Book Title: Agam Sutra Satik 28 Tandulvaicharika PainngSutra 05
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Agam Shrut Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003362/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo namo nimmala daMsaNassa AgamasunANa (saTIka) bhAga:-14 :saMzodhaka sampAdakazca: muni dIparatanAnAgAra Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlabrahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo nimmala daMsaNassa zrI AnaMda-kSamA lalita-suzIla-sudharmasAgara gurUbhyonamaH Agama suttANi (saTIka) bhAgaH - 14 nirayAvalikAupAGgasUtraM, kalpavataMsikAupAGgasUtraM, puSpikAupAGgasUtra, puSpacUlikA upAGgasUtraM, vRSNidazAupAGgasUtraM catuHzaraNaprakIrNakasUtra, mahApratyAkhyAnaprakIrNakasUtraM, taMdulavaicArika prakIrNakasUtraM, gacchAcAraprakIrNakasUtraM, devendrastavaprakIrNakasUtraM, -: saMzodhakaH sampAdakazcaH : muni dIparatnasAgara ravivAra 2056 45 - Agama suttANi- saTIka mUlya rU.11000/ tA. 14/4/2000 AturapratyAkhyAnaprakIrNakasUtraM, bhaktaparijJA prakIrNakasUtraM saMstAraka prakIrNakasUtraM gaNividyAprakIrNakasUtraM maramasamAdhiprakIrNakasUtraM 5 Agama zruta prakAzana 55 - saMparka sthala : " Agama ArAdhanA kendra" zItalanAtha sosAyaTI vibhAga - 9, khAnapura, phleTa naM-13, 4 thI maMjhila, vhAyasenTara, ahamadAbAda (gujarAta) Mega Man W caitra suda11 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukrama AgamAH-19.....33 viSayAnukramaH viSayaH | pRSThAGkaH mUlAGkaH viSayaH pRSThAGkaH / 26 2 48 48 |19| niyAvalikAupAGgasUtrasya viSayAnukramaH | [1-19 / adhyayana-1 kAlaH | 5 | -21 | adhyayanAni-3......10 | 20 | adhyayanaM-2 sukAlaH | 26 | | kRSNaH, sukRSNaH ityAdi |20| kalpavataMsikAupAGgasUtrasya viSayAnukramaH | adhyayanaM-1 padmaH 27| 3-5 | adhyayanAni-3.....10 adhyayana-2 mahApadmaH | 28 / bhadraH, samudraH ityAdi 21 puSpikAupAGgasUtrasya viSayAnukramaH 1-3 | adhyayanaM-1 candraH 30 -9 | adhyayanaM-5 pUrNabhadraH -4| adhyayanaM-2 sUryaH 32 | -10 | adhyayanaM-6 mANibhadraH -7 adhyayana-3 zukraH 32 -11 adhyayanAni-7......10 adhyayana-4 bahuputrikA | / 40 | dattaH, zivaH ityAdi | 22 puSpacUlikAupAGgasUtrasya viSayAnukramaH | | adhyayana-1 bhUtA 50 3 adhyayanAni-2.....10 |23| vRSNidazAupAGgasUtrasya viSayAnukramaH | | 1-3 | adhyayana-1 niSadaH 53 | 4-5 adhyayanAni-2.....12 |24| catuHzaraNaprakINarkasUtrasya viSayAnukramaH | | 1-7 | Avazyaka-adhikAraH / 58 | -54 | duSkRtagardA | maMgala-AdiH | 60 | 18 | sukRta-anumodanA / -48 | catuHzaraNa 61 | -63 | upasahAra: 49 1-3 // 52 / 57 57 - - - 74 S'S 78 25 AturapratyAkhyAnaprakIrNakasUtrasya viSayAnukramaH 1-10 | prathamA-prarupaNA | 79 | .45 | asamAdhimaraNaM -33 pratikramaNAdi AlocanA / 81 | -71 | paMDitamaraNa evaM -36 | AlocanAdAyakaH-grAhakaH / 86 | ArAdhanAdiH - lonal Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaH muulaangkH| viSayaH pRSThAGka: mUlAGka: viSayaH pRSTAGkaH 24 26/ mahApratyAkhyAnaprakIrNakasUtrasya viSayAnukramaH 1-2 | maGgalaM | 93 | -17 bhAvanA __-7 | vyutsarjana, kSamApanAdi 93 / -36 | mithyAtvatyAga, AlocanAdi | 95 -12 | nindA-garhAAdi / 94 |-142 | vividha dharmopadezAdi | 97 27| bhaktaparijJAprakIrNakasUtrasya viSayAnukramaH 1-4 | maGgalaM, jJAnamahattA |110 -23 | AlocanA prAyazcit 111 | 7| zAzvata azAzvata sukhaM / 110 -33 / vrata-sAmAyika-AropaNaM / 113 -11 maraNa bhedAni | 111/-173 | AcaraNA, kSamApanA Adi | 114 |28| tandulavaicArikaprakIrNakasUtrasya viSayAnukramaH 1-3 | maGgalaM-dvArANi |131 -74 | dehasaMhananaM-AhArAdi 160 -7, garbha:-prakaraNaM | 133/ -95 kAla-pramANaM -57 / jIvasyadazadazA | 134 -116 | anitya, azucitvAdi 176 -64 | dharmopadeza evaM phalaM 150-161 | upadezaH, upasaMhAraH 194 |29/ saMstArakaprakIrNakasUtrasya viSayAnukramaH |1-30 maGgalaM, saMstArakaguNAH 195] -88] saMstArakasya dRSTAntAH 201 -55 | saMstArakasvarUpaM, lAbha | 198-133 | bhAvanA 205 |30| gacchAcAraprakIrNakasUtrasya viSayAnukramaH 1-2 | maGgalaM-Adi 1209-106 | gurusvarUpaM 223 __-6 / gacche vasamAnasya guNAH 210-134 | AryAsvarUpaM .40 AcAryasvarUpaM |210-137 | upasaMhAraH |31) gaNividyAprakIrNakasUtrasya viSayAnukramaH 1-3 | prathamaMdvAraM-divasa | 259] -58 SaSThaMdvAraM muhUrta 264 -10 dvitIyaMdvAraM-tithi: | 259! -63 | saptamaMdvAraM-zakunabalaM / .41 / tRtIyaMdvAra-nakSatraH | 260 -71 | aSTamaMdvAraM lagnaH . -46 ] caturthadvAraM-karaNaM | 264/ 84 | navamaMdvAraM-nimitabalaM / 267 | -48, paJcamaMdvAra-grahaH 264| -85 / upasaMhAraH 269 246 256 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 viSaya: 32 1-15 maGgalaM, devendrapRcchA -66 bhavanapati adhikAraH -80 vANavyantara adhikAraH - 161 jyotiSka-adhikAraH mUlAGka: pRSThAGkaH mUlAGka: viSayaH devendrastavaprakIrNakasUtrasya viSayAnukramaH 270 - 273 vaimAnika-adhikAraH 271 - 302 33 maraNasamAdhiprakIrNakasUtrasya viSayAnukramaH 306 - 257 AturapratyAkhyAnAdi 307 | 266 paJcamahAvratasyarakSA 1-10 maraNavidhiH ArambhaH -83 ArAdhanA, maraNasvarUpaM - 92 AcAryasya guNAH - 126 AlocanAvarNanaM tapasaH bhedAH - 128 - 157 jJAnAdi guNa varNanaM -9198 AtmanaH zuddhi -207 saMlekhanA - isiprabhApRthvi evaM siddhAdhikAraH 277 279 - 307 jinaRdhdhiH, upasaMhAraH 316 | -412 317-525 320 | -550 | 321 | -569 323 -639 ArAdhanA, upadeza AdiH vividha udAharaNAdi maraNabhedAni nirupaNaM ArAdhanA- anuciMtana dvAdaza bhAvanA 326-664 paNDitamaraNaM, upasaMhAraH viSayAnukramaH - pRSThAGka: bhAgaH - 14 AgamAH-19.....33 paryantAH - nirayAvalikAdiupAGgapaJcaka - dazaprakirNakAni 289 301 305 330 336 337 354 367 370 372 380 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Arthika anudAtA -5.pU. mAlavabhuSaNa tapasvI AcAryadeva zrI navaratnasAgara sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI lAlabhAI devacaMda zAha taraphathI - nakala eka. pa.pU. saraLa svabhAvI-zrImad bhagavatIsUtra vyAkhyAna paTu AcAryadeva zrI naradevasAgarasUrIzvarajI ma.sA. tathA pUjyazrInA ziSyaratna tapasvI gaNivaryazrI caMdrakIrtisAgarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI puruSAdAnIya pArzvanAtha zve. mUrti. jaina saMgha, devakInaMdana sosAyaTI, amadAvAda taraphathI nakala eka. 5.pU. zAsana prabhAvaka-kriyArAgI AcAryadevazrI vijaya AcakacaMdra sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI eka sagRhastha taraphathI nakala eka. pa.pU. sAhityapremI munirAja zrI sarvodaya sAgarajI ma.sA.nI preraNAthI-"acalagacchAdhipati pa.pU.A.bha.zrI guNasAgarasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratna pa.pU. munirAja zrI cAritraratnasAgarajI ma. nI 19mI aThThAi nimitte-zrI cAritraratna phA.ce.TrasTa taraphathI nakala eka. -5.pU. vaiyAvRttvakArikA sAdhvI zrI malacAzrIjI ma. sA. nA ziSyA vyavahAra vicakSaNA pU. sAdhvI zrI hitajJAzrIjI ma.nI preraNAthI jaina ArAdhanA maMdira-"jJAnakhAtA" taraphathI nakala eka. -5.pU. saumyamUrti sAghvIzrI saumyaguNAzrIjI ma.nI preraNAthI pa.pU. gurumAtA vAtsalyamUrti sA.zrI ratnatracAzrIjI ma.nI paMcamI punyatithi nimitte zrImatI lIlamabena prANalAla pI. dAmANI taraphathI nakala eka. -5.pU. svanAmadhanyA sA. zrI saumyaguNAzrIjI tathA teonA ziSyA sA.zrI samajJAzrIjInI preraNAthI-2053nA yazasvI cAturmAsa nimitte zrI pArzvapadmAvatI jaina saMgha, pArUlanagara, amadAvAda taraphathI nakala be. -pa.pU. ratnatrayArAdhakA sAdhvIzrI saumyaguNAzrIjI tathA teozrInA ziSyA sA. zrI samajJAzrIjInI preraNAthI saMvata 2054nA nirmaLa ArAdhanAmaya cAturmAsanI smRtimAM-ghATaloDiyA (pAvApurI) jaina zve. mUrti. saMgha, amadAvAda taraphathI nakala eka, Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa.pU. sAdhvI zrI ratanabayAgrajI ma. nA parama vineyA sA. zrI saumyaguNAzrIjInI preraNAthI teonA saMsArIbhAIzrI indravadanabhAI dAmANInA anumodanIya puruSArthathI "Agama dIpa-saMpuTa"nA badalAmAM prApta rakamamAMthI-nakala cAra. -pa.pU. prazamarasanimagnA sAdhvIzrI prazamazIlAzrIjI ma.nI preraNAthI| sametazikhara tirthoddhAriphA pa.pU. sAdhvIzrI raMjanazrIjI ma.sA.nA ziSyA apratima yAjyakArikA sA. zrI malayAzrIjI tata ziSyA sA. zrI narendrazrIjI-tat ziSyA sA. zrI praguNAzrIjI ma.nA. AtmazreyArthearihaMta TAvara, jaina saMgha, muMbai taraphathI nakala eka. -pa.pU AgamoddhAraka AcAryadevazrI nA samudAyavartI pa.pUjya verAvRtyakArikA sA. zrI malayAzrIjI ma.nA ziSyA pU.sA. zrI kaivalyazrIjI ma.nA ziSyA pU.sA.zrI bhavyAnaMdazrIjI ma.sA.nA suziSyA miSTabhASI sAdhvIzrI pUrNaprajJAzrIjI