya yAvat sakalaguNayuktena saMprAptena-siddhigati prAptavatA zramaNena bhagavatA zrImahAvIrasvAminA ko'rthaH bhajJaptaH kathitaH / sudharmA svAmI kathayati-evam-uktamakAreNa khalu he jambUH ! tasmin kAle tasmin samaye rAjagRhaM nagaram / guNazilakaM-guNazilakAkhyaM caityam-udyAnam zrIjambUsvAmI zrIsudharmA svAmIse pUchate hai-'jai NaM bhaMte' ityaadi| he bhadanta ! nirvANapadaprApta sakalaguNAlaDkRta zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmIne yadi anuttaropapAtikadazAGga sUtra ke dvitIya varga ke teraha (13) adhyayana kahe haiM, to he bhadanta ! muktiprApta zramaNa bhagavAn mahAvIrane dvitIya varga ke prathama adhyayana kA kyA artha pratipAdita kiyA hai ? zrI sudharmA svAmI kahate haiM-he jambU ! usa kAla usa samaya zrI svAmI sudha svAbhIra pUche che-'jai NaM bhaMte tyAhi he bhagavAna nirvANapadaprApta sakaLaguNAlaMkRta zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmIe je anuttare papAtikadazAga sUtranA dvitIya varganA tera (13) adhyayana kahyA che te che bhagavana! mukitaprApta zramaNa bhagavanta mahAvIre dvitIya varganA prathama adhyayananA zuM artha pratipAdita karyA che ? - zrI sudharyu svAmI kahe che.- jaMbu! te kALa te samayamAM rAgaiha nAme Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 44 zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre zreNiko rAjA / dhAriNI devI / tayA svapne siMho dRSTaH / yathA jAle:-jAlikumArasya tathA janma, cALamAvaH kalAH = kalAgrahaNaM ca vijJeyam / navaraM = vizeSaHdIrghasena iti nAmamAtrato bheda ityarthaH / sA caiva vaktavyatA yathA jAryAMvadantaM kariSyati = jAlikumAravad bhagavatsamIpagamanapratrajyAgrahaNAdi sarva yAvat sarvaduHkhAnAmantaM kariSyati / evaM trayodazAnAmapi dIrghasenAdikumArANAM rAjagRhaM nagaraM zreNikaH pitA, dhAriNI mAtA, poDaza varSANi zrAmaNyaparyAyo'bhavat / AnupUrvyA-anukrameNa dvau = dIrghasena - mahAsenau vijaye = vijayAkhye'nuttarameM rAjagRha nAmaka nagara, guNazilaka caitya, zreNika rAjA, dhAriNI devI, usane svapna meM ekavAra siMha dekhA, jisake phalasvarUpa eka putraratna utpanna huA / jAlikumAra ke samAna hI isakA bhI janma mahotsava, bAlakrIDA, zikSaNa Adi jAnanA cAhie / yahA~ vizeSa yaha samajheM ki inakA nAma dIrghasena hai / zeSa bhagavAn ke samIpa dIkSA grahaNa karanA, mAsika saMlekhanA se kAlakara vijaya vimAna meM utpanna honA, mahAvideha kSetra meM janma lenA, tathA vahA~ samasta duHkho kA nAza kara nirvANapada prApta karanA Adi isakI bhI vahI samasta vaktavyatA hai jo jAlikumAra kI hai / isa prakAra dIrghasena Adi teraha hI rAjakumAroM kA rAjagRha nagara, zreNika pitA, dhAriNI mAtA tathA dIkSA paryAya solaha 2 varSa kI thI / inameM anukrama se dIrghasena aura mahAsena; ye do vijaya meM, nagara, guNazilaka caitya zreNika rAjA, dhAriNI devI, teNe spaSnamAM ekavAra siMha dekhyA, jenA phaLasvarUpa eka putraratna utpanna thayA. jAlikumAranI mAphka ja tene paNa janma-mahAtsava, mAlakrIDA, zikSaNa Adi jANavuM joie ahi vizeSamAM ATaluM samajavuM ke emanuM nAma dIrgha sena che. zeSa bhagavAnanI pAse dIkSA grahaNu karavI, mAsika salekhanAthI kALa karI vijaya vimAnamAM utpanna thavuM, mahAvideha kSetramA janma levA, tathA tyAM samasta du:khanA nAza karI nirvANapada prApta karavuM, Adi tenu paNa samasta vakatavya jAlikumAranI mAphka ja che eja pramANe dIsena Adi teya (13) rAjakumArAnu rAjagRhanagara zreNika pitA, dhAriNI mAtA, tathA dIkSAparyAMya seALa seALa varSonI hatI mAM anukramathI dIdhasena ane mahAsena e be vijayamAM, lonta ane Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 arthabodhinI TIkA varga 2 dIrghasenAdi 13 kumAravarNanam vimAne samutpannauM / dvau-laSTadanto gUDhadantazca vaijayante jaatii| dvau-zuddhadanto hallazca jayante, hI drumaH, dumasenazca aparAjite vimAne upapannI / zepAH avaziSTAH paJca mahAdrumasenAdayaH (9) mahAdrumasenaH, (10) sihaH, (11) siMhagenA, (12) mahAsiMhasenaH, (13) puNyasenazva, ityete paJcasaMkhyakAH sarvArthasiddhe sarvArthasiddhAbhidhe'nuttaravimAne upapAtaM prAptavantaH / he jambUH! evaM pUrvoktarItyA khalu-nizcayena zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat siddhigatisthAnaM saMprAptena anuttaropapAtikadazAGgasya dvitIyasya vargasya ayaM=pUrvoktaprakAraH arthaH-bhAvaH prajaptaH kathitaH / lapTadanta aura gUDhadanta, ye do vaijayanta meM, zuddhadanta aura halla, ye do jayanta meM, duma aura drumasena, ye do aparAjita vimAna meM aura zepa mahAdrumasena, siMha, siMhasena, mahAsihasena aura puNyasena, ye pAMcoM hI sarvArthasiddha nAmaka anuttara vimAna meM utpanna hue / he jara ! isa prakAra mokSaprApta zramaNa bhagavAna mahAvIrane zrI anuttaropapAtika dagAGga sUtrake dvitIya vargakA yaha artha prarUpita kiyA hai| donoM hI vargoM ke arthAt jAlikumAra Adi teisoM hI muniyoM ne eka eka mAsakI saMlekhanA karake apanA zarIra parityAga kiyaa| bhAvArtha-anuttaropapAtikadazAGga sUtra kA yaha dvitIya varga teraha adhyayanoM meM vibhAjita hai / pratyeka adhyayana kA varNana pratyeka rAjakumAra kA jIvana-vRtAnta hai / ye teraha hI rAjakumAra rAjagRha ke rAjA zreNika ke puna tathA paTTasahiSI dhAriNI devI ke aGgajAta the| gUDhadanta e be vijayantamA, zuddhadaH ane hala e be jayatamA dvama ane dumasena e be aparAjita vimAnamA, ane zeSa mahAdvamasena, siMha, siMhasena, mahasiMhasena ane puNyasena e pAMceya sarvArthasiddha nAme anuttara vimAnamAM utpanna thayA he jabU! A pramANe mokSaprApta zramaNa bhagavAna mahAvIre zrI anuttaramatikadazAMga sUtranA bIjA vargane A artha prarUpita karyA che ane varganA arthAt jAlikumAra Adi trevIsa muniyee eka eka mAsanI saMkhanA karI pitAnA zarIrane parityAga karyo hate. | bhAvArtha--anuttapipAtikadazAMga sUtrane A bIjo varga tera adhyayanemA vibhajita che. pratyeka adhyayananuM varNana pratyeka rAjakumAranu jInavavRttAnta che A tereya rAjakumAra rAjagRhanA rAjA zreNikanA putra tathA paTTamahiSI dhAriNadevInA agajAta hatA Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - "zrI anuttaropapAtikadazAgasUtre dvayorapi vargayoH jAlikurAdayastrayoviMzatirmunayo mAsikyA saMlekhanayA-ekaikamArAM pAdapopagamanasaMsnArakeNa zarIraM tyaktavantaH ||mu0 2 / / // iti zrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhApA kalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmAyaka vAdimAnamardaka-zrIzAhUnchatrapatikolhApurarAnapradatta'jaina zAstrAcArya-padabhUpita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara pUjyazrI-ghAsIlAla-tiviracitAyAm anuttaropapAtikadazAGga-mUtrasya arthavodhinyAkhyAyAM vyAkhyAyAM dvitIyo vargaH samAptaH // 2 // jAlikumAra ke samAna hI inakA janmamahotsava, zikSA, bAlakrIDA Adi kArya sampanna hue / inameM tyAga kI parAkASTA pAI jAtI hai / anupama sAMsArika sukhoM ko tyAga kara unhoMne zramaNa bhagavAn mahAvIra ke samIpa dIkSA grahaNa kii| gyAraha aGgo kA jJAna prApta kiyaa| guNaratna tapa, cintana Adi samasta kArya kiye / solaha varSa paryanta saMyama pAlana kiyA / anta meM eka mAsa kI pAdapopagamana saMlekhanA se isa zarIra ko choDakara anuttara vimAnoM meM utpanna hue / vahA~ se cavakara mahAvideha kSetra meM janma lekara samasta karmo ko kSaya karake paramapada mokSa prApta kareMge // sU0 2 // iti zrI anuttaropapAtikadazAha sUtra kI arthavodhinI nAmaka TIkA ke . hindI anuvAda kA dvitIya varga samApta // 2 // jAlikumAranI mAphaka ja temane janma-mahotsava, zikSA, bAlakIDA, Adi kArya sampanna thayAM. temAM tyAganI parAkASThA hatI anupama sAMsArika sukhene tyAgI emaNe bhagavAna mahAvIra pAse dIkSA grahaNa karI, agyAra agonu jJAna prApta karyuM. guNaratna tepa, cintana Adi samasta kAma karyuM, La varSa paryanta saMyamanuM pAlana karyuM. attamAM eka mahinAnI pAdapapagamana sa lekhanA karI A zarIrane chaDI anuttara vimAnamAM utpanna thayA tyAMthI cavA mahAvideha kSetramAM janma laI samasta karmonA kSaya karI paramapada mokSa prApta karaze (sU) 2), Iti zrI anuttarepapAtikadazAMga sUvanI arthAdhinI nAmaka TIkAnA zurAta manuvAine mAna sabhApta. // 2.. . .. . Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthavodhinI TIkA varga 3 dhanyakumAravarNanam // atha tRtIyo vargaH // jambUsvAmi pRcchati-'jai NaM bhaMte !' ityAdi / mUlam-jai NaM bhaMte ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM aNuttaro. vavAiyadasANaM doccassa NaM vaggassa ayamaDhe paNNatte, taccassa NaM bhaMte ! vaggarasa aNuttarovavAiyadasANaM sasaNeNaM jAva saMpateNaM ke ahe paNNate ? / evaM khalu jaMbU ! sasaNeNaM jAva saMpatteNaM aNuttarovavAiyadasANaM taccassa baggasa dasa ajjhayaNA paNNatA, taM jahA-"dhanne ya 1 sunakkhatte ya 2, isidAse ya 3 Ahie / pellae 4 rAmaputte ya 5, caMdimA 6 piTimAiyA 7 // 1 // peDhAlaputte 8 aNagAre, navame pohile 9 vi ya / vehalle 10 dasame vutte, ime ya dasa AhiyA // 2 // " ||suu0 1 // jamyUsvAmI punaH pRcchati-'jai NaM bhaMte' ityAdi / mUlam-jai NaM bhaMte ! sasaNeNaM jAva saMpatteNaM aNutaroghavAiyadasANaM taccassa vaggasa dasa ajjhayaNA pannattA, paDhamassa NaM bhaMte ! ajjhayaNassa samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aTTe pannatte ? evaM khallu jaMbU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM kAkaMdI nAmaM nayarI hotthA, riddhasthimiyasamiddhA / sahasaMbavaNe ujANe - savvouyasamiddhe / jiyasattU rAyA / tattha NaM kAkaMdIe nayarIe bhaddA nAmaM satthavAhI parivalai, aTThA jAva aparimRyA / tIse gaM bhadAe satthavAhIe putte dhaNNe, nAmaM dArae hotthA, ahINa jAva surUve, paMcadhAIpariggahIe, taM jahA-khIradhAI0, - jahA mahAvale jAva vAvattari kalAo ahIe, jAva alaM bhogasamatthe jAe yAvi hotthA // sU0 2 // Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 zrI anuttaropapAtikadazIzamUtre chAyA-yadi khalu bhadanta ! zramaNena yAvatsaMprAptena anuttaropapAtikadazAnAM dvitIyasya khalu vargasyAyamarthaH prajaptaH, tRtIyasya khalu bhadanta ! vargasyAnuttaropapAtikadazAnAM zramaNena yAvatsamprAptena ko'rthaH pranamaH ? / evaM khalu jagvaH ! zramaNena yAvatsaMprAptenAnuttaropapAtikadazAnAM tRtIyamya vargasya dazAdhyayanAni prajJaptAni, tadyathA-"dhanyazca 1, munakSatrazca 2, RSidAmazca 3, AkhyAtaH / pellako 4, rAmaputrazca 5, candrikaH 6, pRSTimAtRkaH 7 peDhAlaputraH anagAraH 8, navamaH poTilo'pi 9 ca / vehallo 10 dasama uktaH, ime ca daza AkhyAtAH // 2 // mU0 1 // chAyA-yadi khalu bhadanta ! zramaNena yAvatsamprAptenAnuttaropapAtikadazAnAM tRtIyasya vargasya dazAdhyayanAni prajJaptAni, prathamasya khalu bhadanta ! adhyayanasya zramaNena yAvatsaMprAptena ko'rthaH prajJaptaH ? / evaM khalu jambUH ! tasmin kAle tasmin samaye kAkandI nAma nagarI abhavat, RddharitamitasamRddha / sahasrAmravanamudyAnaM sarvattakasamRddham / jitazatrU rAjA / tatra khala kAkanyAM nagayAM bhadrA nAma sArthavAhI parivasati, ADhayA yAvadaparibhUtA / tarayA bhadrAyAH sArthavAhyAH putro dhanyo nAma dAraka AsIt ahIna yAvanmurUpaH paJcadhAtrIparigRhItaH, tadyathA kSIradhAtrI, yathA mahAvalo yAvad dvAsaptatikalA adhItaH, yAvad alaM gogasamarthoM jAtazcApyamavat // 2 // mu0 2 // TIkA-'jaDa NaM bhaMte !' he bhadanta ! yadi khalu zramaNena yAvat siddhigati saMprAptena bhagavatA mahAvIreNa anuttaropapAtikadazAnAm anuttaropapAtikadazAgasya dvitIyasya vargasya trayodazAdhyayanasamudAyalpasya ayaM-pUrvoktaH arthaH bhAvaH prajaptaH kthitH| kintu he bhagavan ! anuttaropapAtikadazAGgasya tRtIyasya vargasya zramaNena atha tRtIya varga prAraMbhaH zrI jambU svAmI pUchate haiM-'jai NaM bhaMte ! ' ityAdi / he bhadanta ! nirvANapada prApta avaNa bhagavAn mahAvIrane zrI anuttaropapAtika dazAGga sUtrake dvitIya vargake teraha adhyayanoMkA yaha artha kahA hai to he bhadanta ! muktiprApta zramaNa bhagavAn mahAvIrane - atha tRtIya vaga prAraMbha. zrI svAmI pUche cha: samavan 'jai NaM bhaMte tyAhi. nirvANapadaprApta zramaNa bhagavAna mahAvIre zrI anupAtikadazAMga sUtranA bIjA vargane (13) tera adhyayananA A upaka ardha kahyA che te, he bhagavan! Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - arthabodhinI TIkA varga 3 dhanyakumAravarNanam 49 yAvat-sidvigati saMprAptena ko'rthaHko bhAvaH prajJaptaH kathitaH ? / zrI mudharmA svAmI kathayati he jambUH ! yAvatsaprAptena-sakalaguNayuktena mukti prAptena zramaNena bhagavatA mahAvIreNa evaM vakSyamANarItyA anuttaropapAtikadagAnAm anuttaropapAtikadazAGgasya tRtIyasya vargasya daza adhyayanAni prajAtAni-kathinAni, tadyathAbhagavatA yathA kathitaM tadevam-"(1) dhanyaH, (2) sunakSatraH, (3) RpiDhAsazca, AkhyAtaH-bhagavatA tRtIyAdhyayane RpidAsaH kathitaH ityayaH / (4) pelkA, (5) rAmaputraH, (6) candrikaH, (7) pRSTimAtRkaH, (8) peDhAlaputro'nagAra:aSTamAdhyayane peDhAlapura nAmA anagAraH kathitaH, (9) pAhila iti ca-nabamAdhyayane poTilaH kathitaH / (10) vehallo dazama uktaH, iye vakSyamANA dhanyanAmAnagAramArabhya vehallaparyantA anagArA daza AkhyAtAkathitAH, tattannAmakAnyadhyayanAniprarUpitAnItyarthaH / / 2 / / / / sU0 1 // TIkA- 'jaiNaM bhaMte !' ityaadi| bhadanta ! he bhagavana ! 'samaNeNaM' ityAdi 'siddhigainAmadheyaM ThANaM saMpatteNaM' ityantavAkyabodhitaguNavizipTena bhagavatA isa anuttaropapAtikadazAGga ke tRtIya vargakA kyA artha prarUpita kiyA hai ? / zrI sudharmA svAmI kahate haiM / he jambU ! muktiprApta pUrvokta guNoMse suzobhita zravaNa bhagavAna mahAvIra prabhune isa anuttaropapAtikadazAGga sUtra ke tRtIya varga ke daza adhyayana kahe haiM, ve isa prakAra haiM: - (1) dhanya (2) sunakSatra (3) RSidAsa (4) pellaka (5) rAmaputra (6) candrika (7) pRSTimAtRka (8) peDhAlaputra (9) pohila (10) vehalla // sU0 1 // zrI jasbU svAmI pUchate haiM:-'jaDaNaM bhaMte' ityaadi| he bhagavan siddhigati nAmaka parama padako prApta karanevAle uparokta aneka gunnoNmukitaprApta zramaNa bhagavAna mahAvIre A anuttarapapAtikadazAganA tRtIya varganA zuM artha prarUpita karyA che? zrIsudharmAsvAmI kahe che ja bU muktiprApta pUrvokata guNathI suzobhita zramaNa bhagavAna mahAvIra-prabhue A anurUpapatidazAMga sUtranA trIja adhyayana // cha, ta prabhAra che. (1) dhanya, (2) sunakSatra, (3) aSihAsa, (4) ghara, (5) rAmaputra, (6) yandri (7) pRSTimAtR, (8) peDhAsaputra () pahisA, (10) 2. (sU0 1) zrI svAmI pUcha-jai NaM bhaMte ! tyAgin / siddhigatinAma parama padane prApta karavAvALA upakata aneka guNethI yukta zramaNa bhagavAna mahA Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "zrI anuttaropapAtikamUtre mahAvIreNa anuttaropapAtikadazAnAm anuttaropapAtikadazAGgasya tRtIyasya vargasya dazAdhyayanAni prajAtAni-kathitAni, bhadanta ! he bhagavan ! zramaNena yAvat saMprAptena zrImahAvIreNa bhagavatA prathamasya adhyayanasya ko'rthaH prajaptaH ? sudharmA svAmI kathayati-he jambU ? evaM vakSyamANarItyA khalu-nizcayena tasmin kAle tasmin samaye kAkandI nAma nagarI AsIt, sA kIdRzI AsIt ? RstimitasamRddhA-RddhAnamaHspaNivahulaprAsAdayuktA, bahulajanasaGghalA ca, stimitA-ravaparacakrabhayarahitA, samuddhA-dhanadhAnyAdiparipUrNA / tatra sarva kasamRddha sarvatuphalaghuppAdisamanvitaM sahasrAmrabananAyakamubAnamAsIt / tatra nagayoM jitazatrunAmadheyo rAjA'bhavat / se yukta zramaNa bhagavAna mahAvIrane zrI anuttaropapAtikadazAGga sUtrake tIsare varga ke daza (10) adhyayana kahe haiM to he bhagavana ! muktiprApta zramaNa bhagavAn mahAvIrane prathama adhyayanakA kyA artha pratipAdita kiyA hai ? zrI sudharmA svAmI kahate haiM-he jambU ! isa anuttaropapAtidazAGgasUtra ke tRtIya varga ke prathama adhyayana kA zramaNa bhagavAn mahAvIrane yaha Age kahejAnevAlA artha prarUpita kiyA hai usa kAla usa samaya meM aneka gaganacumbI prAsAdoM se yukta svacakra paracakra bhaya rahita, dhana dhAnya, aura janase paripUrNa, aizvaya tathA vaibhavasampanna kAkandI nAmaka prasiddha nagarI thI / vahA sarva Rtu ke phala-phUloMse yukta sahastrAmra' nAmaka eka atIva ramaNIya udyAna thA / usa nagarI meM jitazatru nAmaka rAjA thA / vIra zrI anuttarAyapAtikadazAMganA trIjA varganA dasa (10) adhyayane kahyA che te he bhagavan! mukitaprApta zramaNa bhagavAna mahAvIre prathama adhyayananA zuM artha pratipAdika karyA cheH zrI sudharmA svAmI kahe che he jaMbU! A anuttareyapAtikadazAMga sUtranA trIjA varganA prathama adhyayananA zramaNa bhagavAna mahAvIre A artha pratipAdita karyA che te kALa te samayamAM aneka gaganacuMbI prAsAdathI yukata svacakrajharacaphabhayarahita, dhana-dhAnya-janathI paripUrNa, ezvarya tathA vaibhava sRSpanna kAntI nAme prasiddha nagarI hatI. tyA sarva tunA kulathI yukta sahastrAgra nAme eka atIva ramIya udyAna hatuM, te nImAM jitazatrunAme rAjI ho. Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhana TIkA varga 3 dhanyakumAravarNanam 51 tatra khalu kanyAM nayI bhavAnAmnI sArthavAhI parivamati / sArtha vahati yaH sasArthavAhaH = gaNima-dharima-meya- paricchevarUpaM krayANakadravyajAtaM gRhItvA lAbhArthanyadezaM vajana yogakSemacintayA sArthapAlakaH / tatra gaNimam = eka dvitricaturAdisaMkhyAkrameNa gaNayitvA yaddIyate tat yathA nAlikerapRgIphanTa kadalIphalAdikam / dharimam = tulAyAmuttolya yahIyate tat yathA trIhiyacalavaNamitAdi / seyam = yat palAdinA seTikAdinA hastAdinA vA mIyate =mApyate tat, yA dugdhaghRtatailAdikaM khAdikaM vA / parinchedyam = pratyakSato nikapAdikaparIkSayA rated tat, yathA maNimuktApravAlAdi / tasya strI sArthavAhI | usa kAkandI nagarI meM bhadrA nAmaka eka sArthavAhI rahatI thI / sArthavAhI zabda kA artha nimna prakAra hai: jo gaNima dharima seya aura paricchedya rUpa vikreya padArtho ko lekara vizeSa lAbha ke liye dUsare dezako jAtI ho tathA sArtha(sAtha meM calane vAle jana samUha ) ke yoga kSema kI cintA karatI ho use sArthavAha kahate hai / usakI strI sArthavAhI kahalAtI hai / gaNima' Adi padoM kA artha nimna prakAra hai " gaNima una vikreya vastuoM ko kahate haiM jo eka, do, tIna Adi saMkhyA kramase gina kara dI jAtI ho, jaise-nAriyala, supArI, kele Adi / dharima una vikreya vastuoM ko kahate hai, jo tarAjU (takaDI) athavA kAMTedvArA tolakara dI jAtI hoM / jaise- gehUM, jau, namaka, zakkara Adi / te kAkandI nagarImAM bhadrA nAme eka sAryavAhI rahetI hatI sAvADI zabdane artha nice mujakha che. je gaNima, dharima, meca ane paricchedyarUpa vikraya padArthoM laIne vizeSa lAbha mATe khIje deza jatA hAya tathA sAthe (sAthe cAlanArA janasamUha) nAM cegakSemanI cintA kahtA hAya tene sAthe vAhI kahe che, tenI strI sAthe vahI kahevAya che 'gaNima' mAhiSahonA artha nimna akSare che'maNima' se viTeya vastu me kanathI gaNatrI karI ApavAmA Ave; jemanALiyera, sopArI, keLA Adi 'ariga'-tene he chetra ghaTo me dvArA sosa zrI rAmaya, premagha, 4, bhI, sAra, Ai hi bhayA Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikadazAsUtre 'aDDhA jAva aparibhUyA,' iti 'aDDA' ityArabhya 'aparibhUyA' ityetatparya toktasamastavizeSaNaviziSTetyarthaH tena 'aDDhA dittA vitthaNavilavaNasayaNAsaNajANavAraNAiSNA, bahudhaNavahujAyasvarayayA, AbhogapabhogasaMpattA, vicchuTTiyaviralamattapANA, bahudAsIdAsagomahisagaveLayApabhUyA, bahujaNarasa aparibhUyA iti pAThasya sagrahaH / 52 tatra ADhayA mahatI, dhanadhAnyAdisaMpannA vA / dIptA=sadAcAraguNaijjvalA, darpitA dharmagauravagarvitA vA / vistIrNavipula vanazayanAsanavAhanAmai-una vikraya padArtho ko kahate haiM jo calI gaja, bAra, hAtha athavA kisI mApa - vizeSa ke dvArA mApa kara diye jAte hoM, jaisedUdha, ghI, tela, vastra Adi / paricchedya-una vikraya padArthoM ko karate hai jo pratyakSa rUpase kasauTI athavA anya kinhIM upAyoM dvArA parIkSA karake diye liye jAte ho; jaise- mANika, motI, mUMgA sonA Adi / 'aDDhA jAva aparibhUyA' - 'adA' zabda se lekara 'aparibhUyA' paryanta samasta vizeSaNa padakA nimna artha hai aDaDhA-AlyA apAra dhana dhAnyase sampanna, dittA = dIptA-zIla, sadAcAra Adi guNoMse prakAzita, dittA=darpitA dharma gaurava se garvita, arthAt vaha bhadrA sArthavAhI atyadhika dhanadhAnyasampanna, zIla-sadAcArarUpI guNoMse prakAzita tathA apane gaurava se yukta thii| usake vistRta aneka bhavana, palaMga, zayyA, siMhAsana, caukI Adi, yAna- gADI, 'me' - te viDeya pahArthAne he he he, paNI, gara, vAra, hAtha athavA adha bhApa vizeSadvArA bhASI zAya, prema-dUdha, ghI, tela, vastra, hi 'paricchedya' - te paDhArthAne ne pratyaye soTI athavA anya adha upAyodvArA parIkSA urI devAya, athavA sevAya, bha-bhAjeDa, bhotI, bhugA, sonu, mAhi. 'aDDhA jAva aparibhUyA' 'bhI' zaNDathI ma 'ayarilUyA' paryanta samasta vizeSaNa padmAnA nIce pramANe artha che 'aDDhA'' - cAra dhana-dhAnyathI abhyanna, 'dittA' - dIptA, zIsa sahAyAra mAhi zuzothI prAzita, 'dittA' darcitA-dharma- gauravathI garvita arthAt te ladrA sArthavAhI ghaNAM dhana dhAnyathI sampanna, zIla-sadAcAra rUpI guNAthI prakAzita tathA peAtAnA gauravathI yuData hutI. tene vistRta aneDa lavana, yoga, zayyo, siMhAsana, pArasA mAhi, mAna Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthavodhinI TIkA varga 3 dhanyakumAravarNanam kIrNA-vistIrNAni-vistRtAni, vipulAni-bahani bhavanAni-gRhAH, zayanAnitalyAni, AsanAni pIThAdIni, yAnAni gantrIprabhRtIni, bAnnAni-turagAdayaH, tairAkI-samanvitA / bahudhanabahujAtarUparajatA-bahu-vipulaM dhanaM-gaNimadharimAdi yasyAH sA bahudhanA, bahu-vipulaM jAtarUpavarNa, rajataM rUpyaM yasyAH yA vahujAtarUparajatA, bahudhanA cAsI bahujAtarUparajatA ceti bahudhanavahujAtarUparajatA / Ayogaprayo galaprayuktA-A-samAntAt yojanaM dviguNAdilAmArtha tyAdI. nAm RNagrAhakebhyo niyojanamAyogaH, tasya pra-prakarSaNa yojanam upAyacintanaM prayogaH yahA Ayogena-dviguNAdilisayA prayoga RNagrAhakANAM mavidhe dravyaraya vitaraNamAyogaprayogaH, sa saMprayukta pravartito yayA, tasmit vA saMprayuktAcalagnA yA sA AyogaprayogasaMprayuktA nItyA dravyopArjanamattetyarthaH / vidinavipulabhaktapAnA=bhaktaM ca pAna ca bhaktapAne, vipule ca te bhaktapAne vipulabhaktapAne, vi-vigepeNa chardite bhojanAragiNTe bhavatapAne yasyAH sA vicchardinavipula bhaktapAnA / bahudAsIdAsagomahipagavelakamabhUtA-dAsyazca dAsAca gAvazca mahipAzca gavelakA-urabhrAzceti dAsIdArAgomahipagavelakAH, atra bahuzabdaH pratArtharatena-bahavaH prazastAzca te dAsIdAsagomahipagavelakA iti bahudAsIdAsagomahipagavelakAH, te prabhUtAH pracurA yasyAH yA bahudAsIdAsagomahipagavelakaratha Adi aura vAhana-ghoDA, hAthI Adi the| usake bahuta dhanagaNima dharima Adi, tathA bahuta cA~dI sonA the| usane apanA dhana viguNita lAmapara nyAyapUrvaka karjalenevAle manuSyoM meM tathA vyApAra meM lagA rakkhA thA / usake yahAM sabake bhojana kara lene yAda bahuta bhakta-pAna avaziSTa rahatA thA aura vaha avaziSTa bhaktapAna garIboM ko diyA jAtA thaa| usake AjJAkArI bahuta dAsa-dAsI the aura bahutase jAnimanta gAya, baila, bhasabhaMsA, bheDa Adi usake pAsa the| vaha usa nagarameM atyanta pratiSThita evaM sammAnanIya zrI / gADI, ratha Adi, vAhana-ghoDA, hAthI Adi hatA tene ghAga dhana-gaNima mi Adi, tathA ghaNu cAdI, senu hatu, teNe pitAnu dhana bevaDA lAbha upara nyAyapUrvaka karja levAvALA manuSyamAM tathA vyApAramAM lagAvI rAkhyuM hatuM tene tyA sahue jamI lIdhA pachI paNa ghaNu bhakta-pAna vadhatu hatu, ane te vadheluM bhakata-pAna garIbone ApavAmAM Avatu hatu tene AjJAkArI dAsa dAsI ane jativata gAya, baLada, bheza, pADA, gADara Adi ghaNA hatA, te bhadrA rAjagRha nagaramAM ghaNuM pratiSThita ane sanmAnanIya hatI Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikasUtre 94 prabhUtA / atra gavAdipadaM strIgavAdInAmapyupalakSakam | 'bahujanasya aparibhUtA bahujanaiH parAbhavarahitA bahujanamAnyetyarthaH / , tasyAH khalu madrAyAH sArthavAyA dhanyanAmA dArakaH putro'bhavat / dAraka iti svodarAjjAto natu dattakatvena parigRhIta ityarthaH / saH 'ahINajAvagurUve' iti 'ahINa' ityArabhya 'mukhye' ityetatparyantoktasakala vizeSaNaviziSTa ityarthaH, tena 'ahINapaMcidiyasarIre, lakavaNarvajaNaguNovavee, mANummANappamANapaDipuNNagujAyasacvaMgamudaraMge, sasisAmAgAre kaMte piyadaMsaNe guruve' iti pAThasya saMgrahaH / taMtra - - ahIna paJcendriyazarIraH = ahInAni = lakSaNasvarUpAbhyAM paripUrNAni paJca indriyANi yarimatAdRzaM zarIraM yasya sa tathoktaH, svasvavipayagrahaNasamarthapUrNAkAracakSurAdIndriyatripiSTa ityarthaH / lakSaNavyaJjanaguNopapetaH =lakSyante= cihnayante yaistAni lakSaNAni = purupacihnAni hastastha vidyAvanajIvita rekhArUpANi vA, vyajyante = prakaTIkriyante guNA yaistAni vyaJjanAni = tilakAlaka-mapAdIni, guNAH = sauzIlyAdayaH, yadvA pUrvoktaprakArairlakSaNairvyajyante iti lakSaNavyaJjanAH, te ca te guNAstaiH, upapetaH samantritaH / mAnonmAnapramANapratipUrNasujAtasarvAGgasundarAGgaH=mAnaM = jalAdiparipUrNa kuNDAdipraviSTe purupAdau yadA droNaparimitaM usa bhadrA sArthavAhI ke 'dhanya' nAmaka dAraka- putra thA / 'dAraka ' zabda se yaha jAnanA cAhie ki vaha usI ke garbha se utpanna thA, - arthAt goda liyA huA (dattaka putra ) nahIM thA / vaha sarvaprakAra ke zubha lakSaNoM se tathA AkAraparipUrNa pA~ca indriyoM se yukta sarvAGga sundara thI / arthAt jisakI samasta indriyA~ apane-apane viSaya ko grahaNa karane meM samartha aura pUrNa AkAra vAlI thIM / vaha hAthameM rahI huI vidyA, dhana jIvana rekhArUpa lakSaNoM se, zarIrapara rahe hue tilamasa Adi vyaJjano se tathA suzIlatA Adi guNose yukta thIM / mAna - koI puruSa Adi, jala se labAlaba bhare hue kuMDa (zarIra te ladrA sArtha vAhIne dhanya nAmai dvA24-putra ito, 'darika' zabdathI se lAvu joIe ke tenA garbhathI utpanna thaela hatA arthAt kheLe lIdhela na hatA, te sa prakAranA zubha lakSaNothI tathA AkAra--paripUrNa pAMca indriyAthI yukta sarvAMga sundara hatA arthAt jenI badhIya indriya pAtapetAnA viSayane grahaNa karavAmAM samatha ane pUrNa AkAra vALI hatI, te hAthamAM rahela vidyA, dhana, jIvana raMgArUpa lakSaNethI, zarIra para rahela tila, masa Adi vyajanAthI tathA suzIlatA Adi guNuthI cuSThata hata Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhini TIkA varga 3 dhanyakumAravarNanam jAdi nissarati tadA sa purupAThIrmAnavAna ucyate, navya zarIrAgAhanAvizeSo mAnamatra gRdyate / unmAnam = UrdhvamAnaM yattu dAyAmArogya nolane'rddhasArabhamANaM bhavati tat / pramANaM = nijAmulIbhirapTo carazatAmuparimitocchrAyaH mAnaM ca unmAnaM ca pramANaM ceti mAnonmAnapramANAni, taH pratipUrNAdisaMpannAni, ata eva sujAtAni yathocitAyatrasannivezayanti sarvANi saphalAni aGgAni= mastakAdArabhya caraNAntAni yasmiMstat, ata eva sundarama = puryasya sa tthoktH| zazisaumyAkAraH=zazI=candraratadvatsaumyaH ramaNIya AkAra = svarUpaM yasya saH / pramANa gaharA, zarIra - pramANa lambA va zarIra pramANa hI cauDA) Adi meM ghuse, aura usake ghusane se yadi eka droNa (parimANa-vizeSa) jala bAhara nikale to usa puruSa Adi ko mAnavAna (sAna se yukta ) kahate hai / yahA~ mAnavAn puruSa Adi ke zarIra kI avagAhanA vizeSa ko mAna kahate haiM | unmAna - tarAjU meM rakhakara nolane se jo ardha bhAra (eka prakAra kA parimANa) ho use unmAna kahate haiM | pramANa - apanI aMgulI se eka sau ATha aMgulI uMcAI ko pramANa kahate hai / ina mAna, unmAna aura pramANa se yukta hone ke kAraNa yathAyogya avayavoM kI racanAvAlA hone se jisa puruSa kA samasta aMga sundara ho use 'mAnonmAnapramANapratipUrNasujAtasundarAGga' kahate hai / isa prakAra kI zarIrasampadAvAlA vaha dhanya kumAra candramA ke samAna saumya AkAravAlA, sundara kAntivAlA, sabhI ke hRdaya ko AhlAdita karanevAlA tathA sarvotkRSTa rUpa lAvaNya karake yukta thA / bagweon mAna--kAi puruSa Adi jaLathI bharapUra bharelA kuMDa (zarIra jeTalA u ane paheALA) AdimA pese ane tenA pesavAthI je eka droNa (parimANavizeSa) jaLa mahAra nIkaLI jAya tA te puruSa Adine mAnavAna (mAnava yukta) kahe che. ahIM mAnavAna puruSa mahinA zarIranI avagAhanAvizeSane bhAna hevAmA Ave che 'unmAna' -naavAmA rAkhI telavAthI je abhAra ( eka prakAranA pariNAma ) thAya tene unmAna che' pramANa 'potAnI sAMgajiyothI 108 mesomA mAMguNa aAI ne pramANa kahe che A mAna, unmAna ane pramANathI cUkata hovAne kANe cAyegya avayavonI zzUnAvAjA hovAthI ne puruSatu samasta aga sundara hoya tene " mAnonmAnapramANa pratipUrNasujAta sarvAdgamundarAga " he che A latanI zarIra mabhyahAvAmA te dhanya kUmAra candramA samAna saumya AkAravALA, sundara kAntivALA, saTTanAM hRdayane mAdalAdita kavAvALA tathA sarvotkRSTa rUpa lAvaNye karI cukata hatA Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttapipAtikamutre kAntaH kamanIyaH / priyadarzanA darzakajanacittAhAdakaM darzanam avalozana sa