ma.sA. tathA temanA vinita ziSyA sA. zrI pUrNadarzitAzrIjI tathA sA. pUrNanaMdItAzrIjInI preraNAthI-sarvodaya pArzvanAtha cerITebala TrasTa, mulunDa muMbaI taraphathI nakala eka. -pa.pU. vaicAvRtyakArikA sAdhvIzrI malayAzrIjI ma.nA praziSyA sA. zrI bhavyAnaMdazrIjIma, nA suvinitA sA.zrI kalpaprajJAzrIjI tathA kokIlakaMThI sA. zrI kairavaprajJAzrajI nI preraNAthI -mehula sosAyaTI, ArAdhanAbhavana, subhASanagara, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka -zrI vizAzrImALI tapagacchajJAti-jJAnakhAtuM, jenI pAThazALA, jAmanagara taraphathI nakala che. -zrI maMgaLa pArekhano khAMco-jaina . mUrti. saMgha, amadAvAda. taraphathI 2054nA cAturmAsa nimitte nakala be. - zrI AphoTA jaina saMgha, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka. -zrImatI nayanAbena ramezacaMdra zAha, vaDodarAnI preraNAthI AgamonA seTanA badalAmAM prApta rakamamAMthI nakala pAMca, zeSa sarve rakama "amArA"Aja paryanta prakAzanonA badalAmAM prApta thayelI che. - - - - Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 131 namo namo nimmala desaNassa paMcama gaNadhara zrI sudharmAsvAmine namaH - | 28 tandulavaicArika-prakirNakasUtram saTIka (paJcama-prakirNakam) (mUlasUtram + vijayavimala viracitA vRttiH) // 1 // RSabhaM vRSasaMyuktaM, vIraM vairanivArakam / gautamaM guNasaMyuktaM, siddhAntaM siddhidAyakam / / // 2 // praNamya svaguruM bhaktyA, vakSye vyAkhyAM guroH zubhAm / tandulAkhyaprakIrNasya, vairAgyarasavAridhaH / / i.nanu kiyantiprakIrNakAni kayyante, kathaM teSAMcotpatti? ucyate 'naMdI anuogadArAI 2deviMdatthao3 taMdulaveyAliyaM4caMdAvijjhaya 5mityAdInizrInandIsUtroktAni kAlikotkAlikamedabhinnAnicaturazItisahasrasaMkhyAni prakIrNakAnyabhavan zrIRSabhasvAminaH, kathaM? RSabhasya caturazItisahanapramANAH zramaNA AsIran, tairekaikasya viracitatvAt 1, evaMsaMkhyeyAni prakIrNakasahasrANi AsIranajitAdInAMmadhyamajinAnAM, yasyayAvantibhavantitasya tAvantiprathamAnuyogato veditavyAni 2, caturdazaprakIrNakasahasrANi AsIranvarddhamAnasvAminaH 3iti, teSAMmadhye zrIvarddhamAnasvAmisvahastadIkSitenaikena sAdhunA viracitamidaM tandulavaicArikaM prakIrNakaM, tasya vyAkhyA kriyata itimU(1) nijariyajarAmaraNaM vaMdittA jinavaraM mahAvIraM / yucchaM payaNNayamiNaM taMdulaveyAliyaM nAma // dR.nijariya'0 nirjaritaM-sarvathA kSayaM nItaMjarAca-vRddhatvaM maraNaMca-paJcatvaMjarAmaraNaM yadvA jarayA-vRddhabhAvena jarAyAM-vRddhabhAve vA maraNaM jarAmaraNaM yena sa nirjaritajarAmaraNastaM, vanditvA-kAyavAGmanobhiH natvA jinAH-rAgadveSAdijayanazIlAH sAmAnyakevalinasteSu tebhyo vAvara:-pradhAno'tizayApekSayA zreSThojinavarastaMjinavaraM, atizayasvarUpaM samavAyAGgoktaM yathA'cottIsa buddhAtisesA paM0 taM0-- ___avaTThie kesamaMsuromaNahe 1 nirAmayA niruvalevA gAyAlahI, ayaMjanmapratyayaH 2 gokhIrapaMDure maMsasoNie, janmapratyayaH 3paumuppalagaMdhie ussAsanissAse, janmapratyayaH 4 pacchanneAhAranIhAre adisse maMsacakkhuNA, janmapratyayaH 5 AgAsagayaM cakkaM 6 AgAsagayaM chattaM 7 AgAsiyAo seyavaracAmarAo 8 AgAsaphAliyamayaM sapAyapIDhaM sIhAsanaM-AkAzamiva- yadatyantamacchaM sphaTikaM tanmayaM 9 AgAsagao kuDabhIsahassaparimaMDiyAbhirAmo iMdajjhao purao gacchati 10 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 tandulavaicArika prakirNakasUtram 1 jattha jatthaviya NaM arahaMtA bhagavaMto cihnaMti vA nisIyaMti vA tattha tatthaviya NaM takkhaNAdeva saMchaNapattapupphapallavasamAulo sacchatto sajjhao saghaMTo sapaDAo asogavarapAyavo abhisaMjAyati 11 IsiM piTTo mauDaTThANaMmi teyamaMDalaM abhisaMjAyati, aMdhakAreviya NaM dasa diAso pabhAse, ISad - alpaM 'piTuo' tti pRSThataH paJcAdabhAge 'mauDaThANaMmi tti mastakapradeze 12 / - bahusamaramaNije bhUmibhAge 13 ahosirA kaMTagA bhavanti 14 uU vivarIyA suhaphAsA bhavanti 15 sIyaleNaM suhaphAseNaM surabhiNA mArueNaM joyaNaparimaMDalaM savvao samaMtA saMpamajija 16 jutyapusieNa ya meheNa nihayarayareNuyaM kajjai - 'juttaphusieNaM' ti ucitabindupAtena 'nihayarayareNuyaM' ti vAtodadhmAtamAkAzavartti rajaH bhUvartI tu reNuriti gaMdhokavarSAbhidhAnaH 17 jalathalayabhAsurappabhUeNaM biMTaDAiNA dasaddhavantreNaM kusumeNaM jANussehapamANamite pupphovayAre kaja, etena sUtreNa yat kecidAhuH - vaikriyANyevaitAnyato'citAnIti tadayuktaM, anye tvAhuH - yatra vratinastiSThanti na tatra devAH puSpapRSTiM kurvanti 1, anye prAhuH - devAdisaMmardAdacittatA teSAM 2, apare tvAhu:bhagavadatizayAdyatyAdisaMcaraNe'pi na puSpajIvavadhaH kintu puSTireveti 3, pravacanasAroddhAraTIkAyAM tu sarvagItArthasammataM tRtIyamatamaGgIkRtamastIti 18, amaguNNANaM saddapharisarasarUvagaMdhANaM avakariso bhavati apakarSaH abhAvaH 19, maNuNNANaM saddapharisarasarUvagaMdhANaM pAubbhAvo bhavati prAdurbhAvaH 20 paJcAharao'viyaNaM hiyayagamaNIo joyaNaNIhArI saro pratyAharato - vyAkurvato bhagavata iti 21 bhagavaM ca NaM addhamAgadhAe bhAsA dhammamAikkhara 22 / -sAviya NaM addhamAgadhabhAsA bhAsijramANI tesiM savvesiM AyariyamanAriyANaM dupayacauppayapasupakkhIsarIsivaNaM appappaNo hiyasivasu hadAi bhAsattAe pariNamati 23 puvvabaddhaverAviya NaM devAsuranAgasuvannajakkharakkhasakinnarakiMpurisagarulagaMdhavvamahoragA arahao pAyamUle pasaMtacittamaNasA dhammaM nisAmaMta 24 annautthiyapAvayaNIviya NaM AgayA vaMdati 25 AgayA samANA arahao pAyamUle nippaDivayaNA bhavaMti 26 jao jaoviya NaM arahaMtA bhagavaMto viharaMti tao taoviya NaM joyaNapaNavIsAeNaM ItI na bhavati 27 mArI na bhavati 28 sacakkaM na bhavati 29 paracakkaM na bhavati 30 aivuTThI na bhavati 31 anAvuTThI na bhavati 32 dubhikkhaM na bhavati 33 puvvuppaNNAviya NaM uppAtiyA vAhI khippAmeva uvasamaMti 34 / atra ca 'puccAhara' iti Arabhya 14 ye'bhihitAste prabhAmaNDalaMca karmakSayakRtA atizeSAH, zeSA bhavapratyayebhyo'nye devakRtA iti / nanu prAkArAmburuhAdyatizayA devakRtA api catustriMzad bahiH katham ?, ucyate, catustriMzat kila niyatA anye tvaniyatA iti, idaM ca kila na svabuddhayA procyate, yaduktaM zrIjinabhadrakSamAzramaNaiH vizeSaNavatyAM- 119 11 "hoUNa va devakayA cautIsAisayabAhirA kIsa / pAgAraMburuhAI aNaNNasarisAvi logammi // cottIsaM kira niyayA te gahiyA sesayA aniyayatti / suttaMmi na saMgahiyA jaha laddhIo visesAo / / iti / tathA nanu yatra tIrthakarA viharanti tatra deze paJcaviMzatiyojanAnAmAnadezAntareNa dvAdazAnAM madhye tIrthakarAtizayAt na vairAdayo'narthA bhavantItyatroktaM tatkathaM zrImanmahAvIre bhagavati purimatAle // 2 // Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mU01 133 nagare vyavasthita evAbhAsenasya vipAkazrutAGgavarNito vyatikaraH sampanna iti ?, atrocyate, sarvamidamarthAnarthajAtaMprANinAMsvakRtakarmaNaH sakAzAdupajAyate, karma tudvedhA-sopakramanirupakrama ca, tatrayAni vairAdIni sopakramakarmasampAdyAni tAnyeva tIrthakarAtizayAdupazAmyanti, sadoSadAt sAdhyavyAdhivat, yAni tu nirupakramakarmasampAdyAni tAni avazyaM vipAkato vedyAni nopakramakaraNaviSayAni, asAdhyavyAdhivat, ata eva sarvAtizayasampatsamanvitAnAM jinAnAmappanupazAntavairabhAvA gozAlakAdaya upasargAn vihitavanta iti / mahAMzcAsau vIrazcakarmavidAraNasahiSNurmahAvIrastam, 'vucchaMti vakSye--maNiSyAmiprakIrNakaM-zrIvIrahastadIkSitamuniviracitaM nandIsUtroktagranthavizeSamidaM-pratyakSaM tandulAnAM varSazatAyuSkuruSapratidinabhogyAnAM saGkhyAvighAreNopalakSitaM tandulavaicArikaM nAmeti // 1 // maGgalAcaraNamabhidheyaM ca pratipAdyAtra dvAragAthAdvayamAhamU. (2) suNaha gaNie daha dasA vAsasayAussa jaha vibhajaMti / saMkalie vogasie jaMcAuMsesarya hoi|| vR. 'suNaha0' atra padAnAM sambandho'yaM-varSazatAyuSo jantoryathA daza dazA-dazAvasthAH 'vibhajantIti pRthaga bhavanti tathA yUrya zRNuta, kva sati? -gaNite-ekadvayAdIti kriyamANe sati, tathA dazadazA saGkalite-ekatramIlite tathA vyutkarSite-niSkAsite sati vAsasayaM paramAuM itto patrAsaM harai niddAe' ityAdinA yaccAyuHzeSakaM bhavati tadapi yUyaM shRnnut|| mU. (3) jattiyamite divase jttiyraaiimuhuttmussaase| garbhami vasai jIvo AhAravihiM ca bucchAmi / / vR.yAvanamAtrA divasAn yAvadAtrIryAvanmuhUrtAnyAvaducchAsAnjIvo garbhe vasatitAn vakSye, garbhAdike AhAravidhiM cazabdAccharIraromAdisvarUpaM ca vakSye-bhaNiSyAmIti // tatra garbhe ahorAtrANAMpramANamAhamU. (4) dunni ahorattasae saMpuNNe sttsttrcev| gabyami vasai jIvo addhamahoratamaNNaM ca / / pR. "dunni" dve ahorAtrazate (200) sampUrNe saptasaptatyadhike (77) anyadardhamahorAtra ca jIvo garbhe vasati-tiSThati, etAvatA nava mAsAn sAptadinAMzca jIvo garbhe tiSThatItyarthaH / eetu ahorattA niyamA jIvassa gbbhvaasNmi| hINAhiyA uitto uvaghAyavaseNa jAyaMti / / vR. "ee tu" ete-uktarUpA ahorAtrA nizcayena jIvasya garbhavAse bhavanti 'itto'tti asmAduktAdahorAtrapmANAt upaghAtavazena-vAtapittAdidoSeNa hInAdhikA api 'jAyaMti'tti dhAtUnAmenakArthatvAt bhavantItyarthaH, tuzabdo'pyarthaH sa ca yojita iti| mU. (6) aTTa sahassA tini usayA muhattANa pnnviisaay| gabhagao vasai jIo niyamA hINAhIyA itto / / vR.atha garbhamuhUrtAnApramANamAha-"aTTha sahassA" aSTau sahasrANi trINi zatAni paJcaviMzatyadhikAnimuhUrtAni (8325) nizcayena jIvo garbhevasati, tAnica kathaM bhavanti?, uktalakSaNAH Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 tandulavaicArika-prakirNakasUtram 6 saptasaptatyadhikadvizatAhorAtrAH (277) triMzatA guNitAH (8310) etAvanto bhavanti, ahorAtrasyacapaJcadazamuhUnikSipyantejAtAni (8325) iti, itaH-uktarUpAt (8325) vAtadoSAdikAraNena hInAdhikAnyapi muhUrtAni vasati garne jIva iti / mU. (7) tineva ya koDIo cauddasa ya havaMti syshssaaii| dasa ceva sahassAI dunni sayA paNNavIsA ya / / mU. (8) ussAsA nissAsA ittiyamitA havaMti sNkliyaa| jIvassa gabbhavAse niyamA hINAhiyA itto| vR.atha gAthAdvayena garbhenizvAsocchAsapramANamAha--"tineva0" "ussAsa" tisraHkoTyaH caturdaza zatasahasrANi caturdaza lakSANItyarthaH dazasahasrANi dvezatepaJcaviMzatyadhike iti (3140225) 'ittiyamittA' iti etAvanmAtrAH saGkalitAH-ekIkRtAHjIvasya garbhavAse nizcayena nizvAsocchvAsA bhavanti, kathaM ?, ekasminnantarmu(nmuhUrte saptatriMzacchAtAni trisaptatyadhikAni (3773) nizvAsocchvAsA bhavanti, etaizca padaiH tAni (8325) uktarUpANi muhUrtAni guNyante tadA yathoktaM (31410225) etad bhavatIti, itaH uktarUpAt vAtAdikAraNena hInAdhikA nizvAsocchAsA bhavantIti ||athaahaaraadhikaare kiJcidgarbhAdisvarUpamAhamU. (9) Auso ! itthIe nAbhihiTThA sirAdurga pupphanAliyAgAraM / tassa ya hiTThA joNI ahomuhA saMThiyA kosaa|| vR. "Auso ! itthI0"he AyuSman! he gautama ! strayAH-nAryA nAbheradhaH-adhobhAge puSpanAlikAkAraM-sumanovRntasazaMzirAdvikaM-dhamaniyugmaM vartate, capunastasya-zirAdvikasyAdho yoniH-smarakUpikA saMsthitA asti, kiMbhUtA? adhomukhA, punaH kiMbhUtA?-'kosa'tti koshaakhgpidhaankaakaaretyrthH|| mU. (10) tassa ya hiTThA cUyassa maMjarI (jArisI) tArisA umNsss| teriukAle phuDiyA soNiyalavayA vimoyaMti vR."tasya ya0" tasyAzcayoneradhaH-adhobhAge'cUtasya' Amrasya yAdRzyomaaryo-vallarayo bhavanti tAdRzyo mAMsasya-palalasya maJjarayo bhavanti, tA maJjarayaH strINAM mAsAnte yadajanamitraM dinatrayaM zravati tadaRtukAlaH-strIdharmaprastAvastasmin sphuTitAH-praphullAH satyaH zoNitalavakAn-rudhirabindUn vimuJcanti-zravanti / / mU. (11) kosAyAraM joNiM saMpattA sukkamIsiyA jiyaa| taiyA jIvuvavAe juggA bhaNiA jiNiMdehiM / / vR. "kosA0"te rudhirabindavaH kozAkArAM yoni samprAptAH santaH zukramizritAHRtudinatrayAnte puruSasaMyogena apuraSasaMyogena vA puruSavIryeNa militAH 'jaiya'tti yadA bhavanti 'taiya'tti tadA jIvotpAde-garbhasambhUtilakSaNe yogyA bhaNitA-kathitA jinendraiH-sarvajJairitinanu kathaM puruSAsaMyoge puruSavIryasambhava iti ?, atrocyate, sthAnAGgAbhiprAyeNa yathA-"paMcahiM ThANehimithI puriseNa saddhiM asaMvasamANIvi gabbhaM dharejjA, taM0-itthI dubbippayaDA dunnisannA sukkappoggale adhihijA 1 sukkappoggalasaMsaTTe va se vatye aMtojoNIe anupavesejjA 2 sayaM va se Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 135 mU011 sukkapoggale anupavesejjA 3 paro va se sukkapoggale anupavesejjA 4 sIodagaviyaDeNa vA se AyamamANIe sukkapoggale anupvesejjaa5iccetehiN| paMcajAvadharejjA' du0 paradhAnavarjitetyarthaH, duniSaNNA puruSazukrapudgalAn kathaJcit puruSanisRSTAn AsanasthAnadhitiSThet-yonyAkarSaNena saGghIyAt (1) tathA zukrapudgalasaMsRSTaM 'se' tasyAH striyA vastramantaH-madhye yonAvanupravizeda, ihaca vastramityupalakSaNaM tathAvidhamanyadapi anupravizediti 21 svayamiti putrArthinItvAcchIlarakSakatvAcca 'se'ttiM sA zukrapudgalAn yonAvanuravezayet 3 paro vattizvazrUprabhRtikaH putrArthameva 'se' tasyAyonAviti 4 zItodakalakSaNaM yad vikaTaM palvalAdigatamityarthaH tena vA se' tasyAH AcaramantyAH pUrvapatitA-udakamadhyavartinaH zukrapudgalAH anupravizeyuriti 5 // athAdhvastadhvastayonikAlamAnaM jIvasaGkhyAparimANaM cAhamU. (12) bArasa ceva muhuttA uvari viddhaMsa gacchaI saau| jIvANaM parisaMkhAlakkhapihattaM ca ukkosN|| vR. "bArasa0" sA puruSavIryasaMyuktA yonidvAdazaiva muhUrtAn yAvadadhvastA bhavati, tathA 'uvarinti dvAdazamuhUrtAnantaraM sA yonirvidhvaMsaM gacchati prApnotItyarthaH, ayamAzayaH-Rtvante strINAM naropabhogena dvAdazamuhUrta madhya eva garbhabhAvaH tadanantaraM vIryavinAzAt garbhAbhAva iti, tathA manuSyagarbhe jIvAnAM-garbhajajantUnAM parisaGghayA-mAnaM lakSapRthaktvamutkRSTato bhavati, siddhAntabhASayA pRthaktvaM dviprabhRtirA navabhyaH saGkhyA kathyate iti // mU. (13) paNapannAya pareNaM joNI pamilAyae mhiliyaannN| paNasattarii parao pAeNa pumaM bhve'biio|| vR. atha kiyadabhyo varSebhyaH punarUdhvaM garbha striyo na dhArayanti pumAMzcAbIjo bhavati iti prasaGgato nirUpayitumAha- "paNapa0" mahilAnAM-strINAM prAyaHpravAheNa paNapannAya'tti paJcapaJcAzadavarSebhyaH 'pareNaM'ti UrdhvaM yoni pramlAyati-garbhadhAraNasamarthA na bhavatItyarthaH, bhAvArtho'yaM nizIthoktaH yathA "itthIejAva paNapannA vAsA na pUraMtitAva amilAyAjoNI-ArtavaM syAt garmaM ca gRhNAtItyarthaH 'paNapannavAsAe puNa kassaviArtavaM bhavati na puNagabbhaM giNhai, paNapannAe parao no attavaM no gabbhaM giNhai" iti, tathA coktaM sthaanaanggttiikaayaam||1|| "mAsi mAsi rajaH strINAmajanaM zravati tryaham / vatsarAta dvAdazAvaM, yAti paJcAzataH kSayama // // 2 // pUrNaSoDazavarSA strI, pUrNaviMzena sNgtaa| ___ zuddhe garbhAzaye 1, mArge 2, rakte 3 zukra 4 'nile 5 hRdi 6 // // 3 // . vIryavantaM sutaM sUte, tato nyUnAbdayoH punaH / rogyalpAyuradhanyo vA, garbho bhavati naiva vA / / --zuddha-nirdoSe garbhAzayAdiSaTke ityarthaH / tathA ca - // 4 // "Rtustu dvAdaza nizAH, pUrvAstisro'tra ninditAH / ekAdazI ca yugmAsu, syAtputro'nyAsu kanyakA / / Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tandulavaicArika-prakirNakasUtram 13 padmaM socamAyAti, dine'tIte tathA yathA / RtAvatIte yoniH sA, zukraM naiva prtiicchti|| mAsenopacitaM raktaM, dhamanIbhyAmRtau punH| ISat kRSNaM vigandhaM ca, vAyuryonimukhAttudet / / tathA cAvidhvastA yoniravidhvastaM bIjaM 1 avidhvastA yonirvidhvastaM bIjaM 2 vidhvastA yoniravidhvastaMbIjaM 3 vidhvastAyonirvidhvastaM bIjaM4caturSabhaGgeSuAye bhaGga evotpatteravakAzaH, na zeSeSu triSviti, tatra paJcapaJcAzikA nArI vidhvastayoni, saptasaptatikaH pumAniti, "dvAdaza muhUrtAn yAvad bIjaM na vidhvastaM syAttata UrdhvaM vidhvasta" miti dvitIyAGgavRttAviti / tathA pumAn-puruSaH prAya paJcasaptativarSebhyaH parata UrdhvamabIjo bhavet, garbhAdhAnayogyabIjavivarjita ityrthH|| kiyapramANAyuSAmetanmAnaM draSTavyamityAhamU. (14) vAsasayAuyameyaM pareNa jA hoi pubbkoddiio| tassaddhe amilAyA savvAuyavIsabhAgo y|| vR. "vAsa"0 varSazatAyuSAmidaMyugInAnAmetad garbhadhAraNAdikAlamAnamuktaM, pareNa tarhi kA vArtetyAha-'pare0' varSazatAt parato varSadvayaM trayaM catuSTayaM cetyAdi yAvanmahAvidehamanuSyANAM yA pUrvakoTi sarvAyuSi syAt tasya sarvAyuSo'dhaM tadardhaM yAvadamlAnA-garbhadhAraNayogyA strINAM yoniH- draSTavyA, tato'pi parataH sakRyasavadharmANo'mlAnayonayo'vasthitayauvanatvAt, puMsAM punaH sarvasyApipUrvakoTiparyantasyAyuSo'ntyo viMzatimo bhAgo'bIja iti|| atha kiyantaH punarjIvAH ekasyAH striyAH garbhe ekahelayaivotpadyante, kiyatAM ca pitRNAM ekaH putro bhavati ityAhamU. (15) ratukaDA u itthI lakkhapuhuttaM ca baarsmuhuttaa| piasaMkha sayapuhuttaM bArasavAsA ugmss| vR. "ratu0" atrAnyatrApyArSatvAd vibhaktInAM vaicitryaM jJAtavyamiti, mAsAnte trINi dinAni yAvat strANAM yanirantaramajaraMzravati tadatra raktamucyate, tena raktena-rudhireNautkaTAyAH puruSavIryayuktayonyAzca ekasyAH striyAH garbhejaghanyataH eko dvau vAtrayo vA utkRSTatastu lakkhapuhuttaMti lakSapRthaktvaM navalakSagarbhajajIvAutpadhante ityarthaH, niSpattaMcaprAyaH eko dvauvA''gacchataH, zeSAstvalpajIvitatvAttatraiva mriyante, eko dvauvetyuktaM vyavahArApekSayA nizcayApekSayAtutato'dhikaM nyUnaM vA bhavatIti draSTavyamiti, ghazabdAt striyAH saMsaktAyAM yonau dvIndriyA jIvA jaghanyataH eko dvau vA trayo votkRSTato navalakSapramANA utpadyante / taptAyaHzalAkAnyAyena puruSasaMyoge teSAMjIvAnAM vinAzo bhavati, strIpuruSamaithune mithyAdRSTayaH antarmuhUrttAyuSaH aparyAptAvasthAkAlakAriNaH navaprANadhArakAHnArakadevayugalavarjitazeSajIvasthAnagamanazIlAH nArakadevayugalAgnivAyuvarjitazeSajIvasthAnAgamanasvabhAvAH muhUrtapRthaktvakAyasthitikAH asaGkhayeyAH saMmUcchimamanuSyA utpadyante ceti, tathA 'bArasamuhuttatti puruSavIryasya kAlamAnaM dvAdaza muhUttani, etAvatkAlameva zukrazoNite avidhvastayonike bhaktaiti, 'piatti Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mU015 137 pitRNAM pitRsaMkhyA tasyAH zatapRthakatvaM bhavati, ayamAzayaH-utkRSTato navAnAM pitRzatAnAmekaH putro jAyate, etaduktaM bhavati-kasyAzcid dRDhasaMhananAyAH kAmAturAyAzca yoSito yadA dvAdazamuhUrtamadhye utkRSTato navabhipuruSazataiH saha saGgamo bhavati tadA tadadIje yaH putro bhavati sa navAnAM pitRzatAnAM putro bhavatIti, upalakSaNatvAttirazcAMca bIjaM dvAdazamuhUrtAn yAvadyonibhUtaM bhavati, tatazca gavAdInAMzatapRthaktvasyApi bIjaM gavAdiyonipraviSTaM bIjameva, tatra cabIjasamudAye eko jIva utpadyamAnasteSAM sarveSAM bIjasvAminAmutkarSataH putro bhavati, matsyAdInAmeka saMyoge'pi zatasahasrapRthaktaMva garbhe utpadyate cetyekasminnapi garbhe lakSapRthaktvaM putrANAM syAditi / nanudevAnAM zukrapudgalAH kiMsanti uta na? ucyate, santyeva, paraMte vaikriyazarIrAntargatA iti na garbhAdhAnahetava iti, yaduktaM zrIprajJApanAyAM-"asthi NaM bhaMte ! tesiM devANaM sukkapuggalA haMtA asthi, te paM bhaMte ! tesiM accharANaM kIsattAe bhujo 2 pariNamaMti?, go0 ! soiMdiyattAe cakkhidiyattAe pANiMdiyattAe rasaNiMdiyattAe phAsiMdiyattAe ittAe kaMtattAe maNunattAe maNAmattAe subhagattAe sohaggarUvajovvaNaguNalAvanatAe eyAsiM bhujo 2 paraNamaMti jAva tattha gaMje te manapariyAragA devA tesiMicchAmane samuppajjai icchAmoNaM accharAhiM saddhiM manapariyAraNaM karettae, tao NaM tehiM devehiM maNasIkae samANe khippAmeva tAo accharAo tasthagayAo ceva samANIo anuttarAiMuccAvayAImaNAiMpahAremANIoraciTThati, taoNaM te devA tAhiM accharAhiM saddhiM manapariyAraNaM kareMti sesaM niravasesaM taM ceva jAva bhujo 2 pariNamaMti'tti / / atha kiyantaM kAlaM bhavasthityA jIvo garbhe vasatItyAha___"bArasa0"garbhasya sthitiH dvAdazavarSapramANA bhavati, etaduktaMbhavati-ko'pipApakArI vAtapittAdidUSite devAdistambhite vA garbha dvAdaza saMvatsarANi niraMtaraM tiSThati utkRSTataH, jaghanyatastvantarmuhUrtameva tiSThati, bhavasthityA garbhA'dhikArAt 'udagagabbhe NaM bhaMte ! kAlao kevaciraM hoi?, go0! jahanneNaMekkaM samayaM ukkoseNaMchamAsA' udakagarbhaH-kAlAntare vRSTihetupudgalapariNAmaH tasya samayAnantaraM SaNmAsAnantaraM ca varSaNAt, ayaM ca mArgazIrSAdiSuvaizAkhAnteSu sandhyArAgAdiliGgo bhavatIti, tuzabdAt manuSyatirazcAM kAyasthiti caturviMzativarSapramANA avagantavyA, yathA ko'pi strIkAyedvAdazavarSANijIvitvA tadanteca mRtvAtathAvidhakarmavazAt tatraivagarbhasthite kalevare samutpadya punaH dvAdaza varSANi jIvatItyevaM caturviMzativarSANyutkarSato garbhe janturavatiSThate, kecidAhuH-dvAdaza varSANi sthitvA punaHtatraivAnyajIvastaccharIre utpadyate tAvatasthitiriti // atha kukSau puruSAdayaH kutra parivasantItyAhamU. (16) dAhiNakucchI purisassa hoi vAmA u itthIyAe y| ubhayaMtaraM napuMse tirie aDDeva vrisaaii| vR. 'dAhiNeti puruSasya dakSiNakukSiH syAt dakSiNakukSau vasan jIvaH puruSaH syAditi bhAvaH1,striyA yAmakukSiH syAt,vAmakukSau vasan jIvaHstrI bhavatIti bhAvaH2,napuMsakaHubhayAntaraM syAt, kukSimadhyabhAgebasaljIvo napuMsako jAyate iti bhAvaH 3, strIpuruSanapuMsakalakSaNAni ythaa||1|| "yonirmUdutvamasthairya, mugdhatA calatA stanau / puMskAmiteti lijhAni, rApta strItve pracakSate / / Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 tandulavaicArika-prakirNakasUtram 16 // 2 // mehanaM kharatA dADhya, zauNDIya zmazrudhRSTatA / strIkAmiteti liGgAni, sapta puMstve pracakSate // // 3 // stnaadishmshrukeshaadibhaavaabhaavsmnvitm| nAhi napuMsakaM budhAH prAhurmohAnalasudIpitam / / iti / / athatirazcAM garbhe bhavasthitimAha-'tirie ttitirazcAMga sthitirutkRSTataH aSTau varSANi, tataH paraM vipatti prasavo veti, jaghanyataH antarmuhUrtamAnA bhavasthitiriti / / atha jIvo garbhe utpadyamAnaH kimAhAramAhArayati tatazca kiMsvarUpo bhavatItyAhamU. (17) imo khalu jIvo ammApiusaMyogemAuuyaMpiusukvaMtaM tadubhayasaMsaDhakalusaMkibbisaM tappaDhamayAe AhAraM AhAritA gabbhattAe vkkmi| vR.'imo khalu'tti yAvat 'vakkamaitti mutkalaM, ayaMjIvaH khalu iti nizcitaM mAtApitroH saMyoge 'mAuuyaM ti mAturojo-jananyA ArtavaM zoNitamityarthaH piusukkaMti' pituH zukra, iha yaditi zeSaH 'ta' ti tadAhAraM tasya-garbhavyutkramaNasya prathamatA tatprathamatA tayA 'AhArita'tti taijasakArmaNazarIrAbhyAM bhuktvA garbhatayA-garbhatvena 'vakkamai'tti vyutkrAmati utpadyata ityarthaH, kiMbhUta-mAhAraM? - 'dubhayasaMsiti tayoH-zukrazoNitayorubhayaMtaca tat saMsRSTaM ca-militaMca tadubhayasaMsRSTaM, kaluSaM-malinaM kibbisaMtikarburamiti, tataH kena krameNazarIraMniSpAdyate ityAhamU. (18) sattAhaM kalalaM hoi, sattAhaM hoi abbuyN| abbuyA jAyae pesI, pesIo ya ghanaM bhave / / vR. 'sattAha mityAdi0 yAvadbhavettipA, saptAhorAtrANiyAvat zukrazoNitasamudAyamAtraM kalalaM bhavati 1 tataH saptAhorAtrANi arbudo bhavati, te eva zukrazomite kiJcit styAnIbhUtatvaM pratipadyete iti 2 tato'picArbudAt pesI-mAMsakhaNDarUpAbhavati 3 tatazcAnantaraMsAdhanaM-samacaturanaM mAMsakhaNDaM bhvti|| mU. (19) to paDhame mAse karisUNaM palaM jAyai 1 bIe mAse pesI saMjAyae ghaNAra taie mAse mAue dohalaM jaNai3 cautthe mAse mAue aMgAIpINei 4 paMcame mAse paMca piMDiyAo pANiM pAyaM siraMceva nivvattei 5chaTTe mAse pittasoNiyaM uvaciNei 6 satame mAse satta sirAsayAiM700 paMca pesIsayAI 500 navadhamaNIo navanauiMca romakUvasayasahassAI nivattei 9900000 viNA kesamaMsuNA saha kesamaMsuNA achuTTAo romakUkkoDIo nivvattei 35000000, aTThame mAse vittIkappo hvi| vR. to paDhame0' tataH-iha ca tacchukrazoNitamuttarottarapariNAmamAsAdayat prathame mAse karSonaM palaM jAyate, paJcaguAbhiSiH SoDazabhiSiH karSa :caturbhiH kaSaiH palamiti vacanAt trayaH karSAH syuriti bhAvaH 1 dvitIye tu mAse mAMsapesI ghanA-ghanasvarUpA bhavati, samacaturana mAMsakhaNDaM jAyata ityarthaH 2 tRtIye mAse tu mAturdohadaM janayatItyarthaH 3 caturthe mA mAturaGgAni prINayati-puSTAni karotItyarthaH 4 paJcame mAse pANidvayapAdadvayamastakarUpAH paJca piNDikAHpaJcAGarAn nivartayati niSpAdayatItyarthaH 5 / SaSThe mAse pIyate jalamaneneti pittaM pittaM ca zoNitaM ca pittazoNitaM tat upacinoti-puSTaM Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mU019 139 karotItyarthaH 6 / - saptame mAse sapta nirAzatAni 700 paJca pezIzatAni 500 nava dhamanyo-nava nADyaH 9 navanavatiM romakUpazatasahasrANi nivartayati, romNAM-tanuruhANAM kUpAiva kUpA romakUpA romarandhrANItyarthaH teSAM navanavatilakSAitikezazmazrubhirvinA, tatra kezAH-zirojAH zmazrUNi-kUrcakezAH 9900000, kezazmazrubhiH saha 'achuTTAu'tti sArdhA timro romakUpakoTIH nirvatayatIti 35000000, aSTame mAse tu zarIramAzritya 'vittIkappe'tti niSpannaprAyo jIvo bhavatIti / __ atrAdhikAre indrabhUti janopakArAya traizaleyaM sarvajJaM sarvabhUtadayaikarasaM praznayati yathA mU. (20) jIvassaNaM bhaMte! gabhagayassa samANassa asthi uccArei vA pAsavaNei vA khelei vA siMghANei vAvaMtei vA pittei vA sukkei vA soNiei vA?, no iNaDhe samaDhe, se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai jIvassa NaM gabhagayassa samANassa nasthi uccArei vA jAva soNiei kA? goyamA! jIveNaM gabhagae samANeja AhAraM AhAreitaMciNAi soiMdiyattAe 1 cakkhuridiyatAeraghANidiyattAe 3 jibhidiyattAe4 phAsiMdiyattAe 5 ahiaTTimiMjakesamaMsuromanahattAe, se eeNaM aTeNaM goyamA! evaM vuccai jIvassa NaM gabbhagayassa samANassa natthi ucArei vA jAva soNiei vaa| vR. 