tathoktaH / ata eva surUpaH sAtizAyirUpalAvaNyavAna, rUpeNa lAvaNyasyApyupalakSitatvAt / tathA paJcadhAtrIparigRhItaH paJcavidhadhAtrIpratipAlitaH / tadyathA-zIradhAtrI, dhAtrI paJcavidhA-yathA-(1) zrIradhAtrI stanyapAyikA, (2) majanayAtrI ra nApikA, (3) maNDanadhAtrI vastrAbharaNaparidhApikA, (4) krIDanadhAtrI-khelanakUdanAdikArayitrI, (7) aGkadhAnIkoDavAhinI ca / yathA mahAvala:-mahAvalakumAravarNanavat dhanyakumArasya varNanaM vijeyam, pAvat dvAsaptati kalA adhItavAn / punaH-yAvat alaM-paripUrNaH bhogasamarthaH, bhogAH zabdAdayastepu-samartho jAtazcApvabhUta, dhanyakumAro yauvanaM prApta ityarthaH / / 10 2 / / mUlam-tae NaM sA bhaddA satthavAhI dhaNaM dArayaM ummUkabAlabhAvaM jAva bhogasamatthaM vijANittA battIsaM pAsAyacasie kArei, abhuggayamUlie jAva tesiM majjhe egaM bhavaNaM aNegakhaMbhasayasanniviTraM jAva battIsAe ibbhavarakannagANaM egadivaseNaM yaha dhanyakumAra pAMca prakAra kI dhAiyoDArA pAlA gayA thA / (1) kSIradhAtrI-dUdha stana-pAna karAnevAlI / (2) majanadhAtrI-snAna karAnevAlI (3) bhaNDanadhAtrI-vastra AbhUpaNa pahinAnevAlI, (4) krIDanadhAtrI-khela kUda karAnevAlI, aura(5)aGkadhAtrI-godameM lenevAlI dhaaii| dhanyakumAra kA zeSa varNana bahattara (72) kalAoM ke adhyayana se lekara jaba taka ve zabdAdi vipayoM ke bhogoM meM samartha hue arthAt yauvanAvasthA ko prApta hue vahA taka kA varNana-zrI bhagavatIsUtra meM kahe gaye mahAbalakumAra ke varNana ke samAna jAnanA cAhiye // sU0 2 // ( A dhanyakumAranuM pAMca prakAranI dhAImAtAo dvArA pAlana karavAmAM Avela hatu . bha-(1) kSIradhAtrI-hUdha dhavarAvanArI. (2) maniyAtrI-snAna zavAvANI (3) maDanadhAtrI-vastrAbhUSaNa paherAvavAvALI (4) kIDanadhAtrI khelAvavA-kudAvavAvALI arthAta 2bhAvAvANI, (5) ma4yAtrI- mAM devApANI ghA. dhanyakumAranuM zeSa varNana-bahetara 72 kaLAonA adhyayanathI mAMDI jyA sudhI zabdAdi vinA bhegomAM samartha thayA arthAta yauvanAvasthAne prApta thayA tyAM sudhInuM varNana zrI bhagavatIsUtramAM kahela mahAbalakumAranA varNananI mAphaka jANavuM Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 dhanyakumAravarNanam pANi piNhAvei / battIsao dAo jAva uppiMpAsAya0 phuItehiM jAva viharai // sU0 3 // chAyA-tataH khalu sA bhadrA sArthavAhI dhanyaM dArakamunmuktavAlabhAvaM yAvad bhogasamartha vijJAya dvAtriMzataM prAsAdAvataMsakAna kArayati abhyudgatAnucchitAn yAvat tepI madhye ekaM bhavanamanekastambhazatasaMniviSTaM, yAvad dAtriMzata ibhyavarakanyakAnAmekadivase pANi grAhayati / hAtriMzatko dAyo yAvadupari mAsAda0 sphuTadbhiH yAvad viharati // su0 3 // TIkA-'lae NaM sA' ityAdi / tataH tadanantaraM khalu-nizcayena sA sArthavAhI bhadrA dhanya dhanyakumAranAmadheyaM dArakaM-nijaputram unmuktavAlamA atikrAnta vAlyAvasthaM yAvat bhogasamartha ca vijJAya abhyudgatocchritAn atyunatAn namaHsparzina ityarthaH, dvAtriMzataM prAsAdAvataMsakAna zreSTapAsAdAna kArayati, yAvat teSAM madhye anekastaramazatasanniviSTam aneke = anekamakArA nAnAvaNadedIpyamAnacAkacikyacaJcacakSuzcittAlAdajanakamaNigatavicitrazilparacanAmuzobhitA pe ratammAHsuvarNamayastambhAH , teSAM zataiH saMniviSTa-samanvitam ekaM bhavana mAsAdaM kArayatItyanenAnvayaH, yAvat dvAtriMzata ibhyavarakanyakAnAM mahAzreSThikanyakAnAM pANimekadIvase grAhayati / mahAzreSThinAM dvAtriMzatkanyakAbhiH sabaikasminneva divase 'tae NaM sA' ityAdi / tadanantara usa bhadrA sArthavAhIne apane putra dhanyakumAra ko bAlyAvasthA kA ullaGghana kara yuvAvasthAmeM AyA huA tathA bhogasamartha jAnakara battIsa atyanta unnata gaganacumbI zreSTha zAsAda nirmANa kraaye| una bhavanoM ke madhya meM eka sundara savana, dedIpyamAna vividha varNavAlI maNiyoM se khacita, zilpakauzala se yukta, netra tathA mana ko AhlAdita karanevAle sundara aneka prakAra ke suvarNastambhoM se yukta thaa| bAda meM usa bhadrA sArthavAhIne (32) battIsa ibhya seThoMkI kanyAoMse eka dinameM dhanyakumArakA vivAha karAyA / / ___ 'tae NaM sA' tyAha, te pachI bhadrA sArthavAhI pAtAnA putra dhanyamArane bAlyAvasthA eLagI yuvAvasthAmAM Avela tathA bhegasamartha jANe batrIsa atyanta ucA gaganacuMbI zreSTha bhavana nimaNu-teyAra karAvyA, te bhavananA madhyamAM eka sundara bhavana, dedIpyamAna vividha varNavALA maNiothI jaDela, zilpa kauzalya cuta, netra tathA manane alAdita karavAvALA sundara aneka prakAranAM suvarNa staMbhethI yukta hatu. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre dhanyakumArasya vivAha kAritavatItyarthaH / atra ibhyazabdena trividhAH zreSThino jAyante, tathAhi-imo-hastI tatpramANaM dravyamahantIti ibhyAH, te ca jghnymdhymotkRssttbhedaatriprkaaraaH| tatra hastiparimitamaNimuktApavAlasuvarNarajatAdidravyarAzisvAmino jaghanyAH / hastiparimitavajramaNimANikyarAzisvAmino mdhymaaH| hastiparimitakevalavajrahIrakarAzisvAmina utkRSTAH / teSu varA-utkRSTAH zreSTina ibhyavarA iti / pratyekakanyAyA mAtApitRbhyAM dhanyakumArAya pradattaH-dvAtriMzatkaH dvAtriMzatsaMkhyaka dAyA ratnAbharaNavastrayAnAsanadAsadAsIprabhRtirUpo yautuka AgataH __ 'ibha' zabdakA artha hotA hai hAthI / jisake pAsa hastiparimita dravya hotA hai, use 'isya leTha kahate haiN| ye izya seTha jaghanya, madhyama tathA utkRSTa bheda se tIna prakAra ke hote haiM / eka hAthI ke parimANa meM jisake pAsa mANika, motI, mUMgA, sonA, cAMdI Adi ho use jaghanya ibhya kahate haiM / eka hAthI ke parimANameM jisake pAsa vaz2a maNi, mANika, AdikI dhanarAzi ho, usle madhyama ibhya kahate haiN| eka hAthI ke parimANa meM jisake pAsa mAtra vajra hIre hI hoM use utkRSTa ibhya kahate hai / ibhya zreSThiyoM meM zreSTha arthAt utkRSTa ibhya zrepTiyoM ke yahA~ dhanyakumAra kA vivAha huA pratyeka kanyA ke mAtApitA dvArA dhanyakumAra ko ratna, AbharaNa, vastra, yAna-ratha, ghoDA, gADI Adi, AsanapalaMga, vichaune Adi, dAla-dAsI Adi battIsa-battIsa daheja meM mile| tyAra bAda te bhadrA sArthavAhIe batrIsa 32 ibhya zeThanI kanyAo sAthe eka divase dhanyakumArane vivAha karAvya ahiM "ma" zabdano artha thAya che hAthI, jenI pAse hAthI jeTaluM dravya hoya tene "bhya' zeTha kahe che. e ibhya zeTha jaghanya madhyama utkRSTa bhedathI traNa prakAranA hoya che, eka hAthInA parimANamA jenI pAse mANeka, motI, mUMgA, sonA, cAdI - Adi hoya tene jaghanya Ibhya kahe che eka hAthInA parimANamAM jenI pAse vamaNi, mANeka AdinI dhanarAzi hoya, tene madhyama Ibhya kahe che. eka hAthInA parimANamAM jenI pAse mAtra vajI hIrA hoya tene utkRSTa Ilya kahe che. Ibhya zreSThimAM zreSTha arthAta utkRSTa Ibhya zreSThine tyAM dhanyakumAranA vivAha thayA, pratyeka kanyAnA mAtA pitA dvArA dhanyakumArane ratna, AbharaNuM, vastra, yAna-rathe ghaDA gADI Adi, Asana-palaMga, pathArI Adi. dAsa, dAsI Adi batrIsa batrIsa dAyajAmAM maLyAM Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthavodhinI TIkA varga 3 dhanyakumAravarNanam 'yAvadupari prAsAde raphuTadbhiH yAvad viharatIti / sa dhanyakumAraH mRdaGgAdivividhavAdyanAdeH raphuTadbhiHvAditaiH mRdaGgAdivividhavAdhairyukte prAmAde upariUrdhvamadeze manuSyasambandhIni paJcavidhaviSayasukhAni bhuJjAno viharati / / 03 / / mUlas-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM nasaNe agavaM mahAvIre jAva samosaDhe, parisA niggayA, rAyA jahA koNio tahA niggao // sU0 4 // chAyA-tasmin kAle tasmin samaye bhagavAn mahAvIro yaavtsmvstH| pripnnirgtaa| rAjA yathA koNikastathA nirgataH // 0 4 // TIkA-'teNaM kAleNaM' ityAdi / tasmin kAle tasmin samaye dhanyakumArasya manuSyasambandhipaJcavidhaviSayasukhAnubhavapUrvakaviharaNasamaye tatra kAkandInagaryA bhagavAn mahAvIraH samavasRtaH samAjagAma / tannagarInivAsinAM pariSad bhagavandvandanArtha nirgatA / yathA rAjA koNikA pUrva nirgatastathA rAjA jitazatrurapi bhagavantaM vandituM nirgataH // 4 // tadanantara ve dhanyakumAra apane mahala meM aneka prakAra ke mRdaMga Adi vAdyoM evaM gIta-nRtyoM ke sAtha manuSyasambandhI pAMco prakAra ke viSaya sukhoMkA upabhoga karate hue vicarane lage / sU0 3 // 'teNaM kAleNaM' ityAdi / jisa samaya dhanyakumAra manuSyasaMbaMdhI pAca prakAra ke vipaya sukhoMkA anubhava kara rahe the usa kAla uma samaya kAkandI nagarI meM zramaNa bhagavAn zrImahAvIra prabhu padhAre / usa nagaranivAsiyoM kI paripad bhagavAna ko vandanArtha gaI / jisa prakAra ke ThATa-bATa evaM bhakti ke sAtha samrATa koNika bhagavAna mahAvIra tyAra pachI te dhanyakumAra pitAnA mahelamAM aneka prakAranAM mRdaMga Adi vAgha temaja gIta nRtyanI sAthe manuSyabhava saMbandhI pAMceya prakAranA viSaya sukhane upabhega karatA vicaravA lAgyA (sUTa 3) 'teNaM kAleNaM' yA 2 mate dhanyabhAra manuSya mI pAya prakAranA viSaya sukhano anubhava karI rahyA hatA te kAla te samaye kAkanTI nagarImAM zramaNa bhagavAna zrI mahAvIra prabhu padhAryA, te nagaranivAsionI pariSada bhagavAnane vAMdavA mATe gaI je prakAranA ThAma-mATha temaja bhaktinI sAthe samrATakeNika bhagavAna Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 zrI anuttaropapAtikamtre mUlam-tae NaM tasla dhaNNassa dAragarala taM sahayA jaNasadaM vA jahA jamAlI tahA liggao, navaraM pAyacAreNaM jAva lavaraM anlayaM aI latthavAhi ApucchAmi, tae NaM ahaM devANuppiyANaM aMtie jAva pavvayAli / jahA suhaM devANupiyA! mA paDibaMdhaM kareha // sU0 5 // chAyA-tataH khalu tasya dhanyasya dArakasya taM mahAjanazabdaM vA yathA pamAlistathA nirgataH, navaraM-pAdacAreNa yAvat navaras-albAM bhadrAM sArthavAhImApRcchAmi, tataH khalu aM devAnupriyANAmantike yAvat mnmaami| yathA sukhaM devAnupriya ! mA prativandhaM kuru ||mu05|| TIkA-'tae NaM tasse'-tyAdi / tataH tadanantaraM, jitazatrubhUpatinirgamanasamacche khalu kAkandInagarInivAsinAM janAnAM parasparAlApAdijanyamahAkalakaladhvanizravaNena bhagavadAgamanaM jJAtvA tasya dhanyasya dArakasya dhanyakumArasya evaM vidho manogataH saMkalpaH samajani, yat-dharmAdikaro dharmatIrthaMkaro dharmanAyako dharmasArthavAhaH zrIvarddhamAnasvAmI caramatIrthaGkaraH kAkandIbahiH pradeze sahasAmravane svAmI ko bandanAtha gayA thA usI prakAra kAkandI ke rAjA jitazAca bhI bhagavAn ke candanArtha gaye // 0 4 // ___'tae NaM tassa ' ityAdi / isake pazcAt jitarAnu rAjA ke gamana samaya kAmandI nagarInivAsI manuSyoM ke paraspara vArtAlApa janya mahAlakAlanAda se bhagavAla ke Agamana ko jAnakara dhanyakumArake hRdya meM isa prakAra ke vicAra utpanna hue dharma kI Adi karanevAle, dharmatIrthakI sthApanA karanevAle, dharmanAyaka, dharmasArthavAha, caramatIrthakara bhagavAna zrI vardhalAlasvAmI kAkandI - mahAvIra svAmIne vandanArthe gayA teja pramANe kAkalTInA rAjA jitazatru paNa bhagavAnane bananArtha gayA. (sU0 4) 'tae NaM tassa' tyAhi, tyA2 pachI tizatru2till anq! sabhaye 444ii nagarInivAsI manuSyanA paraspara vArtAlApathI utpanna thatA kolAhalathI bhagavAnanuM Agamana jANuM dhanyakumArane hRdaye A pramANe vicAre utpanna thayA . panI mA 42vAvANA, dharma-tIrthanI sthApanA 42nA2, pamanAya4, dhrm:sArthavAha, carama tIrthakara bhagavAna zrI vardhamAna svAmI kakandI nagarInI bahAre Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthavodhini TIkA varga 3 dhanyakumAradharmopadezavarNanam udyAne samavasmRtaH / sabai janAstadvandanArtha gacchanni, tatasmAtkAraNAn gahAn uccaiH kalakaladhnaniH zrUyate / tathArUpANAmatAM bhagavatAM nAmagotra zravaNe'pi mahAphalaM jAyate kiM punastadabhimukhagamane yAvattAparyupAsane ? / iti vicArya yathA jamAlinirgataratathaiva dhanyakumAro'pi nirgtH| navaras etAvAn vizeSaHjamAlisvarayAkhne nirgataH, yangakumArastu pAdacAreNa rabAdIyAnaM vinA payAmeva jagAma / sa tatra gatvA bhagavantaM savidhi praNamya dharmadezanAM zrotuM tadantike smupvissttH| bAvat-bhaganAn tasNaM mahAparpadi dhanyakumAragabhimugvIkRtya dharmakayAM nagarI ke bahAra lahanAmadana' nAmaka udyAna meM padhAre haiM / lAna manuSya unako bandanArtha jA rahe haiM, ataH unake parapara vArtAlApa le utpanna yaha mahAlakala nAda sunAI detA hai / uparokta mahAn zuNoM se yukta aise arhanta bhagavantoM ke nAma mAnna ke sunanele bhI makSAphala kI prApti hotI hai to phira una ke sammukha darzanArtha jAne tathA unakI sevA karane ke phalakA to kahanA hI kyA hai| isa prakAra vicAra karake bhagavAn ko jisa bhAva aura bhakti ke sAtha jamAli candana karane ke liye gayA thA, usI prakAra banya-- kumAra bhI gayA / yahA~ vizeSatA yaha hai ki-jamAli ratha meM baiTha-- kara sagavAn ko pandana karane ke liye gayA thA, parantu dhanyakumAra aneka gahanoM ke hote hue bhI paidala hI-binA kisI vAhana ke gye| yahA~ jAkara janoMne bhagavAn ko savidhi candana kiyA, tathA dharmadezanA ko aSaNa karane ke liye unake samIpa baitthe| taba bhagavAne sahasAvana nAmanA udhAnamAM padhAryA che samasta manuSya temane vadavA mATe jaI rahyA che eTale te lokone Adara adara vArtAlApathI thate kelAhala sabhaLAya che. uparokata maDAna guNethI yukta evA anta bhagavAnanA nAma mAtranA zavathI mahAphaLanI prApti thAya che te pachI temanI sanmukha darzanArthe jatAM tathA temanI sevA karatA phaLanu te kahevuM ja zu e pramANe vicAra karI, je bhAva ane bhakitathI bhagavAnane jamAli vandana karavA gayA hatA te ja pramANe dhanyakumAra paNa gayA ahiM vizeSatA e che ke jammali rathamAM besI bhagavAnane vadavA gayA hatA tyAre dhanyakumAra potAne aneka vAhane hovA chatA paNa kaI jAtanA vAhana sivAya pagathI cAlIne gayA tyAM jaIne temaNe bhagavAnane vividha vandana karyA tathA dharmadezanA zravaNa karavA vAgavAnanI samIpe Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zrI attanuropapAtikadazAGgamatre kathayati-'asthi loe asthi aloe' ityAdi yAvat he dhanyakumAra ! pracuratararatnakhaniparipUritarohaNAcalasadRzaM sarvaguNAgAraM svargApavargasukhasAraM durlabhamidaM manuSyajanma / he devAnupiya ! anantAnantaduHkhAni sahamAnena muhurmuhuH pudgalaparAvartanaM kRtavatA tvayA kathaJcidviziSTapuNyaprakRtyudayena dharmAnuSThAnAbasarA'yaM labdha: / IdRzo'yamavasaro na punarlabhyaH / he devAnupriya ! idaM manuSyajanma 1, idamAryakSetram 2, atrottamakulam 3, dIrghAyupyam 4, indriyapUrNatvam 5, zarIranairujyam 6, sAdhusamAgamaH 7, natrazravaNam 8, samyakzraddhA 9, dhanyakumAra ko sambodhita karake usa vizAla dharmasabhA meM dharmakathA kahane lage-' loka hai, aloka hai ' ityaadi| bAda meM phira bhagavAn dhanyakumAra ko sambodhita kara kahate haiM-he dhanyakumAra ! atyadhika ratnoMkI khAnoMse paripUrNa rohaNAcala parvata ke samAna samasta guNoM kI khAna, svarga tathA mokSa ke sukho ko denevAle yaha manuSya janma atIca durlabha hai / he devAnupriya ! anantAnanta duHkhoM ko sahana karate hue, tathA bAra-bAra pudgala-parAvarta karate hue tumane kisI viziSTa puNya-prakRti ke udayase dharmAnuTAna kA manuSya-bhavarUpI yaha svarNAvasara prApta kiyA hai, aisA suavasara punaH prAsa honA muzkila hai, kyoMki he devAnupriya ! (1) manuSyajanma, (2) AryakSetra, (3) uttamakula, (4) dIrgha AyuSya, (5) samasta indriyoMkA pUrNa honA, (6) zarIra kA svastha (nIroga) honA, beThA. tyAre bhagavAna dhanyakumArane sadhIne te vizALa dharma sabhAmAM dharma kathA kahevA lAgyA- "leka che "aleka che ityAdi, te pachI bhagavAna dhanyakumArane saMbodhIne kahe che ke - he dhanyakumAra! ghaNuM ratnanI khANathI paripUrNa rohaNAcala parvata samAna, samasta guNonI khANa, svarga tathA mekSanA sukhane devAvALe A manuSyajanma ati durlabha che. he devAnupriya! anaMtAnanta du:khane sahana karatAM karatA tathA vAraMvAra aneka pudagala-parAvarta karatA karatAM keI viziSTa puNya-prakRtinA udayathI dharmAnuSThAna karavAne A manuSya-bhavarUpa suvarNavasa tane prApta thayela che. A suavasara pharIthI prApta yo muzTesa cha, ma- devAnupriya! (1) manuSya ma, (2) mA kSetra, (3) uttama su, (4) l mAyuSya, (5) samasta ndriyAnI paripUrNatA, (6) zarIra svastha Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ayodhinI TIkA varga 3 dhanyakumAra dharmopadezavarNanam 63 dharme parAkramasphoraNam 10, ityetAni daza mokSasAdhanAni prANinAM durlabhAni santi / he devAnupriya ! devadurlabhamidaM manuSyajanma saMprApya yaH svAtmanaH kalyAraateer area sa ninAJjaligata pIyUpaM nipAtya viSaM pAtumicchati, cintAmaNi vihAya pApANakhaNDaM jighRkSati, airAvataM tyaktvA rAsa mamArurukSati, kalpavRkSamunmUlya paramAropayati, sparzamaNivinimayena grAvANaM gRhAti, kasturI datvA'GgArakamaGgIkaroti, kAmadhenuM vikrIya chAgIM krINAti, tejo vihAya timira sevate, rAjahaMsa vininya vAyasamAdriyate, muktAM parityajya gukhAmupAdatte | (7) sAdhu-samAgama, (8) sUtra- zravaNa, (9) kArya meM parAkrama phuranA, ye davA sokSa ke kaThinatA se prApta hote haiM / he devAnupriya ! jo manuSya isa durlabha mAnava janma ko prApta kara apane AtmakalyANa ke lie mokSamArga kA Azraya nahIM lenA hai vaha mAno apanI aMjali meM Aye hue amRta ko girAkara vipa pInA cAhatA hai / samasta icchAoM ko pUrNa karanevAle anamola cintAmaNi - ratna ko choDakara patthara ke TukaDe ko grahaNa karanA cAhatA hai / airAvata hAthI ko choDakara gadhepara caDhanA cAhatA hai / sarva abhilApAoM ko pUrNa karanevAle kalpavRkSa ko ukhADakara babUla bonA cAhatA hai / pArasamaNi Dhekara badale meM patthara ke TukaDe ko grahaNa karanA cAhatA hai / kastUrI ko dekara koyale ko grahaNa karanA cAhatA hai / kAmadhenu gAya ko becakara bakarI kharIdanA cAhatA hai / prakAza ko chor3akara andhakAra grahaNa karanA cAhatA hai, / rAjahaMsa kI nindAkara (nirogI) hovu, (7) sAdhu-sabhAga, (8) sUtra- zravANu, (8) mabhya-zraddhA, (10) dharma kAya mA parAkrama kAravavA e daza meAkSasAdhana, jIvAne atyanta dulabhatAe maLe che hai devAnupriya ' je manuSya, A duCbha mAnava-janma prApta karIne peAtAnA kalyANa mATe mekSamArganA Azraya nathI letA te manuSye peAtAnA aMjalimA Avela amRtane DhALI nAkhI viSapAna karavA icche che, samasta icchAone pUrNa kavAvALA, aNumAla cintAmaNi ratnane cheDI pattharanA TukaDAne grahaNa karavA icche che, airAvata hAthIne UMDI gadheDA para caDhavAnI icchA rAkhe che sarva abhilASAe pUrNa karavAvALA kalpavRkSane ukhADI khAvaLane rApavA mAMge che pArasamaNi ApI tenAM khadalAmAM padmanA TukaDAne levAnI cAhanA rAkhe che. kastUrI ApIne kaisA grahaNa karavA icche che kAmadhenu gAyane vecI karI kharIda karavA icche che, prakAzane cheDI andhakArane che samyak - zraddhA, (10) dharmasAdhana, jIvoMko atyanta Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 " zrI anuttaropapAtikadazAgasUtre ____ ataH kSaNamAtramukhadAn pariNAmatazcirataraduHkhajanakAna kAmamogAn parihAya sarvaviratilakSaNe cAritradharme sarvathA prayatitavyam / yathA girinadImavAhAntargatapunaHpunarudvatitaparAvartitapApANasya zatasahastrabhaghaTTanasaMgharpaNaiH kathaJcid yattulatA saMpadyate, tathaivAnantakAlato'nantAnantapudgalaparAvarta kRtvA viziSTapuNyodayena kathaM kathamapi svAtmakalyANAya dharmArAdhanasya durlamo'yamavasarastvayA labdhaH, ityAdi / atha dhanyakumAraH pRcchati-bhagavana ! ko'yaM pudgalaparAvanaH ? bhagavAnAhakauoko Adara denA cAhatA hai / motIko choDakara guMjA (ciramI) lenA cAhatA hai / ata eva kSaNamAna ke lie sukhadAyI, parantu pariNAma meM lambe samaya taka ananta dukha denevAle ina kAma bhogoM ko choDakara sarvaciratirUpa cAritradharma meM laI prakAra se yatna karanA caahiye| jisa prakAra kisI pahADI nadI ke teja pravAha meM par3A huA patthara bArabAra Upara nIce girane tathA lAkhoM coToM aura ghasIToMke kAraNa binAprayatna-svayameva gola AkAra kA ho jAnA hai, usI prakAra anantakAla se anantAnantapudgala parAvarta karate hue kisI viziSTa puNya prakRti ke udayase apanA AtmakalyANa karane ke lie dharmakI AradhanA karane kA tumheM yaha durlabha avasara baDI kaThinatAse prApta huA hai, ityAdi / dhanyakumAra pUchatA hai-he bhagavan ! yaha pudgala parAvarta kyA hai ? bhagavAn kahate haiNche, rAjahu nI nindA karI kAgaDAne Adara ApavA icche che. metIone choDI guMjA caNoThI) levA Icche che. eTale kSaNamAtra sukhadAyI, paraMtu pariNAmamAM lAMbA samaya sudhI ananta dukha devAvALA e kAmane cheDI sarvaviratirUpa cAritradharmamAM sarvaprakArayatna kara joIe. jevI rIte kaI pahADI nadInA Ugra pravAhamAM paDela patthara vAraMvAra upara nIce gabaDatAM tathA aneka ThekANe athaDAtAM athaDAtAM amuka TAIme vagara prayatna svayameva geLa thaI jAya che tevI ja rIte ananta kALathI anantAnanta pudgala-parAvarta karatAM karatAM keI viziSTa puyaprakRtinA udayathI AtmakalyANa arthe dharmanI AradhanA karavAne apUrva temaja durlabha avasara tamane mahAna muzkelIthI prApta thayela che. ItyAdi. . dhanyazumAra pache-2- bhagavan ! mA dhulapavata |che ? Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthayodhinI TIkA varga 3 pudgalaparAvartavarNanam pudgalAnAm AhArakavajitaudArikAdivargaNAyogyAnAM caturdazarajyAtmakalokavattisamastaparamANunAM parAvataH sAmamtyena spargaH saMmilanaM pudgalaparAvartaH / sa ca yAvatA kAlena bhavati sa kAlo'pi pudgalaparAvarta ityucyate / ma cAnantosarpiNyavasarpiNIparimANaH / sa saptavidhaH (1) audArikapudgalaparAvartaH, (2) vaikriyapudgalaparAvartaH, (3) taijasapudgalaparAvataH, (4) kArmaNapudagalaparAvataH, (5) manaHpudgalaparAvartaH, (6) bhApApudgalaparAvarttaH, (7) zvAsocchavAsapudgalaparAvarttaH, / uktaJca " sattavihe poggalapariyaTTe paNNane taM jahA- (1) orAliyoggalapariyaTTe, (2) veubbiyapoggalapariyaTTe, (3) teyApoggalapariyahe (4) kammApoggalapariyaDe, (5) maNapoggalapariya', (6) vaipoggalapariyaTTe, (7) ANApANupoggalapariyaTTe / " ( bhagavatI0 za0 12 u0 4 ) ___ AhAraka zarIra ko choDakara audArika Adi zarIra kI vargaNAoM ke yogya caudaha rAjulokavartI samasta paramANuoMkA samasta rUpase sammilana hI pudgalaparAvarta hai / vaha jitane kAlase hotA hai vaha kAla bhI pudgalaparAvarta kahalAtA hai, isakA parimANa (kAlamAna) ananta utsarpiNiyAM aura avasapiNiyAM haiN| yaha pudgalaparAvarta sAta prakAra kA hai : (1) audArika pudgalaparAvarta, (2) vaikriya pudgalaparAvarta, (3) taijasa pudgalaparAvarta, (4) kArmaNa pudgalaparAvarta, (5) manapudgalaparAvarta, (6) bhASA pudgalaparAvarta, (7) zvAsocchyAsa pudgalaparAvarta / (bhagavatI0 zataka 12 u 4) bhagavAna kahe che - AhArakane cheDIne dArika Adi zarIranI vargIone gya cauda rAjulekavatI samasta parama zuonA samasta rUpathI sammilanaja pudagalaparAvarta che, te jeTalA kAlamAM thAya che, te kALa paNa pudagala-parAvarta kahevAya che, tenuM parimANa (kALamAna) ananta utsapiNio ane avasapiNio che. * mA pusa-rAta sAta prA2nu cha:- (1) mohAris-yAgala-rAvata, (2) vaizya-Y18-pazavata, (3) tesa-Y -rAvata, (4) - -parAvarga, (5) bhana-YEna-parApata, (6) bhASA-Y -parAvataH, (7) baaraam-YEnparAvarta, A sAta pudagalaparAvartane ullekha bhagavatI za 12 u. 4 mAM paNa che - Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikaMsUtre tatra pratyekaM pudgalaparAvarttazcaturthA bhavati - dravyakSetrakAlabhAvabhedAt / tatrApi dravyapudgaparAvarttAdayo vAdara - sUkSmabhedAtpratyeka dvidhA, yathA (1) vAdaradravyapudgala parAvarttaH, (2) sUkSmadravyapudgalaparAvarttaH, (3) vAdarakSetra pudgalaparAvarttaH, (4) mUkSmakSetra pudgalaparAvarta:, (5) vAdarakAlapudgala - parAvarttaH, (6) sukSmakAlapudgalaparAvarttaH, (7) vAdarabhAvapudgalaparAvarttaH, (8) sUkSmabhAtrapudgalaparAtrarttaH / 66 audArikAdInAM saptAnAM drapyakSetrakAlabhAvaviSayabhedAtpratyekaM cAturvi dhye'STAvizatibheMdA bhavanti / tatrApi vAdarakSmabhedAtpratyekaM dvaividhye paTpaJcAzad bhedAH pudgalaparAvarttasya jAyante / - yaha pudgalaparAvarta, dravya, kSetra, kAla, bhAva bhedase pratyeka cAra prakAra kA hotA hai / ye dravya, kSetra, kAla, bhAva rUpa pudgalaparAvarta bhI sUkSma aura bAdara ke bheda se pratyeka dora prakAra ke hote haiM / jaise(1) cAdara dravya pudgalaparAvarta, (2) sUkSma dravya pudgalaparAta, (3) vAdara kSetra pudgalaparAvarta, (4) sUkSma kSetra pudagalaparAvarte, (5) bAdara kAla pudgala parAvarta, (6) sUkSma kAla pudgalaparAvarta, (7) ghAdara bhAva pudgala parAvarta, (8) sUkSma bhAva pudgalaparAvarta, audArika Adi sAtoM hI pudgalaparAvartI ko dravya, kSetra, kAla, bhAva se caugune karanepara (28) aTThAisa bheda hote haiM / isa prakAra sUkSma aura bAdara ke bhedase pratyeka do do prakAra kA hone se pudgala parAvarta ke (56) chappana bheda ho jAte haiM / A pudgalaparAvarta dravya, kSetra, kALa, bhAva, bhedathI pratyeka cAra prakAranAM thAya che A dravya kSetra, kALa, bhAva, rUpa pudgalaparAvata paNu sUkSma ane pAdaranA bhedathI pratyeka e e prakAranA thAya che, jema (1) NAhara-dravya-yugasaparAvarta, (2) sUkSma- dravya - yugasayarAvarta, (3) mAharakSetra - yugAparAvarta, (4) sUkSma - kSetra - yugAparAvarta, (4) mahara - aNa-yugAparAvarta, (6) sUkSma-kSaNa-yugAparAvarta, (7) mAhara-bhAva - yugasaparAvarta, (8) suukssm-bhaavpudgalaparAva. audArika Adi sAteya pudgalaparAvani dravya, kSetra, kALa, bhAvathI cAraguNA karatAM (28) aThAvIsa bheda thAya che. e rIte sUkSma ane khAdaranA bhedathI pratyeka khaMkhe prakAranA hAvAthI pudgalaparAvartInA (56) chappana bheda thAya che. Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 pudgalaparAvartavarNanam 67 ( audArikAdipudgalaparAvartA: ) tatra - audArikazarIre varttamAno jIvo yadA sakalalokavartinaH sarvAnIdArikazarIrayeogyaparamANut audArikArIratayA sAmastyena spRzati pariNamayati, paribhujya muJcati tadA sa sparga audArikapudgalaparAvarttaH kathyate / evaM vaikriyaparamANUna vaikriyazarIratayA sAmastyena eka eva jIvo yadA spRzati pariNamayati paribhujya muJcati tadA sa vaikriyapudgalaparAvarttaH / evaM zeSA api taijasAdipudgalaparAvarttA vijJeyAH / | dravyapudgalaparAvarttaH / iha kilAnAdisaMsAre paribhraman kazcideko jIvo yadA'nantAnantabhavagrahaNaiH audArikAdi - pudgalAparAvarta / audArika zarIra meM sthita jIvAtmA jaba samasta lokavartI audArika zarIra yogya sava paramANuoMko sAmastyarUpa se audArika zarIrapane sparza karatA hai, pariNamana karatA hai aura upabhogakara choDa detA hai taba vaha sparza audArika pudgala parAvarta kahalAtA hai / evaM vaikriya zarIra sthita jIva jaba samasta lokavartI vaikriya zarIra ke yogya paramANuoko samasta rUpase sparza karatA hai, pariNamana karatA hai aura upabhoga kara-kara chor3a detA hai taba vaha vaikriya pudgala parAvarta hotA hai / isI prakAra taijasa Adi samasta pudgala parAvartta jAna lenA cAhiye / dravya-pudgalaparAvarta / isa anAdi saMsArameM bhramaNa karatAhuA koi eka jIva jaba audArikAdi-puddagala-parAvarta audArika zarIramAM sthita jIvAtmA jyAre samasta leAkavatI audArika zIra cegya save paramANuone samasta rUpathI audArikazarIrapaNe sparza kare che, pariNamana kare che, ane upabhoga karIne IMDe che tyAre te sparza audArika---pudgala-parAvatA kahevAya che. emaja vaikiya-zarIrasthita jIva jyAre samastaleAkavI vekiya-zarIra-cegya paramANuone samasta-rUpathI spa, pariNamana ane upalega karIne cheDe che, tyAre te vaikiya-pudgala-parAvarta thAya che evI rIte taijasa Adi samasta pudgalaparAvata jANI levA dravya- yuddazA parAvarta, A anAdi saMsAramAM bhavabhramaNa karatAM karatA kaika jIva jyAre ananta ananta Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 zrI anuropapAtikamatre sakalalokavartinaH samagrAn sva sva vargaNAyogyAna pudgalaparamANan audArikazarIravaikriyazarIra-taijasazarIra-kAmaNagarIra-mano-bhASA-zvAsocchvAsalakSaNapadArthasaptakabhAvena spRzati pariNamayati parithujya2 muJcati tadA sa parAmANUnAM sparzI vAdaradravyapudgalaparAvarto bhavati / ekasya jIvasya dravyato'nantAnantapudgalaparAvarttA bhavanti, tathAhiparamANabo'nantAH santi, ekaikaM paramANumanantavAramaudArikAdinA jIvaH spRgati, pariNamayati, paribhujya 2 muJcati ca / tatrAnantena guNitA anantA anantAnantA ananta anantabhava grahaNase sakala lokavartI samasta paramANuoM ko apanI 2 vargaNA ke yogya arthAt audArikazarIra ke audArika zarIra yogya, baikriyazarIra-yogya, taijasa ke taijasa zarIra yogya, kArmaNa ke kArmaNazarIra-yogya, mana ke manayogya, bhASA ke bhASAyogya, aura zvAsocchvAsa ke zvAsocchvAsayogya pudgalaparamANuoM ko sAlastyarUpase sparza kara letA hai, pariNamana kara letA hai aura upabhoga kara-kara chor3a detA hai, nava paramANuoM kA vaha sparza bAdaradravya-pudgalaparAvarta hotA hai / dravya se ekajIva ke anantAnanta pudgalaparAvarta hote haiM, kyoM ki paramANu ananta haiN| eka eka paramANu ko jIva anantavAra audArikAdi sAtoM hI rUpa se sparza karatA hai, pariNamana karatA hai tathA upabhoga kara-kara choDa detA hai / ananta kA ananta se guNA karane para anantAnanta hole haiM / ananta paramANuoM meM se eka eka para bhavagrahaNathI sakalalekavatI samasta paramANuone pita pitAnI vaNane yegya, arthAta orika zarIrane audArika zarIra yegya, vakriyane vikiya-zarIra egya, tejasane tejasa zarIra egya kArmaNane kAmaNazarIrogya, manane manAgya, bhASAne bhASAgya, zvAsachavAsane zvAcchavAsagya, pudgala paramANuone samastarUpathI sparza kare che, parizumana kare che ane upalega karI karI cheDe che, tyAre bAdaradravyapudgalatharAvarta thAya che dravyathI eka jIvane anantAnta pudagalaparAvarta thAya che, kemake paramANu ananta che. eka eka paramANune jIva anatAnaH dArika Adi sAteya rUpathI sparza kare che, pariNamana kare che. tethI upabhega karI karIne cheDe che. anantane anantathI guNatAM Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha bodhinI TIkA varga 3 pudgalaparAvartavarNanam bhavanti / anantaparamANanAyakaikaraya paramANoranantaparAvartana jhAvena anantAnantAH pudgala egavartI ekamya jIvaraya bhavanti / evamanantAnantapudgalaparAvartaspebhyaH saMsAramahAcasparivarttanebhyo jIvaH kadApi zAnti nopayAti / / __ audArikAdisaptAnAmanyatareNa punarekena kenacidaudArikAdinA ravastravargaNAyogyAn sakalalokavattinaH pudagalaparamANUna eka kramagaH spRgati, audArikAdizarIratayA pariNamayati, parimujya2 muJcati sa sparzaH bhUkSmadraya'pudgalaparAvarto bhavati / idamatra tatyam-pathamaM tAvat audArikagarIreNa-audArikavargaNAyogyAn sarvAn samastalokanAtinaH pudgalAm spRSTvA 2 pariNagavya 2 uparAjya 2 punaH mANu ke ananta pudgala parAvarta hone se ekAjIva ke anantAnanna pudgalaparAvarta hote haiM / isa prakAra anantAnanta pudagalaparAvartarUpa saMsAramahAcakra ke parizramaNa se jIva kalI bhI zAnti prApta nahIM kara sakatA hai| audArika Adi lAtoM hI kA apane apane rUpase arthAt audArika Adi pane le apanI apanI vargaNA ke yogya samastalokavyApta pudgalaparamANuoM ko eka eka- karake kramazaH raparza karanA, audArika zarIrarUpa meM pariNamana karanA tathA upabhoga kara-kara choDa denA hI sakSma dravyapudagalaparAvarta hai| yahA~ tAtparya yaha hai ki-prathama 'audArika garIra dvArA audArika vargaNA yogya sakala lokavyApta samarata pudgala-paramANuoM ko anantAnanta thAya che ananta paramANuomAM ekeka paramANunA ananta pagalaparAvarta thavAthI eka jIvane anantAnanta pagalaparAvarta thAya che eTalA mATe A rIte anantapulapagavartarUpa saMsAra mahAcakanAM paribhramaNathI jIva kadI paNa zAnti prApta karI zakatuM nathI ke dArika Adi sAteyanu pitapitanA rUpathI arthAt dArika Adi paNathI pitApitAnI varga cagya samasta lokavyApI pudgala paramANuonuM ekeka kaztA kramathI sparza kare, daSThi-zarIra-rUpamAM pariNamane ka tathA upabhoga karI-karI choDI deve teja sUramapugalaparAvarta che. ahi tAtparya e che ke :- prathama dArika zarIrathI audAzmi-vargacgya sakala-ka-vyApta samasta pugala-paramANuone sparza kare, pavuimana kare tathA Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre punarmuzcati, evaM sakalaudArikavargaNAyogyapudgalopabhoge sati, tadanantaraM vaikriyazarIreNa tAzavargaNAyogyapudgalAna samagrAn spRzati, pariNamayati, upabhujya 2 muJcati ca, tatpazcAt evaM krameNAvaziSTAn taijasAdivargaNAyogyAnapi sarvAn pudgalAn spRzati, pariNamayati, upabhujya2 suzcati sa sUkSmadravyapudgalaparAvataH kathyate / atra audArikavargaNAyogyapudgalaparamANArekasyApi raparze sati tadbhyantare vaikriyAdivargaNAyogyapudgalAn yadi spRzati sa tu iparTI na gaNyate / / kSetrapudgalaparAvataH ! yAvanto lokakAzasya pradezAH santi tepAM pratyekapadezasya kramotkramAbhyAM sparza karanA, pariNamana karanA tathA bAra bAra upabhoga meM lekara choDa denA, isa prakAra audArikavargaNA yogya sakala lokavyApta samasta pudgala dravyoM ke upayoga kara lenepara vaikriya zarIra se vaikriya vargaNA yogya lamasta pudgaloM kA sparza karanA, pariNamana karanA, tathA upabhoga kara choDa denA, tatpazcAt isI kramase zeSa taijasa Adi kA apanI vargaNAoM ke yogya paramANuoM ko mparza karanA pariNamana karanA tathA upabhoga meM lekara parityAga kara denA hI sakSma dravya pudgala parAvarta hai / yahA isa bAta ko jAna lenA Avazyaka hai ki-audArika vargaNA yogya eka bhI pudgalaparamANu kA sparza karate hue jIva yadi isa bIca meM Aye hue vaikriya vargaNA yogya pudgaloM kA sparza kare to vaha sparza nahIM ginA jAtA hai / kSetrapudgalaparAvarta lokAkAza ke jitane bhI pradeza haiM una meM pratyeka pradeza kA vArevAre upabhegamAM laI choDI de. e rIte dArika-vaNAyegya sakalalekavyApI samasta-pudagala- dranA upabhoga karyA pachI vaikiya-zarIrathI vaikiya-vargaNA-rogya samasta-pudgalene sparza kare, pariNamana karavo tathA upaga karI-karI choDI devo. tyAra pachI eja kramathI bAkInA tejasa AdinuM pitAnI vaNAyegya paramANuone sparza kare, pariNamana karavo tathA upagamAM laIne tyAga karavo sUkSmadravyapugalaparAvarta che he e vAtane jANI levI Avazyaka che ke - audArika-vargaNA-gya eka paNa pudagala paramANuone sparza karatA jIva je enI vacamAM Avela vaikriyavaNAyegya pudagalane speze te te sparza gaNI zakAto nathI kSetrapurArarAvata. kAkAzanA jeTalA paNa pradeza che, temAM pratyeka pradezane kema-u&mapUrvaka Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthavodhinI TIkA varga 3 pudgalaparAvartavarNanam 71 maraNena sparzo bhavati tadA vAdarakSetra pudgalaparAvartto jAyate / savAntaraM bhraman jIvaH kAlAntareNa punarapi tatrAgatya tasminneva pUrvAvagADhe madeze yadi triyate tadA sa pradezo na gaNyate, kintu yasmina pradeze pUrva na mRtaH sa krameNotkrameNa vA maraNena spRSTo bhavati tadA gaNyate / yadA tu pUrvaspRlokAkAzapradezAdavyavadhAnena kramazo lokAkAzapradezA maraNena spRSTA bhavanti cettadA sUkSmakSetra pudgalaparAvarttI bhavati / atrAyaM bhAvaH yadA yasminAkAzamadeze pUrvAvagADhe mRtastasmAdavyavadhAnena varttamAne dvitIye gaganapradeze'nyadApi mriyate, evamavyahitatRtIyacaturthamaJcamAdiSvAkAzamadezeSu mriyate, evaM krameNa sarvAn lokAkAgamadezAn maraNena spRzati tadA krama-utkrama pUrvaka maraNase sparza honA hI bAdara kSetra pudgalaparAvarta hai / bhava bhramaNa karatA huA yadi jIva kAlAntara meM punaH vahAM Akara usI pUrvAvagADha ( pahale avagAhe hue) pradeza meM maratA hai to vaha pradeza nahIM ginA jAtA hai, kintu jisa pradeza meM jIva pUrva meM mRtyu ko prApta nahIM huA vaha pradeza yadi krama yA utkrama se mRtyu ke dvArA spRSTa hotA ho to ginA jAtA hai / yadi pUrva spRSTa lokAkAza pradeza se vinA kiMsI vyavadhAna ( antara ) ke kramazaH lokAkAza pradeza, mRtyu se spRSTa hote hoM to sUkSma kSetra pudgalaparAvarta hotA hai / sArAMza - jisa pUrvAvagADha AkAza pradezameM jIva marA hai, usa AkAza pradezase vinA kisI vyavadhAna ke rahe hue dvitIya, tRtIya, caturtha paJcama Adi AkAza pradezoM meM kisI bhI samaya maratA hai aura isI maraNathI spa thavo teja khAdakSetrapudgalaparAvartI che bhava-bhramaNa karatA karatAM tyAre jIva kAlAntaramA pharIthI tyA AvI teja pUrvAvagADha ( pUrva avagAhelA ) pradezamAM ma tA te pradeza gaNI zakAtA nathI paratu je pradezamA jIva pUrve mRtyune prApta nathI thayA te pradeza jo krama yA. utkramathI mRtyu- dvArA pRSTa thAya te gaNI zakAya che je pRthva-pRSTa leAkAkAza - pradezathI koI vyavadhAna ( antara ) vinA kamA leAkAkAza-pradeza mRtyuthI sparzAya te sUkSmakSetra-pudgala-parAvata thaya che sArAMza- je pUrvAvagADha AkAza-pradezamA jIva mAM che te AkAza-pradezathI kei vyavadhAna vinA vhelA khIjA, trIjA, ceAthA, pAMcamAM Adi AkAza-pradezomA kAipaNa samaye sare ane eja kamathI te samasta leAkAkAza-pradezane mRtyuthI sparze te te Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 zrI anuttaropapAtikadazAgasUtre sUkSmakSetrapudgalaparAvarto bhavati / parantu pUrvAvagADhe pradeze vyavahitapadeze vA bhavacakrabhramaNena punaH punaranantavAramapi mriyate tadA sa maraNaspRSTaH pradezo na gaNyate / // kAlapudgalaparAvataH // yadotsarpiNyavasapiNyoryAvantaH samayA bhavanti tAn sarvAn kramotkramAbhyAM maraNaiH spRzati tadA bAdarakAlapudagalaparAvartI bhavati / yadA tu RgeNa spRzati tada, sUkSmadgalaparAvarttaH / atreda tatvam-- yadA tUtsarpiNyA avasarpiNyA vA prathamasamaye mRtaH, tataH punarapi ekasamayonaviMzatisAgaropamakoTIkoTIbhiratikrAntAbhirbhUyo'pi sa eva jantuH kAlAkama se yadi vaha samasta lokAnAza pradezoM ko mRtyu se sparza karatA hai to sUkSma-kSetra pudgala parAvarta hotA hai| parantu bhavacakra ke bhramaNa se jIva yadi pUrvAvagADha pradeza athavA vyavahita pradeza meM bAra 2 anantavAra bhI maratA hai to vaha pradeza mRtyuspRSTa nahIM ginA jA sakatA hai| kAla pudgalaparAvartautsarpiNI aura avasarpiNI ke jitane lalaya hote haiM una sava kA krama yA utkramase bAragara mRtyudvArA sparza kare to bAdarakAla pudgalaparAvarta hotA hai |ydi jIva krama pUrvaka eka ke bAda dUsare ko sparza karatA hai to sUkSmakAla pudgalaparAvarta hotA hai| sArAMga-koI jIva utsarpiNI yA avasarpiNI kAla ke prathama samaya meM sarA vahI jIva eka samaya nyUna (kama) bIsa koDA koDI sumitra-pudagalaparAvarta thAya che parantu bhavacakranAM bhramaNathI jIva je pUrvAvagaDhapradeza athavA vyavahita-pradezamAM vAra vAra ananta vAra paNa mare te pradeza mRtyupRSTa gaNI zakAtuM nathI kALapudagalaparAvarta. utsarpiNI ane avasarpiNI kALamAM jeTalA samaya hoya che te badhAyane kama yA uskemathI vAra vAra mRtyu dvArA sparza kare te te bAdara-kALa pugaLaparAvarta thAya che. je jIva kemapUrvaka eka pachI bIjAne sparza kare te te sUkSmakALapudagaLaparAvarta thAya che sArAMza- kaI jIva utsarSi athavA avasarpiNI kALanA prathama samayamAM ma, teja jIva eka samaya nyUna vIsa koDA-kaDI sAgaropama vItyA pachI kAlAntare te ja utsa Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha vodhinI TIkA varga 3 pudgalaparAvartavarNanam ntareNa tasyA evaM dvitIyasamaye mriyate, punarapi kadAcittathaiva tAbhiratikrAntAbhiratasyA eva tRtIyasamaye mriyate, evaM caturthapaJcamapapThAdisamayakrameNAnantAnantarbhavairyAvatsarve'pi utsapiNyavasarpiNyoviMzatisAgaropamakoTIkoTImAnayoH samayA maraNena vyAptA bhavanti tadA yUkSmakAlapudgalaparAvartI bhavati / ye tu prathamAdisamayakramamulladhya vyavahitasamayA, pUrvaspRpTasamayA vA maraNena spRSTA bhavanti te tu nAtra gRhyante / / bhAvapudgalaparAvate / kapAyavazenAdhyavasAyA bhavanti, tatazca karmavandhaH / tatra bahudhA tAratamyaM kapAyANAM mandatIvAdibhedAd bhavati, tatkarmavipAkarUpasyAnubhAgavandhasyAdhyavasAyasAgaropamake bIta jAnepara kAlAntara se usI utsarpiNI yA avasarpiNI ke dUsare samaya meM maratA hai tathA phira bhI usI prakAra kadAcit tIsare cauthe, pAMcave, chaThe, Adi samaya meM mare, isa kramase utsarpiNI aura avasarpiNI ke vIsa koDA koDI sAgaropama meM jitane bhI samaya haiM, una saboM ko anantAnanta bhavoM ko grahaNa kara mRtyu se raparza karanA hI sUkSma kAlapudgalaparAvarta hai, jo vyavahita yA pUrvaspRSTa samaya isa krama se mRtyudvArA spRSTa na hokara Age pIche spRSTa hote haiM to ve nahIM gine jAte haiN| __bhAvapudgalaparAvarta__kapAya ke vazIbhUta hone se adhyavasAya hote haiM / adhyavasAyoM se karmabandha hote haiN| una meM manda aura tIvra Adi bhedase piNI athavA avasarpiNInAM bIjA samayamAM mare tathA pharI paNa teja prakAre trIja, cethA, pAcama, chaThThA Adi samayamAM mare e kamathI utsarpiNI ane avasarpiNInA visa keDAcheDI sAgaropamamAM jeTalA paNa samaya che e badhAyanu anantAnanta bhavene grahaNa karI mRtyune sparza kare teja sambhakALa pagalaparAvarta che, je vyavahita (AtarU paDela) athavA pUrvadhRNa samaya A kamathI mRtyu dvArA sparzayA vinA AgaLa-pAchaLa sparza thAya che tenI gaNatrI thatI nathI. bhAvapudagalaparAvarta kaSAya-vaza thavAthI adhyavasAya thAya che, adhyavasAyathI karmabandhana thAya che, temAM manda ane tIvra Adi bhedathI kAryomAM paraspara ghaNuMkharUM aMtara hoya che Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74' zrI anuttaropapAtikadazAdgamUtra svarUpasya sthAnAni mandatIvAdibheTenAsaMkhyAtAni vartante / prANinAM yAdRzI vibhinnarUpA pravRttistAdRzA bhinna bhinnarUpA adhyavasAyA api bhavanti, nasmAttepAM pratyekaM sthAnaM bhinna bhinnaM bhavati / tatra-asaMkhyAteSu anubhAgavandhAvyavasAyasthAneSu madhye kasmiMzcidekasmin sthAne tadanurUpakapAyodaye varnamAnaH kshcinmRtH| evaM krameNa utkrameNa ca maraNena sarvANi asaMkhyAtalokAkAzapradezapramANAni anubhAgavandhAdhyavasAyasthAnAni spRSTAni bhavanti tadA bAdarabhAvapudgalaparAvartoM bhavati / atrApi yadadhyavasAyasthAna maraNena spRSTaM tadeva punaranyadApi maraNena spRzati tadA tanna gaNyate / yattu pUrva maraNena na spRSTaM tada duravyavahinamapi spRSTaM bhavati cettadA gaNyata eva / kapAyo meM paraspara bahuta sA antara hotA hai| isa kAraNa manda aura tIna Adi bhedase karmoM ke vipAkarUpa anubhAga bandha ke amaMkhyAta adhyavasAya sthAna haiN| prANiyoM kI jisa 2 prakAra kI vibhinna 2 pravRttiyAM haiM usa 2 prakAra ke bhinna 2 adhyavasAya haiM, isa liye unakA pratyeka sthAna bhinna 2 hotA hai / anubhAga yandha ke asaMkhyAta adhyavasAya sthAnoM meM se kisI eka sthAna meM usake anurUpa kapAya ke udaya meM rahA huvA koI jIva mRtyuprApta huA ho, isI prakAra krama aura utkramase mRtyudvArA anubhAgavandha ke asaMkhyAta lokAkAza pradeza pramANavAle samasta adhyavasAya sthAna spRSTa ho taba bAdara bhAva pudgalaparAvata hotA hai |yhaa bhI jo adhyavasAya sthAna yadi mRtyu se sparza kara liyAgayA hai aura vahI phira kabhI mRtyuse spRSTa hotA hai to eTale manda ane tIvra Adi bhedathI karmonA vipAkarUpa anubhAga-alpanA asaMkhyAta adhyavasAya sthAna che. prANinI je je prakAranI bhinna bhinna pravRttio che te te prakAranA bhinna bhinna adhyavasAye che. ethI tenuM pratyeka sthAna bhinna bhinna thAya che anubhAga-alpanA asaMkhyAta adhyavasAya sthAnamAthI kaI eka sthAnamAM tene anurUpa kapAyanA udayamAM rahela koI jIva mRtyu prApta thayela hoya ane te ja rIte krama ane utkamathI mRtyu dvArA anubhAga bandhanAM asaMvyAta lekAkAza pradeza pramANavALA sarva adhyavasAya sthAna pRSTa thAya tyAre bAdarabhAva pugala-parAvarta thAya che ahIM paNa je adhyavasAya-sthAna kadAca mRtyuthI sparza karela hoya ane teja pharI kayAreka mRtyuthI pUrNa thAya te te gaNavAmAM nathI AvatuM, paraMtu je sthAna Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthavodhinI TIkA varga 3 pudgalaparAvartavarNanam 75 anubhAgavandhAdhyavasAyasya yAvanti sthAnAni santi tAni sarvANi kramazo maraNena yadi spRgati tadA sa sparzaH sUkSmabhAvapudgalaparAvRttoM bhavati / - idamatra tatvam-sarvajaghanye kapAyodayarUpAdhyavasAye vartamAno mRtastato yadi sa eva punaranante'pi kAle gate sati prathamAdavyavahite dvitIye'vyavasAyasthAne vartamAno mriyate tanmaraNaM gaNyate, na tu tadavaziSTAni vyutkramaprAptAnyanantAnyapi maraNAni, tataH kAlAntare yadi punardvitIyaramAdayavasAyasthAnAdavyavahine tRtIye'dhyavasAyasthAne vattamAno mriyate tadA tRtIyaM maraNaM gaNyate, vaha nahIM ginA jAtA hai, parantu jo sthAna pahale mRtyuse nahIM spRSTa huA vaha yadi bahuta antara ke bAda bhI mRtyu se spRSTa huA ho taba ginA hI jAtA hai / anubhAgavandhake jitane adhyavasAya sthAna haiM una sabako kramase yadi jIvAtmA mRtyudvArA sparza karatA hai to vaha sUkSmabhAva pudgalaparAvata hotA hai| sArAMza-kaSAya ke udayarUpa-sarva jaghanya adhyavasAya sthAna meM rahA huyA koI jIva mRtyu prApta huA, tadanantara yadi vahI jIva phira anantakAla ke vyatIta honepara bhI usa se avyavahita arthAt antararahita dUsare sthAna meM rahakara maratA hai to vaha maraNa ginA jAtA hai, parantu yadi vaha jIva usase lage hue dUsare sthAna meM mRtyu prApta na hokara anantakAla paryanta bhI anyasthAnoM meM maratA rahA ho. to ve sthAna nahIM gine jAte haiM, cAhe ve ananta maraNa bhI kyoM na hue hoM / kAlAntara meM yadi vahI jIva dvitIya adhyavasAya sthAnase pahelA mRtyuthI spaSTa na thayuM hoya to te kadAca ghaNuM attara pachI paNa mRtyuthI pRSTa thayuM hoya tyAre garNa zakAya che anubhAga-anyanA jeTalA adhyavasAyasthAna che te badhAyane kamathI je jIvAtmA mRtyudvArA sparza kare te te sUkSmabhAva-pugala parAvarta thAya che sArAMza-kayAyanAM udayarUpa sarvajaghanya-adhyavasAya sthAnamAM rahelake jIva mRtyu prApta thayo tyArabAda teja jIva pharI anantakAla vItyA pachI paNa tenAthI avyavahita arthAt antararahita bIjA sthAnamAM rahIne mare te te maraNa gaNI zakAya che paraMtu je te jIva tenAthI lAgela bIjA sthAnamAM mRtyu prApta na thaIne anantakALa sudhI paNa anya sthAnamAM marate rahyo hoya te te sthAne gaNavAmAM AvatAM nathI bhale te ananta maraNa paNa thaI gayA hoya. kALAntaramAM je teja jIva bIjA adhyavasAya Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - zrI anuttaroSapAtikadamAgamatre na tu tadavaziSTAni tanmadhyagatAnyanantAnyapi maraNAni / evaM krameNa yadi sarvAMNyasaMkhyAtAnyanubhAgavandhAdhyavasAyasthAnAni yadA spRSTAni bhavanti tadA sUkSmabhAvapudgalaparAvartI bhavati / mile hue tRtIya adhyavasAya sthAna meM maratA hai, to vaha tRtIya maraNa ginA jAtA hai kintu usa ke antarAla meM Aye hue anya saraNa nahIM / isI kramale yadi anubhAgavandha ke samasta asaMkhyAla adhyavasAya sthAna mRtyu se spRSTa ho, tava sUkSma bhAva pudagalaparAvarna hotA hai| ____ bhAvArtha-jaina darzanameM atyanta sUkSma se sUkSma kAla ko samaya kahate haiM, jisakA koI vibhAga na ho sake / aise asaMkhya samayoM kI eka AvalikA hotI hai| eka karoDa satasaTha lAkha satahattara hajAra do sau solaha AvalikAoM kA eka muhUrta hotA hai| tIsa muharta kA eka 'dina-rAta' hotA hai / pandraha divasa kA eka pakSa, do pakSa kA eka mAsa, bAraha mAsa kA eka varSa hotA hai / asaMkhyAna varSoM kA eka palyopama, daza koDAkoDI palyopama kA eka sAgaropana, daza koDAkoDI sAgaropama kI eka utsarpiNI hotI hai / tathA avasarpiNI bhI daza koDAkoDI sAgaropamakI hotI hai / utsarpiNI aura avasarpiNI milakara eka kAlacakra hotA hai / sAMpakI pUMchase mukha taka sthAnethI maLela trIjA adhyavasAya sthAnamAM mare te te trIjuM maraNa gaNAya che. parantu tenA vacamAM Avela anya maraNa gaNAya nahIM. eja kamathI je anubhAgabandhanA samasta asa khyAta adhyavasAya sthAna mRtyuthI spaSTa thAya tyAre sUphamabhAvapudgalaparAvata thAya che. bhAvArtha-jena-darzanamAM atyanta sUkSmAtisUkSma kALane samaya kahe che. jene kaI vibhAga na thaI zake evA asaMkhya samayenI eka AvaLikA thAya che, eka karoDa saDasaTha lAkha sItera hajAra baso seLa AvaLikAonu eka muhUrta thAya che. trIsa muhUrtanA eka "dina-rAta" thAya che. paMdara divasanuM eka paNa thAya che. be pakSane eka mahine, bAra mAsanuM eka varSa thAya che. asaMkhyAta varSenuM eka palyopama, dasa keDIkeDI palyopamanu eka sAgarepama, dasa keDIkeDI sAgaropamanI eka utsarpiNI thAya che. tathA avasarpiNa paNa dasa keDAcheDI sAgaropamanI ja thAya che. utsarpiNI ane avasapiNa maLIne eka kALacakra thAya che. sarpanI puchaDIthI moDhA sudhInA zarIranI mAphaka Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthavodhinI TIkA varga 3 saMsArasvarUpavaravarNanam itthaM caturganibhramaNazIlasya jIvasyAnantAnantapudgalaparAvarnAn bhagavataH sakAzAnizamyApArasAgarakalpaM saMsAraM parijAya janmajarAmaraNAdhivyAdhiparigatasya jIvasya vividha durantaduHkhaM dhanyakumArasya cittapathe samAroha, yathA ___ ayaM jIvaH khalu garmagatamAtra eva mAtuH svAtantryaM chindana dhamanIke zarIra ke sadRza jisa kAla meM bharata airavata Adi kSetra ke manuSyoM kA, zarIra AyuSya buddhi aura bala Adi baDhate ho use utsarpiNI kAla kahate haiN| jisa kAla meM sAMpa ke mukhale pUMcha kI tarapha ke zarIrakI taraha kramagaH AyuSya, bala, buddhi Adi kA hAsa honA ho use avasarpiNI kAla kahate haiN| pratyeka utsarpiNI aura avasarpiNI meM cha cha Are hote haiN| isa prakAra ananta utsarpiNI aura abasarpiNI ke bIta jAnepara eka audArika pudgalaparAvarta hotA hai, isI taraha sAto pudgalaparAvoM meM ananta-ananta kAlacakra vyatIta ho jAte haiN| isa prakAra bhagavAna ke samIpa jIvake caturgati-bhramaNakAraka ananta-pudgalaparAvartI ke svarUpa ko sunakara tathA apAra mahAsAgara ke samAna saMsAra ko jAnakara dhanyakumAra janma, jarA, saraNa, aura Adhi - vyAdhi - grasta jIva ke mahAduHkhoM ko samajhakara citta meM socane lagA : saMsAra meM sabhI jIva duHkhI haiM, sukhI koI bhI jIva dRSTigocara nahIM hotA hai| mAtA ke garbha meM Ate hI jIva mAtA kI je kALamA bharata eravata Adi kSetranA manubenuM zarIra, AyuSya, buddhi, bala, Adi vRddhi pAmatAM hoya tene utsarpiNakALa kahe che, ane je kALamAM sApanA mukhathI puMchaDI sudhInA zarIranI jema kramaza: AyuSya bala buddhi Adine hAla te hoya tene avasarpiNakALa kahe che pratyeka utsarpiNa ane avasarpiNamAM cha cha Aga hoya che, e prakAre ananta utsarpiNa ane avasarpiNIo pUrI thAya tyAre eka dArika-pudagala-parAvarta thAya che e ja rIte sAteya pudagala-parAvartamAM anantaananta kALacaka vyatIta thaI jAya che e pramANe bhagavAna samIpe jIvanA caturgatibhramaNakAzka ananta pudgala-paravartAnA svarUpane sAMbhaLI tathA apAra mahAsAgara samAna sasArane jANa dhanyakumAra janma, jarA, maraNa ane AdhivyAdhi-grasta jIvanAM mahAdu ene samajI te hRdayamAM vizArA sAyA saMsAramAM sarve jIva dukhI che, keI paNa sukhI daSTigocara thAtu nathI mAtAnA Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 zrI anuttaropapAtikadazAGgamatre jAlena paribaddhaM jarAyupariveSTitaM baddhabhujadvayaM baddhajAnuyAtipIDitagrIvamacisthAne mahAndhakAre patitaM sarvathA paratantramevAtmAnaM pazyati / tatraiva ca mAtuH pratikUlotthAnagamanAdipu nitarAM lizyati / tIkSNaM tikta kaTuM kSAraM zItamuNaM vA mAtRbhuktAnnAdirasaM prApya ciraM tapyate / evaM tIvratarakapTena kathaM-kathamapi niyatakAlaM tatra sthitvA pramRtipavanaiH paripIDayamAno mUrchAmupagato mriyamANa iva nipatati garbhAt / tatastu, bAlye janmadussahavedanAnubhavAdvismRtasakalapUrvacaritaH kaThoratarabhUbhAgagharpaNasya garkarAdighaTTanasya pipIlikAdidaMzasya kSaNe kSaNe patanamya ca navAM navAM vedanAM sahate / / svatantratA ko haraNa kara letA hai, svayaM bhI dhamaniyoM ke jAla se vAddha, jarAyu se parivepTita, hAthoM aura pAvoM se baMdhA huA tathA aMdhA laTakatA huA gardana kI pIDAse atyanta duHkhita ho mahAndhakArayukta azuci sthAna meM par3A huA sarvathA paratantratAkA anubhava karatA hai / vahAM mAtA ke, niyamaviruddha uThane-baiThane tathA calane phirane se atyanta dukhI hotA hai / garbha meM mAtA ke dvArA khAye hue annAdi ke tIkhe, kaDave, kaSAyale, khAre ThaMDhe tathA garbha rasarUpa ucchiSTa se kleza pAtA hai| isa prakAra tIvra kaSTa bhogatA huA kisI bhI taraha nau mAsa sADhe sAta dina ke niyatakAla paryanta garbha kI mahAn vedanA ko sahana kara jaba janma lenA hai taba prasUtikAlIna pavanase atyanta pIDita ho tathA usa dussaha duHkha se mUcchita ho mare hue ke samAna garbha se gira paDatA hai| garbhamAM AvatAja jIva mAtAnI svata tratAnuM apaharaNa karI le che, pote paNa dhamaNacenI jALathI badhAela, jarAyuthI pariveSTita (vITAeluM), hAtha-pagathI baMdhAela tathA udhA laTakavAthI gardananI pIDAne lIdhe atyanta dukhita thaI mahAndhakAra-yukata azuci-sthAnamAM rahI sarva prakAre paratatratAne anubhava kare che tyA mAtAnA niyama-viruddha uThavA-besavA tathA haravA-pharavAthI atyanta duHkhita thAya che. garbhamAM mAtAthI khavAtA annAdina tIkhA, kaDavA, kaSAyalA, khArA, ThaMDA tathA garama rasarUpa ucchiSTa padArthothI kaleza pAme che e pramANe tIvra kaSTa bhogavatA koIpaNa rIte nava mAsa sADAsAta divasanA niyatakALa paryanta garbhanI mahAna vedanA sahana karI jyAre janma le che tyAre prasUti kALanA pavanathI atyanta pIDita hoI tathA e dusaha duHkhathI mUcchita thaI marelAnI mAphaka garbhathI paDI jAya che Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 saMsArasvarUpavarNanam madhye-madhye kAsazvAsakaphaJcaravipamatripabhayamkoTakaziraH zUlAdibhiratItrarogairupadruto duHkhamanubhavati, yadavalokanena pararayApi hadayaM vidIrNamiva bhavati / ___atha yuvatvaM prApyAtaraudradhyAnamupagata iSTaviyogAniSTasaMyogAdinA vividhaM tApamanubhavati / itthameva vRddhatve ca prakharaprANAdivAyubhiH kaNThanAli kAM karttayadbhigvi Urca : zvAsaprazvAsaiH, ghughurAyitaiH kaphaiyAkulIkRtacittaH, zuSkatAM gatairmAsarUviraiH zithilitasarvAGgopAGgaH parAM mUrchAmupayAti / phira vAlyAvasthA meM, janmasamaya kI asahya pIDA ke kAraNa vaha apanI pUrva AtmakathA ko bhUla jAtA hai, aura atyanta kaThora bhUmi kI tathA kaMkara Adi kI ragaDa se, cIMTI Adi ke kATa lene se, tathA vAra bAra jamIna para girane se naye 2 duHkhoM ko sahana karatA hai / yoca bIca meM khAMsI, zvAsa, kapha, jvara, viSama jaharIle phoDe tathA mastakazUla Adi aneka bhayaGkara rogoM ke upadrava se duHkha kA anubhava karatA hai, jina duHkhoM ko dekha kara dUsare manuSyoM kA bhI hRdaya vidIrNa evaM dravita ho jAtA hai / yauvana-avasthA meM iSTa vastu ke viyoga tathA aniSTa vastu ke saMyoga se Ata evaM raudra dhyAna dhyAtA huA aneka prakAra ke saMtApa kA anubhava karatA hai| isI prakAra vRddhAvasthA meM bhI kaNThanalI ko kATa rahI ho vaisI atyanta teja prANa Adi vAyu se, Urdhva zvAsa-prazvAsoM ke DAga vaLI bAhayAvasthAmAM janma-samayanI asahanIya pIDAne kAraNe te pitAnI pUrva AtmAkathAne bhUlI jAya che atyanta kara bhUmi tathA paNa AdinA ghasArAthI kIDiye AdinA karaDavAthI tathA vAra vAra jamIna para paTakAvAthI navA navA du ne sahana kare che vacce vacce khAMsI, zvAsa, kapha, javara, viSama jherIlA leDakA tathA matakala Adi aneka bhaya kara regonA upadravathI dukhene anubhava kare che je duone joI bIja manubenAM hadaya paNa vikIrNa ane dravita thaI jAya che yavana-avasthAmAM ISTa vastunA viga tathA aniSTa vastunA rogathI A temaja rIdra dhyAna pratA aneka prakAranA saMtAno anubhava kare che evI rIte vRddhAvasthAmAM paNa kaThanalIne kApavA jevA atyanta tIvra prANa Adi vAyuthI, urva dhAmaprabhAsadArA ghargharAtA kaphathI ativyAkula-citta thaI tathA rUdhira ane mAsathI rahita Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikamutre zarIraM cedamazucisaMbhUtatvAdazucimasravaNAcca nitAntamapavitram | kAmopabhogAH vAntAsrava - pittAsrava - khelAsava-zukrAsrava - zoNitAsravA'zanatulyAH, kSaNamAtrasukhadAH, ananta kAladuHkhadA durantAzca santi / AtmanaH paralokagamanakAle na ko'pi kasyApi trANAya vA zaraNAya vA bhavati, yathA--- sarvANi dhanAni atraiva bhUmau tiSThanti, pazavaH racavandhanazAlAyAm / gRhadvAraparyantaM bhAryA, svajanAH zmazAnAntaM mRtazarIramanugacchanti / svazarIramapi ghughurAte hue kaphase atIva vyAkulacitta ho, tathA rudhira sAMsa se rahita zithila aMgopAGga ho, dAruNa (bhayaMkara) vyathA ke kAraNa sRcchita ho jAtA hai / 80 yaha audArika zarIra to azuci padArthoM se utpanna hone tathA pratikSaNa azuci padArthoM ke jharane se azuci hI hai / kAmabhoga kAmabhogoM kA sevana karanA, vAnta (kai) pitta, kapha, vIrya tathA rakta kA prAzana karanA hai / ye kAmabhoga kSaNamAtra ke liye sukhadAyI tathA ananta kAla ke liye duHkhadAyaka haiM, aura ye dustyaja / ( choDane meM muzkila ) hote haiM / AtmA ke paralokagamana karate samaya koI use bacAne vAlA athavA use zaraNa dene vAlA nahIM hotA hai / yaha sArA bhautika vaibhava yahA~ bhUtala para hI raha jAtA hai / pazu apane vADoM meM hI baMdhe rahe jAte haiM / ghara ke daravAje taka patnI tathA zmazAna taka bhaaiizithila aMgapAga thaI dArUNa ( bhaya kara ) duHkhAne kAraNe mUrchita thai jAya che. A audArika zarIra te agni padArthAMthI utpanna hAvAne lIdhe tathA pratikSaNa azuci padArthAMnA jharavAthI azucija che. kAsabhAga kAmabhogAnu sevana karavuM vAnta (vamiTa), pitta, ka, vIya tathA rakatanuM prAzana karavA kharekhara che e kAmabhoga kSaNamAtra mATe sukharUpa tathA ananta kAla mATe du:khadAyaka che ane e krutyaja (cheDavAmAM muzkela) hAya che. AtmAne paraleAka gamana karatI samaye koi tene bacAvavAvALuM athavA zaraNa devAvALu thAtu nathI A badhA bhautika vaibhava ahiM bhUtaLa paraja rahI jAya che. pazu potAnA vADAmAMja mAMdhelA rahI jAya che. gharanA daravAjA sudhI patnI tathA smazAna Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthavodhinI TIkA varga 3 dhanyakumArasya pratiyodhaH na svena sArddha vrajati, kintu citAyAmeva bhasmasAdbhavati, ekAkI nissahAya eva jIvaH paralokaM prayAti / tasmAjanmajarAmaraNaduHkhamocakamavyArAdhanukhadAyakaM cAritrameva svAtmakalyANAya zaraNIkaraNIyam / ityavadhArya paramavairAgyarAgaraJjitAntaHkaraNo dharmaikazaraNo dhanyakumAraH zramaNaM bhagavantaM zrImahAvIraM savinayamevamavAdI zraddadhAmi bhagavan ! nimranthaM pravacana, pratyemi bhagavan ! nirgranthaM pravacanaM, rocaye bhagavan ! nirgranthaM pravacanam , abhyutti van ! nirgranthaM pravacanam / evametad bhagavan ! nirgranthaM pravacanaM, tathyametadbhagavan ! nirgranthaM pravacanam , vandhu mRta zarIra ke sAtha 2 jAte haiM, apanA zarIra bhI apane sAtha nahIM Akara citA meM bhasma ho jAtA hai| akelA niHsahAya hokara hI jIva paraloka ko prayANa karatA hai / isa liye mujhe janma jarA aura saraNa ke duHkhoM se chuDAne vAle aura vAstavika akSaya sutra ko dene vAle cAritra dharma ko hI apane AtmakalyANa ke liye grahaNa karanA cAhiye / isa prakAra antaHkaraNa se vicAra kara atyanta vairAgyavAra ho, tathA eka dharma ko hI zaraNasthAna mAnakara vaha dhanyakumAra zramaNa bhagavAn mahAvIra le isa prakAra bole he bhagavan ! maiM nimrantha pravacana meM zraddhA karatA hUM, vizvAsa karatA huuN| agavan ! yaha nirgrantha pravacana tujhe rucatA hai| maiM nigrantha pravacana grahaNa karane ko udyata huA hai| he agavan ! Apa sudhI bhAI-badhu mRta-zarIgnI sAthe sAthe Ave che pitAnuM zarIra paNa pitAnI sAthe na AvatA ahi citAmAja baLIne bhasma thaI jAya che eTale ni:sahAya thaIne ja jIva parapheka prayANa kare che e mATe mAre janma, jarA, maraNanA duone dUra karavAvaLA vAstavika akSaya sukhane devAvALA cAnnidharmane ja pitAnA Atma-kalyANa mATe grahaNa karavo joIe ( A pramANe antakaraNathI vicArI atyanta vairAgyavAna thaI tathA eka dharmane ja zaraNasthAna mAnIne te dhanyakumAra zramaNa bhagavAna mahAvIrane A pramANe kahevA lAgyA he bhagavan! ninya pravacananI huM zraddhA karU chuM vizvAsa karU chuM he prabhuM ! A nircanja pravacana mane rUce che huM nizva pravacana grahaNa karavAmAM udyamavanta thaye Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 zrI anuttaropapAtikadazAgamane avitathametad bhagavana ! nigranthaM pravacanam , asaMdigyametad bhagavana ! nigranya pravacanaM yathaitad vadanti tatsarvathA sarvAMzapUrNa, na kimapi vaktavyatApaM, navaraM-kintu mama kartavyametAvadevAvaziSyate yad ambAM jananI bhadrAM mArthavAhImApRcchAmi / tataH mAtaraM pRSTvA khalvahaM devAnupriyANAM bhavatAm antike samIpe samAgatya yAvatpravajAmi sapadi bhavajyAM gRhAmi / _____ atha bhagavAn jagAda-yathAmukhaM devAnupiya ! mA prativandhaM kuru he devAnupiya ! dhanyakumAra ! tvaM yathAsukhaM yatheSTaM kurU, prativandha-vilamba mA kuru // sU0 5 // mUlam-tae NaM se dhanne dArae jAva jahA jamAlI tahA Apucchai, mucchiyA, vRttapaDivuttiyA jahA mahabbale jAva jAhe no saMcAeti, jahA thAvaccAputto, jiyasatuM Apucchai, chattacAmarAo0 sayameva jiyasattU nikkhamaNaM karei, jahA thAvaccAputtakA yaha upadeza satya hai, sarvAMga satya hai, aura sarvathA satya hai / he bhagavan ! yaha nirgrantha pravacana asandigdha (sandeharahita) hai, jo Apa pharamA rahe haiM vaha sarvathA pUrNa hai, usa meM kisI bhI prakAra kI truTi nahIM hai, isa ke viSaya meM mujhe aba koI zaGkA nahIM hai, parantu he bhagavan ! isa samaya mAtra eka kartavya zeSa hai, vaha yaha ki mAtA bhadrAko puuchnaa| isaliye he bhagavan ! maiM mAnA bhadrA sArthavAhI se pUchakara Apa ke samIpa dIkSA grahaNa karUMgA / bhagavAn ne kahA-he devAnupriya ! tumheM jaisA sukha ho vaisA karo, parantu zubha kArya meM vilamba na karo // sU0 5 // chuM he prabhu ! Apano A upadeza satya che sarvAga-satya che, ane sarvathA satya che he prabhu ! A nircanja pravacana asandigdha (sadeha-rahita) che je Apa pharamAvI rahyA che te sarvathA pUrNa che, temAM kaI paNa prakAranI truTi nathI, e viSe have mane jarA paNa zakI nathI. paraMtu he bhagavan ! atyAre mAtra eka vAta bAkI che, ane te eja ke-mAtA bhadrAne puchavAnuM, eTale he prabhu ! huM mAtA bhadrA sArthavAhIne pUchI ApanI pAse dIkSA grahaNa karIza - bhagavAne kahyuM-he devAnupriya ! tamane jema sukha thAya tema kare, paraMtu zubha kAryamAM vilaMba na kare. (sU) 5) Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthavodhini TIkA varga 3 dhanyakumArasya pratiyodhaH ssa kaNho, jAva pavvaie aNagAre jAe iriyAsamie jAva guttavaMbhayArI // 6 // chAyA- tataH khalu sa dhanyo dArakaH, yAvat-yathA jamAlistathA ApRcchati, mUrchitA, unamatyuktA yathA mahAvalo yAvat-yadA no zakrAMti yathA sthApatyAputraH, jinazatrumApRcchati, chatracAmarANi0, svayameva jitazatruniSkramaNaM karoti yathA sthApatyAputrasya kRSNaH, yAvat patra jiteo'nagAro jAta I-samito yAvat guptabrahmacArI // mU0 6 // ___TIkA-'tae NaM se' ityAdi / tato'sau dhanyakumAraH svagRhaM gatvA ambAM svamAtaraM bhadrAM sArthavAhIm ApRcchati yathA jAmAlirmAtApitarau pRSTavAn / dhanyakumArasyAzrutapUrva vairAgyaparipUrNa vacanaM zrutvA mAtA bhadrA sArthavAhI mUcchitA-mUrchA prAptA / uktamatyuktA-zItAzupacAreNa labdhacetanAyAstasyAH svaputreNa dhanyakRmAreNa saha pravrajyAgrahaNa-tatpratiSedhavipayakavacanaprativacanarUpA =uktipratyuktirvabhUvetyarthaH / yathA mahAvalA-mahAbalavat yAvat yadA na zaknoti putra gRhe sthApayituM bhadrA sArthavAhI, tadA sA'nicchayaiva tasya niSkramaNamanu 'tae maM se' ityAdi / tadanantara vaha dhanyakumAra apane ghara jAkara apanI mAtA bhadrA sArthavAhI se pUchatA hai, jisa prakAra jamAline apane mAtApitA koM pUchA thA / pUrva kabhI nahIM sune hue aise, dhanyakumAra ke vairAgyapUrNa vacana sunakara mAtA bhadrA sArthavAhI mUcchita ho gii| zItAdi aneka prakAra ke upacAroM se sUcchI dUra honepara usake tathA dhanyakumAra ke dIkSA viSayaka ukti-pratyuktirUpa saMvAda (uttara-pratyuttara) huaa| jaba vaha mahAvala ke samAna dhanyakumAra ko gharameM rakhane ke lie samartha nahIM huI, taba vaha bhadrA sArthavAhI vivaza hokara usako sasAra tae NaM se 'tyA tyA26 te dhanyabhAra pAtAne 32 44ne pAtAnI mAtA bhadrA sArthavAhIne pUche che jevI rIte jamAlIe potAnA mAtApitAne pUchyuM hatuM pUrve kayAre paNa nahiM sAMbhaLela evA dhanyakumAranA vairAgyapUrNa vacana sAMbhaLI mAtA bhadrA-sArthavAhI mUchita thaI gaI zItaLa Adi aneka prakAranA upacArathI mUcha dUra thayA pachI tene tathA dhanyakumArane dIkSA viSaye ukitaprayukitarUpa saMvAda (uttara-pratyuttara) thaye tyAre te mahAbalanI mAphaka dhanyakumArane gharamAM rAkhavA samartha na thaI tyAre te bhadrA-sArthavAhI vivaza thaIne sasaraniSkramaNa (dI) nI AjJA Ape Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 .. . zrI anuttaropapAtikadgAgamatre manyate / yathA sthApatyAputrasya mAtA kRSNavAsudevaM pRSTayatI tathaiveyaM nadrA sArthavAhI jitazatru bhUpatimApRcchati, chatracAmarANi yAcate / rAjA jitazatruH svayameva dhanyakumArasya niSkramaNaM-dIkSotsavaM karoti-kRtavAn, yathA sthApatyAputrasya niSkramaNotsavaM kRpNavAsudevazcakAra / yAvat-dhanyakumAro bhagavataH samIpe patrajito'nagAro jAtaH, iryAsamito, yAvat-guptabrahmacArI babhUva // sU0 6 // __mUlas-tae NaM se dhaNe aNagAre jaM ceva divasaM suMDe bhavittA jAva pavvaie taM ceva divasaM lamaNaM bhagavaM mahAvIraM caMdahanamaMsai, vaMdittA namaMsittA evaM bayAsI-evaM khallu icchAmi NaM bhaMte ! tumahiM abhaYNNAe sabhANe jAvajjIvAe chaThaMchaTheNaM aNirikhatteNaM AyaMbilapariggahieNaM tavokammeNaM appANaM bhAvemANe viharittae / chaTassa vi ya NaM pAraNayaMsi kappai AyavilaM paDigAhittae, no cevaNaM aNAyaMvilaM, taMpi ya saMsada, no cevaNaM asaMsaTuM, taMpi ya NaM ujhiyadhammiyaM no ceva NaM aNujhiyadhamsiyaM, taM pi ya ja apaNe vahave sasaNa-sAhaNaniSkramaNa kI AjJA pradAna karatI hai| jisa prakAra thAvaccAputra kI mAtA kRSNa vAsudeva se dIkSA mahotsava ke liye pUchatI hai usI prakAra mAtA bhadrA sArthavAhIne bhI rAjA jitazatru ko pUchA, aura chatra cAmara Adi kI yAcanA kI / jisa prakAra zrI kRSNa vAstudevane thAvaccAputra kA dIkSA mahotsava kiyA / usI prakAra rAjA jitazatrune bhI svayaM dhanyakumAra kA dIkSAmahotsava kiyaa| isa prakAra dhanyakumAra, bhagavAna ke samIpa pravajita hokara IyAdisamitiyukta anagAra hokara gupta brahmacArI hue // sU0 6 // che jevI rIte vAputranI mAtA kRSNa vAsudevane dIkSA mahotsava mATe pUche che, tevI ja rIte mAtA bhadrA-sArthavAhIe paNa rAjA jitazatrune pUchayuM, ane chatra-cAmarAdinI mAMgaNI karI jevI rIte zrIkRSNa vAsudeve thAvaggAputrane dIkSA mahotsava karyo hate. tevI ja rIte rAja jitazatrue paNa dhanyakumArano dIkSA mahotsava karyo e rIte dhanyakumAra bhagavAna pAse pravrajita thaI IryAdisamitiyukta aNagAra thaI gupta brahmacArI thayA. (sU) 6) Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 85 arthabodhinI TIkA varga 3 dhanyakumArasya tapazcaryA varNanam atihi-kivaNa-vaNIsagA nnaavkkhNti| ahAsuhaM devANuppiyA ! mA paDivaMdhaM kareha // 7 // chAyA-tataH khalu sa dhanyo'nagAro yasminneva divase suNDo bhUtvA yAvatmatrajitastasminneva divase zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM bandane namasthati, vanditvA namasyitvA evamavAdIt-evaM khalu icchAmi bhadanta ! yupmAbhirabhyanujJAtaH san yAvajjIvaM paSTa-papThenAnikSiptena AcAmAmlaparigRhItena tapaHkarmaNA AtmAnaM bhAvayan vihatam / paSTharayApi ca khalu pAraNake kalpane AcAmAralaM pratigrahItuM, no caiva khalu anAcAmAmlaM, tadapi ca saMsRSTaM, no caiva khalu asaMsRSTam , tadapi ca khalu ujjhitadharmikaM, no caiva anujjhitarmikam , tadapi ca yad anye vahavaH zramaNabrAhmaNAtithikRpaNavanIpakA nAvakAGkSante / yathAmukhaM devAnupriya ! mA prativandhaM kuru // 0 7 // TIkA-tae NaM se' ityAdi / sa dhanyanAmA'nagAro yasminneva divase pravajyAM gRhItAn tasminneva divase bhagavantaM zrImahAvIraM vanditvA namaskRtya ekmavAdI-bhadanta ! bhagavan ! yupmAbhirabhyanujJAtaH san yAvajjIvaM nairantaryeNa AcAmAmlaM pratigrahItum AcAmAmlapatyAkhyAnasahitaM paSTha-paSTaM tapaHkama kurvana vihattumicchAmi / pAraNadivase vikRtirahitasya pakSAnaraya acittajale nikSiptasyaikAsanasthena sakRbhojanarUpamAcAmAmlaM pratigrahItuM kalpate naizanAcAmAmlam / AcAmAmlavidhizvopAsakadamAgamatrasya matkRtaTIkAyAmagAradharmasajIvanyAM nigaditaH 'tae the' ityAdi dhanya nAmaka anagArane jisa dina dIkSA grahaNa kI usI dina zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandana namaskAra kara ke isa prakAra bole-he bhagavan ! yadi ApakI AjJA ho to mai jIvanaparyanta nirantara Ayambila ke paccakakhANa se chaha-chacha (belevele pAraNA) tapakarma karatA huA apanI AtmA ko vizuddha banAkara vicalaM / vele ke pAraNe ke dina vikRti rahita mAnna acitta jalameM 'tae NaM' tyAhi dhanyabhAra bhAgAre re hine dIkSA kI te| divase zramaNa bhagavAna mahAvIrane vandana-namaskAra karI A pramANe bolyA he bhagavan ! je ApanI AjJA heya te huM jIvana-paryanta nirantara iDachaDanA pAraNuM karU, pAraNamAM paNa A bila karU evI rIte chaTha-chaThane pAraNe Acabila karatA tapasayamathI pitAnI AtmAne vizuddha karI vicarUM. chaThanA pAraNAne Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zrI anuttaropapAtikasUtre "vigairahiyassa oyaNa,-bhajjiyacaNAgAilakkha-annassa / khittA jale acitte, khANaM AyaMvilaM jANa // 1 // " iti / tadapi ca rUkSAnna saMsRSTameva-taca kharaNTitahastAdinA dIyamAnameva, na tyasaMsRSTam , tadapyujjhitarmikam atinIrasatvAtparityAgAhai, na tvanujjhitarmika, tadapi ca yadi bahavaH zramaNabrAhmaNAtithikRpaNavanIpakA na vAnchanti, tatrazramaNAH zAkyAdayaH, brAhmaNA yAcakavizepAH, atithayaH bhojanakAle yAcitumakasmAdupasthitAH, kRpaNA: svabhAvato daridrAH, vanIpakAH bhikSAjIvinaH sakaruNavAkyaiH svadainyAvasthAprakAzakAH, etairapyavAJchitaM pratigRhya pAraNaM mayA vidheyam / DAlakara eka hI Asana para sthita hokara AyaMbila vAlA AhAra karUM / parantu vinA Ayambila ke nahIM / Ayambila kI vidhi 'upAsakadazAGga sUtra' kI 'agAradharma saMjIvanI' nAmaka TIkA meM isa prakAra dI gaI hai: "vigaya-ghI, dUdha, dahI, tela, guDa Adi sarasa padArtha rahita, cAvala, seke hue cane, Adi lUkhA anna, acitta jala meM DAlakara eka vakta khAnA hI 'Ayambila' hai" // vaha rUkSAnna bhI kharaDe (ATA Adise bhare) hue hAthoM dvArA diyA ho to kalpe parantu mere liye hAthabhara ke de to nahIM kalpe / vaha AhAra bhI ati nirasa hone se girAne yogya ho parantu khAne ke upayoga kA na ho, usa AhAra ko dUsare zramaNa-zAkyAdika, vAhmaNa-yAcaka, atithi-bhikhArI, kRpaNa-daridrI, vanIpaka-karuNAbharI divase vikRtihita 8 anna aceta pANImAM nAkhI ekaja Asane besI A bilane AhAra karU, paNa AyaMbila vinAne nahi Aya bilanI vidhi upAsakadazAMgasUtranI "agAradharmasaMjIvanI" TIkAmAM A pramANe ApI che - "vijaya-dhI, dUdha, dahI, tesa, goNa mAhi sarasa yahAtha-2Dita, yAmA, zetA caNuM Adi lukhA-sUkA annane aceta pANImAM nAkhI eka vakhata khAvuM te mAya jisa che." te rUkSa anna paNa kharaDela (leTa AdithI bharela) hAthathI dIdhuM hoya te kahyuM, paratu mAre mATe hAtha kharaDIne (bharIne) Ape te nahIM kape te AhAra paNa nIrasa hevAthI nAkhI devA jevu hiya paNa khAvAnAM upagamAM AvavA jevuM na hoya. te mADAne mI ts zra-yA4i, mAjha-yA-54, matithi-limArI, -62tI. Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 dhanyaaNagAratapazcaryA varNanam 87 evaM dhanyanAsnAnagAreNa prArthito bhagavAn mAha-yathAsukhaM devAnupriya ! mA pratibandhaM kuru iti // 07|| mUlam - tae NaM se dhaNNe aNagAre samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNa anbhaNuNNAe samANe haTTa0 jAvajjIvAe chaTTe-chaTTeNaM aNikkhitteNaM tavokammeNaM appANaM bhAvemANe viharai // sU0 8 // chAyA-tataH khalu sa dhanyaH anagAraH zramaNena bhagavatA mahAvIreNAbhyanujJAtaH san hRpTa0 yAvajjIvaM papTha- paNThenAnikSiptena tapaH karmaNA''tmAnaM bhAvayana viharati ||m08 || TIkA- 'tae NaM se ityAdi / tadanantaraM dhanyanAmAnagAro bhagavatA'bhyanujJAtA haSTatuSTo yAvajjIvaM papTha-paNThena nairantaryeNa tapaHkarmaNA''tmAnaM bhAvayan viharati // bhrU0 8 // AvAja se bhojana mAMgate hue atyanta bhUkhe manuSya bhI lene kI abhilASA na kare, aisA AhAra hI mujhe pAraNe ke liye Ayambila meM grahaNa karanA kalpe / isa prakAra dhanyakumAra anagAra ke nivedana karane para bhagavAn isa prakAra vAle - 'jaisA tumheM sukha ho vaisA karo, zubha kArya meM vilamba na karo / // sU0 7 // ar NaM ityAdi / dhanyakumAra anagAra zramaNa bhagavAn mahAvIra kI AjJA pAkara atyanta prasanna evaM santuSTa hue, aura pratijJAnusAra jIvana paryanta antararahita vele 2 pAraNe meM Ayambila tapasyA se AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage // sU0 8 // vanIpaka-karuNAbharyA avAjathI bhejana mAgatA atyanta bhUkhyA manuSya paNa levAnI icchA na kare evAja AhAra mAre pAraNAnA Ayakhila mATe grahaNa karavA kalpe e rIte dhanyakumAra aNugAranA nivedana karavAthI bhagavAna A pramANe elya'jema tamane sukha upaje tema kare, zubha kASmA vilamba na kare' (s0 7) taLa ityAdi dhanyakumAra aNugAra zramaNa bhagavAna mahAvIranI AjJA prApta karI. atyanta prasanna eva sa MtuSTa thayA, ane pratijJAnusAre jIvana-panta antararahita chas--chaThenA pAraNAmA AyakhilanI tapasyAthI AtmAne bhAvita katA gh| viyaravA lAgyA (sU0 8) Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikamUtre mUlam-tae NaM se dhaNe aNagAre paDhamachaTrakkhamaNapAraNayaMsi paDhamAe porisIe sajjhAyaM karei, jahA goyamasAmI taheva ApucchaDa, jAva jeNeva kAkaMdI nayarI teNeva uvAgacchA, uvAgacchittA kAkaMdIe nayarIe uccanIca0 jAva aDamANe AyaMbilaM no aNAyaMbilaM jAva nAvakhati ||suu0 9 // ___ chAyA-tataH khalu sa dhanyaH anagAraH prathamapaSThakSapaNapAraNa ke prathamAyAM pauruSyAM svAdhyAyaM karoti, yathA gautamasvAmI tathaivApRcchati, yAvat yatratra kAkandI nagarI tatraivopAgacchati, upAgatya kAkanyAM nagaryAmuccanIca0 yAvadaTana AcAmAmlaM no anAcAmAmlaM yAvannAvakAGkSate // mU0 9 // TIkA-tataH sa dhanyanAmA'nagAraH prathamapaSThatapasaH pAraNAdivase prathamapauruSyAM ravAdhyAyaM kRtvA gautamasvAmivad bhikSAcaraNArtha bhagavantaM pRcchati, bhagavataH zrImahAvIrasyAjJAM samAdAya bhikSAthai kAkandI nagarI jagAma / tatroccanIcamadhyamakule bhikSArtha paryaTana kevalamAcAmAmlaM bhikSAM kAGkSate natvanAcAmAmlabhikSAm ||mu0 9 // mUlam-tae NaM se dhaNNe aNagAre tAe azujjayAe payayAe payattAe paggahiyAe esaNAe esamANe, jai NaM bhattaM tae NaM se ityAdi / dhanyakumAra anagAra bele 2 tapa ke, pahile parane ke dina prathama prahara meM svAdhyAya kara zrI gautama svAmI ke lamAna sikSArtha jAne ke liye bhagavAna se pUchA aura jagavAna mahAvIra kI AjJA prAptakara ve kAkandI nagarI meM padhAre / vahA~ UMce nIce tathA madhyama kuloM meM zikSArtha bhramaNa karate hae Ayaskila ke liye lUkhA AhAra kI gaveSaNA karate haiM parantu sarasa AhAra lene ko abhilASA nahIM karate // sU0 9 // __'tae NaM se pratyAhi dhanyachamA2 asAra 74 74 tapanA prathama pA2zAnA divase, prathama praharamAM svAdhyAya karI zrI gautama svAmInI mAphaka gocarI javA mATe bhagavAnane pUche che, bhagavAna mahAvIranI AjJA prApta karI te kAkandI nagarImA padhAryA, tya uca nIcA tathA madhyama kuLamAM bhikSArtha bhramaNa karatA A bila mATe lukhA AhAranI gaveSaNa kare che paraMtu sarasa AhAra levAnI jarA paNa IcchA karatA nathI. (108) Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ardhavodhinI TIkA varga 3 dhanyaaNagAratapazcaryA varNanam labhai to pANaM na labhai, aha pANaM labhai to bhattaM na labhai // suu010|| chAyA - tataH khalu sa dhanyaH anagArastayA'bhyudyatayA mayatatayA pradattayA pragRhItayA epaNayA epamANaH, yadi khalu bhaktaM labhate tarhi pAnaM na labhate, atha pAnaM labhate tarhi bhaktaM na labhate // mR0 10 // TIkA- 'tae NaM se' ityAdi tato'sau dhanyanAmA'nagAraH abhyudyatayA= zAstravihitayA, prayatatayA = prakRSTayatnavatyA, pradattayA dAtRmadatta vastusamvandhinyA, pragRhItayA = prakarSa bhAvena anAsaktyA svIkRtayA epaNayA epamANaH- yadi bhaktaM labhate tadA na pAnam, atha pAnaM labhate tadA na bhaktam ||mR0 10 // mUlam - tae NaM se dhaNNe aNagAre adINe atrimaNe akase avisAI aparitaMtajogI jayaNaghaDaNajogacarite ahApajattaM samudANaM paDigAhei, paDigAhittA kAkaMdIo nayarIo paDinikkhamai, jahA goyamo jAva paDidaMsei // sU0 11 // 89 chAyA-tataH khalu sa dhanyanAmAnagAraH - adInaH avimanAH, akaluSaH, atripAdI, aparitAntayogI, yatanaghaTanayogacaritro yathAmAptaM samudAnaM pratigRhNAti, pratigRhya kAkandIto nagarItaH pratiniSkrAmati, yathA gautamo yAvatmatidarzayati // sU0 11 // TIkA - de i ityAdi tataH tathApi khalu sa dhanyanAmAnagAraH avimanAH= prasannamAnasaH, akalupaH= krodhAdyAvezarahitaH, avipAdI=mlAnarahitaH, aparitAntayogI = tanatanATazabdarahitaH sthiracittaH, yatanaghaTanayogacaritraH - yatanaM prAptasaMyamasya 'tae NaM se' ityAdi / zAstravihita - yatanAvAlI, dAtAdvArA dI - gaI vastu sambandhI tathA utkRSTa bhAva se Asakti - rahita svIkArI huI, aisI epaNAse AhAra kI gavepaNA karate hue dhanya anagAra ko bhikSA meM AhAra milatA hai to pAnI nahIM aura pAnI milatA hai to AhAra nahIM || sU0 10 // 'tae NaM se' pratyAhi zAstra - viDita yatanApAsI hAtA dvArA hIdhe vstusambandhI, tathA utkRSTa bhAvathI Asakitarahita svIkArelI eSaNAthI AhAranI gave. paNA karatA cakA dhanya aNugArane bhikSAmAM AhAra maLe te pANI nahIM, ane pANI maLe te AhAra nahIM (s0 10) Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ zrI anuttaropapAtikamUtre vizuddhayathamudyogaH, ghaTanam aprAptavizuddhakusaMyamazreNiprAptyarthaM yatnaH, yatanaghaTanala kSaNA yogAmanovAkAyavyApArA yatra tat, evambhUtaM caritraM yasya sa yatanaghaTana- . yogacaritraH saMyamaniSThAsaMpannaH / yathAprAptaM yAvanmAnaM labdhaM tAvadeva paryAptaM, samudAnaM uccAvacakulAdupalabdhaM bhaktaM vA pAnaM vA gRhItvA kAkandInagarIto niSkramya gautamasvAmivad bhagavantaM yAvat pratidarzayati // sU0 11 // mUlam-tae NaM se dhapaNe aNagAre samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM abbhaNuNNAe lamANe amucchie jAva aNajjhovavaNNe bilamiva paNNagaeNaM appANeNaM AhAraM AhArei, AhArittA saMjayeNaM tavasA appANaM bhAvamANe viharai // sU0 12 // chAyA-tataH khalu sa dhanyanAmAnagAra zramaNena bhagavatA mahAvIreNAbhyanujJAtaH san asUcchito yAvad anadhyupapanno vilamiva pannagabhUtena AtmanA AhAraM AhArayati, AhArayitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharati |muu0 12 // 'tae NaM se' ityAdi phira bhI ve dhanyakumAra anagAra prasanna mana, kaluSa-bhAva rahita arthAt krodhAdi Aveza rahita, viSAda bhAva binA, tanatanATa zabdako choDakara, sthira citta hokara, prApta saMyama ko vizuddhi ke liye udyoga tathA aprApta saMyama kI zreNI prApta karane ke liye yatna karate hue tathA mana vacana kAyA ke saMyama meM atIva dRDha ho UMce nIce tathA madhyama gharoM se jitanA milA utanA hI AhAra pAnI grahaNa kara kAkandI nagarI se bAhara nikle| vahA se ve jahA bhagavAn virAjamAna the vahA~ Aye aura zrI gautamasvAmI kI taraha bhagavAn ko AhAra pAnI dikhalAyA ||suu0 11 // tae NaM se' tyA za pa ta dhanyabhAra 2magAra prasanna mana, sussbhAva rahita arthAt dhAdi-Aveza-rahita, viSAdabhAva vinA, tanatanATa zabdane choDI, sthiracitta thaI, prApta sa yamanI vizuddhi mATe udyoga, tathA aprApta-saMyamanI zraNa prApta karavA mATe yatna karatA tathA mana, vacana, kAyAnA sa yamamAM ati thaI uca, nIca tathA madhyama gharethI jeTale malyo teTale AhAra-pANI AvazyakatAnusAre grahaNa karI kakandI nagarIthI bahAra nikaLyA tyAthI te jyAM bhagavAna virAjamAna hatA tyA AvyA ane zrIgautamasvAmInI mAphaka bhagavAnane AhAra pANI mAyA (sU0 11) Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthavodhini TIkA varga 3 dhanyaaNagAratapazcaryA varNanam TIkA-'tae NaM se' ityAdi tadanu sa dhanyanAmAnagAro bhagavatA'bhyanujAtaH san amUcchitaH=gsavarNAdipu gRddhibhAvarahitaH tIvavairAgyabhAvanayA pUrvase vitamanojJarasAdismaraNAbhAvAt yAvat anadhyupapannaH rAgadve parahitaH, madhyasthabhAvayuktatvAt / tadapyekaviMzativAramudakena prakSAlya pUrNatayA niHsattvaM vidhAya rasamanAsvAdayan AhAramAhArayati / tana dRSTAntamAha-'vilamiva pannagabhUtena Atmaneti, yathA bhujadgo vilasya pAzvarbhAgadvayamasaMspRzan madhyabhAgata evAtmAnaM vile pravezayati tathA mukhasya pArzvadvayasparzarahitamAhAraM kaNThanAlAbhimukhaM pravezyA''hArayati / evaM saMyamena tapasA cAtmAnaM bhAvayannasau viharati / / mU0 12 // 'tae NaM se' ityAdi / tadanantara ve dhanyakumAra anagAra zramaNa bhagavAn mahAvIra se AjJA prApta kara, tIvra vairAgya bhAvanA se AhAra meM amRcchita, varNa rasa, Adi meM gRddha na ho, pUrvabhUkta sundara tathA sarasa AhAroM kA smaraNa nahIM karate hue madhyastha bhAva se arthAt rAga-dvepa rahita vinA kisI svAda ke AhAra karate the| usa AhAra ko bhI ikkIsa bAra pAnI se dho kara nIrasa evaM satvahIna karake AhAra karate the| ve vinA svAda liye kisa prakAra AhAra karate the vaha dRSTAntadvArA kahate haiM jisa prakAra sarpa vila meM praveza karate samaya vila ke donoM pAva bhAgoM ko sparza nahIM karatA huA madhya bhAga se hI usameM praveza karatA hai / usI prakAra dhanyakumAra anagAra bhI mukhake donoM pAva bhAgoM se AhAra ko vinA sparza karAe svAdarahita AhAra karate the / isa prakAra tapa-saMyama - pUrvaka Atmacintvana karate hue rahate the // sU0 12 // 'tae NaM se' tyAhi tyA2NA te dhanyamA2 m||2 zrama lagavAna mahAvIra pAsethI AjJA laI AhAramA amRchita-varNa rasa AdimAM gRddha na thatA, madhyasthabhAve tItra-vairAgya-bhAvanAthI pUrve karela sundara tathA sarasa AhAranuM smaraNa na karatA rAgadveSa rahita kaI paNa vAda-vinA AhAra karatA hatA te AhArane paNu (21) ekavIsa vAra pANIthI dhoI nIrasa temaja satvahIna karIne AhAra karatA hatA teo svAda vinA kaI rIte AhAra karatA hatA te dRSTAntadvArA batAve che - jevI rIte sarpa bilamAM praveza karatI vakhate bilanA banne-AjubAjunA bhAgane sparzI vagara madhyabhAgathIja temAM praveza kare che tevI ja rIte dhanyakumAra aNagAra paNa mukhanA banne bhAgothI AhArane sparzayA vagara svAdarahita AhAra katA hatA e prakAre tapa-saMyama-pUrvaka AbhA-cintana karatA thakA rahetA hatA (sa. 12) Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anupAnA maMtre mUlam - tae NaM se samaNe bhagavaM mahAvIre aNNayA kyAI kAkaMdIo nayarIo sahasaMvaraNAo ujjANAo paDinikama, paDinikkhasittA vahiyA jaNavayavihAraM vihagcha | sU0 13 // 92 chAyA - tataH khandu zramaNo bhagavAna mahAvIro'nyadA kadAcitkA kandIto nagarItaH sahasrAmra yanAdudyAnAtpratiniSkrAmati, pratiniSkramya bahirjanapadavihAraM viharati // mR0 13 // TIkA- 'tae NaM' ityAdi anyadA kadAcid dhanyanAmnojnagAsya kavipayapAraNAnantaraM zramaNo bhagavana mahAvIraH kAkandInagarItaH sahasrAmravananImakAdudyAnAt pratiniSkrAmati pratiniSkramya vahirdezavihArathe viharati // 0 13 // mUlam - tae NaM se dhapaNe aNagAre samaNassa bhagavao mahAvIrassa tahAruvANaM therANaM aMtima sAmAiyamAiyAI ekkArasa aMgAI ahijar3a, ahijittA saMjameNaM tavasA appANaM bhA vemANe viharar3a // sU0 14 // chAyA - tataH khalu sa dhanyaH anagAraH zramaNasya bhagavato mahAvIrasya tathArUpANAM sthavirANAmantike sAmAyikAdInyekAdazAGgAnyadhIte, adhItya saMya mena tapasA''tmAnaM bhAvayan viharati // mR0 14 // TIkA- 'tae gaM' ityAdi / tanaH sa dhanyanAmA nagAraH zrImahAvIrasya bhagavatastathArUpasthavirANAM samIpe sAmAyikAdInyekAdazAGgAnyadhItavAn tataH saMyamena tapasA''tmAnaM bhAvayan viharati // mru0 14 // " 'tae NaM se' ityAdi / tatpazcAt eka samaya zramaNa bhagavAt - mahAvIra kAkandI nagarI ke sahasrAmravana nAmaka udyAna se nikale aura nikalakara anyatra dezoM meM vihAra kiyA // mR0 13 // 4 tae NaM se' ityAdi / phira dhanyakumAra anagArane zrI zramaNa bhagavAn mahAvIra ke tathArUpa - bahuta sthaviroM ke samIpa sAmAyika 'tae NaM se' ityAdi te pachI 4 samaye zrama lagavAna mahAvIre unhI nagarInA sahasramravana nAmanA udyAnathI nikaLI khIta dezemA vihAra karyAM (s0 13) 'tara NaM' chatyAhi te pachI dhanyakumAra yugAre zrIzramAzu - lagavAna bhhaavInA tayArUpakhahuzruta virAnI pAse sAmAyika Adi agyAra agAnu jJAna prApta Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 dhanyaaNagAratapazcaryAvarNanam 93 mUlam - tae NaM se dhaNNe aNagAre teNaM orAleNaM jahA khaMdao jAva suya0 jAva uvasobhemANe cihar3a // sU0 15 // chAyA - tataH khalu sa dhanyaH anagArastenodAreNa0 yathA skandako yAvat muhuta0 yAvad upazobhamAna upazobhamAnastiSThati // mra0 15 // 'tae NaM se' ityAdi / tadanu sa dhanyanAmA'nagArastenodvAreNa 'vipu lena' ityAdivizeSaNaviziSTena tapaHkarmaNA zuSko rUkSaH yathAskandakaH = skaMdrakavat yAvat - bhasmarAzipraticchannaH muhutahutAzana iva bahistejorahito'pyantamnapasA tejasA tapastejaH zriyA'tIvAtIva upazobhamAnaH 2 =atizayena dedIpyamAno jAtaH // mra0 15 / / 6 atha dhanyanAmno'nagArasya tIvratapaHprabhAvabhAsvaraM zarIraM varNayatidhaNNassa NaM ' - mityAdi / mUlam - ghaNNassa NaM aNagArassa pAdANaM ayameyArUve tava - rUvalAvaNNe hotthA, se jahAnAmae-sukkachalIti vA, kaTTapAuyAtivA. jaraggauvAhaNAti vA, evAmeva dhaNNassa aNagArassa pAyA sukkA lakkhA nimmaMsA ahicamma chiratAe paNNAyaMti no ceva NaM maMsasoNiyattAe // sU0 16 || Adi gyAraha aGgakA adhyayana kiyA, aura tapa-saMyamadvArA AtmaciMtana karate hue rahane lage || sU0 14 // ' tae NaM se' ityAdi / ve dhanyakumAra anagAra isa udArapradhAna tapa se sarvathA sUkha gaye tathA rUkSa ho gaye / phira bhI ve bhasma se DhakI huI havana kI agni ke samAna bAhara se teja rahita hote hue bhI skandakamuni kI taraha Atmanapa teja se adhikAdhika dedIpyamAna hue // sU0 15 // yu, mane taya-sayama-pUrva Atma-cintana karatA thA govA sAgyA (2014) 'tae NaM se' chatyAhi te dhanyakumAra AzugAra AhAra -pradhAna tathA sarvathA sukAI gayA, tathA rUkSa thaI gayA te paNa tee rAkhathI DhaMkAelI havananI agni samAna bahArathI teja-rahita hAvA chatAM paNa khadhaka RSinI mAphaka Atmatapa tejathI adhikAdhika deddIpyamAna thayA (s0 15) Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 zrI anuttaropapAtikadazAgasatre chAyA-dhanyasya khalu anagArasya pAdayoridametadrapaM taporUpalAvaNyamabhavat , tadyathAnAmakam-zukachallIti vA, kASTapAduketi vA, jaratkopAnaditi vA, evameva dhanyasyAnagArasya pAdau zupko, rUkSI, nimAsau asthicarmazirAtayA manAyete no caiva khalu mAMsagoNitatayA // 10 16 / / TIkA-'dhaNNassa NaM' ityAdi / dhanyanAmno'nagArasya caraNayorevaM rUpalAvaNyaM, rUpam-AkAraH, lAvaNyaM cAkacikyayuktaH kAntivizepaH tapaHprabhAvAtsaMjAtaM, yathA-zuSkaLallI-zuSkavRkSatvaka, yathA vA kASThapAdukA, jIrNopAnad vA, evameva dhanyanAmAnagArasya pAdau zuSko rUkSau mAMsarahitau kevalamasthicamagirAbhiH prajJAyamAnau, naiva mAMsazoNitAbhyAM tasya pAdau vijJAyate |mu016|| mUlam-dhaNNassa NaM aNagArassa pAyaMguliyANaM ayameyArUve0 se jahANAmaekalasaMgaliyAi vA, muggasaMgaliyAi vA, mAsasaMgaliyAi vA tarUNiyA chipaNA uNhe diNNA sukkA samANI milAyamANI2 ciTuti, evAmeva dhaNNassa pAyaMguliyAo sukAo jAva soNiyattAe ||suu0 17 // chAyA-dhanyasya khalu anagArasya pAdAGgulikAnAmidametadrUpaM0, tadyathA ava dhanyakumAra anagAra ke tIvra tapa ke prabhAva se dedIpyamAna-kAntiyukta-zarIra kA varNana kiyA jAtA hai-'dhaNNassa NaM' ityaadi| dhanyakumAra anagAra ke caraNa (pAva) tapa ke kAraNa sUkhe vRkSa kI chAla, kApTapAdukA athavA jarjarita upAnaha (jUte) ke samAna zuSka, rUkSa evaM mAMsarahita ho gaye ve, kevala haDDI, camaDA tathA nasoM kI jAla se hI unake caraNa daSTigocara hote the, parantu unameM mAMsa tathA rakta bilkula nahIM the // sU0 16 // . have dhanyakusAra aNugAranA tIvra tapanA prabhAve deDIyamAna kAntiyukatashriinu varNana rAya cha- "dhaNNassa gaM'tyA. dhanyakumAra aNagAranA caraNa (paga) tapane kAraNe sukAI gaelA vRkSanI chAla, kASTapAdukA athavA jarjarita pagarakhAM samAna zuSka, rUkSa ane mAMsarahita thaI gayA hatA, kevaLa hADakA ne cAMmaDA tathA nasenA jALathIja teonAM caraNa (paga) dekhAtA hatA. paNa temAM mAMsa tathA lehI jarApaNu dekhAtA nhAtAM (sUva 16) Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 . arthavodhinI TIkA varga 3 dhanyaaNagAratapazcaryA varNanam nAmakam - kalasaMgaliketi vA, mudgasaMgaliketi vA, mApasaMgaliketi vA, tara NikA chinnA uSNe dattA zuSkA satI mlAyantIra tiSThati evameva dhanyasva pAdAGgulikAH zuSkA yAvat zeoNitatayA // mu0 17 // w TIkA- 'dhaNNassa NaM' ityAdi / tasya tapaH prabhAvAccaraNAdgulInAmevaM rUpalAvaNyaM saMjAtaM, yathA- phalasaMgalikA, kala iti kalAyo = varttalacaNakastabhya saMgalikA = phalikA 'vaTANAphalI' 'vaTalAphalI' iti ca bhASAyAm, mudgaphalikA, mApasaMgalikA vA = mApaphalikA 'uDidaphalI' iti ca bhASAyAm, sA taruNA= aparipakkA chinnA=troTitA uNNe = Atape dattA zuSkA satI yathA parimlAnA tiSThati bhavati, evameva tasya dhanyanAmAnagArasya caraNAGgulikAH zuSkAH, rUkSAH, nirmAsA jAtAH, kevalamasthicargazirAbhiH prajJAyante naiva mAMsazoNitAbhyAm // bhrU0 17 // mUlam - ghaNNassa jaMghANaM ayameyArUve0 se jahA0 kAkajaMghAi vA, kaMkajaMghAi vA, DheNiyAliyAjaMghAi bA, jAva soNiyattAe // sU0 18 // chAyA - dhanyasya jadayoridametadrUpaM tadyathA0 kAkajaGgeti vA, kaGkajaGgheti vA, DheNikAlikAjaGgheti vA yAvat zoNitatayA // sR0 18 // TIkA- ' ghaNNassa' ityAdi / tasya jaGghayoH, jAnugulphayormadhyabhAgo jaGghA, tayorevaM rUpalAvaNyaM tapaH- mabhAvAtsaMjAtaM yathA - kAkajaGghA, kaGkajaGghA kaGkaH= 4 'dhaNNassa ' ityAdi atizaya tapa ke kAraNa dhannA anagAra ke pAtroMkI U~galiyA, aparipakva avasthA meM toDI huI tathA teja dhUpameM sukhAI huI zuSka, mlAna- murAjhAI huI huI - maTara kI phaliyAM mUMga kI phaliyoM tathA uDada kI phaliyoM ke samAna zuSka, rUkSa evaM mAMga rakta rahita ho gaI thIM / ve kevala haDDI camaDA evaM nasoM se hI dikhAI detI thIM // sU0 17 // 4 'dhaNNassa' ityAdi. atIva ugra tapa ke kAraNa dhannA anagAra kI jaGghA (piNDI - ghUTane ke nIcekA bhAga), kauekI jaMghA, kaMka (pakSivizeSa) kI jaMghA, athavA deNikAlikA (pakSivizeSa) kI jaMghA ke samAna 'dhaNNassa' tyAhi atizaya tapanA aro madhugAranA pAnI mAgaNI aparipakava avasthAmA tADela tathA teja dhUpamAM saMkAela zuSka, plAna-kugmAela, vaTANAnI zIgeA, maganI zIge athavA aDadanI zI gaiA samAna zuSka, rUkSa temaja mAsa rakata-rahita thai gai hatI te kevaLa hADa, cAma ane nasethIja dekhAtI hatI (sU 17 ) 'dhaNNassa' pratyAdi yati atha tapane bharo dhannA bhAzubhAranI ghA (TIthacunA nItheno bhAga), agAnI- gaMdhA, OM (pakSivizeSa) nI gaMdhA athavA raviprasiddha Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 anuttaropapAtika sUtre pakSivizepastasya javA, DheNikAlikAjavA DhegikAlikA-pakSivizepastasyA jaDDA, imAH svabhAvato nimAMsazoNitA bhavanti, atastatsAdRzyamuktam / evaM taya jadhe zuSke rUkSe nirmAse saMjAte ityarthaH // sU0 18 // mUlam-dhaNNassa jANUNaM ayameyArUve0 se jahA0 kAliporei vA, mayUraporei vA, deNiyAliyAporei vA, evaM jAva zoNitatayA // sU0 19 // chAyA-dhanyasya jAnyoridametadrUpa0, tadyathA kAlipati vA, mayUraparceti vA, TeNikAlikApati vA, evaM yAvat zoNitatayA // 19 // TIkA-'dhaNNasa' ityAdi / kAlinAmA vanaspativizepaH,tasya parva sandhisthAnam / mayUrasya, TeNikAlikApakSivizeSasya ca parva-jAnurUpasandhisthAnaM zuSkaM rUkSaM nimAMsaM zoNitarahitaM bhavati tadvattasya jAnudvayaM saMjAtam // sU0 19 // zuSka, rUkSa evaM mAMsa rakta rahita hogaI thii| ina pakSiyoM kI jaMghA eN svabhAva se hI nimosa evaM raktarahita hotI hai, ata: unakI ina se upamA dI gaI hai / dhanyakumAra anagAra kI bhI jaMghAe~ unake samAna patalI ho gaIthIM // sU0 18 // 'dhaNNassa' ityAdi. jisa prakAra kAlI nAmaka vanaspati vizeSa ke sandhi sthAna (joDa), mayUra evaM TeNikAlikA 'pakSivizeSa' ke ghuTanoM ke sandhisthAna zuSka, rUkSa, mAMsa, evaM rakta se rahita hote haiM, usI prakAra dhanya anagAra ke donoM ghuTane zuSka, rUkSa, evaM mAMsa rakta rahita ho gaye the sU0 19 // (pakSivizeSa)nI ja ghA samAna zakka, rUkSa ane mAMsa-rata-rahita thaI gaI hatI A pakSIonI ja ghAo svabhAvathI ja nirmAsa temaja rakata-rahita hoya che eTale ahIM enI upamA ApavAmA AvI che. dhanyakumAra aNagAranI jaMghAo paNa tenA jevI yAtanI 28 10 utI. (sU0 18) ___ 'dhaNNassa' tyA vyA zata sell nAme vanaspati vizeSa sandhisthAna (3), bhAra tabha04 aslel (pakSivizeSa) nai DhIyanu sandhisthAna zu, rukSa, mAMsa temaja rata-rahita hoya che. evI rIte dhanya :aNugAranA banne DhIMcaNa zuSka, 21kSa bhara bhAMsa-24tathI 2Dita. 24 gayA hatA (sU0. 18).. Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthavodhinI TIkA varga 3 dhanyanAmA aNagAra zarIra varNanam 97 mUlam-dhaNNasta Urussa0 se jahANAmae-sAsakarillei vA, vorIkarillei vA, sallaI0, sAmalI0, taruNae chinne upahe jAva ciTai, evAmeva dhaNNasta arU jAva soNiyattAe // sU020 // chAyA-dhanyasya kA:0, tadyathAnAmakam-zyAmakarIramiti vA, badarIkarIramiti vA, sallakIkarIramiti bA, zAlmalIkarIramiti vA, tarUNakaM chinnaM uSNe yAvattiSThati, evameva dhanyasyorU yAvat zoNitatayA / / mu0 20 // TIkA-'dhaNNassa' ityAdi tasya UH, jAnuna UrbabhAga amaratayoH, tapaHprabhAvAdevaM rUpalAvaNya saMjAtaM yathA-zyAmakarIraM, zyAmaraya=priyaguTakSasya karIraM aGkaraH, vadarIkarIraM, sallakIkarIraM, sallakI = vanarapativizepaH, taraya karIram = aGkuraH / zAlmalI= ' semala' iti bhASAprasiddho vRkSavizepastasya karIram aGkuraH / tadetattaruNakam apakvaM troTitam , Atape sthApitaM sat yathA parimlAnaM bhavati tathaiva dhanyanAmAnagArasyorU vabhUvatu // 0 20 // mUlam-dhaNNassa kaDipattassa imeyArUve0 se jahA0-uTTa-pAdeti vA jAva soNiyattAe // sU0 21 // chApA-dhanyasya kaTipatrasyedametadrUpaM0 tadyathA0-uSTrapAda iti vA, jaragdavapAda iti cA yAvat zoNitavattayA // su0 21 // TIkA-'dhaNNassa' ityAdi / tasya dhanyanAmAnagAraraya kaTipatrasya kaTipradezasya evaM rUpalAvaNyaM tapazcaraNena saMjAtaM, yathA-uSTraDimbhasya vA vRddhavalI ___'dhaNNassa' ityAdi. jisa prakAra zyAma-(priyaMgu) vRkSakA aGkara, badarI (vera) vRkSakA aGkura, sallakI (vRkSavizepa) kA akura, zAlmalI (semala) vRkSa kA aGkara, aparipakva avasthA meM hI toDa ke dhUpa meM sukhA dene para mlAna evaM skSa ho jAte haiM, usI prakAra atyanta ugra tapake kAraNa dhanyakumAra anagAra ke UrU-ghuTanoM kA UparI pradeza (sAMdhala), raktamAMsa ke nahIM hone se zuSka evaM rUkSa ho gayA thA |suu020|| 'dhaNNassa' tyAhi ma zyAma (priya zu) vRkSanA 252, [2] vRkSanA akura, salakI vikSavizeSanA akura, zAlmalI mila vRkSanA aMkura aparipakava avasthAmAja teDIne taDakAmAM sukAvI devAthI plAna temaja rUkSa thaI jAya che. evI rIte atyanta ugra tapane kAraNe dhanyukamAra aNugAnnA u-DhIcaNanA uparano bhAga siAthala), rakata mAMsa nahi hovAthI zuSka temaja ru thaI gaye hate. (sU) ra0). Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre cardasya vA caraNa: khuradvayAtmakaH UrzvabhAge samunnato'dhastAdanumnataH zuSko rUkSazca bhavati tadvattasya kaTipradezaH saMjAtaH // 0 21 // sUlam-dhaNNassa udarabhAyaNassa imeyArUve0 se jahA0sukadatiei vA, bhajaNayakabhallei vA, kaTakolaMvaei vA, evAmeva udaraM sukaM lukkhaM nimmaMsaM // sU0 22 // chAyA-dhanyasyodarabhAjanasyedametadrUpaM0, tadyathA0-zuSkatiriti vA, bharjanakakabhallamiti vA,kASThakolamba iti vA,evamevodaraM zuSkaM rUkSaM nimIMsam ||mu022|| TIkA-'dhaNNassa' ityAdi tasya dhanyanAmAnagArasyodarabhAjanasya tapa:prabhAvAnmadhyabhAge kRzatayA tathAvidhaM rUpalAvaNyaM saMjAtaM, yathA-zuSkatiH AtapazuSkaM camamayajalabhAjanaM 'masaka' nAmnA prasiddhaM, yathA vA bhajanaka mallaMcaNakAdibharjanapAtraM ghaTAdikaparaM vA, yathA vA kASThakolambaH piSTamardanapAtra 'kaThotI' iti prasiddham / zuSkatyAdikaM yathA nimnaM gambhIraM zuSkaM rUkSaM bhavati, tadvattasyodaraM zuSkaM rUkSaM nimAMsamatigambhIraM kRzaM nimnaM sajAtam // mU0 22 // _ 'dhaNNassa' ityAdi / jisa prakAra UMTa ke bacce kA pAMva, vRddha baila kA do khuravAlA pAMca, Upara se unnata (UMcA) aura nIce se avanata (khaDDAvAlA) tathA rakta mAMsa rahita hotA hai, usI prakAra dhanyakumAra anagAra kA kaTipradeza bhI atizaya tapa ke kAraNa rakta, mAMsa rahita atyanta kSINa zuSka evaM rUkSa ho gayA thA // sU021 / / 'dhaNNassa' ityAdi / jisa prakAra dhUpa meM sUkhI huI camaDe kI bhasaka, cane Adi kI roTI pakAnekA tavA, athavA ATA gUdane kI kaThautI, zuSka, rUkSa evaM andarase gaharI hotI hai, usI prakAra atizaya ugra tapa ke kAraNa dhanyakumAra anagAra kA peTa bhI rakta evaM "dhaSNassa'tyA. vI zata Tana satyAnA 41, vRdha, janA ne kharIvAlA paga, uparathI ucA ane nIce khADAvALA tathA rakata-mAMsa-rahita hoya che, evI rIte dhanyakumAra aNagAra kaTi-pradeza paNa atizaya tapane kAraNe rakata-mAMsa rahita, atyanta kSINu, zuSka temaja rUkSa thaI gayA hate sUitra 21] 'dhaNNassa' patyAdi ma tAmA sumesI yAMbhaDAnI bhasa, yA mAhinI roTalI sekavAnI leDhI [toathavA loTa bAMdhavAnI katharoTa, zuSka rukSa temaja aMdarathI uMDI gaharI) hoya che, tevI rIte atizaya ugra tapanA kAraNe dhanyakumAra aNugAranuM Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthavodhinI TIkA varga 3 dhanyanAmA aNagAra zarIra varNanam mUlam-dhaNNassa pAMsuliyakaDayANaM iyeyArUve0 se jahA0thAsayAvalIti vA,pANAvalIti vA muMDAvalIti vaa,evaa0||suu023|| chAyA-dhanyasya pAMzulikAkaTakayoridametadrUpaM0, tadyathA0-sthAsakAva. lIti vA, pAnAvalIti vA, muNDAvalIti vA, evameva0 // mU0 23 // TIkA-dhaNNassa' ityAdi tasya pAMzulikAkaTakayoH-pAMzulikA:= pArthAmthIni tAsAM kaTakau kaTau samUho, tayorevaM rUpalAvaNyaM tapazcaraNena saMjAtaM yathAsthAsakAvalI, sthAsakA darpaNAkRtayaH pAtravizepAH, darpaNA vA, tepAmuparyuparisthitAnAmAvalI paGktiH , tadvat sphuTatayA vAmadakSiNapArzvadvaye tasyAsthizreNirekaiMkatayA dRzyate / yathA vA pAnAvalI, atra pAna-zabdena pAnapAtraM gRhyate 'gilAsa' iti bhASAyAm , tepAmAvalI, yadvA pAnaM-jalaM, tepAmAvalI jalataragAvalItyarthaH, tadvat , yathA vA muNDAvalI, muNDA: pazuvandhanakIlavizepAH, tepAmAvalI paGktiH , tadvat ||mu0 23 // mAMsa ke abhAva se kRza, zuSka, rUkSa evaM gaharA ho gayA thA, arthAt tapa ke kAraNa peTa pITa se cipaka gayA thA // mU0 22 // 'dhaNNassa' ityAdi / jaise sthAsakAvalI-darpaNa kI AkRtivAle pAnavizeSa kI, athavA darpaNakI eka ke Upara eka rakkhI huI paMkti, pANAvalI pAnapAtra (gilAsa) kI paMkti, athavA muNDAvalI, sthANu vizeSa-pazu bAdhane ke kIloM (khUTo) ko kramazaH eka ke Upara eka rakkhI haI paMkti / jisa prakAra ye saba bhinna 2gine jA sakate haiM, usI prakAra atizaya ugra tapa ke kAraNa dhanya nAmaka anagAra kI donoM ora kI pasaliyAM rakta evaM mAMsa ke abhAvase pRthaka pRthaka ginI jA sakatI thIM ||suu0 23 // peTa paNa rakata temaja mAsanA abhAvathI kRza, zuSka, rUkSa temaja uDu thaI gayuM hatuM. arthAt tapanA kAraNe peTa pIThane cATI gayuM hatuM (sU) 22) 'dhaNNasta' vA zate sthAnApalI-bhasA pay) nI mAtivAA pAtra vizenI athavA darpaNanI eka upara rAkhelI pakita pANIvalI-pAna pAtra, glAsa nI pati athavA muDAvalI sthANu vizeSa-pazu bAdhavAnA khIlAnI kramaza: eka upara eka rAkhelI paMkita je rIte e alaga alaga gaNI zakAya che evI rIte atizaya ugra tapanA kANe dhanyakumAra aNagAranI banne bAjunI pAsaLIo gata temaja mAsanA abhAvathI judI judI gaNa zakAtI hatI [mULa ra3] Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI attanuropapAtikadAGgamatre sUlam-dhaNNasla piTTakaraMDayANaM ayameyArUve0 se jahA0kaNNAvalIti vA, golAvalIti vA, vayAvalIti vA, evaseva // sU0 24 // __chAyA-dhanyasya pRSThakaraNDakAnAmidametadrUpa0, tadyathA-karNAvalIti vA, golAvalIti vA, vartakAvalIti vA, evameva0 0 24 // TIkA-'dhaNNassa' ityaadi| tasya pRSThakaraNDakAnAspRSThapadezAnAM tAdRzaM rUpalAvaNyaM saMjAtaM yathA karNAvalI karNabhUpaNaM 'vAlI' iti bhApAyAm, yathA vA golAvalI-vartulAkAra-pApANamayapAtraM 'kuNDI' iti bhASAyAm, yathA vA vanakAvalI lAkSAmayavAlakrIDanakavastuvizeSaH, tadvat // 0 24 // mUlam-dhaSNasla urakAyaslaayameMyArUve0 se jahA0-cittakaharei vA, vIyaNapattei vA, tAliyaMTapattei vA, ekAmeva ||suu025|| chAyA-dhanyasyorakaTakasyedametadrUpaM0, tadyathA-cittakaTTaramiti vA, vyajanapatramiti vA, tAlaDhantapatramiti vA, evameva0 ||mu. 25 // TIkA-'dhaNNassa' ityAdi / tasya dhanyanAmno'nagArasya ura:kaTakasya vakSaHsthalasya rUpaM tapazcaraNenaivaMvidhaM saMjAtaM yathA-cittakaTTaram , iha cittagandena kiliJjAdikaM vastu kiJcid ucyate, tasya kaTTaraM-adhobhAgaH, vaMzanirmitapAtraM 'TokarI' 'oDI' iti bhASAyAm , tasyAdhobhAgaH, tadvat , yathA vA vyajanapatraM 'dhaNNassa' ityAdi / zrI dhanyakumAra anagArakA pRSThapradeza (pITha), nirmAsa evaM raktahIna honese karNaphUla ( vAlI), patthara kI kuMDI, athavA baccoM ke khelane kA eka prakArakA lAkhase banA huA khilaunA ke samAna zuSka, rUkSa ho gayA thA / / sU0 24 // dhaNNassa' ityAdi / bAla-nirmina TokarI (chapaDA) ke nIce kA bhAga, bAMsa Adi ke khApaTiyoM kA banA huA paMkhA athavA tAla - 'dhaNNassa' tyA zrI dhanna m||2 pRSTa-pradeza [ pAsa] nibhAsa temaja rakatahIna hovAthI karNaphUla buiTIA), pattharanI kuDI, athavA bALake ne ramavAnA lAkhathI banela eka prakAranA ramakaDAnI samAna zuSka rUkSa thaI gaye hate. (sU) ra4] - "dhaNNassa zrI dhanyabhAra AegAunu vakSasthala mahAn tapazcaryAne 42 nirmAsa temaja rakatahIna hovAthI te, vAsathI banAvela TepalIne nIcene bhAga, vAsa garasa' yA (HAM], NATA Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthavodhini TIkA varga 3 dhanyanAmANagAra zarIra varNanam vaMzAdidalamayaM cAyutpAdakaM vyajanam, yathA vA tAlavRntapatram = tAlapatranirmito vyajanavizeSaH, tadvat // mru0 25 // mUlam - ghaNNassa vAhANaM ayameyAruve se jahAnAmasamisaMgaliyAi vA, vAhAyAsaMgaliyAr3a vA, agatthi saMgaliyAr3a vA, evAmeva0 // sU0 26 // chAyA - dhanyasya vAdoridametadrUpa, tad yathAnAmakam - zamIsaMga liketi vA, vAhAyAsaMgaliketi vA, agastisaMgaliketi vA, evameva // 30 26 // TIkA- 'dhaNNassa' ityAdi / dhanyanAmno'nagArasya' vADhorevaM rUpalAvaNyaM tapasA saMjAtaM yathA zamIsagalikA-mInAmno vRkSasya 'khejaDI' iti bhASAprasiddhasya saMgalikA = phalikA, yathA vA vAhAyAsaMgalikA - pAhAyA = 'amalatAsa' 'karamAlA' iti prasiddho vRkSavizeSaH, tasyAH saMgalikA = phalikA, yathA vAagaritakasaMgalikA, - agaritako = vakavRkSavizeSastasya saMgalikA = phalikA, tahat / imA: phalikAH zuSkAH satyo yathA bhavanti tathA dhanyanAmno'nagArasya cAha mAMsazoNitAbhAvena zuSkau saMjAtau // sR0 26 // 101 - mUlam -- dhaNNassa hatthANaM aya0 se jahA0--sukkachagaNiyAr3a vA, vaDapatei vA, palAsapatte vA, evameva // sU0 27 // patra kA banA huA paMkhA ke samAna dhanyakumAra anagAra kA vakSasthala mahAna tapazcaryA ke kAraNa mAMsa evaM rakta ke sRgya jAne se zuSka, na ho gayA thA || sU0 25 // 'dhaNNassa' ityAdi / isa ghora tapazcaryA se dhannA anagAra kI bhujAyeM, zamI ( khejaDI) nAmaka vRkSa kI phaliyAM, cAhAyA (amalatAsa, karamAlA) vRkSa kI phaliyAM athavA agathiyA - vakavRkSavizeSa kI phaliyAM ke samAna rakta evaM mAMsa ke abhAva se zuSka, rukSa ho gaI thIM // 026 / / AdinI cIpAthI banAvela pkhA athavA tADapatranA anAvela pakhAnA jevuM, zuSka, rUkSa thaI gayu hatu [sU0 25] 'dhaSNassa' bhAvI mahAn tapazcaryAnA prabhAvadhI dhannA AzubhAranI bhugna leAhI ane mAsanA abhAve zamI nAmanA vRkSanI zIge, vADAyA [garamALA] vRMdAno zI gA, athavA agathiyA-khakavRkSavizeSanI zIgA jevI, zuSka-rUkSa thai gai hatI (**} Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre chAyA - dhanyasya hastayoridaM0, tad yathA0 - zuSkachagaNiketi vA, vaTa // 027 // 4 patramiti vA palAsapatramiti vA, evameva0 TIkA- ' ghaNNassa' ityAdi / tasya hastayorevaM rUpalAvaNyaM tapazcaraNena saMjAtaM, yathA zuSkagaNikA - zuSkagomayaM chANA ' ' kaMDA' iti prasiddham, yathA vA vaTapatram = vaTavRkSamya zuSkaM patram, yathA vA palAzapatram = palAzavRkSasya zuSkaM patram, evameva tasya hastau mAMsazoNitayoH zuSkatayA saMjAtau // 027|| sUlam - ghaNNassa hatthaMguliyANaM aya0 se jahA0 - kalAyasaMgilAi vA, muggasaMgaliyAr3a vA, mAsasaMgaliyAi vA taruNiyA chiSNA Ayave diNNA sukkA samANI0 evameva // sU0 28 // 102 chAyA - dhanyasya hastAGgalikAnAmida0, tadyathA0 kalA saMgaliketitrA, mudgasaMgaliketi vA, mApasaMgaliketi vA taruNikA chinnA Atape dattA zuSkA satI0, evameva0 // 0 28 // TIkA- 'ghaNNassa' ityAdi / tasya hastAGgulikAnAM rUpalAvaNyaM tapaJcarana tathAvidhaM saMjAtaM yathA kalAyasaMgalikA, kalAyo = vRttacaNakaH, tasya saMgalikA= phalikA, mudgasaMgalikA = mudgalikA, mApasaMgalikA = mApaphalikA taruNikA 'dhaNNassa' ityAdi / jisa prakAra gobara kA sUkhA huA chANA (kaMDA), vaTa vRkSa kA sUkhA huA pattA athavA palAza ( khAkharA, DhAka) vRkSa kA sUkhA huA pattA hotA hai, usI prakAra dhanyakumAra anagAra ke dono hAtha atizaya ghora tapa ke kAraNa mAMsa evaM zoNita se vihIna hokara zuSka, rUkSa ho gaye the || sU0 27 // 'dhaorea' ityAdi / jisa prakAra maTarakI phaliyAM, mUMga kI phaliyAM, ur3ada kI phaliyAM, arddhaparipakva avasthA meM hI toDakara dhUpa meM sUkhA dene se mlAna evaM zuSka ho jAtI haiM, usI prakAra dhanya 'dhaNNassa' chatyAhi prema suAdha gayesa chANAM, vaDanAM sudhaM pAMDA, athavA palAsa [khAkharA - DhAMka vRkSanA sukAI gayela pAMdaDA haiAya che, tevIja rIte dhanyakumAra anagAranA anne hAtha atizaya ugratapanA kAraNe mAMsa ane leAhInA abhAve zuSka rUkSa thaI gayA hatA (s0 27) 'dhaNNassa' chatyAhi nevI rIte vaTAzAnI zIgo. bhaganI zIge, mane aDadanI zI go, adhI pAkela avasthAmAM teDIne taDakAmAM sukavavAthI slAna ane Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 dhanyanAmA aNagAra zarIra varNanam 103 apakA, chinnA-boTitA Atape dattA-nikSiptA zuSkA satI yathA parimlAnA, evameva tasya hastAGgulayaH zukAH nirmAsazoNitAH saMjAtAH // mu0 28 // mUlam dhaNNassa gIvAedeg se jahA karagagIvAi vA, kuMDi yAgIvAi vA, uccatthavaNaei vA, evAmeva ||suu0 29 // chAyA-dhanyasya grIvAyAH0, tadyathA-karakagrIveti vA, kuNDikAgrIveti vA, uccasthApanakamiti vA, evameva0 // mU0 29 // TIkA-'dhaNNassa' ityaadi| tasya grIvAyAstapaHmabhAvAdevaM rUpalAvaNyaM saMjAtaM, yathA-karakagrIvA, karakaH kamaNDalustasya grIvA, kuNDikAgrIvA, kuNDikA laghukalazI, tasyA grIvA, uccasthApanakagrIvA, uccasthApanakaM nAma 'kuMjA' 'surAhI'-iti bhApA pasiddhaM mRNmayapAtraM, tasya grIvA, atikRzA zuSkA rakSA nirmAsA'bhavat ||muu0 29 // mUlam-dhaNNassa haNuyAe0 se jahA0-lAuyaphaleti vA hakuvaphaleti vA, aMvagaTTiyAi vA, evAmeva // sU. 30 // chAyA-dhanyasya khalu hanukasya0, tadyathA0-alAvuphalamiti vA, hakuvaphalamiti vA, AmrASThiriti vA evameva0 // mU0 30 // kumAra anagAra ke donoM hAthoM kI UMgaliyA atizaya tapa ke kAraNa rakta evaM mAMsake abhAvase zuSka, rUkSa ho gaI thIM // sU0 28 // 'dhaNNassa' ityAdi / jisa prakAra kamaNDalukI gardana, choTI kalagI kI gardana athavA surAhI-kUjA-kI gardana atyanta sakaDI evaM patalI hotI haiM, usI prakAra dhanyakumAra anagAra kI gardana bhI atizaya tapa ke kAraNa mAMsa evaM rakta ke abhAva se kRza tathA zuSka rakSa ho gaI thIM // sU0 29 // zuSka thaI jAya che. tevIja rIte dhanyakumAra aNagAranA banne hAthanI AMgaLIo atizaya tapanA kAraNe rakata ane mAMsanA abhAve zuSka-rUkSa thaI gaI hatI. (sU) 8) ___'dhaNNassa' tyAvIzata bhanI sana, nAnA 4zIyAthI 26na, athavA kuMjAnI garadana atyanta sAMkaDI temaja pAtaLI hoya che, tevI rIte banyakumAra aNugAranI garadana paNa atizaya tapanA kAraNe mAsa ane rakatanA abhAve kRza temaja 24-36 57 gatI (40 28) Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre TIkA- 'qorea' ityAdi / tasya dhanyanAmAnagArasya hanukaM cibukaM tapomAhAtmyadevaMvidhaM saMjAtaM yathA - alAbuphalaM = sadyojAtatumbIphalaM, hakuvaphalaM - 'hiMgoTA' iti bhApAprasiddhaphalaM AmrASThikA = AmraguTikA 'AmaguThalI' iti bhASAyAm, tadvat zuSkaM rUkSaM nirmAsaM civukramabhavat // 0 30 // sUlam -- dhaNNassa uTTANaM, se jahA0--sukkajaloyAi vA, silesaguliyAi vA alattaguliyAi vA, evAmeva // sU031|| chAyA - dhanyasyoSThayoH, tadyathA0 - zuSkajalauketi vA, zlepaguTiketi vA, alakaTiketi vA, evameva0 // sU0 31 // TIkA- ' dhaNNassa ' ityAdi / tasyoSThapostapaHprabhAvAdevaM rUpalAvaNyaM saMjAtaM, yathA--zuSkajalaukA 'joka' iti bhASAyAm, zlepaguTikA zleSaH = lepavizeSastasya guTikA, alaktakaguTikA, alaktaka - lAkSArasastasya guTikA, jalaukAdInAM zuSkatve sati kAntirAhityaM kAryaM ca bhavati tadvadubhAvoSThau zuSkau kSau nirmAMsau babhUvatuH // sU0 31 // 104 'qoute' ityAdi / tatkAla kA utpanna huA tumbI kA phala, hakuba (hiMgoTe ) kA phala athavA Ama kI guThalI jisa prakAra kI hotI hai, usI prakAra dhanyakumAra anagAra kI dADhI - ThuDDI bhI atyanta ghora tapa ke kAraNa rakta evaM mAMsa ke abhAva se zuSka evaM rUkSa ho gaI thIM // sU0 30 // 'dhaNNassa' ityAdi / jisa prakAra sUkhI huI joMka, zleSa (eka prakAra kA lepa ) kI golI athavA lAkha kI golI hotI hai usI prakAra atyanta ghora tapa ke kAraNa dhanyakumAra anagAra ke donoM oTha (hoTa) zuSka, rUkSa evaM nirmAsa ho gaye the // sR0 31 // 'dhaNNassa' chatyAhi taratanu utpanna thayesu tummaDInu ija, DuDDama (DigoTA)nuM mULa athavA kerInI goTalI jevA prakAranI hAya che, tevIja rIte dhanyakumAra aNugAranI DADhI paNa atyanta ghAra tapanA kAraNe rakata ane mAMsanA abhAvathI zuSka ane rUkSa yaha ga) hutI (sU0 30 ) 'dhaNNassa' pratyAhi, nevI rIte suhAya gayesa bhejo, dveSa (bheDa bhatano seya) nI gALI, athavA lAkhanI gALI hoya che, tevI rIte atyaMta ghAratapanA kAraNe dhanyakumAra aNugAranA banne hAThe zuSka, rUkSa ane nirmAsa thaI gayA hatA (s0 31) Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 - arthabodhinI TIkA varga 3 dhanyanAmANagAra zarIra varNanam mUlam--dhaNNassa jinbhAe aya0, se jhaanaame,vddptte| vA,palAsapattei vA uMbarapattei vA, sAgapattei kA, evaamev0||suu032|| chAyA-dhanyasya jivAyA ida0, tadyathAnAmakam-vaTapatramiti bA, palAsapatramiti vA, udumbarapatramiti vA, zAkapatramiti vA, evameva0 // mU0 32 // TIkA-'dhaNNassa' ityAdi / tasya jihAyAstapazcaraNenaivaMvidhaM rUpalAvaNyaM saMjAtaM, yathA-baTapatraM, palAzapatram , udumbarapatraM, zAkapatraM vA, evameva nirmAsazoNitA carmadhanImAnAvazepA jihA saMjAtA // mU0 32 // mUlam--dhaNNassa nAsAe aya0, se jahAnAmae-aMvagapesiyAi vA, aMbADagapeliyAi vA, mAuliGga pesiyAi vA, taruNiyA0 evaamev0|| sU0 33 // chAyA-dhanyasya nAsAyA ida0, tadyathAnAmakam-Amrapegiketi vA, AmrAtakapeziketi vA, mAtuliGgapeziketi vA, taruNikA0 evameva0 // 10 33 // TIkA-'dhaNNassa' ityAdi / tasya nAsikAyA evaM rUpalAvaNyaM saMjAtaM yathA-AmraprasiddhaM, AmrAtakam='AmaDA' iti bagadezaprasiddhaM phala, mAtuliGga-3 "vijorA'-iti prasiddhaM phalam , tepAM pezI asthitvagvarjito ghanIbhUto bhAga: 'gUdA' 'gira' iti bhASAyAm , sA cAparipakkaiva chinnA, Atape dattA satI 'dhaNNassa' ityAdi / jisa prakAra vaTavRkSa kA pattA, palAza (khAkharA) vRkSa kA pattA, umbara kA pattA, athavA zAka (sAgavAna) kA pattA hotA hai, usI prakAra ghora tapa ke kAraNa dhanyakumAra anagAra kI jihA bhI rakta sAMsa rahita ho kevala camaDe evaM nasoM kA jAla rUpa hI raha gaI thI // sU0 32 // dhaNNassa' ityAdi / guThalI aura chilake rahita Ama kI cIra-phAMka, AmaDe (yaMgAla kA prasiddha phala) kI phAMka, vijauraphI phAMka, dhUpa meM sukhA dI jAyeM aura sukha jAne para ve jisa prakAra 'dhaNNassa' tyAbhi su| 13nI paii, pAza ( 2) vRkSanA pairi ukharAnA pAdaDAM athavA sAganA pAdaDAM hoya che, te prakAre gheratapanA kAraNe dhanyakumAra aNugAranI jIbha paNa rakta mAsa rahita thaI, phakta cAmaDA ane nasenI jaLa 354 2sI gaI stI (sa0 32) 'dhaNNassa' tyA gAvI mane chaat| vinAnI zanI thI, PARAN (bagalAnuM prasiddha phaLa) nI cIra, bijorAnI cIra, taDakAmAM sukAyA pachI jema kara Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikasUtre parimlAnA bhavati tathA tasya nAsikA zupkA rUkSA nimAMsA ca saMjAtA ||suu033|| sUlam-dhaNNassa acchINaM, se jahA0 vINAchiDDeti vA, baddhIsagachiDDati vA, pAbhAiyatAragAi vA, evAmeva0 // sU0 34 // chAyA-dhanyasyAkSNo:0, tadyathA0-vINAchidramiti vA, vadvImakacchidramiti vA, prAbhAtikatAraketi vA, evameva0 // sU0 34 // TIkA-'dhaNNassa' ityAdi / yathA vINAchidraM, vadIsakachidraM-baddhIsako vAdyavizepastasya chidra, prAbhAtikatArakA vA, tatsadRze tasyAkSiNI nimne gabhIre zuSke rUkSe nirmAse ca saMjAte // sU0 34 // sUlam-dhaNNasta kaNNANaM ayase0,se jahA0 mUlachalliyAi vA, vAlaMkachalliyAi vA, kArelakachalliketi vA, evameva0 ||suu0 35 // chAyA-dhanyasya karNayorida0, tadyathA-mUlachalliketi vA, vAluGgachaliketi vA, kArallakachalliketi vA, evameva0 // mU0 35 // TIkA-tasya karNayorevaM rUpalAvaNyaM saMjAtaM, yathA-mUlakachallI, vAluGkamlAna ho jAtI haiM usI prakAra ugra tapa ke kAraNa dhanyakumAra kI nAsikA zuSka, rUkSa evaM nirmAsa ho gaI thI // sU0 33 // 'dhaNNassa' ityAdi / jisa prakAra vINA ke chidra, baddhIsaka eka prakAra ke bAje ke chidra, athavA prAtaHkAlIna tAre hote haiM usI prakAra una tapa ke kAraNa dhanyakumAra kI AMkhe UMDI (gaharI), tathA zuSka, rUkSa ho gaI thii| unakI AMkhe itanI andara ghula gaI thIM, ki una ve hue gahare choTe 2 chidro meM camaka (kIkI) mAtra hI dikha paDatI thIM / ssU0 34 // _ 'dhaNNassa' ityAdi / jaise-mUle kI chAla, kakaDI kI chAla athavA mAI jAya che, tema utapanA kAraNe dhanyakumAra aNagAranI nAsikA zuSka, rUkSa ane nisa 25 gaI utA. (sU0 33) 'dhaNNassa' tyAhi rama vINanA chidra, dIsa4-4 prAnA mAnanA chidra, athavA prAtaHkALanA tArA dekhAya che. tevI rIte ugratApanA kAraNe dhanyakumAranI Akho uDI tathA zuSka, rUkSa thaI gaI hatI. temaja temanI A eTalI aMdara ghusI gaI hatI ke te daLelA uDA nAnA nAnA chidramAM camaka (kIkI) mAtraja mAtI tI. (sU0 34) 'dhaNNassa' tyAhi. bha bhUmAnI chAsa, DInI cha athavA rezAnI Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 dhanyanAmANagAra zarIra varNanam 107 challI, kAravelchallI / tatra mUlakA svanAmaprasiddhaH kandavizepaH 'mUlA' iti bhApAyAm / cAluka-cibhiTaM 'kakaDI' iti bhApAyAm / kAravellaM-latAphalaM 'karelA' iti bhApAyAm / nepAM challI-tvaka, sA yathA'timatalA bhavati tadvatkauM saMjAtau // mU0 35 // mUlam--dhaNNassa sIlassa0, se jahA0-taruNagalAuei vA, taruNagaelAlaei vA, siNhAlaeivA taruNae0 jAva ciTai, evAmeva dhaNasta aNagArassa sIsaM sukaM lukkhaM nissaMsaM aTricammacchirattAe paNNAyai, no cevaNaM maMsasoNiyattAe ||suu036|| ___ chAyA-dhanyasya zIrpasya tadyathA0-taruNakAlacukamiti vA taruNayalAlukamiti vA, sihAlakamiti yA, taruNakaM0, yAvattiSThati, evameva dhanyasyAnagArasya zIrSa zuSkaM rUkSaM nirmAsamasthicarmazirAvattayA prajJAyate, no caina khalu mAMsazoNitavattayA // mu0 36 // TIkA-'dhaNNassa' ityAdi / tasya khalu dhanyanAmAnagArasya tapaHprabhAvAcchIrSakasyaivaMvidhaM rUpalAvaNyaM saMjAtaM, yathA-taruNAlAvu-apakvatasvIphalaM, taruNailAlukam apakvo vartulAkAraH kandavizepaH, 'suraNa' iti bhApAprasiddhaH, sihAlakam='tarabUja' iti prasiddha phalaM, tacca taruNakam apakvaM noTitam Atape nikSiptaM zuSkaM sat parimlAnaM tiSThati bhavati, evameva dhanyanAmno'nagArasya karele kI chAla hotI hai usI prakAra ugra tapa ke kAraNa dhanyakumAra anagAra ke kAna, mAMsa evaM rakta se rahita ho kara sUkha gaye the|m035|| ___'dhaNNassa' ityAdi / jaise - apakka tumbIphala, apaka elAluka (gola sUraNa kanda) athavA apakva tarabUja, aparipakva avasthA meM hI toDakara sUrya kI pracaNDa dhUpa meM de dene