'jIvassaNaMbhaMte!' ityAdi, he bhadanta! jIvasya-jantoH 'Na' vAkyAlaGkAre garbhagatasyagarbhatvaM prAptasya 'samANassa'tti sataH asti-vidyate varttata ityarthauccAro-viSThA 'i' iti upapradarzane alakAre pUraNe vA veti vikalpArthe 'prazravaNaM' mUtraM 'khelo' niSThIvanaM 'siMghANeti nAsikAzleSma 'vaMta' vamanaM pittaM' mAyuH zukra-vIryaM zoNitaM-rudhiraM 'sukke i vA soNie ivA' iti padadvayaM bhagavatyAdisUtrena zyate AgamajJairvicAryamiti, 'no iNaDhe samaDe' no-naiva 'iNaDe'tti ayamanantaroktatvena pratyakSo'rtho bhAvaH samartho-balavAn, vakSyamANadUSaNamudgaraprahArajarjaritatvAt, gautamasvAmI prAha se keNadveNaM'ti atha kena kAraNena ityarthaH he bhadanta ! evaM procyate-jIvasya garbhagatasya sato nAsti uccAro yAvacchoNitamiti ?, bhagavAn prAha-he gautama ! jIvaH NaM vAkyAlaGkAre garbhagataH san yadAhAramAhArayati tadAhAraM zrotrendriyatayA 1 cakSurindriyatayA 2 ghrANendriyatayA 3 jihvendriyatayA 4 sparzanendriyatayA 5 cinotipuSTibhAvaM nytiityrthH| indriyANi dvaidhAni-pudgalarUpANi dravyendriyANi 1 labdhyupayogarUpANitubhAvendriyANi 2, punarnirvRtyupakaraNalakSaNabhedAt dvaidhAni dravyendriyANi, tatra nirvRtiddhidhA-anto 1 bahizca 2, tatra antaH-zrotrendiyasya antaH-madhye netragocarAtItA kevaliddaSTA kadambakusumAkArA dehAvayavarUpA kAcinnivRttirasti yA zabdagrahaNopakAre vartate 1 cakSurindriyAsyAntaH-madhye kavaligamyA dhAnyamasUrAkArA dehAvayavarUpA kAcinnivRttirastiyArUpagrahaNopakAre vartate 3 rasanendriyasya antaH-madhye jinagamyA kSuraprAkArA dehAvayavarUpA kAcinnivRttirasti yA gandhagrahaNopakAre vartate 4 sparzanendriyasya antaH-madhye kevalidRSTA dehAkArA kAcinnivRttirasti yA sparzagrahaNopakAre vartate 5-1 / bahirnivRttistu yA sarveSAmapi zrotrAdInAM karNazaSkulikAdikA zyate saiva mantavyA 2, Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 tandulavaicArika-prakirNakasUtram 20 upakaraNendriyaM tu teSAmeva kadambagolakAkArAdInAM khaGgasya chedanazaktiriva jvalanasya dahanazaktiriva vA yA svakIyaraviSayagrahaNazaktistatsvarUpaM draSTavyam 2, tathA jJAnAvarNakarmakSayopazamAjIvasya zabdAdigrahaNazaktirUpaM labdhibhAvendriyaM 1 yattuzabdAdInAmeva grahaNapariNAmalakSaNaM tadupayoga bhAvendriyamiti 2 / / tatra yAni dravyendriyANi tAnijIvAnAmindriyaparyAptIsatyAM bhavanti,yAnica bhAvendriyANi tAni saMsAriNAM sarvAvasthAbhAvInIti, tathA nayanasya viSayo'prakAzakavastu parvatAdyAzrityAmAGgulena sAtirekaMyojanalakSaM syAt, prakAzake tvAdityacandrAdAvadhikamapi viSayaparimANaMsyAt, nAtra viSaye niyamaH ko'pi nirdiSTo'sti siddhAnte, yataH puSkaravaradvIpArddhamAnuSottaraparvatasamIpe karkasakrAntI manuSyAHpramANAGgulabhavaiH sAtirekairekaviMzatiyojanalakSaiH vyavasthitaM ravipazyantaH procyante zAstrAntare iti| jaghanyatastvatyAsannarajomalAderagrahaNAdaGgulasaGghayeyabhAgAtparataH sthitaMvastucakSuSo viSayaH 1 zrotrasya dvAdaza yojanAnyutkRSTaviSayo meghagarjitAdau 2 dhrANarasanasparzanAnAnAM tUtkRSTaM nava yojanAni 3-4-5 jaghanyatastu caturNAmapyaGgulAsaGkhyeyabhAgAdAgataMgandhAdikaM viSayaH, manasastu kevalajJAnasyeva samastamUrtAmUrttavastuviSayatvena kSetrato nAsti viSayapramANaM manaso'prApyakAritvAditi, viSayapramANaM cAtra indriyavicAre AtmAGgulenaiva jJeyamiti, tathA ___ 'aTThiadvimiMja0'asthyasthimiJjakezazmazruromanakhatayA cinotIti, tatrAsthi-haDaM asthimijA-asthimadhyAvayavaH kezAH-zirojAH zmazrUNi-kUrcakezAH romANi-kakSAdikezA iti, 'se' atha anenArthena--anena kAraNena he gautama! he indrabhate! evaM-pUrvoktaMprocyate-prakarSaNa pratipAdyate jIvasya garbhagatasya sato nAsti uccAro yAvacchoNitamita // punargautamo jJAtanandanaM praznayati mU. (21) jIve maM bhaMte ! gabhagae samANe pahU muheNaM kAvaliyaM AhAraM AhArittae?, no iNaDhe samaDhe, se keNaTTeNaM bhaMte! evaM buccai ?-goyamA ! jIve NaM gabbhagae samANe no pahU muheNaM kAvaliyaM AhAraM AhAritae? goyamA! jIve NaM gabbhagae samANe savvao AhArei savvao pariNAmei sabao Usasei savyao nIsasei abhikkhaNaM AhAreiabhikkhaNaM pariNAmei abhikkhaNaMUsasei abhi0 nIsasei Aha AhArei Aha pariNAmei Ahacha Usasei A0 nIsasai, mAujIvarasaharaNI puttajIvarasaharaNImAujIvapaDibaddhA puttajIvaMphuDAtamhA AhArei tamhA pariNAmei avarAviNaMputtajIvapaDibaddhA mAujIvaphuDA tamhA ciNAi, se eeNaM aTeNaM goyamA! evaM vui-jIve NaM gabhagae samANe no pahU muheNaM kAvaliyaM AharaM aahritte| vR. 'jIveNaM0' he bhadanta ! he bhavAnta ! he dayaikarasakRtavAgavRSTayAdrIkRtabhavyahRdayavasuMdhara jIvo garbhagataH san prabhuH-samartha mukhena-vaktreNa kavalairbhavaM kAvalikaM AhAra-azanAdikaM 'AhArittae'tti Ahartu adanaM kartumiti?, Aha jagadIzvaraH-he gautama! nAyamarthaH samarthaH, zrIgautamaH prAha- se' atha kenArthena evaM procyate?, vizvaikavatsalo vIraH prAha-he gautama! jIvo garbhagataH san 'sabbautti sarvAtmanA-sarvaprakAreNa AhArayati, AhAratayA gRhNAtItyarthaH, sarvAtmanA Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mU021 141 pariNAmayati, zarIrAditayA gRhNAtItyarthaH, sarvataH-sarvAtmanA ucchvasiti' sarvaprakAreNa UrdhvazvAsa gRhNAtItyarthaH, sarvataH-sarvAtmanA nizvasiti-zvAsamokSaNaM karotItyarthaH, abhIkSNaM-punaH punaH AhArayatiabhIkSNaM pariNAmayatiabhIkSNamucchvasitiabhIkSNaMnizvasiti, 'Ahacca'tti kadAcidAhArayati kadAcinnAhArayati tathAsvabhAvatvAt kadAcit pariNAmayati kadAcina pariNAmayati kadAciducchvasiti kadAcitrocchvasiti kadAcinizvasitikadAcitra nizvasitiaparyAptAvasthAyAM atha kathaM sarvataH AhArayatItyAha-'mAujIvara' rasaH hiyate-AdIyateyayAsArasaharaNI nAbhinAlamityarthaH mAtRjIvasya rasaharaNI mAtRjIvarasaharaNI, kimityAha-putrajIvarasaharaNI, putrasya rasopAdAne kAraNatvAt, kathamevamityAha-mAtRjIvapratibaddhA satI sA yataH putrajIvaM 'phuDA' iti putrajIvaMspRSTavatI, iha pratibaddhatA-gADhasambandhastadaMzatvAtspRSTatAca-sambandhamAtraM atadaMzatvAt, athavA mAtRjIvarasaharaNI 1 putrajIvarasaharaNI 2 ceti dve nADayau staH, tayozcAdyA mAtRjIvapratibaddhA putrajIvaM spRSTeti, 'tamhA' iti yasmAdevaM tasmAnmAtRjIvratibaddhayA rasaharaNyA putrajIvasparzanAt AhArayati tasmAt pariNamayati, 'avarAvi ya' ti putrajIvarasaharaNyapi ca putrajIvapratibaddhA satI mAtRjIvaM spRSTavatI, yasmAdevaM tasmAcinoti zarIraM, uktaJca tntraantre||1|| "putrasya nAbhI mAtuzca, hRdi nADI nibadhyate / yayA'sau puSTimApnoti, kedAra iva kalyayA / / " iti, 'se' atha anenArthena he gautama ! evaM procyate-jIvo garbhagataH san na prabhuH-na samarthaH mukhena kAvalikaM AhAramAhartumiti ||punH gautamo vIraM praznayati ma. (22) jIveNaM gabhagae samANe kimAhAraM AhArei?, goyamAjaM se mAyA nANAvihAo nava rasavigaio titakaDuyakasAyaMbilamaharAiM davvAiM AhArei tao egadeseNaM oyamAhArei, tassa phalabiMTasarisA uppalanAlovamA bhavai nAbhirasaharaNI jaNaNIe sayAInAbhIe paDibaddhA nAbhIe tIe gabbho oyaM Aiyai aNhayaMtIe oyAe tIe gaDabho vivaDDai jAva jaautti| vR.jIvogarbhagataHsan kimAhAramAhArayati?,gautama! 'jaMse ttiyAse-tasya garbhasatvasya mAtA garbhadhAriNI 'nANA0' nAnAvidhAH-vividhaprakArAH rasarUpArasapradhAnA vA vikRtayo-dugdhAdyA rasavikArAstAH AhArayati, tathA yAni tiktakaTukakaSAyAmtamadhurANi dravyANi cAhArayati, tatratiktAni-nimbirbhaTAdInikaTukAni-ArdrakatImanAdIni kaSAyANi-vallakAdIni AmlAnitakrAranAlAdIni madhurANi-kSIradadhyAdIni 5 // 'tao egadeseNaM'ti tAsAM-rasavikRtyAdInAmekadezastena saha 'oyaMti ojasaMzukrazoNitasamudAyarUpaMAhArayati, tadvA tvagekadezenamAturAhAramizraojaH-zoNitaMAhArayati kathamityAha 'tassaphala ityAdiyAvat 'jAu'tti, tasya-garbajIvasya jaNaNIe'ttijananyA-mAtuH nAbhirasaharaNI- nAbhinAlamasti, kimbhUtA ?-phalavRntasaddazI- utpalanAlopamAcapunaH kiMbhUtA? - 'paDibaddhA' gADhalagnA, kva? --nAbhau, kathaM? -sadA 'I' iti vAkyAlaGkAre tIe'tti tayA nAbhIe'ttijananInAbhipratibaddhayArasaharaNyA 'gabbhooyaMtigarbhaH-udarasthaHjantuH ojaHmAturAhAramizraM zukrazoNitUpaM Aiyaitti AdadAti gRhNAtIti, 'aNhayaMtIe oyAe tIe'tti tasyAM 'azaz bhojane' aznatyAM yadvA 'bhuja pAlanAbhyavahArayoH' bhuMjAnAyAMbhojanaM kurvatyAM vA Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tandulavaicArika prakirNakasUtram 22 ojasA-mAturAhAramizreNa zukrazoNitarUpeNa garbho vivardhate-vRddhiM yAti yAvajAta iti / bhujo bhuMjajimajemakammAhasamANacamaDhacaTTA' iti prAkRtasUtreNa bhujadhAtoH aNha ityAdeza iti / punargotamo vIradevaM praznayati 142 bhU. (23) kaiNaM bhaMte! mAuaMgA pannattA ?, goyamA ! tao mAuaMgA pannattA, taMjahA-maMse 1 soNie 2 matthuluMge 3, kai NaM bhaMte! piuaMgA pannattA ?, goyamA ! tao piuaMgA patrattA, taMjA-- aTThi 9 aTThimiMjA 2 kesamaMsuromanahA 3 / .vR. 