para zuSka, rUkSa evaM mlAna ho jAte haiM, usI prakAra ugra tapa se dhanya anagAra kA mastakA bhI chAla hoya che, tevI rIte ugratApanA kAraNe dhanyakumAra aNagAranA kAna, mAMsa ane rakatanA abhAve sukAI gayA hatA. (sU0 35) __ 'vaNNassa' yA resa 2054 tumanu 30, a545 vAyu (ge sUraNa kada) athavA apakava tarabUca, aparipakava avasthAmAM ja teDIne sUryanA sakhta tApamAM rAkhavAthI, zuSka, rUkSa temaja plAna thaI jAya che tevI rIte ugra tapathI - Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 zrI anutnaropapAtikazAstre zIrSakaM zuSkaM rUkSaM nirmAsaM kevalamasthicarmadhamanInAM darzanAt prajJAyate naiva mAMsazoNitasadbhAvena // sU0 36 // __ mUlam evaM samvattha, navaraM udarabhAyaNa-kaNNa jIhA uTTA, eesi aTrI na aNNati,cammachirantAe paNNAyaiti bhaNNai ||suu.37|| chAyA--evaM sarvatra, navaram-udarabhAjanaM kI, jihoSThI, eteSAM (varNake) asthi na bhaNyate, carmazirAvatvena prajJAyate, iti bhaNyate // 50 37 // TIkA-evaM savvattha' ityAdi / evaM sarvatra sarvAGgeSu samAnatayA varNanaM vijJeyaM, navaraM vizeSastu-udaraM, kI, jivA, opThau, eteSAM varNane 'asthi' iti na bhaNyatena kthyte| tatra kevalaM carmazirAdarzanAdevodarAdInAM svarUpaM vijJAyate, iti bhaNyate // 50 37 // uktarItyA dhanyanAmno'nagArasya caraNAcyAmArabhya ziraHparyantaM sopamAnaM pRthak pRthag vaNitam / punarekenaiva sUtreNa samagrazarIraM varNayati-'dhaNNeNaM' ityaadi| binA rakta evaM mAMsa ke zuSka, rUkSa ho gayA thA / vaha mAtra haDDI, carma tathA nasoM kA samUha mAtra hI jJAta hotA thA / sU0 36 // evaM samvattha' ityAdi / uparokta sabhI aGgopAGgo kA varNana samAna prakAra se samajhanA cAhiye, parantu peTa, kAna, jihA tathA oTha (hoTha) meM haDDiyAM nahIM hotI haiM, kevala ye carma tathA nasoM dvArA hI dIkhate haiM, isa kAraNa inake varNana meM dUsare aGgoM kI taraha haDDiyoM kA varNana nahIM samajhanA cAhiye / dhanyakumAra anagAra ke peTa, kAna jivA tathA oTha, rakta evaM mAMsa ke abhAva se kevala camaDA aura nasoM jAla se hI dikhAI dete the / sU0 37 // dhanya aNagAranuM mastaka paNa rakata mAsanA abhAve zuSka, rUkSa thaI gayuM hatuM. te mAtra hADa, carma tathA nasonA samUha-mAtrathIja dekhAtuM hatuM. (sU0 36). "evaM savvatthe' tyAEi S52 43 vA ma bhane apAMgatu vana samAna prakArathI samajI levuM, paraMtu peTa, kAna, jIbha tathA heThamAM hADakAM nathI hotA. phakata carma tathA naso dvArAja e dekhAya che. eTalA mATe enuM varNana karatI vakhate bIjA agAnI mAphaka hADakAnuM varNana samajavuM nahi. dhanyakumAra aNagAranuM peTa, kAna, jIbha tathA hoTha rakata temaja mAMsanA abhAvathI phakta carma ane sAjAlathIja mAtai sai. (sU0 37) Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ } 3 arthabodhinI TIkA varga 3 dhanyanAmANagAra zarIra varNanam mUlam-dhapaNe NaM aNagAre NaM sukkeNaM sukkheNaM pAyajaMghoruNA, vigayataDikarAleNaM kaDikaDAheNaM, piTUmaNassieNaM udarabhAyaNeNaM, joijjamANehiM pAMsulikaDaehiM akkhasuttamAlA viva gaNijjamANehi piTUkaraMDagasaMdhIhiM, gaMgAta raMgabhUSaNaM urakaDaga detabhAeNaM, sukkasappasamANAhi vAhAhiM, siDhilakaDAlI va laMbatehi ya aggahatthehiM, kaMpaNavAio vitra vevasANIe sIsavaDIe, bamsAnavadaNakamale, ubhaDaghaDAmuhe, ubbuDunayaNakose, jIvajIveNa gacchai, jIvaMjIveNa cihna, bhAsaM bhAsitA gilAi bhAsaM bhAsamANe gilAi, AsaM bhAsissAmitti gilAi / se jahA - nAmae - iMgAlasagaDiAi bA, jahA khaMdao tahA jAba hutAsaNe iva bhAsarAsipalicchapaNe taveNaM teeNaM tavateyasirIe uvasobhemANe uvasobhemANe ciTThai // sU0 38 // 109 chAyA-dhanyaH khalu anagAraH zuSkeNa bubhukSeNa pAdajaGgharuNA, vikRtataTIkarAlena phaTikaTAna, pRSTamanuthitena udarabhAjanena, dRzyamAnaH pAMzuliyaTakaiH, akSatramAlAbhiritra gaNyamAnaiH pRSThakaraNDakasandhibhiH, gaGgAtaraGgabhUtena urakaTakadezabhAgena, zuSkasarpasamAnAbhyAM bAhubhyAM zithilakaTAlikAbhyAmitra lambamAnAbhyAM cAgrahastAbhyAM, kampanavAti ke iva vepamAnayA zIrSaghaTayA, pramlAnavadana kamalaH, udbhaTaghaTamukhaH udavaDitanayanakozo jIvajIvena gacchati, jIvajIvana tiSThati bhASAM bhApitvA glAyati bhASAM bhASamANo glAyati, 'bhASAM bhASiSye' iti glAyati / tadayathAnAmakam - aGgArazakaTiketI vA yathA skandakastathA yAva hutAgana iva bharamarAzi praticchannatapasA tejasA vapastejaH zriyA upazobhamAnaH 2 tiSThati // mu0 38 // TIkA- 'dhanneNaM aNagAreNaM' ityatra 'NaM' iti padadvayaM vAkyAlaGkArArthapham | dhanyonAmA'nagArastIvataratapazcaraNAt zuSkeNa mAMsazoNitarahitena, bubhukSeNa= bubhukSAyogAddurbalena pAdajaGgharuNA caraNAdyadgatrayeNopalakSito bhavati / taraya caraNau, jaGke, UrU ca, etAnyadgAni tIvratapaH samArAdhanena nyatidurbalAni saMjAtAnItyarthaH / tathA vikRtataTIkarA TeNa, taTayAM pArzve karAlam = unnataM tena kaTikaTAhena, kaTAha mAMsagoNinarahitAvidvanaM virUpaM tan iva= kacchapapRSTamitra, Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikasUtre 110 , yadvA bhAjanavizeSa iva kaTiH 'kaTikaTAhaH tena lakSito bhavati / tasya kaTipradezaH mAMsazoNitopakSayAdasnAmunnatatayA ca pArzvabhAge vikRtaH kaTAhavatsaMjAta ityarthaH / tathA pRSThamanuzritena udaramAjanena lakSito bhavati / tasyodaraM mAMsazoNitakSayAtpRSThabhAgAvasthitAsthisaMlagna yakRtplIhAntrAdInAmapyatizuSkatayA pRSThamAthilya madhyamAge kRzatvAd gambhIrapAtramitra saMjAtamityarthaH, agracarmamAtrAvRtapRSThabhAgAvazeSamudaraM vabhUveti bhAvaH / dhanyakumAra anagAra ke pAMca se lekara samasta aGgopAGgI kA pRthak pRthak varNana bhinna 2 upasAo ke sAtha Upara kiyA gayA hai / aba yahA~ eka hI sUtra meM samasta aGgo kA varNana kiyA jAtA 'dhaNe NaM' ityAdi / dhanyakumAra anagAra ke paoNva, jaGghA (piNDI), tathA sAthala, ce tInoM, atyanta tIvra tapa ke kAraNa mAMsa evaM rakta ke sukha jAne se zuSka, rUkSa tathA kSudhAse atyanta nirbala evaM zithila ho gaye the / unakA kaTipradeza, kachue kI pITha ke samAna athavA kaTAha (kaDhAI) ke samAna mAMsa rakta ke abhAvale haDDiyA ke UMcepana se atyanta vikRta ho gayA thA / unakA peTa, mAMsa evaM zoNita ke abhAva se tathA yakRt (lIvara) lIhA (tillI ) AMte Adi ke atyanta sUkha jAne se pITha kI haDDiyoM ke sAtha cipaka gayA thA, aura madhya meM kRza ho jAne se UMDe pAtra ke samAna ho gayA thA, arthAt kevala pIThase cipakA huA peTa kA camaDA - mAtra hI raha gayA thA | dhanyakumAra aNugAranA pagathI laIne badhAM aMgaupAMgatuM juduM judu varNIna judI judI upamAothI upara karavAmAM Avyu che. have ahIM ekaja sUtramAM badhAM govana vAmAM Ave che.- 'ghaNNe NaM' tyAhi atyanta tIvra tapane kAraNe dhanyakumAra aNugAra nAM paga jaMghA ( pinDI ) ane sAthala. e traNe mAMsa ane rakatanA abhAve zuSka, rUkSa tathA kSudhAthI atyanta nirmUla ane zithila thai gayA hatA temane kaTi (keDa) pradeza kAcabAnI pITha mAka athavA kaDhAI mAka mAMsa, rakatanA abhAve hADakA uMcA thai javAthI ghaNuMAja vikRta dekhAtA hateA. temanuM peTa, mAMsa ane rakatanA abhAve tathA yakRta (lIvara) plIhA (kharALa), AMtaraDA Adi sukAI jAvAthI vAMsAnAM hADakA sAthe coMTI gayela hatu temaja peTa madhyamAM kRza thai jAvAthI uMDA pAtranI mAphka thaI gayuM hatuM. arthAta pIThathI cATelu peTanuM cAmaDuM mAtraja rahI gayuM hatuM. - Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 dhanyanAmANagAra zarIra varNanam 111 __tathA dRzyamAnaH pArthAsthikaTakai pArzvabhAgAsthisamaharlakSitaH / tasya pArzvabhAgAvasthitAsthIni mAMsAvaraNarahitatvena pRthak pRthak muvyaktaM dRzyamAnAni bhavantItyarthaH tathA akSatramAlAgiriva rudrAkSamAlAbhiriva gaNyamAnaH saMkhyAyamAnaH pRSThakaraNDakasandhibhiH-karaNDakaM =vaMzadalikAnirmitaM TokarIpAtraM tadiva pRSThaM pRSThakaraNDakaM, tasya sandhayaH-astrAM vandhanasthAnAni, tairupalakSitaH / taraya pRSTabhAgasaMlagnAsthivandhanasthAnAni, rudrAkSamAlApratibaddhapratyekamaNakavad gaNyamAnAnyabhUvapnityarthaH / atra karaNDakazandena vaMgadalIkAnirmitaTokarIpAtrarAmbandhigadalikA yathA pratyekaM gaNayituM zakyante tathaivAsya muneH pRSThagatAsthIni sarvANi pratyeka gaNayituM yogyAni babhUvuriti bodhitam / tathA gagAtaraGgabhUtena gagAtaraGgarUpeNa urAkaTakadezabhAgena-urakaTakasya vakSaHsthalasambandhyasthipaJjarasya dezabhAgaH vibhAgaH, tenopalakSitaH / tatratyamAMsazoNitayoratizupkatayA zvAsocchvAsasaJcArAd gagAtaraGgavanimnonnatabhAvena tasya vakSaHsthalAsthIni suvyaktahazyamAnAnyabhUvan / - tathA zuSkasarpasamAnAbhyAM vAhubhyAmupalakSitaH / vAhugatamAMsagoNitayo una kI pasaliyAM mAMsa, rakta ke sUkha jAne se judI - judI spaSTa dIkha paDatI thI / unakI pITha kI haDDiyoM kA juDAva tathA asthiyAM, mAMsa evaM zoNita ke abhAva se rudrAkSakI sAlA ke saNake kI taraha, athavA bAMsa kI TokarI kI pratyeka zalAkA-khApaTI kI taraha, alaga-alaga ginI jA sakatI thIM / unakA vakSasthala-chAtI-kI haDDiyAM, mAMsa, rakta ke abhAva se bAla lene tathA choDane le gajhA kI taraGgoM ke samAna UMcI - nIcI hotI huI spaSTa dikhAI detI thIM / unakI sujAeM mAMsa evaM zoNita ke abhAva se atyanta zuSka ho jAne ke kAraNa levala haDiyA, carma tathA nau kI jAlabAlI, sakhe temanI pAsaLI mAsa ane rakatanA sukAI jAvAthI judI judI spaSTa dekhAtI hatI temanA vAsAnA (pIThanA) hADakAonA sadhi ane hADakAM je prakAre rUdrAkSanI mALAnA maNakA judA judA gaNI zakAya che athavA vAsanI TepalInI pratyeka cIra judI judI gaNI zakAya che te ja prakAre mAMsa ane zeNitanA abhAve judA judA gaNAI zakAtA hatA. temanA vakSasthala-chAtI-nA hADakA mAtra tema ja ratanA abhAvathI vAra letI vakhate tathA choDatI vakhate gaMgAnA taraganI mAphaka uMcA nIcA thatA spaSTa dekhAtA hatA. temanI bhujAo mAMsa ane rakatanA abhAve atyanta zuSka thaI javAthI phakana Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 112 zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre ratizuSkatvAtkevalamasthicarmadhamanIbhistasya bAhU supkasarpasamAnau jAtoH / tathA zithilakaTAlikAnyAmiva-zithilA-zlathavandhanA kaTAlikA-azvArohaNasAdhanapadAlambanopakaraNaM 'pAgaDA' iti bhApAyAM, tadvat lambamAnAbhyAm, agrahastAbhyAMbAborapRbhUtAbhyAM karAbhyAM lkssitH| tasya karau turaGgapRSThAdadhobhAge pArthadvaye lambamAnau azvArohaNasAdhanapadAlambanopakaraNabhUtAviva jaatii| tathA kampanavAtika iva-kalpanavAtavyAdhisaMyukta iva vepamAnayA kampayAnayA zogavaTyA-ghaTIva zIrSa zIrpaghaTI, tayopalakSitaH / tIvrataratapazcaraNena mAsagopinayoH zuSkatayA tasya zIrSa laghupaTIsadRzaM kampanavAtavyAdhiyuktapuruSasya sasnayAmaka satataM kampamAnaM jAtam / tathA pramlAnavadanakamalA-zuSkamukhakamala:, tasya mukhaM zuSkakamalamiva rUkSaM saMjAtamityarthaH / udghaTaghaTamukhaH-udbhaTa sphuTitaM' ghaTasya mukhamiva mukhaM yasya sa udbhttghttmukhH| ghaTasyopari mAntabhAgamAtre truTite sati yathA ghaTasya mukhaM virUpaM bhavati tadvad oSTayonitarAM zuSkatayA dhanyamunemukhaM vilakSaNaM saMjAtam / hue sAMpoM ke samAna dikhAI detI thiiN| unake hAthoM ke donoM paMje, DhIle bandhanavAle, donoM tarapha laTakate hue ghoDe ke pAgaDo ke samAna dikhAI dete the| unakA sastaka tIvra tapasyA ke kAraNa zoNita evaM mAMsa ke sukha jAne se miTTIkI choTI kalazI ke samAna ho gayA thA, evaM kampana vAtarogavAle manuSya ke mastaka kI taraha pratikSaNa hilatA- Daga Daga karatA rahatA thaa| unakA mukha-ceharA, sukhe hue kamala ke samAna rUkSa ho gayA thA / unakA muMha, oMThoM ke sukhajAne se TUTe hue mukhavAle ghaDe ke samAna vilakSaNa ho gayA thaa| unake dAMtoM aura netra UMDe yaiTha jAne se gaharI (UMDI) kuppI ke samAna ho gaye the| hADakA, cAmaDA tathA nasonI jALa vALI, sukelA sApanI mAphaka dekhAtI hatI. temanA hAthanA banne paMjA, DhIlA banjanavALA banne bAju laTakatA gheDAnA pAgaDAnI mAphaka dekhAtA hatA temanuM mastaka ugra tapazcaryA ne kAraNe zeNita ane mAMsa sukAI jAvAthI mATInI nyAnI loTinI mAphaka thaI gayu hatuM temaja kampavA rega vALA manuSyanA mastakanI mAphaka pratikSaNa hAlatuM Daga Daga karatuM-rahetuM hatuM. - temanuM moTuM sukela kamaLanI mAphaka rUkSa thaI gayuM hatuM. temanuM moTuM cheThanA " sukAI javAthI TuTela meDhA vALA ghaDAnI mAphaka vicitra thaI gayela hatuM temanAM bane teMtre uDA besI jAvAthI uDI kupInI mAphaka thaI gayA hatAM. Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 dhanyanAmA agagAra garIra varNanam __ tathA udbuDitanayanakogaH antarnimagnanetrakozaH, gambhIrakUpikAvattasya netradvayaM saMjAtamityarthaH / / sa dhanyanAmAnagAraH zarIradaurbalyAd jIvajIvena Atmagadaiva gacchati gamanakriyAM karoti natu zarIravalena, jIvajIvena Atmazaktyaiva tiSThati natu zarIravalena / bhASAM bhApitvA glAyati-mApaNAnantaraM glAnimApnoti / bhASAM bhApamANaH san glAyati-bhApaNasamaye klAnto bhavati / tathA 'bhApAM bhASiSye' iti glAyati='mayA bhApitavyam' iti kRtvA kaSTamanubhavati, asau sarvAmapi kriyAmAtmavalenaiva karoti natu zarIravale neti bhAvaH evaMrUpo'sau dhanyamunimtIvrataratapazcaraNena, zarIre mAMsazoNitayoH parizuSkatayA, kRgatayA, durbalatayA, zArIrika-vAcipha-kAryakaraNAlamanayA ca viharaNa-gocarAgraparyaTana - pratilekhana -pratikramaNa-vandana--svAdhyAya-dhyAna-kAyotsargAdikaM sarva kArya kevalamAtmano vIryaguNasAhAyyena sampAdayati natu garIravale neti bhAvaH ___isa prakAra kI zArIrika avasthAvAle dhanyakumAra anagAra jIvamAtra-Atmabala-sehI calate, phirate aura khaDe rahete the; parantu zarIra vala se nahI ve bolane ke parizrama se thaka jAte the, bolate hue kheda pAte the itanA hI nahIM; parantu bolane ke vicAra mAtrase kaSTa kA anubhava karate the arthAt unakI saba kriyAeM zArIrika bala ke abhAva meM Atmavalapara hI nirbhara thiiN| isa pakAra ugra tapase dhanyakumAra anagAra kA zarIra rakta evaM mAMsa ke abhAva meM sarvathA sUkha gayA thA. unameM zArIrika zakti sarvathA naSTa hogaI thii| gocarI ke lie jAnA, vastroM kI pratilekhanA karanA, pratikramaNa, svAdhyAya, evaM dhyAna, kAyotsarga Adi samasta kArya ve kevala AtmA ke vIryaguNakI sahAyatA se hI karate the| A prakAranI zArIrika avasthAvALA dhanyakumAra aNagAra jIva mAtraAtmabalathI ja cAlatA, phanA ane ubhA raDatA hatA paNuM zarIra balathI nahIM teo bolavAnA parIzramathI thAkI jatA hatA, belatAthakA kheda pAmatA hatA eTaluja nahIM paraMtu bolavAnA vicAra mAtrathI kaSTano anubhava karatA hatA arthAta temanI sarve kriyAo zArISki belanA abhAve Atmabala upaja nirbhara hatI. A prakAre ugra tapathI dhanyakumAra aNagAranuM zarIra Rta, mAsanA abhAve sarvathA sukAI gayuM hatuM, temanAmAM zArIgli zakita jarAya naDatI gocarI mATe javuM, vastronI paDilehaNA karavI pratikramaNa, ane svAdhyAya, dhyAna, kAyetsarga Adi sarve karyuM te kevaLa AtmAnA vIrya guNanI sahAyatAthIja karatA hatA. Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 anuttaropapAtikasUtre athAsya zarIradazAM varNayati-tadyathAnAmakam - yathA-aGgArazakaTikA aGgAraH 'koyalA' iti bhApAyAM, taiH saMbhRtA zakaTikA, zuSkakASThasaMbhRtazakaTikA, zuSkapatrasaMbhRtazakaTikA, zuSkatilaphalIsaMbhRtazakaTikA, mRNmayabhANDasaMbhRtazakaTikA, zuSkaraNDakASTasaMbhRtazakaTikA vA gacchantI zabdAyamAnA bhavati tathaiva dhanyamunegamanAgamanopavezanAdikriyAyAM zarIre mAMsazoNitAbhAvAtparasparAsthisaMgharpaNodbhUtaH kaTakaTeti zabdaH saMjAyate / yathA skandakastathA yadA tapazcaraNena skandakasya zarIraM zuSkaM rUkSaM nirmAsamabhUt / yathA vA-aGgArazakaTikA-zuSkakASThazakaTikAdivadgamanAgamanAdikriyAsu zabdAyamAnaM jAtam tathA dhanyanAmAnagArasyApi zarIramugratapazcaraNena sNjaatmityrthH| dhanyakumAra anagAra ke zarIra kA varNana dRSTAntadvArA karate haiM-jisa prakAra koyalese bharI huI, sUkhe kASTha se bharI huI, sUkhe hue pattoM se bharI huI, sUkhI huI tilakI phaliyoMse bharI huI, miTTI ke bartanoMse bharI huI, athavA sukhI huI eraNDa kI lakaDiyoM se bharI huI gADI ko calate samaya AvAja hotI hai, usI prakAra mAMsa evaM rakta ke sukha jAne se dhanyakumAra anagAra ke zarIra meM uThate-baiThate, tathA calate-phirate samaya asthiyoM ke saMgharSase kaTa kaTa AvAja hotI thI / jisa prakAra tapazcaryA se skandaRSikA zarIra zuSka, rUkSa evaM nimAMsa hone se unake calane-phirane meM, koyalA, sUkhA kASTa athavA miTTIke vartanoM se bharI huI gADI ke samAna AvAja utpanna hotI thI usI prakAra dhanyakumAra anagAra ke calane-phirane meM bhI kaTa-kaTa AvAja hotI thiiN| jisa prakAra nidhUma agni dhanyakumAra aNagAranA zarIranuM varNana dRSTAMntadvArA kare che-kalasAthI bharelI suke lAkaDAthI bharelI, sukA pAMdaDAthI bharelI, sukA talasarAthI bharelI, mATInA vAsathI bharelI athavA sukA eraDAnA lAkaDAthI bharelI gADI, jevI rIte cAlatAM cAlatAM avAja kare che evI rIte mAMsa temaja lohI sukAI javAthI dhanyakumAra aNagArane zarIramAM uThatAM-beThatAM tathA cAlatAM pharatAM samaye hADakAMnA sagharSathI kaTa kaTa avAja thato hato. jevI rIte khadaka SinuM zarIra tapazcaryAthI zuSka rUTsa temaja nirmAsa thaI javAthI teonA cAlavA pharavAmA kelasA, sukA kASTha athavA mATInAM vAsaNothI bharelI gADI samAna avAja utpanna thatuM hatuM tevI rIte dhanyakumAra aNagArane paNa cAlatA pharavAmAM kaTa-kaTa avAja thatuM hatuM. jevI rIte nidhUma Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthodhinI TIkA varga 3 dhanyanAmAaNagAra zarIravarNanam 115 'yAvat - bhasmarAzipraticchanno hutAzana ive' -ti, yathA nirdhUmo vAhnirupari bhAge masmanA samAcchAditaH sannantardedIpyamAno bhavati tathoparibhAgataH zarIre zuSko rUkSaH kAntirahito'pi dhanyanAmAnagAraH tapasA = tapaH prabhAveNa tejasA = Atmano vIryaguNasamutkarpeNa, tapastejaH zriyA = tapastejobhyAM janitayA dIptyA upazobhamAnaH 2 = punaH punarantardedIpyamAnastiSThati = virAjate // mu0 38 // saMprati sarvamuni dhanyamuneH prAdhAnyaM darzayati- 'teNaM kAleNaM ' ityAdi / mUlam - teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe nagare, guNasilae ceie, seNie rAyA / teNaM kAleNaM teNaM samaraNaM samaNe bhagavaM mahAvIre samosaDhe, parisA niggayA, seNio niggao, dhammakahA, parisA paDigayA / tae NaM se seNie rAyA samaNassa0 aMtira dhammaM soccA nisamma samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdati nama'sati, vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI imesi NaM bhate ! iMdabhUipAmokkhANaM codasaNhaM samaNasAhassINaM kaMyare aNagAre mahAdukkarakArae caitra mahAnijarAe caiva ? evaM khalu seNiyA ! imesiM iMdabhUipAmokkhANaM codasaNhaM samaNasAhassINaM dhapaNe aNagAre mahAdukkarakArae ceva mahAnijja - rAe caitra / sekeNDe NaM bhaMte ! evaM buccai - imesiM jAva sAha ssINaM dhaNe aNagAre mahAdukkarakArae ceva ? mahAnijjarAe cetra ? evaM khalu seNiyA ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM kALaMdI nAma rAkhase Dhaka jAne para bhI andara se dedIpyamAna hotI hai, usI prakAra ugra tapazcaryA se unakA zarIra zuSka rUkSa evaM kAnti rahita ho jAnepara bhI tapa se utpanna AtmavIrya guNoM kI utkarSatA tathA tapateja kI kAnti se apUrva dedIpyamAna ho gayA thA || sR0 38 // agni rAkhathI Dha kAi javA chatA andarathI dedIpyamAna hoya che tevI rIte ugra tapazcaryAthI temanuM zIra zu-rUkSa temajakAnti rahita thaI javA chatAM paNa tapI utpanna Atma vIya gugNAthI utkRSTatA tathA tapa tejathI apUrva zeAbhA yukata dekhAtuM hatuM (s038) Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre nayarI hotthA, uppi pAlAyavaDisae viharai / tae NaM ahaM aNNayA kayAi puvANupuvIe caramANe, gAmANugAmaM dUijjamANe jeNeva kAkaMdI nayarI jeNeva sahasaMkvaNe ujANe teNeva uvAgae, ahApaDirUvaM oggahaM ogiNihattA saMjameNaM jAva viharAmi, parisA niggayA, taheva jAva pavvaie jAva bilamiva jAva AhArei, dhaNNassa NaM aNagArassa pAyANaM sarIravaNNao samvo jAva uvasobhemANe2 ciTai, se teNa?NaM seNiyA! evaM buccai imesiM codasaNhaM samaNasAhassINaM dhapaNe aNagAre mahAdukka rakArae ceva mahAnijjarAe ceva / tae NaM se seNie rAyA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie eyamahaM socA nisamma hatuTa samaNaM bhagavaM mahA; vIraM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei, karittA vaMdai namasai, baMdittA namaMsittA jeNeva dhaNe aNagAre teNeva uvAgacchai, uvAgacchintA dhaNaM aNagAraM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei, karittA vaMdai namasai, vaMdittA namaMsittA evaM vayAsIdhapaNe si NaM tumaM devANuppiyA! supuNNe sukayatthe sukayalakkhaNe, suladdhe NaM devANuppiyA! tava mANussae janmajIviyaphale-tti kaTu vaMdai namasai, vaMdittA namaMsittA jeNeva sasaNe bhagavaM . mahAvIre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto vaMdai namasai, vaMdittA namaMsittA jAmeva disaM pAunbhUe tAmeva disaM paDigae // sU0 39 // chAyA-tasmin kAle tasmin samaye rAjagRhaM nagaraM, guNazilakaM caityaM, zreNiko rAjA / tasmin kAle tasmin samaye zramaNo bhagavAn mahAvIraH Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthavodhini TIkA varga 3 dhanyanAmANagArasya mukhyatAvarNanam 117 samavasRtaH / pripnnirgtaa| zreNiko nirganaH / dharmakathA / paripan pratiganA tataH khalu sa zreNiko rAjA zramaNamya bhagavatA mahAvIrasyAntike dharma zrutvA nigamya zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati, vanditvA namasyitvA, ekamavAdI ____ epAM bhadanta ! indrabhUtipramugvAnAM caturdazAnAM zramaNasAhasrINAM katamo'nagAro mahAduSkarakArakazcaiva mahAnirjarAkazcaiva / evaM khalu zreNika ! epAmindrabhUtipramukhAnAM caturdazAnAM zramaNasAhasrINAM dhanyo'nagAro mahAdaprakArakacaiva mahAnirjarAkazcaiva / tatkenArthena bhadanta ! evamucyate-epAM yAvatyAhasrINAM dhanyo'nagAro mahAduSkarakArakazcaiva mahAnirjarAkazcaiva / evaM khalu zreNika ! tasmin kAle tasmin samaye kAkandI nAma nagaryabhavat, upari prAsAdAvataMsake viharati / tateo'hamanyadA kadAcit pUrvAnupUrvyA caran , grAmAnugrAmaM dravan yatrIya kAkandI nagarI, yatraiva sahasrAmravaNamudyAnaM tatraivopAgataH, yathA pratispamavagrahamavagRhya saMyamena yAvad viharAmi / paripannirgatA, tathaiva yAvat upazabhimAna upazobhamAna stiSThati, tattenArthena zreNika ! evamucyate - epAM caturdazAnAM zravaNasAhasrINAM dhanyo'nagAroM mahAduSkarakArakatraiva mahAnirjarAkazcaiva / / tataH zreNiko rAjA zramaNasya bhagavato mahAvIrasyAntike etamartha zrutvA nizamya hRSTatuSTa0 zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM trikRtva AdikSiNapradakSiNAM karotI, kRtvA vandate namasyati, vanditvA namasyitvA yatraiva dhanyo'nagArastatraivopAganchati upAgatya dhanyamanagAraM vikRtva AdakSiNapradakSiNAM karoti, kRtvA vandate namaskaroti, vanditvA namarakRtya evamavAdIta-dhanyo'si tva devAnupriya ! supuNyaH, mukRtArthaH, mukRtalakSaNeH, sulabdho devAnupiya ! tvayA mAnupyakaM janmajIvitaphalam , iti kRtvA vandate namaskaroti, vanditvA namaskRtya yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIraratatraivopAgacchati, upAgatya zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vikRtvo vandate namamjharoti, canditvA namaskRtya yasyA dizaH prArdubhUtastAmeva dizaM pratigataH ||m039|| TIkA-'teNaM kAleNaM' ityAdi / tasmin kAle tasamin samaye rAja aba yahA samasta muniyoM meM dhanyamunikI mukhyatA batAI jAtI hai-' teNaM kAleNaM' ityAdi / usa kAla usa samaya meM rAjagRha nAmaka nagara aura guNa have ahi sarve munimA dhanya muninI mukhyatA batAvavAmAM Ave che'tennN kAleNaM' yA. te kALa te samayamAM rAjagRha nAme nagara ane guNazivaka nAme kanya (uvana) Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 zrI anuttaropapAtikasUtra gRha nagaraM, guNazilaM caityaM, zreNiko rAjA prAjyaM rAjyaM kurvannAsIt / tasmin kAle tasmin samaye zramaNoM bhagavAn mahAvIraH kAkandInagarItaH pratiniSkramya grAmAnugrAmaM viharan tatra guNazilakacaitye samavasRtaH / tatrendrabhUtyAdigaNadharaH saha dhanyanAmAnagAro'pi ghoraM tapazcarannaglAnaH pAdacAreNa viharan samAgataH / bhagavantaM vandituM paripad rAjagRhanagarato nirgtaa| zrI mahAvIrasya bhagavataH samIpamAgatya savidhi vandanaM vidhAya samupasthitA / zreNiko rAjApi caturaGgasenAsamanvitaH svaparivArapariTato nirgataH / paJcAbhigamapurassaraM bhagavataH samIpamAgatya savidhivandanaM nidhAya nAtidUre nAtisamIpe samupaviSTaH / bhagavatA dharmakathA kathitA / prasannavetamA paripat pratigatA svasthAnaM pratijagAma / / zilaka nAmaka caitya thA / vahA zreNika rAjA rAjya karatA thaa| usa kAla usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra kAkandI nagarI se vihAra kara grAmAnugrAma vicarate hue rAjagRha nagara ke guNazilanAmaka udyAna meM padhAre / vahA indrabhUti (gautama) Adi gyAraha gaNadhara ke sAtha dhanya nAmaka anagAra bhI ghora tapazcaryA karate hue mlAna - bhAva-vinA paidala vihAra karate hae Aye / bhagavAna ko vandana tathA namaskAra karane ke lie rAjagRha se pariSad nikalI aura bhagavAn ke samIpa Akara vidhi-yukta vandana-namaskAra kara apane 2 sthAna para baiTha gii| samrATU zreNika bhI caturaGgiNI senA tathA samasta rAja parivAra ke sAtha bhagavAn ko vandana karane ke lie nikalA, aura jahAM bhagavAn hatu zreNika rAjA rAjya karatA hatA te kALa te samayamAM zramaNa bhagavAna mahAvIra kAkanTI nagarIthI vihAra karI eka gAmathI bIje gAma ema grAmAnugrAma vicaratA. rAjagRha nagaranA guNazilaka udyAnamA padhAryA tyAM gautama Adi agyAra gaNadharanI sAthe dhanya-nAme aNagAra paNa ugra tapazcaryA karatA thakA plAna-bhAva vinA, page vihAra karatA AvyA bhagavAnane vandana tathA namaskAra karavA rAjagRhathI pariSada nikaLI ane bhagavAnanI sevAmAM upasthita thaI, vidhiyukta vandana-namaskAra karI pita-pitAnA sthaLe besI gaI. samrATa zreNika paNa caturagiNI senA tathA samasta rAjaparivAra sAthe bhagavAnane Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthavodhinI TIkA varga 3 dhanyanAmANagArasya mukhyatAvarNanam 119 zreNiko rAjA bhagavataH sakAzAddharmakayAM zrutvA nigamya hadinidhAya punaH punaracintayat-sAdhUnAM vAyukAyajIvasaMpAtimajIvarakSaNArtha muniveparUpaM mugvopari sadorakamukhavastrikAvandhana, paJcamahAtratapAlanaM, pajIvanikAyarakSaNaM, kRpANadhAropama navavidhabrahmacaryaguptidhAraNaM, saptadazavidhasaMyamaparipAlana, dvAvigatiparIpahasahanaM, vizuddhAhAreNa saMyamayAtrAnirvahaNaM, dvipaJcAzadanAcIrNavarjanaM, samitiguptisamArAdhanam, ugravitaraNaM, nAnAvidhAntaprAntAhAragrahaNam, abhigrahapUrvakaghorataratapazcaraNaM, duSkaracAritracaraNaM ca sarvamevedaM bhagavatkathitaM duSkaramiti / virAjate the vahA pAMca-abhigamapUrvaka AyA tathA bandana-namaskAra kara yathAsthAna maryAdAnusAra baitthaa| bhagavAn ne dharma-kathA khiiN| dharmakathA sunakara prasanna cittase sArI janatA apane sthAna para calI gii| rAjA zreNika bhagavAna se dharma kathA sunakara, tathA hRdaya meM dhAraNa kara isa prakAra vAra 2 vicAra karane lagA vAyukAyika aura sampAtima jIvoM kI rakSA ke lie tathA munitva ke cihnasvarUpa Dore sahita mukhavastrikA kA mukhapara bAMdhanA pAca mahAvratoMkA pAlana karanA, chaH jIvanikAya ke jIvoM kI rakSA karanA, talavAra kI tIkSNa dhArapara calane ke samAna navavADa sahita zuddha brahmacarya kA pAlana karanA, satraha prakAra ke saMyamakA pAlana karanA, vAIsa parIpahoM kA sahana karanA, vizuddha AhAra lekara saMyamayAtrA kA nirvAha karanA, bAvana anAcIrNoM kA nivAraNa karanA, pAMca samiti tathA tIna gupti kI ArAdhanA karanA, ugra vihAra karanA, nAnAvidha vana karavA nikaLyA ane jyAM bhagavAna virAjamAna hatA tyA pacAbhigamapUrvaka AvyA tathA vandana namaskAra karI yathAsthAna maryAdApUrvaka beThA bhagavAne dharmakathA kahI. dharmakathA sAbhaLI prasannacitta samasta janatA pitapatAne sthAne cAlI gaI rAja zreNika bhagavAnathI dharma-kathA sAMbhaLI tathA sAcA hRdayathI dhAraNa karI A pramANe vAra vAra vicAra karavA lAgyA vAyu-kAyika jIva tathA sa pAtimajInI rakSA mATe, ane muni-5NAnA ci svarUpa DerA sahita mukhavasvikAnuM mukhapara bAdhavuM pAMca mahAvratanu palina karavuM, chakAya jIvenI rakSA karavI, talavAranI tIkSNa dhAra para cAlavA mAphaka navatADa sahita zuddha brahmacaryanuM pAlana karavuM, sattara (17) prakAranA sa yamanuM pAlana karavuM, bAvIsa parIvahanuM sahana karavuM, vizuddha AhAra-pANI laI sa yamaryAtrAno nirvAha kara, bAvana anAcI nivAraNa karavuM, pAMca-samiti tathA traNa guptinI ArAdhanA karavI, pagathI Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre evaM zreNiko rAjA ramanasi smAraM-smAraM bhagavantaM zrImahAvIraM praNamya evaMvakSyamANamavAdI-he bhagavan ! indrabhUtyAdInAM caturdazasahasramunipuGgavAnAM madhye katamo'nagAro mahAduSkarakArakaH ugratapaHsaMyamArAdhakaH, mahAnirjarAkA karmaNAM mahAnirjarAkArako vidyate ? / zreNikasya vacanaM zrutvA bhagavAn jagAda he zreNika ! epAmindrabhUtyAdInAM caturdazasahasrANAM zramaNAnAM madhye eka eva dhanyanAmA'nagAro mahAduSkaratapaHsaMyamArAdhakaH karmaNAM mahAnirjarAkArako'sti / anta-prAnta AhAra kA karanA tathA nAnA prakAra ke abhigrahapUrvaka bAya-Abhyantara ugra tapakA karanA, duSkara cAritra kA pAlana karanA Adi samasta kArya bhagavAn ke dvArA mahA duSkara kahe gaye haiN| isa prakAra bAra 2 ina kAryoMkI kaThinatA ko vicAratA huA tathA socatA huA zreNika rAjA bhagavAn ko vandana-namaskAra karake isa prakAra bolA-hai bhagavan ! gautama Adi ina caudaha hajAra anagAro meM kauna se anagAra saMyama meM mahAduSkara karaNI karanevAle tathA karmoM kI mahA nirjarA karanevAle haiM ? rAjA zraNikake prazna ko sunakara bhagavAn isa prakAra bole he zreNika ! ina gautama Adi cauda hajAra zramaNoM meM eka dhanyakumAra anagAra hI sahAduSkara tapa-saMyama kA ArAdhana karanevAlA tathA karmoM kI mahAnirjarA karanevAlA hai| cAlIne ugra vihAra kare, aneka jAtanA atiprAta AhAranuM sevana karavuM, aneka prakAranA abhigrahapUrvaka bAhya Abhyantara ugra tapazcaryA karavI, duSkara cAritranuM pAlana karavu Adi sarve kArya bhagavAne duSkara kahyA che e rIte vAraMvAra A kAryonI kaThinatAno vicAra ane manana karatA zreNika rAjA bhagavAnane vandana namaskAra karI A pramANe bolyA- he bhagavan! gautama Adi A cauda hajAra aNagAramAM kayA aNagAra sajamamAM mahAduSkara karaNa karavAvALA tathA karmonI mahAnirjarA karavAvALA che ? rAjA zreNikanA praznane sAbhaLI bhagavAna A pramANe bolyA he zreNika! A gautama Adi cauda hajAra zramaNamAM eka dhanyakumAra aNagAraja mahA duSkara tapasa yamanA ArAdhana karavAvALA tathA karmonI mahAnirjarA karavAvALA che. Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha vodhinI TIkA varga 3 dhanyanAmANagArasya mukhyatA varNanam 121 zreNikaH punaruvAca-bhadanta ! he bhagavan ! kenArthena kena kAraNena evamucyate-etepAM caturdazasahasrANAM zramaNAnAM madhye eka eva dhanyo'nagAro mahAduSkarakArako mahAnirjarAkArakazceti ? / zrIbhagavAn mahAvIraH punaH provAca-he zreNika ! evaM vakSyamANaprakAreNa tasmin kAle tasmin samaye kAkandI nAma nagarI AsIt / tatra dhanyakumAraH prAsAdAvataMsa ke rAjabhavanatulye zreSThaprAsAde uparibhAge viharati sma / tataH= tadA'haM kadAcidanyasmin samaye pUrvAtapUA-anukrameNa grAmAtagrAmam-ekaramAgrAmAdnAmAntaraM viharan kAkandInAmanagAH sahasrAmravaNanAmakodyAne upaagtH| yathAmatirUpamavagrahamupAdAya tapaHsaMyamAbhyAM ravAtmAnaM bhAvayana yAvat tatra viharAmi, tadA paripad nirgatA-dharmakathAzravaNArtha kAkandInagarIto nirgatA satI ___ bhagavAna dvArA prazna ke pratyuttara ko sunakara rAjA zreNikane punaH pUchA:- he bhagavan ! kisa kAraNa se Apa dhanyakumAra anagAra ko gautama Adi samasta caudaha hajAra muniyoM meM mahAduSkara karaNI karanevAle tathA karmokI mahAnirjarA karanevAle kahate haiN| bhagavAna ne kahA-he zreNika ! usa kAla usa samaya meM kAkandI nAmaka nagarI thii| vahIM dhanyakumAra, rAjamahala ke samAna - zreSTha bhavana ke UparI bhAga para pAMcoM indriyoM kA viSayasukha bhogatA huo rahatA thA / usa samaya, maiM eka bAra grAmAnugrAma vicaratA huA kAkandI nagarI ke sahasrAmra-vana nAmaka udyAna meM aayaa| vahA vidhi anusAra avagraha grahaNa kara tapa-saMyama-pUrvaka Atmacintana karatA huA rahane lagA / usa samaya dharmakathA sunane ke lie kAkandInagarI-nivAsI pariSad sahasrAmravana meM upasthita huI / usI prakAra bhagavAna dvArA praznane pratyuttara sAMbhaLI rAjA zreNike pharIthI pUchyuM ke bhagavana ! zA kAraNe Apa dhanyakumAra aNagArane gautama Adi samasta cauda hajara munimAM mahAduSkara-karaNa-karavAvALA tathA kamenI maDAniga karavAvALA kahe che? bhagavAne kahyuM ke zreNika ! te kALa te samayamAM kAkanTI nAmanI nagarI hatI tyAM dhanyakumAra rAjamahela samAna zreSTha prAsAdanA uparanA bhAga para pAMca indriAnA viSayasukha bhegavatA thakA rahetA hatA te samayamAM ekavAra grAmAnugrAma vicaratA ke huM kAkadI nagarInA sahastrApravana nAmanA udyAnamAM AvyuM tyA vidhi-anusAre Avagraha grahaNa karI tapasa yama- pUrvaka Atmacintana karato thake rahevA lUAge te samaye dharmakathA sAMbhaLavA kAkanTI nagarI nI pariSada sahasAgra vanamAM AvI ja rIte dhanya Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre sararasodhAne samAgatA / tathaiva dhanyakumAro'pi pAdacAreNa tatra samAgataH / mayA dharmakathA kathitA / dharmakathAzravaNena dhanyakumArastItra vairAgyamutataH sapace kAma sogAn parityajya matrajyAM grahItavAn / 1 tadArabhya kaThora tapazcaryAtrataM dadhAra / kevalapAcAmAmlenaiva pAraNaM papTapaSThatapasaH kurvan viharati / ghorataratapazcaraNena dhanyanAmno'nagArasya caraNAbhyAM ziraH paryantaM samagrameva zarIraM zuSkaM rUkSaM nimIsaM bhUva / bhasmacchaSTavahniriva vahiH zuSko rUkSaH kAntirahito'pi dhanyanAmAnagArastapastejaH zriyA'ntardedIpyamAno virAjate / he zreNika ! anenaiva kAraNena mayA kathitaM - caturdazasahasrazramaNeSu dhanyanAmAnagAra eva mahAtapasvI mahAduSkarakArakaH karmaNAM mahAnirjarAkArakazca vidyate ini / dhanyakumAra bhI pedala cala kara vahA~ AyA / maine dharmakathA kahI / dharma - - kathA sunane se dhanyakumAra ko saMsAra se tIvra vairAgya utpanna huA / tadanantara usane zaghrahI samasta kAma bhogoM kA parityAga kara dIkSA aGgIkAra kI, dIkSA lene ke pazcAt usI dina se usane phaThina tapazcaryA - vrata dhAraNa kiyA / vele 2 ke pAraNe meM kevala AyaMbila karatA hai / ghora tapazcaryA ke kAraNa zira se lekara pAva taka unakA sArA zarIra zuSka, rUkSa evaM nivAsa ho gayA, phira bhI rAkha se DhakI huI agni ke samAna vaha tapa-teja dvArA antarAtmAse atyanta dedIyamAna hai / he zreNika ! isI kAraNa se maiMne kahA ki ina gautama Adi caudaha hajAra maNoM meM eka dhanyakumAra anagAra hI mahA- tapasvI mahAduSkara karaNI karanevAlA tathA karmoM kI mahAnirjarA karane vAlA hai / kumAra paNa page cAlI tyA AvyA me dhakathA kahI. dharmakathA sAbhaLavAthI dhanyakumAra te saMsArathI tIvra vairAgya utpanna thaye te pachI teNe tarataja sarve kAmabhegane cheDI dIkSA grahaNu karI dIkSA lIdhI te divasathIja teNe kaThina tapazcaryAM dhAraNa karI, chaTha chaThanA pAraNAmAM phakata Ayasmila kare che ugra tapazcaryAne kAraNe mAthAthI lai paga sudhI temanuM Akhu* zarIra zuSka, rUkSa temaja nirmAMsa thai gayuM chatAM paNa te tapa teja dbArA antarAtmAthI atyanta dedIpyamAnache. he zraNika ! e kAraNeja me kahyu` ke A gautamAdi cau hajAra zramaNeAmAM eka anyakumAra aNugAraja mahAtapasvI mahAduSkara karaNI karavAvALA tathA karmAMnI mahAnija rA karavAvALA che. 122 - Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 'dhanyanAmAaNagArazarIravarNanam 123 itthaM zrImahAvIrasya bhagavato vacanaM nizamya punaHpunaH smRtvA zreNiko rAjA haSTatuSTaH san zrIbhagavantaM mahAvIrasvAminaM trivAramAdakSiNamadakSiNAM kRtvA vanditvA namaskRtya ca munivRndamadhye virAjamAnasya dhanyanAnno'nagArasya samIpa mAjagAma / yatra suninde dhanyanAmAnagAra AsIttatra bhagavato bahavo'nagArA evamArUna -- eke AcAradharA yAvad vipAkazrutadharAH sthale sthale samUharUpeNa tacacintanaparAH samupaviSTAH / eke pratipRcchakAH = praznottarakArakAH / eke parivarttakAH= sUtrapAThasya mukuH pariguNanakAriNaH / eke anubhekSakAH satrArthAcintakAH / eke dharmakAH / eke UrdhvajAnvadhaH giraso dhyAnakoSThopagatAH = ekAgrI kRtendri isa prakAra bhagavAna ke vacanoM ko sunakara tathA una ko bAra-bAra smaraNakara rAjA zreNika kA hRdaya prasannatA se hRSTa cha ho gayA / bhagavAna ko tInacAra pradakSiNA - pUrvaka vandana namaskAra kara vaha dhanyakumAra anagAra ke pAsa gayA, jahA~ pe aneka suniyoM ke madhya meM virAjamAna the / jahA~ dhanyakumAra anagAra virAjamAna the vahA~ bhagavAna ke anya aneka muni bhI isa prakAra virAje hue the kahIM AcArAGga se lekara vipAkasUtra - paryanta gyAraha agoM ke jJAtA munirAja samUha rUpa meM baiThe hue tatva cintvana kara rahe the, to kitaneka zAstra - sambandhI praznottara karanevAle, kitaneka sUtra-pATha kI vAra 2 AvRtti ( svAdhyAya) karanevAle, kitaneka sUtra ke artha kA cintvana karanevAle, kitaneka dharma-kathA kahane vAle, kinaneka apane A prakAre bhagavAnanA vacaneA sAbhaLI tathA tene vAre vAre smaraNa karI rAjA zreNikanu hRdaya prasannatAthI huM ? tuSTa thaI gayu, ane bhagavAnane vAra pradikSaNA--pUrvaka vandana namaskAra karIne dhanyakumAra aNugAranI pAse gayA, tyAM tee aneka muniyAnI vacce virAjamAna hatA jyAM dhanyakumAra aNugAra virAjatA hatA tyAM bhagavAnanA bIjA paNa aneka munie A pramANe virAjatA hatA-- kayAka AcArAMgathI laI vipAkasUtra panta agyAra aganA jANanAra munirAja samUhapamA besI tatva-cittvana karI rahyA hatA, te keTalAka zAstra-sambandhI praznAttara kampAvALA, keTalAka sUtra-pArTane vAra vAra svAdhyAya karavAvALA, keTalAka sUtranA arthanuM cittvana karavAvALA, keTalAka dharmAMkathA kahevAvALA, keTalAka peAtAnA Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre yAntaHkaraNavRttayaH / eke saMsArabhayo dvizAH = janmamaraNabhItAH / kecidgambhIrAH / kecinmAsArddhamAsa paryAyakAH / eke dvimAsaparyAyakAH / eke tripaDaTAdisAsa paryAyakAH / evameva dvi-trivarSaparyAyakA yAvadvizatyAdibahuvarSaparyAyakAH sthavirA: / kecidAbhinivodhikadharAH / eke zrutadharAH / kecidavadhimana:paryayadharAH / eke kevalajJAna ke baladarzanadharAH / eke manovalinaH / eke bacobalinaH / eke kAyavalinaH / kecidAma padhi-viDo padhi-khelau padhiprabhRtilabdhivarAH / eke saMbhinna zrotA:dhIrAstravA'kSINamahAnasAdinAnAvidhalavdhidhAriNaH / kecidekamAsikatapoghuTanoM ko khar3e rakhakara tathA mastaka ko nIce jhukAkara indriyoM kI vajana kI vRti ko rokakara dhyAnastha the, kitaneka saMsAra ke bhaya se atyanta vyAkula arthAt janma-maraNa se Dare hue, kinaneka atyanta gambhIra prakRtivAle, kitaneka pandraha dinakI dIkSAparyAya vAle, kitane eka mAsa kI dIkSAparyAya vAle, kinaneka do mAsakI dIkSAparyAya vAle, kitaneka tIna, chaha, ATha mAsa kI dIkSAparyAya vAle, evaM eka, do, pA~ca, sAta, gyAraha, pandraha, bIsa varSa kI va isase bhI adhika dIkSAparyAya vAle sthavira the, kitaneka matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, manaH paryayajJAna, kevalajJAna tathA kevaladarzana dhAraka the, kitaneka manovalI, kitaneka vacanavalI, kitaneka kAyavalI, aura kitane Amosahi, vipposahi, khelosahi, Adi labdhiyoM ke dhAraka the, tathA kitaneka saMbhinnazrotA, kSIrAsrava, akSINamahAnasa AdinAnAvidha labdhiyoM ke dhAraka the, kitaneka eka sAsakI tapasyA dvI caNu ucA rAkhI mastaka nIcu namAvI indriye ane mananI vRttiyAne dakhAvI dhyAnastha hatA, keTalAka saMsAranA bhayathI atyanta vyAkula arthAt janma-maraNuthI bhaya pAbhela, DeMTalAI atyanta galIra-prabhRti-vANA, DeTA pahara divasanI diikssaaparyAyavALA, keTalAka eka mAsanI dIkSAparyAyavALA, keTalAka me mAsanI dIkSAparyAyavALA, ITalAI bhAlu, cha, mAhe, bhAsanI dIkSAparyAyavANA, mema me, me, yAMya, sAta, agyAra, pandara, vIsa varSanI tathA ethI paNa adhika dIkSAparyAMyavALA sthavirA hatA, keTalAka matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, mana,pa yajJAna, kevaLajJAna tathA kevaLadarzInanA dhAraka hatA. keTalAka maneAkhaLI, keTalAka vacanabaLI, keTalAka kAyamaLI ane keTalAka AmAsaddhi, vipAsahi, khelesahi, Adi labdhiyeAnA dhAraka hatA keTalAka sa`bhita zrotA, kSIrAsava, akSINu mahAnasa Adi aneka jAtanI ladhiyAnA dhAraka hatA. keTalAka 124 4 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhini TIkA varga 3 dhanyanAmANagArazarIravarNanam dharAH / eke dvimAsikatapodharAH / evaM traimAsika-yAvatpANmAsikatapodharAH / sarve'nagArAH pramANopetavastrapArajoharaNapramANikAsamanvitAH paDjIvanikAyarakSiNo mukhendurAjatsadorakASTapuTamukharitrakAdhAriNastatra guNazilakodyAne rAjahaMsA iva mAnasasarovare virejuH / teSAM madhye dhanyanAmAnagAraH, udAreNa, vipulena, pradattena, pragRhItena, kalyANena, givena, maGgalena, sazrIkeNa, udagreNa, udAttena, uttamena, mahAnubhAgena tapaH karanevAle, kitaneka do mAsako tapasyA karanevAle, kitaneka tIna mAma se lekara chapa takakI tapasyA karanevAle Adi the| paDjInakAya ke rakSaka sabhI anagAra pramANopeta (jitane niyamAnusAra cAhiye utane) vastra, pAtra, rajoharaNa, pUMjanI (gocchA) Adi saMyama-rakSA ke sAdhanoM se yukta the| candra-samAna mukhapara dore sahita ATha puTavAlI mukhavastrikA dhAraNa karanevAle sabhI anagAra jisa prakAra mAnasarovara para rAjahaMsa zobhate haiM usI prakAra guNagilaka udyAna meM suzobhita the / una muniyoM ke bIca meM rAjA ANikane dhanya nAmA anagAra ko isa prakAra dekhA jo udAra, vizAla, anujJAna, utkRSTa-bhAva se gRhIta, kalyANakArI, karmopadava ke nAza karanevAle, maGgalamaya, mokSalakSmI ko denevAle, udagra (uttarottara vikAsavAle), udAtta (unnana bhAravAle), zreSTha, mahAnubhAga-AtmAkI ucca dazA ko prakaTa karanevAle eka mAsanI tapasyA karavAvALA, keTalAka be mAsanI tapasyA karavAvALA, keTalAka traNa mAsathI laI cha mAsa sudhI tapasyA karavAvALA Adi hatA cha javanikAyanA rakSaka sarve aNagAra pramANapata (jeTalA niyamAnusAra joIe teTalA) vastra, pAva, rajoharaNa, gera chA Adi sayamarakSAnA sAdhanothI yukta hatA candra samAna mukha upara DerA-sahita ATha puTavAlI mukhavastrikA dhANa karavAvaLI te sarve aNagAra jevI rIte mAnasarovara upara rAhasa zebhe che tevI rIte guNazilaka udyAnamAM zobhatA hatA. te muniyenI vacce rAjA zreNike dhanyakumAra aNagArane A pramANe dekhyA. je udAra, vizALa, AjJA prApta, utkRSTabhAvathI gRhIta, kalyANakArI, karmopadravane nAza karavAvALA, maMgaLamaya, mAkSalahamIne devAvALA, udaga-uttaretara vikAsavALA, udAttaunnatabhAvavALA, zreSTha, mahAnubhAga- AtmAnI u ca dazAne pragaTa karavAvALA, AvA Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 zrI anunaropapAtikadazAgamatre karmaNA zuSko rUkSo nimAMso'sthicIvanaddhaH asthisamAzliSTacarmA, kriTiniTibhUta: gamanopavezanAdI zabdAvamAnAsthipaJjaraH kRzo dhamanIsantata = zirAjAlavyApto'ntastapastejazriyA dedIpyamAnaH zreNinena rAjJA dadRze / upAgatyaH-magIemAgatya dhanyanAmno'nagArasya vikRtvA nivAram bADhakSiNapradakSiNAM kRtvA zraNiko rAjA taM vandatebavande namasyati namazcakAra / vanditvA natvA ca zreNiko rAjA evamavAdI he devAnupriya ! tvaM dhanyo'si, devairapi prazaMsanIyo'si, supuNyo'sisamyadaH puNyaM karma kRtavAnasi, yenogrataratapaHsaMyamAvacireNaiva samArAvinI / mutAryo'si samyakasaMpAditasvAtmakalyANo'si, sukRtalakSaNo'misamyagArAisa prakAra ke lapale skhe rUkhe ho gaye the| unakA garIra kevala asthi-carma-mAtra raha gayA thA, / tathA jina ke uThane-baiThane le asthiyoM kA kiTa-kiTa AvAja honA thA / ve itane kRta-patale-ho gaye the ki unakA zarIra zirAjAla-mAtra hI dikhAI denA thA / itanA saba honepara bhI ve tapa se prAdurbhUta Atmika-kAnti se dedIpyamAna tathA tejaputa jaise digbAI dete the| una ke samIpa Akara rAjA zreNika tInavAra pradakSiNApUrvaka una ko bandana tathA namaskAra kara isa prakAra bolA he devAnutriya ! Apa dhanya haiN| devatAoM ke dvArA bhI prazaMlIya haiN| Apa mahApuNyazAlI haiM, kyoMki Apane zIghra hI saMyama tathA tapa kI ArAdhanA karalI hai| Apa katArtha haiM, kyoMki Apane apanI AtmA kA kalyANa kara liyA hai| Apa sukRtalakSaNa haiM, tapathI zuSka rUkSa thaI gayA hatA temanuM zarIra kevaLa hADacAma-mAtra rahI gayu hatu. tathA jenA besavA-uThavAthI hADakAone kaDakaDa avAja thatuM hatuM te eTalA kRza pAtaLA thaI gayA hatA ke temanuM zarIra masAjAla mAtra dekhAtuM hatuM e badhuM hovA chatAM paNa te tapathI pragaTela adabhuta Atma-kAntithI derIpyamAna tathA tejapuMja jevA dekhAtA hatA. temanI samIpe AvIne rAja zreNika traNavAra pradakSiNapUrvaka teone vandana tathA namaskAra karI A pramANe bolyA che devAnupriya ! Apa dhanya che. devatAo dvArA paNa prazaMsanIya che Apa mahApuNyazALI che; kemake Ape tarataja sa yama tathA tapanI ArAdhanA karI lIdhI che. Apa kRtArtha che, kemake Ape ApanI AtmAnuM kalyANa karI lIdhu che Apa Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthavodhinI TIkA varga 3 anyanAmAaNagAragarIravarNanam 127 dhitacaritro'si, he devAnumiya ! mAnuSyakaM janmajIvitaphalaM tvayA mulabdham , iti kRtvA ityuktvA candra testutiM karoti, namasyati nagarakaroti yathA / prAkane dhanyanAmAnagArASTakam / ( mAlinItta ) tavasi kAyaraI jo chahage savyakAlaM, paDimiyayatayA jaM, pAraNA''yaMrilAo / iya daDhayarabhAvA, bhAviyappA pasaMto, jayaDa muNivaro so, dhannanAsANagAro // 1 // ajaNi viulasIsaM, mukatuMbIsamANaM, siularuiravAhU, sukkasappovamANA / jauyaramainiNaM, mukkacammovameyaM, jayai uNivaro so, dhannanAmANagAro // 2 // rasaNamavi ya lukkhaM, sotameyarasa suka, vaDadalamitra jAyaM, maMsarattehi hINaM / nayaNamavi ya vINA,-chiddavaM tAragAvaM, jayai muNiyaro so, dhananAmANagAro // 3 // tavasi Nihiyacitto, sukkalukkhovi jAo, siviliyasayalaMgo, kaMpamANuttasaMgo / tayavi varatavassA,-teyasA dippamANo, jayai muNivaro so, dhannanAmANagAro // 4 // cirayaratimiraM jaM, kaMdaraMtovagADhaM,, sabai layasuvejjA, joiNovAgaeNaM / bhavabhavaduriyaM jaM dasaNeNeva taM vA, ___jayai muNivaro so dhananAmANagAro // 5 // kyoMki Apane samyak rUpase cAritra kI ArAdhanA karalI hai / he davAnapriya ! Apane janma aura jIvita kA phala prApta kara liyA hai| itanA kaha kara rAjA zreNika stuti karatA hai :sukRtalakSaNa che, kemake Ape samyapha-rapathI cAritranI ArAdhanA karI lIdhI che. huM devAnupriya! kharekhara Ape janma ane jIvataranuM phaLa prApta karI lIdhu che. eTaluM kahIne rAjA zreNika stuti kare che. Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre nahi bhavai suhaM jaM, kappavacchassa mUle, na khalu suraNavIe, NAvi ciMtAmaNINaM / tadaNUvamasuhaM jaM,-dasaNA eva labha, jayai muNivaro so, dhannanAmANagAro // 6 // uju-miu-hiyao jo, kammuNo Nijjaro jo, caraNakaraNasatto, guttigutto'pamatto / samiisamia ujja,-sattasattippahAvo, jayai muNivaro so, dhananAmANagAge // 7 // pavidaliyakuboho, pattasammamuvoho, samaguNavimalAso, siddhimaggegalAso / aNuvahayavihAro, sattasattegasAro, jayai muNivaro so, dhananAmANagAro // 8 // ( anuSTuvavRttam ) sadoramuhapoyarasa, sabajIvahiesiNo / Namo dhAnANagArassa, tavasajamadhAriNo // 9 // / saMskRtacchAyAyAM dhanyanAmAnagArASTakam / (mAlinIvRttam ) tapasi kRtaratiyaH, paSThake sarvakAlaM, pratiniyatatayA yat , pAraNA''cAmlato'pi / iti dRDhatarabhAvAda, bhAvitAtmA prazAnto, jayati munivaro'yaM, dhanyanAmA'nagAraH // 1 // :: dhanya aNagArakA aSTaka :: SaSTaka tapasyA meM parAyaNa zAnta-mAnasa sarvadA vrata ke anantara amila se pAraNa-vidhAyaka jo mudA // dRDha bhAva se haiM udyamI zubha bhAvanA meM aTala ho anagAra munivara dhanya nAmA kI sadA jaya acala ho // 1 // atha dhanyanAmA aNugaranuM aSTaka AdarI chaTha chaTha tapasyA, sarva kAle viharatA, karI pAraNe Avela rasahIna, zAta mUrti vicaratA, daDha bhAvathI tapa udyamI, zubha bhAvanAmAM magna , jaya he aNagAra evA, dhanya munivara taNe che 1 che Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - arthavodhinI TIkA varga 3 dhanyanAmAaNagArazarIravarNanam 129 ajani vipulazIrSa, zuSphatumbIsamAnaM, mRdularuciravAhU, zuSkamarpopamAnau / yadudaramatinimnaM, zupphahatyopameyaM, jayati munivaro'yaM, dhanyanAmA'nagAraH // 2 // rasanamapi ca rUkSa, zrotrametasya zuSka, vaTadalamiva jAta, mAMsaraktairvihInam / nayanamapi ca vINA, randhravattArakAvata , ____ jayati munivaro'yaM, dhanyanAmA'nagAraH // 3 // tapasi nihitacittaH, zuSkarakSo'pi jAtaH, zithilitamakalAgaH, kampamAnottamAgaH / tadapi varatapasyA,-tejasA dIpyamAnA, jayati munivaro'yaM, dhanyanAmAnagAraH // 4 // kapAla jina kA zuSka tumbI ke marIndrA ho gayA komala rucira bhuja zuSka sarpa samAna hai tapase nayA / / jina kA udara ati nimna mRgvA carma mA, ati zithila ho ___ anagAra yunivara dhanya nAmA kI sadA jaya acala ho // 2 // sUkhI huI rasanA tathA sUkhA pravaNa ani chIna hai| vaTa-vRkSa ke patte sarIkhA mAMsa -zANita hIna hai // AMkha vINA cheda-tArA tulya bhAsita vimala ho / ___ anagAra munivara dhanya-nAmA kI sadA jaya acala ho // 3 // tapa meM rakhe haiM citta mRkhA sakSa vigraha bhAmatA saba aGga DhIle ho gaye zirabhI tathA hai kaaptaa|| to bhI kaThina tapa-teja se haiM gobhate ati vimala ho anagAra sunivara dhanya nAmA kI sadA jaya acala ho // 4|| zIrSa jenu zuSka tu bI-sama vAyu tapane lIdhe, kamaLa suzebhita bahu sUkA, sarpa jevI che dIse, khADA paDyA che udara mAhe jyama bhIstI pherI mazaka che, jaya ho aNagAra evA dhanya munivara tage che 2 | rasanA thaI sUkI amIhIna, kAna paNa bahena thayA, zuSka vaDanA pAna jevA mAsa zeeta hIna thayA, UMDAM gayAM che nayana jenA kAraka vaganA raMdhra hi, ya haje aNugAra e dhanya munivara tA. 3 che Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 zrI anuttaropapAtikamutre cirataratimiraM yad, gaharAntaH pragADhaM, sapadi layamupaiti jyotipopAgatena / bhavabhavaduritaM yadarzanenaiva tadvad, jayati munivaro'yaM dhanyanAmA'nagAraH nahi bhavati mukhaM yat, kalpavRkSasya mUle, na ca khalu surathenA, napi cintAmaNInAm / tupasukhaM ya - darzanAdeva labhyaM, jayati munivaro'yaM, dhanyanApAnagAraH // 5 // tapamagna jevuM citta che vadhu zuSka ne ati rUkSa che, sau aMga nikhaLa thai jatA kApI raheluM zIpa che, kaThina tapa ne tejathI che zobhatA nigraMtha 'hA, jaya he aNugAra evA dhanya munivara taNeA cira kALathI vyApI rahela timira gADha guphA taNuM, prakAzanA AgamanathI jIva laIne lAgatuM', darzana jenA mAtrathI bhavabhava pApa kereTa nAza hA, jaya ho aNugAra evA dhanya munivara taNe. kalpatarUnA mULamAM je saukhya ati durlabha kahyAM, sudhenu ciMtA maNi thI maLavAM kaThIna sukha ati rahyAM, jene nIrakhatAM mAtramAM maLe asima sukhanA puja che, jaya ho maNagAra evA dhanya munivara taNA // 6 // tapa se samAgata teja se jinakA prakAzana jAgatA kandarA meM cira- nivAsI gADha tama hai bhAgatA || jina ke sudarzana se bhavobhava pApa nazatA abala ho anagAra sunivara dhanya-nAmA kI sadA jaya acala ho // 5 // kalpatarU ke mUla meM jo saukhya ati durlabha kahA suraghenu - cintAmaNina te milanA kaThina sukha jo mahA // dekhate hI hai jinheM sukha asama milatA aTala ho anagAra munivara dhanya-nAmA kI sadA jaya acala ho // 6 // // 4 // // 4 // // 6 // Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 dhanyanAmANagAra stuti RjumRduhRdayo yaH karmaNAM nirjarAkRt, caraNakaraNasakto guptigupto'mamanaH / samitisamita udyatsvAtmazaktimabhAvo,jayati munivaro'yaM dhanyanAmAnagAraH pravidalitakubodhaH, prAptasamyaksubodhaH, zamaguNavimalAsyaH siddhimA kalAsyaH | anupahatavihAraH, svAtmavIryai kasAro, jayati munivaro'yaM, dhanyanAmA'nagAH ( anuNDuvvRttam ) sadaramukhapotAya sarvajIva hitaiSiNe / namo dhanyAnagArAya, tapaH saMyamadhAriNe / iti dhanyanAmAnagArASTakaM sampUrNam // 11911 niSkapaTa komaLa hRdaya thakI, sakaLa karma vidAratA, je caraNa karaNu sakata ne vaLI suptine paNa dhAratA, je samiti dhArI che sadA, ujjavaLa pratApI samaLa he, jaya ho aNugAra evA dhanya munivara taNe durgaMdha jeNe naSTakarI sumeAdha samyak dhAratAM, samabhAvI zAta prasannamukha, vaLI siddhamA` prakAzatA, vihAra karatA ugra jeesa svAtma vi eka mArane, jaya ho aNugAra evA dhanya munivara taNNA |8|| 11811 nizchala mRdula hiya jo azeSana karma ko haiM jArate, jo caraNa-karaNA-sakta aura sugupti ko hai dhArate || samitidhArI haiM tathA udyatpratApI sabala ho, anagAra munivara dhanya nAmA kI sadA jaya acala ho // 7 // pravinaSTa hai jina kA kubodha subodha dinamaNi bhAsatA zama se prasanna mukhAravinda vimukti mArga prakAzatA // aru ugra viharaNa rAjate jina dharmasara ke kamala ho anagAra munivara dhanya nAmA kI sadA jaya acala ho // 8 // // 7 // 131 // 8 // Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 'zrI anuttaropapAtikamUtre evaM stutvA namaskRtya zreNiko rAjA bhgvtsmiipmupaagtH| prasannacetasA bhagavantaM praNamya nijagAda-devAnupriyeNa bhavatA yathA kathitaM tathaiva dhanyanAmAnagAro mayA dRSTaH / ityevaM dhanyanAmAnagAraM stuvan bhagavantaM zrImahAvIraM trikRtvo'bhivandha natvA ca tAmeva dizaM pratigato yasyA dizaH samAgataH ||mu039|| tapAsamArAdhanAnantaraM dhanyanAmAnagAreNa kiM kRtam ? ityAha-'tae NaM tassa' ityAdi / / . mUlasU-tae NaM tassa dhaNNassa aNagArassa aghaNayA kayAI puvyarattAvarattakAle dhammajAgariyaM jAgarasANassa imeyArave adore-sahita mukharikA jo jIva rakSA ke lie dharate tathA saMyama-tapasyA-dhIratA dhAraNa kiye / / anagAra-dhanya-padAmbujoM meM vandanA santata lase unakI lalAla-pacina lIlA hRdaya meM mere base // 9 // // iti dhanya-nAmA anagAra kA aSTaka sampUrNa // isa prakAra stuti tathA vandana-namaskAra kara rAjA zreNika bhagavAn ke samIpa AyA / prasanna mana ho vaha bhagavan ko namaskAra kara bolA, he bhagavan ! jaisA Apane kahA thA usI rUpameM maiMne dhanyanAlaka anagAra ko dekhA hai / isa prakAra dhanyakumAra anagAra kI bhUri bhUri prazaMsA karatA huA bhagavan ko tInavAra pradakSiNA pUrvaka vandana-namaskAra kara jahA~ le AyA bahA gayA // sU0 39 // dharI jIva rakSA kAraNe mukhavastrikA derA chatI, sacama tapasyA sAthe jeNe dhIratA dhArI hatI, e dhanya muninA padakamaLamAM zIrSa mArUM natakarI, mArga vAyu prakAzane, jina bhASita haiye dharI. e 9 me che Iti dhanyanAmA aNagAra aTaka saMpUrNa | e pramANe stuti tathA vandana namaskAra karI rAjA zreNika bhagavAnanI pAse AvyA prasanna-mukha thaI te bhagavAnane namaskAra karI bolyA- he bhagavan! je prakAre Ape kahyuM hatuM, te prakAre ja meM dhanyanAmanA aNugArane joyA che e rIte dhanyakumAra aNagAranI ghaNuM ghaNuM prazaMsA karatA thakA bhagavAnane traNavAra pradakSiNa pUrvaka vandana namaskAra karI jyAMthI AvyA hatA tyAM pAchA gayA (sU) 39): - Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 dhanyanAmANagAra saMstAraka varNanam 133 jjhathie, ciMtie, kappie, patthie, saNogae saMkape sasuppajatthA / evaM khalu ahaM iseNaM orAleNaM jahA khaMdao taheva ciMtA ApucchaNaM therehiM saddhiM viulaM dUruhai, mAsiyA saMlehaNA, navamAsa pariyAo, jAva kAlamAse kAlaM kiccA uDTaM dUraM vIvattA siddhe vimANe devattAe ubavaNNe, therA taheva. oyaraMti, jAva ise se AyArabhaMDae // sU0 40 // , chAyA--tatastasya dhanyasyAnagArasyAnyadA kadAcit pUrvarAtrApararAtrakAle dharmajAgarikA jAgrataH agrametadrUpaka AdhyAtmikaH, cintitaH, kalpinaH prArthitaH, manogataH saMkalpaH samudapadyata - evaM khalu ahaM anena udAreNa yathA skandakastathaiva cintA AmacchnaM, rathaviraiH sArddhaM vipulaM dRgehati / mAsikI saMlekhanA, natramAsaparyAyaH yAvatkAlamAse kAlaM kRtvA UrdhvacandramaH- yAvat - navagraiveyakavimAnamastaTe Urdhva dUraM vyativrajya sarvArthasiddhe vimAne devatvena upapannaH / sthavirAstathaivAvataranti yAvat - imAni tasyAcArabhANDakAni // 0 40 // TIkA- 'tae NaM tassa' ityAdi / tadanantaraM tasya dhanyanAmno'nagAraraya dhanyadA=anyasmin samaye kadAcit pUrvarAtrApararAtrakAle = rAtreraparabhAge dharmajAgarikAM jAgrataH=dharmajAgaraNaM kurvataH ayametadrUpaH = trakSyamANaprakAra AdhyAtmikaH= Atmaviyo vicAro vRkSasyADkura iva saMjAtaH 1 tadanu cintitaH = punaHpunaH tapa kI ArAdhanA karaneke bAda dhanya anagArane kyA kiyA vaha batalAte haiM- 'tae NaM tassa ' ityAdi usake bAda eka samaya rAtri ke apara bhAga (cauthe prahara) meM dharma jAgaraNA karate hue una dhanyakumAra anagAra ke hRdaya meM isa prakAra vRkSAkura ke samAna 'adhyAtmika' arthAt AtmaviSayaka vicAra aGkurita huA / phira ' cintita ' arthAt cAramvAra smaraNarUpa vaha tapanI ArAdhanA karyA pachI aNugAre zu karyuM ?, te khatAve 'tae NaM tassa' ityAhi. te pachI eka samaye rAtrinA apara-bhAga (cAyA paheAra ) mA dhama AgaraNu karatA cakA te dhanyakumAra aNugAranA hRdayamAM A prakAre vRkSAkura samAna AdhyAtmika' arthAt AtmaviSayaka vicAra akurita thayA phrI 'cintita' arthAt vAra vAra maraNu Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 - - - zrI anuttaropapAtikadazAsUtre smaraNarUpo vicAraH, dvipatrita itra 2, tataH kalpitaH sa ena vyavasthAyuktaH, 'idamevaM kariSyAmI'-ti kAryAkAreNa pariNato vicAraH pallavita iva 3, mArthita:sa eva iSTarUpeNa svIkRtaH puSpita iba 4, manogataH saMkalpaH manasi dRDharUpeNa nizcayaH 'itthameva mayA kartavyam' iti vicAraH phalita iva 5, yathA-skandakaH skandakavat samudapadyata / 'yathAskandakaH' ityanenedamavagamyate-ahaM anena udAreNa ugraNa, vipu. lena mahatA tapaHkarmaNA zuSko rUkSo nirmAsaH asthicarmAvanaddhaH kiTikiTibhUtaH kRzo dhamanIsantataH saMjAtaH, Atmazaktyaiva gacchAni, miSThAmi, na tu zarIravalena, vicAra dvipatrita ke samAna ho gayA, / usake bAda 'katpita' arthAt 'ise isa prakAra karUMgA' aisA vyavasthA-yukta kArya ke AkArase pariNata bahI vicAra pallavita ke samAna hA gayA / anantara ' prArthita arthAt iSTa rUpase svIkAra kiyA huA vaha vicAra 'pukhipata' ke samAna ho gyaa| phira 'manogata saMkalpa' arthAt 'mujhe aisA hI karanA cAhiye' yaha dRDha nizcaya rUpa vicAra 'phalita vRkSa' ke samAna ho gyaa| dhanyanAmA anagArane usa samutpanna vicAra kA cintana kiyA, nizcaya kiyA aura unle svIkRta kiyA tathA usako nizcaya pUrvaka karane kA saMkalpa kiyA / skandaka Rpi ke tulya dhanyakumAra anagAra vicAra karate hai :-maiM isa una tapase zuSka rUkSa evaM rakta mAMsa rahita ho gayA hU~, kevala haDDiyoM nasoM se tathA carmase baMdhA huA zarIra raha gayA hai / calane para kiTa-kiTa zabda hotA hai / mai sarvathA nirvala evaM kRza ho gayA hU~, Atmazakti se hI gamanAgamana karatA rUpa te vicAra dvipatrita samAna thaI gayA che pachI "kalpita" arthAta "ene eja prakAre karIza" AvA vyavasthA-yukta kAryanA AkAra thI pariNata te ja vicAra palavita samAna thaI gayA te pachI "prArthAita" arthAt ISTa rUpathI svIkAra karela te vicAra puSpita samAna thaI gayA, pachI "mane gata saMkalpa" arthAt "hune emaja karavuM joIye" A daDha-nizcaya-rUpa vicAra phalita vRkSa samAna thaI gayA. , dhannAaNagAre te upajela vicAranuM cittana karyuM, nizcaya karyo, svIkAra karyo, tathA tene nizcaya-pUrvaka karavAne sAkalpa karyo, skandaka-zrASinI mAphaka dhanyakumAra aNagAra vicAra kare che - huM A ugratapathI zuSkarUkSa temaja raktamAMsa-rahita thaI gaye , kevaLa hADakAM, nathI tathA carmathI bAdhela zarIra rahI gayuM che, cAlatAM kaDakaDa avAja thAya che huM sarvathA nirbala temaja kRza thaI gaye chu, Atmazakita Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthavodhinI TIkA varga 3 dhanyanAmANagAra saMstAraka varNanam bhANAvasare glAno bhavAmi, kASThazakaTikeva, patrazakaTikeva, eraNDakASThazakaTikena sazabdaM gacchAmi, tiSThAmi, tasmAd yAvad utthAnAdipuruSAkAraparAkramA mama vidyate, yAvacca mama dharmAcAryo bhagavAn mahAvIro viharati tAvat mamedameva zreyaH syAt-yat prabhAte sUryodaye sati bhagavantaM praNamya tadanujJayA''tmakalyANArtha navInamahAvratAropaNaM kRtvA, AlocanAnindanApUrvakaM sarvajIvebhyaH kSamApaNAM vidhAya tathArUpaiH sthaviraiH saha vipulagiriM samAruhya tatra pRthivIzilApaTTakaM pratilekhya tasmim darbhasaMstArakaM saMstIrya tatropagatasya mama saMlekhanAjopaNAjupitasya bhaktapAnamatyAkhyAtasya pAdapagatasya kAlamanavakAGkSato viharttI kalpate / vyAkhyA sugamA / 135 haeN, kintu zarIra bala se nahIM, bolane ke samaya atyanta kaSTa pAtA / kASTa se bharI huI gADI ke samAna, sUkhe hue patto se bharI huI gADI ke samAna, eraNDa ke sUkhe kASTha se bharI huI gADI ke samAna calane-phirane para sArA zarIra kiTa kiTa AvAja karatA hai, ataH jaba taka mere meM svataH uThanA baiThanA Adi puruSAkAra parakrama hai tathA jaba taka mere dharmAcArya zramaNa bhagavAna mahAvIra vicara raheM hai taba taka mere lie yahI zreya hai ki mai prAtaHkAla sUryodaya honepara bhagavAn ko vandana namaskAra kara unakI AjJA se Atma-kalyANa ke liye punaH mahAvano ko dhAraNakara, AlocanA nindanA-pUrvaka samasta jIvarAzi se kSamA yAcanA karake tathArUpa - bahuzruta - sthaviro ke sAtha vipulAcala parvata para jAU~ / vahaeN pRthvIzilApaTTa kI pratilekhanA kara ke tathA darbhasaMstAraka para baiThakara saMlekhanA dvArA samasta prakA cIja gamanAgamana karU chu, paNa zarIrabaLathI nahI, meAlatI vakhate atyanta khedita thAuM chu, lAkaDAthI bharelI gADI samAna, sukela pAdaDAnI bharelI gADI samAna, eraDAnA sukA lAkaDAthI bharela gADI samAna cAlatA-katAM AkhuM zarIra kaDakaDa avAja kare che, eTale jyAMsudhI mhArAmA svayaM uDavuM--besavu Adi purUSAkAra-parAkama che tathA jyAMsudhI mArA dharmAcArya zramaNa bhagavAna mahAvIra vicaA aa che tyA sudhI mArAM mATe eja zreya che ke hu prAta kALa sUdiya thatAM bhagavAnane vandana namaskAra karI temanI AjJAthI AtmakalyANa mATe pharIthI mahAvratAne dhALu karI AlocanAnindanA--pUrNAMka samasta jIvazithI kSamA yAcanA karI tadhArUpa anuvrata-virAnI sAthe vipulAcala parvata upara jAu tyA pRthvIzilApaTTanu pratilekhana karI tathA darbha huna Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikadazAgamatre evaM cintayitvA prabhAtasamaye zrIbhagavataH samIpamAgatya taM vanditvA namaskRtya pRSTavAn / zrIbhagavadAjJayA dhanyanAmAnagAraH sthavira H sAda vipulagiri samAruhya yathA cintitaM tathaiva pAdapopagamasaMstArakaM dadhAra / evamekamAsikI sNlekhnaa| navamAsAn saMyamaparyAyaM pAlayAmAsa / kAlamAse mRtyusamaye kAlaM kRtvA candralokAya yAvad navagraiveyakavimAnaprastaTAdapari duraM vyatitrajya samulADaya sarvArthasiddhe vimAne devatvena devarUpeNa upapannA upapAtAkhyaM janma labdhavAn / ___ tataH sthavirAH parinirvANapratyayika-paralokagamanasambandhinaM kAyotsarga kRtvA dhanyanAmno'nagArasya vastrapAtrAdInyupakaraNAni,mamAdAya vipulagirito'yo'rake AhAroM kA tyAgakara jIvana-maraNa kI abhilApA nahIM karatA huA pAdapopagamana saMthArA karake rahu~ / isa prakAra vicAra kara prAta:kAla ve zramaNa bhagavAn mahAvIra kI sevA meM upasthita hue| una ko vandana-namaskAra kara una ke samakSa apanI hArdika abhilApA vyakta kii| bhagavAna kI AjJA prAptakara ve dhannA anagAra sthaviroM ke sAtha vipulAcala parvata para gaye tathA pUrva kiye hue vicAra ke anusAra unhone pAdapopagamana saMthArA dhAraNa kiyA, vaha saMthArA eka mAsa kA huaa| isa prakAra nava mAsa paryanta saMyama pAlana kara samAdhi-maraNa se bharakara candraloka ke Upara bAraha devaloka tathA nava greveyaka vimAno ko ullaMghana kara sarvArthasiddha vimAna meM devatA rUpa se utpanna hue| sathAraka upara besI sa lekhanA vaDe sarve AhArano tyAga karI jIvanamaraNanI abhilASA na karatAM pAdapipagAna sa thAre karIne rahu e rIte vicArI savAre zramaNa bhagavAna mahAvIranI sevAmAM upasthita thayA, teone vandana-namaskAra karI temanI sAme pitAnI hArdika-abhilASA pragaTa karI, bhagavAnanI AjJA prApta karI te sthavirenI sAthe vipulAcala parvata upara gayA, tathA pahelAM cittavela vicAra anusAre temaNe pAdapapagamana savAre dhAraNa karyo, te saMthAre eka mAsano thaye. e rIte navamAsaparyata saMyama pAlana karI samAdhimaraNe marI caMdraloka upara bAra devaloka tathA navagreveyaka vimAnane oLaMgI sarvArthasiddha nAmanA vimAnamAM devatArUpe utpanna thayA. Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 dhanyanAmANagArasya devaloka gamana varNanam 137 vatIrya bhagavatsamIpamAgapya bhagavantaM procuH-he bhagavan ! tasya dhanyanAmno'nagAsya imAni AcArabhANDakAni vastrapAtrAdInyupakaraNAni santIti // mR0 40 // __atha gautamasvAmI pRcchati-maMtetti' ityAdi / mUlam-saMtetti bhagavaM goyase taheva pucchati jahA khNdyss| bhagavaM vAgarei jAva savvaTasiddhavimANe uvvnnnne| dhaNNassa NaM bhaMte ! devassa kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA ? goyamA ! tettIsa sAgarovamAiM ThiI pannattA / leNaM bhaMte ! tAo devalogAo kahiM gacchihiti ? kahiM uvajihiti ? goyamA ! mahAvidehe vAse sijjhihiti 1, bujhihiti 2, muccihiti 3, pariNivvAhiti 4, savvadukkhANamaMtaM karehiti 5 // evaM khalla jambU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM paDhamassa ajjhayaNasta ayama? paNNatte // sU0 41 // // taiyavagyassa paDhamaM ajjhayaNaM samattaM // 3 // 1 // chAyA-bhadanta ! iti bhagavAn gautamastathaiva pRcchati thayA skandakamya bhagavAn vyAkaroti-yAvat sarvArthasiddhavimAne upapannaH dhanyasya khalu bhadanta ! devasya kiyatkaM kAlaM sthitiHprajJaptA ? gautama ! trayasigatsAgarApamANi sthitiH majJaptA / sa bhadanta ! tammAddevalokAt kutra gamipyati ? kutrotpatsyate ? / hai gautama ! mahAvidehe varSe setsyati 2, mokSyati 3, parinirvAsyati 4, sarva dhanyakumAra anagAra ko divaMgata huA jAnakara sahavartI sthaviro ne paralokagamana hetuka kAyotsarga kiyA / prazcAt unake banna-pAtra Adi upakaraNa lekara vipulAcala parvata se nIce utare aura bhagavAn ke nikaTa Akara isa prakAra bole-he bhagavan ! dhanyanAmA anagAra ke ye vastra-pAtra-Adi upakaraNa hai // sU0 40 // dhanyakumAra aNugArane divagata thayA NI sAthe rahenAra viree palakagamana-hetuka kayetsarga karyo pachI temanA va-pAtra Adi upakara laI vipulAcala parvata parathI nIce utaryA, ane bhagavAna pAze AvI e pramANe chelyA, he bhagavana ! dhanyanAmAM A gAranA A rasa pAtra Adi upara che ( a40 ). Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtre duHkhAnAmantaM kariSyati 5 / evaM khalu jambUH! zramaNena yAvatsaMprAptena prathamasyAdhyayanasyAyamarthaH prajJaptaH ||mu0 41|| tRtIyavargaraya prathamamadhyayanaM samAptam // 1 // TIkA-'bhaMtetti' ityAdi / tadA bhagavAn gautamaH zrImahAvIraM bhagavantaM pRSTavAn-he bhagavan ! prakRtibhadro dhanyanAmAnagAraH samAdhinA kAlaM kRtvA ka gataH ? / zrI bhagavAn prAha-he gautama ! prakRtibhadro dhanyanAmAnagAraH samAdhiyuktaH san kAlaM kRlma sarvArthasiddhe vimAne devatvena saMjAtaH, devo'bhUditya / gautamaH punarapi pRSTavAn-he bhagavan ! dhanyadevasya sthitistatra kiyantaM kAlaM bhaviSyati ? / bhagavAn provAca-trayastriMzatsAgaropamA sthitirasti tasya / gautamaH punagaha-tasmAvalokAcyuto'sau kka gamiSyati ?, ka cotpatsyate / zrIbhagavAnavAdIta--sa dhanyadevo mahAvidehakSetre janma gRhItvA siddho buddho muktaH san nirvANa padaM prApya sarvaduHkharahito bhaviSyati / he jambUH ! bhagavatA zrImahAvIreNa evam-uktarItyA tRtIyavarge prathamasyAdhyayanasya ayaM-pUrvoktaH arthaH bhAvaH prajJaptA kathitaH // 41 // iti anuttaropapAtikadagAGge arthavodhinyAM TIkAyAM tRtIyavargasya ____prathamamadhyayanaM samAptam // 3 // 1 // ava gautama svAmI bhagavAn se pUchate haiM "bhatetti' ityaadi| he bhagavan / bhadraprakRtivAle dhanyanAmA anagAra samAdhi-pUrvaka kAla karake kahA utpanna hue ? bhagavAnne pharamAyA-he gautama! sarala-svabhAvI tathA sarala hRdaya dhanyanAmA anagAra samAdhipUrvaka kAla karake sarvArthasiddha vimAna meM utpanna huA hai| phira gautama svAmIne pUchA-he bhagavan sarvArthasiddha meM dhanyanAmA devakI kitanI sthiti hogii| huve gautama svAmI bhagavAna ne pUche - bhaMtetti' tyAha he bhagavan! bhadra prakRtivALA dhanyanAmA aNagAra samAdhipUrvaka kALa karIne kayAM utpanna thayA ? bhagavAne kRznAvyuM-he gautama | sarala svabhAvI tathA saraLa-hadayI dhanyanAmA aNagAra samAdhipUrvaka kALa karIne sarvArthasiddha vimAnamAM utpanna thayA che pharI gautamasvAmIe pUchyuM-he bhagavan ! sarvArthasiddhamAM dhanyanAmanA devanI keTalI sthiti thaze? Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 dhanyanAmANagArasya bhavAntara vipaye prazonarazca 130 jambUsvAmI sudharmamvAminaM pRcchati-'jai NaM bhaMte ? ' ityAdi / mUlam-jai NaM bhaMte ! ukkhevo| evaM khalu jambU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM kAkaMdIe NayarIe sahA NAsaM sasthavAhI parivasai aDDhA / tIse NaM bhaddAe satthavAhIe putte sunakkhatte nAmaM dArae hotthA, ahINa0 jAva surUve paMcadhAI __ bhagavAnne pharamAyA-he gautama ! dhanyakumAra deva kI vahA taitIsa (33) sAgaropasa kI sthiti hai / gautama svAmI bole-he bhagavan ! dhanya-nAmA deva vahA se cava kara kahA jAyagA ? kahA~ utpanna hogA? bhagavAnne pharamAyA-he gautama ! vaha dhanya-nAmA deva mahAvideha kSetra meM janma lekara apane samasta karmoM kA kSaya kara ke siddha yuddha mukta hogA tathA paramapada nirvANako prApta kara sarva duHkho kA anta kregaa| adhyayana kA upasaMhAra karate hue zrI sudharmA svAmI jammU svAmI se kahate haiM-he jambU ! zramaNa bhagAvan mahAvIrane tRtIya varga ke prathama adhyayanakA yaha artha kahA hai ||s0 41 // zrI anuttaropapAtikadazAisatrakI arthasodhinInAmaka TIkA ke hindI anuvAda kA tRtIya varga kA prathama adhyayana samApta // bhagavAne pharamAvyuMhe gautama ! dhanyakumAra devanI tyA tetrIsa sApanI sthiti che gautama svAmI belyA-he bhagavan ! dhanyanAmA deva tyAthI cavI kayAM jaze? kayAM utpanna thaze? bhagavAne pharamAvyuM-he gautama ! te dhanyanAmA deva mahAvideha kSetramAM janma laI pitAnA samasta kamene kSaya karI siddha. buddha ane mukata thaze, tathA paramapada nirvANane prApta karI sarva du:khane anta karaze adhyayanane upasa hAra karatA thakA zrI sudharmAsvAmI jaMbU svAmIne kahe che-he ja bU! zramaNabhagavAna mahAvIre trIjA varganA prathama adhyayananA A artha kahyA che ( sU0 41 ) anuttarapapAtika dazAMga-sUtranI "arthAdhinI" nAmaka TIkAnA gujarAtI anuvAdanA trIjA varganuM prathama adhyayana samApta. Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 zrI anuttaropapAtikadazAGgamatre parikkhitte jahA dhapaNe taheva vattIsao dAo jAva uppi pAlAya varTisae viharai / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samosaraNaM jahA dhapaNe tahA sunakkhate vi nigae, jahA thAvaccAputtassa tahA nikkhamaNaM jAva aNagAre jAe iriyAsamie jAva vNbhyaarii| tae NaM se sulakkhatte aNabAre jaM ceva divasaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa atie suMDe jAva pavvaie taM ceva divasa abhiggahaM taheba jAva vilaliva AhArei, saMjaNaM jAba viharai, bahiyA jaNavayavihAraM viharai, ekArasa aMgAI ahijai, saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai / tae NaM se suNakhatte aNagAre teNaM orAleNaM jahA khNdo| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe nayare, guNasilae ceie, seNie rAyA, sAmI samosaDDhe, parisA niggayA, rAyA niggao, dhammo kahio, rAyA paDigao, parisA paDigayA / tae NaM tatsa suNakhattasla aNNayA kayAi puvvarattAvarattakAlasamayasi dhammajAgariyaM jAgaramANassa jahA khaMdayassa0 / bahuvAsA pariyAo, gotamapucchA, taheva kahei jAva savvaTusiddhe vimANe deve uvavaNNe, tettIsaM sAgarovamAiM ThiI paNNattA / seNaM bhaMte !0 mahAvidehe sijjhihiti 5 / ' evaM suNakkhattagameNaM sesAvi aTra bhANiyavvA, navaraM ANupuvIe doNi rAyagihe, doNi sAete, doNi vANiyaggAme, Navamo hatthiNAure, dasaso raaygihe| navaNhaM bhaddAo jaNaNIo / navaNhaM vi battIsao dAo / navapahaM nikkhamaNaM Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthabodhinI TIkA varga 3 munakSatrAdi navakumAravarNanam thAvaccAputtassa sarisaM, vehallasa piyA krei| chammAsA vehallae / nava dhaNe / sesANaM vahuvAsA / mAsiyAe saMlehaNAe lavvaTasiddhe vimANe / savve mahAvidehe sinjhissaMti 5 / evaM khalu jaMbU! samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM AigareNaM, titthagareNaM, layaMsaMbuddheNaM, purisuttameNaM, purisasIheNaM, purisavarapuMDarIeNaM, purilavaragaMdhahathieNaM, loguttameNaM, loganAheNaM, logahieNaM, logapaIveNaM, logapajoagareNaM, abhayadayeNaM, RcudayeNaM, maggadayeNaM, saraNadayeNaM, jIvadayeNaM, vIhidayeNaM, dhassadayeNaM, dhassadesaeNaM, dhammanAyageNaM, dhassasArahieNaM, dhammavara cAuraMtacakavahieNaM, dIvo-tANaM-saraNagai-paiTeNaM, appaDihayavaranANadaMsaNadhareNaM, viyahachaumeNaM, jiNeNaM, jAvaeNaM, tiNNeNaM, tAraeNaM, vuddhaNaM, vohaeNaM, mutteNaM, soyageNaM, sabvannuNA, savvadarisiNA, sivamayalamasyamaNaMtamakkhayasavvAvAha-sapuNarAvittisiddhigainAmadheyaM ThANaM saMpatteNaM aNuttarovavAiyadasANaM taccasla vaggassa ayamahe paNNatte // sU0 42 // // taio baggo samatto // __chAyA-yadi khalu bhadanta utkssepkH| evaM khalu janyaH ! tasmin kAle tasmin samaye kAkanyAM nagaryA bhadrA nAma sArthavAhI parivasati, aaddhyaa| tasyA bhadrAyAH sArthavAhyAH putraH sunakSatro nAma dArako'bhavat / ahIna0 yAvatsurUpaH paJcadhAtrIparikSipto yathA dhanyastathA munakSatro'pi nirgataH, yathA sthApatyAputrasya tathA niSkramaNaM, yAvat anagAro jAta ryAsamitA yAvad brahmacArI / __tataH munakSatro'nagAro yasmizcaiva divase zramaNamya bhagavano mahAvIrasyAntike suNDo yAvatmavajitastasmizcaiva divase abhigrahaM tathaiva yAvad cilamivAhArayati, saMyamena yAvad viharati, bahirjanapadavihAraM viharati / ekAdagAjhAnyabIte, saMyamena nAga''tmAnaM bhAvayana viharati / Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuttaropapAtikasUtre tataH sa sunakSatrastenodAreNa yathA skandakaH / tasmin kAle tasmin samaye rAjagRhaM nagaraM, guNazilakaM caityaM, zreNiko rAjA, svAmI samavastRtaH, paripannirgatA, rAjA nirgataH, dharmaH kathitaH, rAjA pratigataH, pariSat pratigatA / tatastasya sunakSatrasyAnyadA kadAcit pUrvarAtrApararAtrakAlasamaye dharmajAgarikAM jAgrataH, yathA skandakasya bahuvarSANi paryAyaH, gautamapRcchA, tathaivakathayati yAvatsarvArthasiddhe vimAne deva upapannaH / trayastriMzatsAgaropamAni sthitiH prajJaptA / sa madanta !0 mahAvidehe setsyati / 142 9 evaM nakSatragamena zeSA apyaSTau bhaNitavyAH, navaraM vizeSaH - AnupUrvyA dvau rAjagRhe, dvau sAkete, dvau vANijyagrAme, navamo hastinAgapure, dazamo rAjagRhe / navAnAM bhadrA jananyaH / navAnAmapi dvAtriMzatkAdAyaH / natrAnAM niSkramaNaM sthApatyAputrasya saha, vaihalyasya pitA karoti / SaNmAsA vaihalyasya nava dhanyasya, zeSANAM vahUni varSANi (paryAyaH) / mAsikyA saMlekhanayA sarvArthasiddhe vimAne / sarve mahAvi setsyanti / evaM khalu jambUH ! zramaNena bhagavatA mahAvIreNa AdikareNa, tIrthakareNa, svayaM saMbuddhena, puruSottamena, puruSasiMhena, puruSavarapuNDarIkeNa, puruSavaragandhahastinA, lokottamena, lokanAthena, lokahitena, lokapradIpena, lokapradyotakareNa, abhayadayena, cakSurdayena, mArgadayena, zaraNadayena, jIvadayena, bodhidayena, dharmadayena, dharmadezana, dharmanAyakena, dharmasArathinA, dharmavaracAturantacakravartinA, dvIpatrANazaraNagatipratiSThena, apratihatavarajJAnadarzanadhareNa, vyAvRtta chAdmasthyena, jinena jAyakena, tIrNena tArakega, budvena bodhakena, muktena mocakena, sarvajena, sarvadarzinA, zivamacalamarujamanantamakSayamanyAvAdhamapunarAvRttikaM siddhigatinAmadheyaM sthAnaM saMprAtena anuttaropapAtikadazAnAM tRtIyasya vargasyAyamarthaH prajJaptaH // 042 || // tRtIyo vargaH samAptaH // TIkA- 'jai NaM bhaMte ! ukkhevao ' iti / he bhagavan ! anuttaropapAtikadazAGgasya tRtIyavarNe prathamAdhyayanasya bhagavatA'yamarthaH kathitaH, tatra dvitIyA zrI jambUsvAmI sudharmA svAmI se pUchate haiM - 'jar3a NaM bhaMte' ityAdi / he bhagavan ! zrI anuttaropapAtikadazAGgasUtra ke tRtIya varga ke zrI svAmI sudharmAsvAmIne cUche che :- 'jaDa NaM bhaMte !' tyAhi he bhagavan ! zrI anuttarapAtikaizAga sUtranA trIjA vargonA prathama adhyuMcananA bhagavAne A artha kahyA che te he bhagavan dvitIya Adi zeSa adhyayanAnA zu artha prarUpita karyAM che ? Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthavodhinI TIkA varga 3 sunakSatrAdi navakumAravarNanam 143 dInAmadhyayanAnAM kA'rthaH prajJaptaH ? | sudharmasvAmI jambasvAminaM pratyAha he jambUH ! kAkanyAM nagaryo bhadrAsArthavAdyAH putraH sunakSatro nAma AsIt / tasya sarva varNanaM dhanyakumAravadvijeyam / evaM sunakSatravadan zeSA api aSTa kumArA vaktavyAH, navaraM = vizeSastu AnupUrvyA = anukramazaH dvau RpidAsa - pellako rAjagRhe nagare jAtI / dvI rAmaputracandriko sAkete = ayeAdhyAyAM, dvau = pRSTimAtRka - peDhAlaputrI vANijyagrAme, navamaH pohilo hastinApure, dazamazra vedalo rAjagRhe nagare saMjAtaH / navAnAM dhanyakumArAdInAM jananyo bhadrAnAmnya Asana, ekaikasya jananI bhAnAmnI pRthak pRthagAsIditi bhAvaH / dhanyakumArAdInAM navAnAM niSkramaNaM prathama adhyayanakA bhagavAn ne yaha artha kahA hai to he bhagavan ! dvitIya Adi zepa adhyayanoM kA kyA artha prarUpita kiyA hai ? | zrI sudharmAsvAmI zrI jambUsvAmI ko saMbodhita kara isa prakAra vole- he jambU ! kAkandInagarI meM bhadrA sArthavAhI ke sunakSatra - nAmaka eka putra thA ! isakA sArA varNana dhanyakumAra ke samAna hai / kevala dhanyakumAra kI dIkSA - paryAya nava mAsa kI thI to sunakSatra anagAra kI bahuta varSoM ke dIkSA paryAya thI / isa prakAra sunakSatra ke samAna zepa AThoM hI kumAroM kA jIvanavRta samajhanA cAhiye / vizeSatA yahI hai ki ina meM kramazaH do- kapivAsa aura pellaka - rAjagRha nagara meM, do - rAmaputra aura candrikaayodhyA meM do-pRSTamAtRka aura peDhAlaputra- vANijya-grAma meM, navavA poTila - hastinApura meM tathA dazavAM vehalakumAra rAjagRha nagara se utpanna huA / dhanyakumAra Adi navoM kumAroM kI bhadrA nAmaka mAtAyeM - zrIsudharmAsvAmI zrIja khUsvAmIne sadhI A pramANe melyA huM ja ! kAkandI nagarImAM bhadrA sAIvADIne gunakSatra nAme eka putra hatA tenuM saghaLu vana dhanyakumAranI mAphakaja che, kevaLa dhanyakumAranI dIkSAparyAya nava mAsanI hatI te sunakSatra aNugAranI dIkSAparyAya ghaNA varSanI hatI. e rIte sanAtra samAna zeSa ATheya kumArAnu jIvanavRttAnta samajavu joie. vizeSatA eja che ke eemA kamaza . e pAsa ane pellaka rAjagRha nagaramAM, erAmaputra ane caDriMka ayeAdhyAmA e-pRSTamAtRka ane peDhAlaputra vANi-cagrAmamAM utpanna thayA navamA pATTila hastinApuramA, tayA dazamAM vella kumAra rAjagRhanagaramAM utpanna thayA dhanyakumAra Adi naveya kumAreAnI bhadrAnAmanI mAtAe hatI. pratyekanI Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 144 zrI anuttaropapAtikamUtra sthApatyAputrasadRzaM svastrajananI kRtavatI / dazamasya vehallalya niSkramaNaM pitA kRtavAn / vehallasya saMyamaparyAyaH pANmAsikaH / dhanyanArano'nagArasya nanamAsikaH paryAyaH praaguktH| zeSANAM munakSatrAdInAmaSTAnAmanagArANAM vahRni varSANi shrmnnprgaayH| saMlekhanA sarveSAM maasikii| savArthasiddhe vimAne sarve devatvena samutpannAH / mahAvidehe kSetre siddhigati prApsyanti // 0 42 / / sUlam-aNutarovavAiyadasANaM ego suyakkhaMdho, tinni vaggA, tisu ceva divasesu udisijjati / tattha paDhase bagge dasa uddesagA, viie bagge tarasa udesagA, taie vagge dasa udvesagA; sesaM jahA jApAcAlakAhANaM tahA NeyavvaM / // iya aNuttarovavAiyadasAo samattAo // // navamaM aMgaM samattaM // chAyA-anuttaropapAtikadazAnAmekaH zrutaskandhaH, trayo vargAH, tripu caiva digmeSu udizyante / tatra prathame varge daza uddezakAH, dvitIye varga trayodaza uddezakAH, thI / pratyeka kI bhadrA nAmaka bhinna 2 mAtAeM thIM na ki eka hI / dhanyakumAra Adi navoM kumAroM kA dIkSAmahotsava thAvacAputra ke mamAna apanI 2 mAtAoM ne kiyA thA / dAvAM vehala kA dIkSA mahotsava usa ke pitAne kiyA thA / vehalla kI chaH mAsa, dhanyakumAra kI nava mAsa tathA zepa sunakSatra Adi AThoM hI anagAroM kI bahuta varSoM kI dIkSA paryAya thI / saboMne eka eka mAsa kI saMlekhanA kI / saba sarvArthasiddha vimAna meM devatArUpa se utpanna hue| tathA ve mahAvideha kSetra meM janma lekara samasta karane kA kSaya kara mokSa prApta kareMge ||suu042|| bhadrAnAme bhinna bhinna mAtAo hatI nahi ke ekaja dhanyakumAra Adi naveya kumArane dIkSA mahotsava thAvastrAputranI mAphaka pitapotAnI mAtAoe karyo hato, dazamAM vehalane dIkSA mahotsava tenA pitAe karyo hate vehalanI cha mAsa dhanyakumAranI nava mAsa tathA zeSa sunakSatra Adi ATheya aNagAnI ghaNA varSonI dIkSA paryAya hatI. seve munioe ekeka mAsanI sa lekhanA karI sarve sarvArthasiddha vimAnamAM devatArUpe utpanna thayA tathA teo antamA mahAvideha kSetre janma laI samasta karmone kSaya karI mekSa prApta karaze (sU0 42) Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthavodhini TIkA varga 3 zAstra samaptiH tRtIye varge daza uddezakAH / zepaM yathA jJAtAdharmakathAnAM tathA jJAtavyam / / // anuttaropapAtikadazAnAM saMskRtacchAyA samAptA / / // navamamadraM samAptam / / tRtIyavargasya varNanamupasaMharan zrImudharmA svAmI kathayati-evaM khalu' ityaadi| he jambUH ! evam uktarItyA bhagavatA zrImahAvIreNa yAvamiddhagitinAmadheyaM sthAnaM saMprAptena anuttaropapAtikadazAGgasya tRtIyavargasyAyam-uktarUpaH arthaH mAvaH pranatA kathitaH // // iti anuttaropapAtikadazAnAmno navamAnasya arthamovinyAM TIkAyAM tRtIyo vargaH samAptaH / / // iti zrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhApAkalitalalitakalApAlApaka-vizuddhagadyapadyanaikagranthanirmAyaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhanchanapatikolhApurarAjapradatta- jaina zAstrAcArya -padabhUpita-kolhApurarAja guru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-bAsIlAlavrativiracitAyAm anuttaropapAtikadazAGga-sUtrasya arthabodhinyAkhyA vyAkhyA samAptAH // 1 // aba tRtIya vargakA upasaMhAra karate hue zrI sudharmAsvAmI zrI jambUsvAmIko saMyodhana kara kahate haiM:-'evaM khalu' ityAdi0 he jambU ! isa prakAra pUrvokta guNoM se yukta zramaNa bhagavAn mahAvIrane anuttaropapAtikadazAGgasUtra ke tRtIya vargakA yaha artha kahA hai| // zrI anuttaropapAtikadazAGga-nAmaka navamAna kI arthabodhinInAmaka TIkA kA tRtIya varga samApta // // iti zrI anuttaropapAtiyAdagAla sUtrakI arthavodhinI TIkA kA hindI anuvAda samApta // have trIjA vargane upasaMhAra karatA zrI sudharmAsvAmI zrI jaMbusvAmIne sabadhn 42 4 - 'evaM khalu' tyAdi 45! mA zata pUti guthI yusta zrama lagavAna mahAvIra anuttrii5pAtikadazAga sUtranA trIjA varganA A atha kahyo che zrI anupAtikadazAMga nAmaka navamAaganI "arthabodhinI A nAmanI TIkAne trIjo varga samApta. Iti anuttarapapAtikadazAMga sUvanI arthAdhinI TIkAne gujarAtI anuvAda samApta Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI anuttaropapAtikamatre // zAstraprazastiH // ( anuSTavattam ) kAThiyAvADadeze ca, barddhamAnapurI purA / vaDhavANasiTInAmnI, yA prasiddhA'sti saMpati // 1 // tatrAhaM munibhiH sADhe, grAmAdgAmAntaraM vajan / TIkAmakArSamAgatya, saralAmarthabodhinIm // 2 // te ceme ( vasantatilakAvRttam ) mithyAtvadarzana-caritravimohanIya: vidhvaMsanena samavApya ruci spadharme / vyAkhyAnato mudamupaiti ca yasya parpat , so'yaM vibhAti munivIra-samIramallaH zAstrArthasaMgrahavidhau tvarayA yutena, sAhAyyamatra mama tena paraM vyadhAyi / taM vIraputrapadazobhi-samIramallaM, nityaM smarAmi nanu kiM karavANi tasmai // 4 // (zikhariNIvRttam ) udAro nimAMno jinanigamatattvArthanipuNaH, kriyAdakSo'klAnto gurujanamanohAdajanakaH / sabhAyAM cAturyAd bahujanamanoraJjanaparaH, - kanaiyAlAlo'yaM sadayahRdayaH saMyamaparaH // 5 // . (mAlinIvRttam ) -dharaNiriva sahiSNuH sindhugAmbhIryajiSNuH, ___.. 'suhuta iva kRzAnustejasA dIpyamAnaH / vimalamapi yadantaH zAradAmbhAsamAna, sa muni madanalAlaH zobhate sattapasvI // 6 // Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||7|| dIrghasenAdi 13 kumAravarNanam ( bhujaGgaprayAtavRttam ) gurobhaktibhAvena yuktaH kriyAvAna , prasannaH pravINo vigoM guNI ca / tapobhAvayuktaH sadA rAjate yaH, tapasvI munimA~gilAla prazAntaH (mandAkrAntAvRttam ) zAnto dAntaH sthavirapadavIzobhitaH zuddhabhAvo, mohodrekapramathanaparo mokSasaukhyAmilApI / samyazraddhAvimalahRdayaH padavidhamANipAlo, devIlAlaH sumuniriha yo rAjate saccaritraH // 8 // dvayadhikadvisahasrAbde (2002), vikramasya gurordine / jyeSThakRSNadale TIkA, dvAdazyAM pUrNatAmagAt // 1 // TIkAsamAptisamaye, sAdhavaH satya uttmaaH| santyatra tepAM nAmAni, kathyante guNaddhaye // 10 // tathAhi ( anuSTuvRttam ) limbaDIsampadAyastho,-dhanajIsvAminAmakaH / gurubhrAtrA samAyuktA, rAjate candravad gaNe // 11 // ( zAdUrlavikrIDItavRttam ) choTAlAlamunirvayomadhurimA''nandamadaH prANinAM, cazcacandrakaleva yasya karuNA pakAyatApApahRt / pUrNazcandra itra prataptajanatAjJAnAmRtA''carpaNaH, lokAnandaguNena yaH kila sadAnandI masiddho'bhavat // 12 // vaiyAvRttiguNamamoditamunijetA kapAyasya yaH, mANitANaparAyaNaH karuNayA yasya dravatyantaram / lakSmIcandramuniH sa zAntahRdayo dhIrastathaitAvubhau, rAjete mRdumAnasau munivarau yo limbaDIgacchake // 13 // Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 - - zrI anuttaropapAtikadazAsUtre ( anuSTuvavRttam ) jIvanajI svAminAmA, bhagavAnjI-munIzvaraH / daryApurIsugacche'cche, bhrAjate ravicandravat // 14 // ( toTakavRttam ) haridAnamunijinazAsanato, vacanAmRnatopitabhavyajanaH / varabAlamugacchagato niyatA, jananIsahito munidharmarataH // 15 // / satInAmAni / ( zAdurlavikrIDItavRttam ) mA~dhIvAi-satI guNadvayavatI zAntA sahiSNuH parA, accIvAi-satI samAzritavatI samyaka tapaHsaMyamam / sAdhvI zrIjhabaketinAmaviditA vikhyAnagambhIratA, sAdhvyaH sUrajabAi-AdidazakA daryApurIgacchakAH // 16 // / vaDhavANazaharazrIsaGghaH / ( zArdUlavikrIDitavRttam ) avatyastritayaH kRpAsamudayaH zrIjainasako mithaH, premaavddhvidheypddhtimilddiinaatrkssaaprH| zuddhasthAnakavAsidharmanirato ratnatrayAbhaH zumaH, zraddhAvAna nigame jinapravacane zreyaskare zobhate // 17 // // iti zAstraprazastiH // magalaM bhagavAn vIro, maGgalaM gautamaH prabhuH / mudharmA maGgalaM jambU, jainadharmazca maGgalam