'kai NaM bhaMte' he bhadanta ! NaM iti vAkyAlaGkAre kati mAturaGgAni ArttavabahulAnItyarthaH prajJaptAni ?, jagadIzvaro jagatrAtA jagadbhAvavijJAtA vIra Aha- he gaNadhara ! gautama ! trINi mAturaGgAni prajJaptAni mayA anyaizca jagadIzvaraiH, tadyathA - mAMsaM - palalaM 1 zoNitaM rudhiraM 2 matthuluMgeti-mastakabhejjakaM, anye tvAhuH -- medaH phipphisAdi mastuluMgamiti 3 // 'kaiNaM bhaMte!' kati he bhadanta ! paitRkAGgAni zukravikArabahulAnItyarthaH prajJaptAni ?, he gautama ! trINi paitRkAGgAni prajJaptAni tadyathA - asthi-haDDuM 1 asthimaJja- asthimadhyAvayavaH 2 kezazmazruromanakhAH 3 tatra kezAH zirojAH zmazrUNi kUrcakezAH romANi kakSAdikezAH nakhAH - karajA iti, kezAdikaM bahusamAnarUpatvAdekameva, ubhayavyatiriktAni tu zukrazoNitayoH samavikArarUpatvAt mAtApitroH sAdhAraNAnIti / / garbhastho'pi kiM kazcid jIvo narakaM devalokaM vA gacchatIti gautamo vIraM praznayati mU. (24) jIve NaM bhaMte! gabbhagae samANe neraiesu uvavajjijjA ?, goyamA ! atyegaie uvavajijjA atyegaie No uvavajjijjA, se keNaTTeNaM bhaMte! evaM vuJcai - jIve NaM gabbhagae samANe neraie atyegaie uvavajjijjA atyegaie no uvavajjijjA ? goyamA ! jeNaM jIve gabbhagae samANe sannI paMciMdie savvAhiM paJjattIhiM pajattae vIriyaladdhIe vibhaMganANaladdhIe viubviyaladdhIe viuvviyaladdhIpatte parANIyaM AgayaM sukhA nisamma paese nicchuhai nicchuhittA viubviyasamugdhAeNaM samohaNai samohaNittA cAuraMgiNiM sinaM sannAhei sannAhittA parANIeNaM saddhiM saMgAmaM saMgAmei / seNaM jIve atyakAmae 1 rajjakAmae 2 bhogakAmae 3 kAmakAmae 4 atthakaMkhie 1 rajjakaMkhie 2 bhogakakhie 3 kAmakaMkhie 3 kAmakaMkhie 4 atthapivAsie 1 bhoga0 2 rajja0 3 kAma0 4, taccitte 1 tammaNe 2 tallese 3 tadajjhavasie 4 tattivvajjhavasANe 5 tayaTThovautte 6 tadampiyakaraNe 7 tabbhAvaNAbhAvie 8 eyaMsiM caNaM (ce) aMtaraMsi kAlaM karijjA neraiesuuvavajjijjA, se eeNaM adveNaM evaM buccai jIve NaM gabbhagae samANe neraiesu atyegaie uvavajjejA atyegaie no uvavajrejA goyamA ! | bR. 'jIve NaM gamaga0' he bhadanta ! jIvo garbhagataH san mRtveti zeSaH narakeSu utpadyate ?, he gautama ! asti-vidyate 'emaie' tti ekakaH kazci sagarvarAjAdigarbharUpaH utpadyate astyayaM pakSaH yaduta ekakaH kazcinnotpadyate, 'se' atha kenArthena he bhadanta ! evaM procyate-jIvo garbhagataH san narakeSu usatyayaM pakSaH yaduta ekakaH kazcinnotpadyate, 'se' atha kenArthena he bhadanta ! evaM procyate-jIvo garbhagataH san narakeSu astyekakaH utpadyate astyekako notpadyate ?, he gautama! 'je NaM'ti yo Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mU024 143 jIvaH 'Na' itivAkyAlaGkAre garbhagataH san AhArAdikA saMjJA vidyateyasya sa saMjJIpaJce ndriyANizravaNa 1 dhrANa-2 rasana3 cakSu 4 sparzana 5 lakSaNAni vidyante yasya sa paJcendriyaH sarvAbhirA hArazarIrendriyocchvAsabhASAmanolakSaNAbhiH SaDbhiH paryAptibhiH paryAptaH, mAsadvayoparivartItyunuktamapi jnyeyN| . ___ yatomAsadvayamadhyavartI manuSyo garbhastho narake devaloke'pina yAtItyuktaM bhagavatyAmiti, pUrvabhavikavIryalabdhyA pUrvabhavikavibhaMgajJAnalabdhyA vibhaMganANaladdhIetti padaM bhagavatyAM nAsti, pUrvabhavikavaikriyalabdhyA vaikriyalabdhi prAptaH san yadvA vIryalabdhikaH vibhaGgajJAnalabdhikaH vaikriyalabdhikaH vaikriyalabdhi prAptaH san parAnIkaM-zatrusainyaM AgataM-prAptaM 'soce'tizrutvA 'nisammatti nizamya-manasA avadhArya 'paese nicchubhaitti svapradezAn anantAnantakarmaskandhAnuviddhAn garbhadezAd bahi kSipati-niSkAzayati niSkAzya viSkambhabAhalyAbhyAM zarIrapramANaM AyAmataH saGghayeyayojanapramANaMjIvapradezadaNDaM nisRjati, vaikriyasamudghAtena 'samohaNaitti samavahantisamavahato bhavati tathAvidhapudgalagrahaNArthaH,samavahatyacatvArigajAzvarathapadAtilakSaNAniaGgAni vidyante yasyAH yasyAM vA sA caturaGginI tAM caturaGginI sinanti senAM kaTakamityartha 'sannAheitti sajjAM karotItyarthaH saJjAM kRtvA parAnIkena sAdhu saMgrAma saMgrAmayati-yuddhaM krotiityrthH| ___'seNaM jIve'ttiNaM iti vAkyAlaGkAre saH-yuddhakartA jIvaH 'atthakAmae'tti arthe-dravye kAmo-vAJchAmAtraM yasyAsAvarthakAmaH evamanyAnyapi vizeSaNAni, navaraM-rAjyaM nRpatvaM 2 bhogA:gandharasasparzA 3 kAmau-zabdarUpe 4 'atthakaMkhie'ti kA gRddhirAsaktirityarthaH arthe-dravye kAGkSA sAtAasyetiarthakAGkSitaH1evamanyAnirAjyakAGkitaH2 bhogkaashitH3kaamkaashitH4| - 'atyapivAsie tipipAsevapipAsA-prApte'pyarthe'tRptiH arthe arthasya vApipAsA sAtA asyeti arthapipAsitaH 1 evamanyAni rAjyapipAsitaH 2 bhogapipAsitaH 3 kAmapipAsitaH 4 'tacitte'tti tatra-artharAjyabhogakAme cittaM sAmAnyopayogarUpaM yasyAsau taccittaH 1 'tammaNe titatraiva-arthAdau manaH--vizeSopayogarUpaMyasyasa tanmanAH 2 'tallese titatraiva-arthAdau lezyA AtmapariNAmavizeSaH yasyAsau tallezyaH 3 'tadajjhavasiettiiha adhyavasAyaH-adhyavasitaM tatra tacittAdibhAvayuktasya sataH tasmin arthAdAvevAdhyavasitaM-paribhogakriyAsampAdanaviSayamasyeti tadadhyavasitaH 4 tattibajjhavasANe titasminneva-arthAdau tIvra-ArambhakAlAdArabhya prakarSayAyiadhyavasAnaM prayatnavizeSalakSaNaM yasyasatatIvrAdhyavasAnaH 5'tadaTThovautte'tti tadarthaMarthAdinimittaM upayuktaH-avahitaH tadarthopayuktaH 6 tadappiyakaraNe'tti tasminneva-arthAdau arpitAni-AhitAni karaNAni-indriyANi kRtakAritAnumatirUpANivAyena sa tadarpitakaraNaH 7 'tabbhAvaNAbhAvie'tti asakRdanAdau saMsAre tadabhAvanayA-arthAdisaMskAreNa bhAvito yaH sa tadbhAvanAbhAvitaH 8 / 'eyaMsiti etasmin 'Na' itivAkyAlaGkAre cet-yadi antaraMsittisaGgrAmakaraNAvasare kAlaM-maraNaM kuryAttadA narakeSu gADhaduHkhAkuleSu utpadyate, narabhavaM tyaktvA mahArambhI mithyASTi narake yAtItyarthaH, 'se' atha etenArthenaivaM procyate-he gautama! jIvo garbhagataH san narakeSu asti ekakaH kazcidutpadyate asti ekakaH kazcinnotpadyate // punautamo vIraM praznayatItyAha Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 tandulavaicArika-prakirNakasUtram 25 mU. (25) jIve NaM bhaMte ! gabbhagae samANe devalogesu uvavajijA?, go0 ! atthegaie uva0 atyega0 no uva0, se keNadveNaM bhaMte ! evaM vucai-atyaMgaie u0 atyaMgaie no u0?, goyamA! jeNaMjIve gabbhagae samANe sannI paMciMdie savvAhi pajattIhiM pajattae veubdhiyaladdhIe ohinANaladdhIetahArUvassa samaNassavAmAhaNassa vA aMtie egamavi AyariyaMdhammiyaM suvayaNa succA nisamma tao se bhavai tivvasaMvegasaMjAyasaddhe tibvdhmmaanuraayrte| se NaM jIve dhammakAmae 1 puNNakAmae 2 saggakAmae 3 mukkhakAmae 4 dhammakaMkhie 1 puNNakaMkhie 2 saggakaMkhie 3 mukkhakaMkhie 4 dhammapivAsie 1 puNNapivAsie 2 saggapivAsie 3 mukkhapivAsie4 tacitte 1 tammaNe 2 tallese 3 tadajjhavasie4 tattivvajjhavasANe 5 tadappiya. karaNe 6 tayahovautte 7 sabmAvaNAbhAvie 8 eyaMsiNaM(ce) aMtaraMsi kAlaM karijA devaloesu uvavajjijA,se eeNaM aTeNaMgo0 evaM vubaiatdhegaie uvavajijA atthegaie no uvavajijA vR, 'jIveNaMbhaMte! gabbagae deva0' jIvo hebhadanta! garbhagataH sanmRtveti zeSaH devalokeSu utpadyate ?, he gautama ! asti ekakaH kazcit utpadyate astyekakaH kazcinnotpadyate, 'se' atha kenArthena he bhadanta ! evaM procyate-kazcidutpadyate kazcinnotpadyate?, he gautama ! yo jIvo garbhagataH san saMjJIpaJcendriyaH sarvAbhi paryAptibhi paryAptaH, mAsadvayoparivartItyavadhArya mAsadvayamadhyavartItu svargenayAtIti,pUrvabhavikavaikriyalabdhikaH pUrvabhavikAvadhijJAnalabdhikaH tathArUpasya-tathAvidhasya ucitasyetyarthaH zramaNasya-sAdhoH vAzabdo devalokotpAdahetutvaM prati zramaNamAhanavacanayostulyatvapradarzanArthaH 'mAhaNassa'timA hanara ityevamAdizatisvayaMsthUlaprANAtipAtAdinivRttatvAda mAhanaH-paramagItArthastasyavA aMtie'tti samIpeekamapyAstAmanekaMArya-ArAdyAtaM pApakarmabhya ityArtha ata eva dhArmikamita suvacanaM-zobhanavAkyaM zrutvA-AkarNya nizamya-manasA avadhArya 'tautti tadanantarameva / saH-garbhasthajantuH bhavati-jAyate 'tivvasaM0' tIvrasaMvegena-bhRzaMduHkhalakSAkulabhavabhayena sAtA samyagutpannA zraddhA zraddhAnaM dharmAdiSu yasya sa tIvrasaMvegasaAtazraddhaH 'tivvadha0' tIbro yo dharmAnurAgaH-dharmabahumAnastena rakta iva-raGgita iva yaH sa tIvradharmAnurAgaraktaH sa garbhasyaH vairAgyavAnajIvaH 'NaM' vAkyAlaGkAre 'dhammakAmae'ttidharme-zrutacAritralakSaNe kAmo-vAJchAmAtra yasyasa dharmakAmakaH 1 puNye-tatphalabhUtezubhakamaNikAmoyasya sapuNyakAmakaH sthAnAGgetu anna 1pAnaravastra3''laya4zayanA5''sanakSmanozvacana-kAya9lakSaNaMnavavidhaM puNyaMpratipAdita jagadIzvareNa bhagavateti 2, svarge-devaloke kAmo yasya sa svargakAmakaH 3 mokSe-zive anantAnantasukhamayekAmo yasyasamokSakAmakaH 4, evamagre'pi, navaraMkADA-gRddhirAsaktirityarya: dharme kAGkSA sAtA asyeti dharmakAGkSitaH 1 puNyakAGkSitaH 2 svargakAzitaH 3 mokSakAGkitaH 4 pipAsevapipAsA prApte'pi dharme'tRpti dharmapipAsAsA sAtAasyeti dharmapipAsitaH 1 puSpipAsitaH 2 svargapipAsitaH 3 mokSapipAsitaH 4, 'taccitte' ityAdiaSTavizeSAni dharmapuNyasvargamokSe zubhAnivAcyAni, taccittaH 1 tanmanAH 2 tallezyaH 3 tadadhyavasitaH 4 tattIdrAdhyavasAyaH 5 tadarthopayuktaH6 tadaptikaraNaH7 tadabhAvanAbhAvitaH 8, eyaMsiNaM'ti etasminnantaredharmadhyAnAvasare kAlaM-maraNaM 'karijatti kuryAt tadA devalokeSu utpadyate, 'se' athaitenArthena / Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mU025 145 gautama ! evamasmAbhi procyate-asti ekakaH kazcit svarge utpadyate 'asthiti asti ekakaH kazcit notpadyate iti / garbhAdhikAre punargautamasvAmI zrImahAvIraM praznayati mU. (26) jIveNaMbhaMte ! gabhagae samANe uttANae vA pAsillaevAaMbakhujae vA acchijja vA ciTThijavA nisIijjayAtuTTija vA Asaija vA saija vA mAue suyamANIe suyai jAgaramANIe jAgarai suhiyAe suhio bhavai duhiyAe dukhio bhavai?, haMtA goyamA ! jIve na gabbhagae samANe uttANae vA jAva dukhio bhavai / / vR. 'jIve NaM bhaMte ! ga0' jIvo he bhadanta ! garbhagataH san 'uttANae ve'ti uttAnako vA suptonmukho vetyartha : 'pAsillie vatti pArzvazAyI vA 'aMbakhujae vatti Amraphalavat kubja iti 'acchijattiAsInaH sAmAnyataH, etadeva vizeSataH ucyate-'ciTejavattiUrdhvasthAnena nisIjae veti niSadanasthAnena tuyaTTejava'ttizayIta nidrayA iti veti 'Asaija vatti Azrayati garbhamadhyapradezaM 'saija vatti zete nidrAM vineti, mAtrAmAtari vA 'suyamANIe'tti zayanaM kurvatyA kurvatyAM vA 'suyaitti svapiti nidrAM karotItyarthaH / _ 'jAgaramANIe'ttijAgratyA-jAgaraNaMkurvatyA kurvatyAMvAjAgarti, nidrAnAzaM kurute ityarthaH, sukhitAyAM sukhito bhavati, duHkhitAyAMduHkhito bhavati, 'hantA goyama! tti hanta iti komalAmatraNArtho dIrghatvaM ca mAgadhadezIprabhavaM, ubhayatrApi 'jIveNaM gabhagae samANe' ityadeH pratyuccAraNaMtu svAnumatatvapradarzanArthaH, vRddhAH punarAhuH-'haMtA goyamA!' ityatrahanta itievametaditi abhiyupagamavacanaM, yadanumataM tapradarzanArthaM jIve NaM gabbhagae' ityAdi pratyuccAritamiti, he gautama ! jIvo garbhagataH san uttAnako vA yAvadukhito bhvtiiti|| atha pUrvoktaM padyena gAthAcatuSTayena darzayannAha-- mU. (27) thirajAyaMpihu rakkhai sammaM sAkkhaI tao jnnii| saMvAhaI tuyaTTai rakkhai appaM ca gabbhaM ca // vR. 'thirAjA0' sthirajAtaM-sthirIbhUtaM rakkhai'tirakSati-sAmAnyena pAlayati tataH sA jananItaM samyag-yatnAdikaraNena rakSati saMvAhaittisaMvahati gamanA''gamanAdiprakAreNa 'tuyaTTaI'ti tvagavartayati-svApayati rakSati-AhArAdinA pAlayati AtmAnaM ca garmaM ceti // mU. (28) anusuyai suyaMtIe jAgaramANIe jAgarai gbbho| suhiyAe hoi suhiyo duhiyAe dukhio hoi / / vR. 'aNu0' anusvapiti anuzete 'suyaMtIe'tti svapatyAM satyA jAgatyAM jAgarti garbhaudarasthajantu-jananyAM sukhitAyAM sukhito bhavati duHkhitAyAM duHkhito bhavati / / mU. (29) uccAre pAsavaNe khelaM saMghANaovi se nsthi| aTThITThImiMjanahakesamaMsuromesu pariNAmo / / vR. 'uccAro0' uccAro-viSThAprazravaNaM-mUtraMkhelo-niSThIvanaM siMghANaM tinAsikAzleSmApi 'se' tasya garbhasthasya nAstIti, jananIjaTharastho jIva AhAratvena tu yad gRhNAti tadasthyasthimiMjanakhakezazmazruromeSu (masu) pUrvavyAkhyAteSu 'pariNAmo'tti prinnaamytiityrthH| [14] 10 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 mU. (31) tandulavaicArika-prakirNakasUtram 30 mU. (30) AhAropariNAmo ussAso tahaya ceva nissAso, savvapaesesu bhavai kavalahAro yase nasthi / / (pra.) evaM budimaigao gabbhe saMvasai dukhio jiivo| paramatamisaMdhakAre amijjhabharie pesNmi|| vR. evaMvu0' evamuktaprakAreNa 'buMdi miti zarIraMatigataH prAptaH san garbha-jananIkukSau saMvasati-saMtiSThatecArakagRhe cauravat, "dukhiojIvo'tti agnivarNAbhiH sUcIbhiH bhidyamAnasya jantoH yAzaM duHkhaM jAyate tato'pyaSTaguNaM yad duHkhaM bhavati tena sahazena duHkhena duHkhito bhavati jIvaH garbhe, kiMbhUte garne ?-tamasA andhakAraM yatra tamo'ndhakAraH paramazcAsau tamo'ndhakArazca paramatamo'ndhakAraH mahAndhakAravyApta ityarthaH tasmin, amedhyabhRte-viSThApUrNe pradeze-jIvavasanasthAnake iti| mU. (32) Auso ! tao navame mAse tIe vA paDuppanne vA anAgae vA cauNhaM mAyA annayaraM payAyai, taMjahA itthiM vA itthiruveNaM 1 purisaMvApurisaruveNaM 2 napuMsagaMvAnapuMsagarUveNaM 3 biMbivA biMbarUveNaM 4 / vR. 'Auso ! tao' ityAdi, he AyuSman! he indrabhUte ! tataH-aSTamAsAnantaraM navame mAse atIte vA atikrAnte vA pratyutpanne vA-vartamAne vA anAgate vA aprApte vA 'cauNhaM caturNA stryAdirUpANAM vakSyamANAnAM mAtA-jananI anyatarat-caturNAMmadhye ekataraM payAyaiti prasUte taMjaha'tti tatpUrvoktaMyathAstriyaM vA strIrUpeNa-stryAkAreNa prasUte1 puruSaM vApuruSarUpeNapuruSAkAreNa 2 napuMsakaMvA napuMsakarUpeNa-napuMsakakAkAreNa 3 bimbaM vA bimbarUpeNa-bimbAkAreNa, bimbamiti garbhapratibimbaM garbhAkRtirAhnavapariNAmo natu garbha eva 4 / ete kathaM jAyanta? ityAhamU. (33) appaM sukkaM bahuM uuyaM, itthI tattha jAyai 1 // appaM uyaM bahuM sukkaM, puriso tattha jAyai 2 // vR. 'appaM' alpaM zukra 'bahuuuya'tti bahukaM-prabhUtaM 'uyaMti ojaH-ArtavaM strI tatra garbhAzaye jAyate-utpadyate 1, alpaM ojaH bahu zukraM puruSastatra jAyate 2 / mU. (34) duNDaMpi rattasukkANaM, tullabhAve napuMsao 3 / ithiuyasamAoge, biMbaM tattha jaayi4|| vR. dvayorapi raktazukrayoH-rudhiravIryayoH tulyabhAve-samatve sati napuMsako jAyate 3, 'itthI'tti striyAH-nAryA 'oya'tti ojasaH "samAoge'tti samAyogaH-vAtavazena tatsthirIbhavanalakSaNaM stryojaHsamAyogastasmin sati bimbaM tatra-garbhAzaye prajAyate 4 iti / ma. (35)ahaNaM pasavaNakAlasamayasi sIseNa vA pAehiM vA Agacchai samAgacchA tiriyamagacchai vinighaaymaavji| __ vR. 'aha NamityAdi, athAnantaraM 'Na' vAkyAlaGkAre prasavakAlasamaye-janmakAlAvasare zIrSeNa vA-mastakena vA pAdAbhyAM vA-caraNAbhyAM vA Agacchati samAgacchaitti samam-aviSamamAgacchati 'sammaM Agacchaitti pAThe samyak-anupaghAtahetunA Agacchati-mAturudarAta yonyA Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mU035 147 niSkAmati, 'tiriyamAgacchaitti tirazcIno bhUtvA jaTharAgnirgantuM pravartate yadi tadA vinirghAtaMmaraNamApadyate nirgamAbhAvAditi / mU. (36) koI puNa pAvakArI bArasa saMvaccharAI ukkosN| acchai u gabbhavAse asuippabhave asuiyaMmi / / 3. 'koi puNa0' ko'pi punaH pApakArI-grAmaghAtarAmAjaTharavidAraNajinamunimahAzAtanAvidhAyI vAtapittAdidUSito devAdistambhito veti zeSaH, dvAdaza saMvatsarANi utkRSTataH 'acchaiti tiSThati, tuzabdAt garbhoktaM prabalaM duHkhaM sahamAnamo'vatiSThate garbhavAse-garbhagRhe, kimbhUte ?-azuciprabhave azucike-azucyAtmake iti / mU. (37) jAyamANassa jaM dukkhaM, maramANassa vA punno| teNa dukkheNa saMmUDho, jAiMsarai n'ppnno|| vR.nanunavamAsamAtrAntaritamapiprAktanaMbhavaMsAmAnyajIvaH kiMna smaratItyAha-'jAyamA0' gAthA, jAyamAnasya-garbhAtrisarataHtatra utpadyamAnasya vAyadukhaM bhavati vA athavApunamriyamANasya yamukhaM bhavati tena dAruNaduHkhena saMmUDho-mahAmohaM prAptaH jAti-prAktanabhavaM AtmIyaM-svakIyaM mUDhAtmA prANI na smarati-ko'haM pUrvabhave devAdiko'bhavamiti na jAnItIti / mU. (38) vIsarasaraM rasaMtojo so joNImuhAo nissphiddi| mAUe appaNo'viya veyaNamaulaMjaNemANo / vR. 'vIsara'tti paramakaruNotpAdakaM saraMtisvaraM-dhvani 'rasaMto'ttibhRzaM kurvansa garbhastho jIvaH yonimukhAt niSkAmati mAtuH Atmano'pica vedanAmatulAM janayan-utpAdayan / mU. (39) - gabbadharayaMmi jIvo kuMbhIpAgaMmi narayasaMkAse / vuttho amijjhamajhe asuippabhave asuiyaMmi / / vR. 'gabmattha' gAthA, garbhagRhe jIvaH kuMbhIpAke koSThikAkRtitaptalohabhAjanasaze narakasaze-nArakotpattisthAnatulye 'vuccho'tti uSitaH-sthitaH, amedhyaM gUthaMmadhye yasya garbhagRhasya saH amedhyamadhyastasmin azuciprabhave-jambAlAghudbhave azucike-apavitrasvarUpe / mU. (10) pittassa ya siMbhassa ya sukkassa ya soNiyassa ciya mjhe| muttassa purIsassa ya jAyai jaha bcckimiuvv|| vR. 'pitta0' pittasya 'siMbhasya zleSmaNaH zukrasya zoNitasya mUtrasya purISasya-viSThAyAH madhye madhyabhAge jAyate-utpadyate, kaiva? -'vaJcakimmiuvya'tti varcasvakRmivat-viSThAnIlaMgavata, yathA kRmi-dvIndriyajantuvizeSaH udaramadhyasthaviSThAyAmutpadyate tathA jIvo'pIti / bhU.(41) taMdAni soyakaraNaM kerisayaM hoi tassa jiivss| sukkaruhirAgarAo jassuppattI sarIrassa // vR. 'taM dANi0' tat 'dANi ti idAnIM sAmprataM zaucakaraNaM-zarIrasaMskArakaraNaM kIzaM bhavati tasya-garbhanirgatasya jIvasya ?, yasya bhaGgurazarIrasyotpatti-prAdurbhAvaH zukrarudhirAkarAtvIryarudhirakhaneH vartata iti| mU. (42) eyArise sarIre kalamalabharie amijjhsNbhuue| Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 tandulavaicArika-prakirNakasUtram 42 niyayaM vigaNijaMtaM soyamayaM kerisaM tassa / / vR. 'eyA0' etAdRze zarIre kalamalabhRte-udarasthajalabaTakadamAdipUrNe amedhyasambhUteviSThAkIrNodarasambhUte 'niyayaM vigaNijaMta' miti padadvaye 'saptamyA dvitIye' ti saptamyarthe dvitIyA, nijake-AtmIye 'vigaNijjata'miti AtmapareSAMjugupsAyogye zaucamataM pavitratvAGgIkAralakSaNaM, yathA mayA'sya snAnacandanAdinA pavitratvaM vidheyamiti, yadvA zaucena-vastracandanAbharaNAdinA mado-garyo yatra sanatkumAracakrivat tat zaucamadaM yathA kIdRzaMmama zarIraM zobhate'laGkArAdineti, yadivA evaMvidhe zarIre kutrApi rogAdinA vinaSTe zokamataM-zokAGgIkArakaraNaM yathA hA mama sundaraM zarIraM sphoTakAdinA vinaSTamiti, kIdRzaM tasya jiivsyeti| atha jIvAnAM granthamukhe dvitIyagAthayA sUcitA daza dazAH nirupyantemU. (43) Auso !evaM jAyassa jaMtussa kameNa dasa dasA evamAhioNti taMjahA vR. 'Auso e0' he AyuSman! evam-uktaprakAreNa jAtasya-utpannasya jantoH-jIvasya krameNa-anukrameNadaza dazA-dazAvasthAH, dazavarSapramANAprathamAdazA-avasthA 1 dazavarSapramANA dvitIyA dazA'vasthA 2 ityevaM daza dazAH, evaM-vakSyamANaprakAreNa 'AhijjaMtIti AkhyA. yante kathyante, tadyathAmU. (4)bAlA 1 kiDDA 2 maMdA 3 balA ya 4 paNNA ya 5 hAyaNi 6 pavaMcA 7/ gabbhArA 8 mummuhI9 sAyaNIya dasamA ya 10 kAlajANaMti baalyaa|| vR. 'bAlA 1 kiDDA 2' ityAdigAthA, bAlasyeyamavasthA dharmadharmiNorabhedAt bAlA 1, krIDApradhAnA dazA krIDA 2, mando-viziSTabalabuddhikAryopadarzanAsamartho bhogAnubhUtAveva samartho yasyAM dazAyAM sA mandA 3, yasyAM puruSasya balaM syAt sA balayogAt balA 4, prajJA-vAJchitArthasampAdanakuTumbAbhivRddhiviSayA buddhiH tadyogAtdazA prajJA 5, pAhayati puruSasyendriyANi manAk svArthagrahaNAprabhUNi karotIti hApanI 6, prapaJcayati-vistArayati khelakAsAdi iti prapaJcA 7, prAgbhAraM-ISadavanatamucyate tadiva gAtraM yasyAM sA prAgabhArA 8, mocanaM-muk jarArAkSasIsamAkrAntazarIragRhasya mocanaMtaM pratimukhaM-abhimukhyaM yasyAM sA munamukhI 9, svApayati-nidrAyattaM karoti sA zAyinI dazamI 10, etAH kAlopalakSitAH dazAH kAladazAH ucyante iti| mU.(45) jAyamittassa jaMtussa jAsA paDhamiyA dsaa| na tatthasuhaM dukkhaM vA nahu jANaMti baalyaa|| vR.atha sUtreNaiva daza dazAdarzanannAha-'jAyami0' zlokaH, jAtamAtrasya jantoH-jIvasya yA sA prathamikA dazA-dazavarSapramaNAvasthA 'tatya'tti tasyAM prathamadazAyAM prAyeNa sukhaM duHkhaMdA neti-nAsti, tathA''tmapareSAM sukhaduHkhaM naiva jAnaMti bAlakAH-jAtismaraNAdijJAnavikalA iti| mU. (46) bIIyaM ca dasaMpatto, nANAkolAhiM kiiddi| na ya se kAmabhogesu, tivvA uppajaI rii| vR. 'bIIyaM ca' dvitIyAM dazAM prApto jIvo nAnAkrIDAbhi krIDati-krIDAM karotItyarthaH, 'se' tasya dvitIyA'vasthAvartinojIvasyakAmauca-zabdarUpe bhogAzca-gandharasasparzA kAmabhogAsteSu tIvrA-prabalA rati-manmathavAJchA notpadyate na prakaTIbhavatItyarthaH / Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mU047 149 mU. (7) taiyaM ca dasaMpatto, paMcakAmaguNe nro| __samattho bhuMjiuM bhoe, jai se asthi ghare dhuvaa|| vR. 'taiyaMca' tRtIyAMdazAM prAptaH paJcakAmaguNe-zabdarUparasagandhasparzalakSaNe naro-manuSyaH Asakto bhavati, tathA tadA bhogAn bhoktuM samartho bhavati yadi 'se' tasya jIvasya astItisattArUpatayA vartate gRhe-svAvAse 'dhuve'ti rAjAdyupadravAbhAvena nizcalA samRddhiriti zeSaH / mU. (48) cautthI u balA nAma, jaM naro dsmssio| samattho balaM dariseuM, jai bhave niruvaddayo / vR.'cau0' caturthI balAnAmnI dazA vartate yAMbalAnAmnI dazAmAzrito naraH samartho bhavati bala-svavIryaM draSTuM (darzayitu) phalihamallavat, yadi bhavetnirupadravo-rogAdiklezarahitaH, anyathA mAtsyikamallavat vinAzaM yAtIti / mU. (49) paMcamI udasaM patto, ANupuvvIe jo nro| ___samattho'tthaM viciMteDe, kuTuMbaM cAbhigacchai / vR. 'paMcamI u' paJcamI dazAM prAptaH AnupUA-paripATyA yo naraH sa samartho bhavati artha vicintayituM-dravyacintAM kartuca punaH kuTumbaMprati abhigacchati-kuTuMbacintAyAM pravartate ityarthaH chaTThIo hAyaNI nAmA, jaM naro dsmssio| virajjai u kAmesuM, iMdiesu ya hAyai / / vR. 'chaTThI u' SaSThI hApanInAmnI dazA vartate, yAM hApanI dazAM nara AzritaH 'virajjaitti pravAheNa virakto bhavati, kebhyaH ?-kAmyaMta iti kAmAH-kandabhilASAstebhyaH indriyeSuzravaNaghrANacakSurjihvAsparzanalakSaNeSu hIyate-hAni gacchatItyarthaH // mU. (51) sattamI ya pavaMcA o, jaM naro dsmssio| nicchumai cikkaNaM khelaM, khAsaI yakhaNe khnne|| vR. 'sattamI0' saptamI prapaJcA dazA yAM dazAM AzritaH 'nicchubhai'tti bahirnikSipati yatra kutrApi bahirnissArayati cikkaNaM-picchilaM cepakatulyamityartha 'khela' zleSmANaM ca punaH kSaNaM 2-vAraM 2 'khAi'tti-khAsitaM karotItyarthaH / mU. (52) saMkuiyavalIcammo, saMpatto atttthmiidsN| nArINaM ca aNiTTho ya, jarAe prinnaamio| vR. saMkui0' aSTamI dazAMprAptojIvaH saGkucitavalicarmA bhavati, capunaH jarayA pariNamitovyAptaH syAt, nArINAM svaparastrINAM aniSTo bhavati, zrAvastIpurIvAstavyajinadattazrAddhavaditi mU. (53) navamI mummuhI nAma, jaM naro dsmssio| jarAghare viNassaMte, jIvo vasaiakAmao / / vR. navamI munmukhI nAmnI vartate, yAMmunmukhIM dazAM naraH AzritaH 'jarAdhare' jarAgRhe zarIre vinazyati sati jIvo'kAmako-viSayAdivAJchArahito vsti|| mU. (54) hInabhinnasaro dIno, vivarIo vicitto| dubbalo dukhio suyaI, saMpatto dasamI dasaM / / Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 tandulavaicArika-prakirNakasUtram 54 vR. 'hINa' hInasvaraH-laghudhvani bhinnasvaraH-svabhAvasvarAdanyasvaraH dInaH-dInatvaM gataH viparItaH-pUrvAvasthAtaH vicittaH vicitrovA-nAnAsvarUpaH durbalaH-kRzAGgaHduHkhito-rogAdipIDAlakSavyAptaH evaMvidho jIvaH svapiti svazarIre svagRhe vA sNpraaptH| kAM? -dazamI dazAmiti // yasyAM yad bhavati tadAhamU. (55) dasagassa uvakakhevo vIsaivariso u giNhaI vijaM / bhogA ya tIsagassa ya cattalIsassa vinANaM / / ghR. 'dasaga0' dazakasya-dazavarSapramANasyajIvasya uvakkhevo tti vAlotpATanaM muNDanamiti lokokti, upalakSaNatvAdanyadapiprathamAvasthAbhavo mahotsavavizeSo jJeya iti 1,viMzativarSakodvitIyAvasthAvartI vidyAM gRhNAtIti 2, triMzatakasya bhogA bhavanti 3 catvAriMzatkasya vijJAnaM bhvti|| mU. (56) pannAsagassa cakkhU hAyai saTTikrUyassa baahublN| bhogaya sattarissa ya asIigassA ya vinANaM // vR. 'pannA0' paJcAzatkya jIvasya cakkhu'tti cakSurbalaM hIyate 5, SaSTikasya bAhubalaM hIyate 6, pastatikasya bhogA hIyante 7, azItikasya vijJAnaM hIyate 8 // mU. (57) nauI namai sarIraM vAsasae jIviyaM cyi| kittio'tya suho bhAgo duho bhAgo ya kittio| vR. 'naui0' navatikasyazarIraM namati-vakraM bhavatItyartha 9, varSazate'pyarthe duHkhabhAgo'pi kIrtito'stIti, yadvA atra 'kittio'tti kiyAn sukhabhAgo vartate kiyAn duHkhabhAgo vrtte|| mU. (58) jo vAsasayaM jIvaiSa suhI bhoge pabhuMjai / tassAvi seviuMseo, dhammo ya jindesio| vR.athazatavarSAyuSkasya jIvasyAnyasyApi upadezaMdadAtIti jovAsa0'yo jIvo varSazataM jIvati prANAn dhArayatItyarthaH, ca punaH sukhI bhogAn bhuMkte tasyApi jIvasya sevituM-sadA kartu zreyo maGgalaM dharmo durgatipatajjavAdhAraH jinezitaH-kevalinA bhASitaH / / mU. (59) kiM puNa sapaJcavAe, jo naro nicdukhio| suddaDhayaraM teNa kAyabbo, dhammo ya jinadesio / / dR. 'kiM puNa0' kiM punaH sapratyavAye-sakaSTe AyuSi kAle vA sati iti zeSaH, yo naro nityadu-khitaH-sadA duHkhAkulobhavet ?, tenaduHkhitajIvena jinadarzitodharmasuSThutaraM-vizeSataH kartavyo nandiSeNapUrvabhavabrAhmaNajIvavaditi // mU. (60) naMdamANo care dhamma, varaM me laTThataraM bhave / anaMdamANo'vi care, mA me pAvataraM bhave // vR. 'naMdamA0 'nandamAnaH- saukhyaM muJAno dharmaM jinoktaM caret- kuryAdityarthaH, kiMbhUtaM dharmaM?-varaM-zreSThaM ziprApakatvAt, kayA bhAvanayA dharmaM kuryAdityAha-me-mamaatrabhave parabhaveca 'laSTataraM' atikalyANaM bhavediti bhAvanayeti, anandamANo'vi-anandannapi saukhyamabhuAno'pi dharmaM kuryAt, kayA bhAvanayetyAha-me-mamapApataraMmA bhavatu-ekatAvadahapApaphalaMbhuMjepunardharmAkaraNa mA bhavatu me'tipApaphalamiti bhaavnyeti|| Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mU061 151 mU. (61) navijAI kulaM vAvi, vijA vA'vi susikkhiyaa| tAre naraM va nAriM vA, savvaM punnehiM vhii| vR. kiMca-'navi jA0' naraM-puruSaM vAzabdAd bAlAdibhedabhinnaM nArI-striyaM vAzabdAt klIbaM jAti-mAtRpakSaH brAhmaNAdikA jAtirvA kula-pitRpakSaH ugrabhogAdikaM kulaM vA vidyA vA suzikSitA-sadabhyastAvA nApIti-naiva tArayati-bhavAbdhitIraMprApayati, sarvasvargApavargAdisaukhyaM puNyaiH-saMvignasAdhudAnAdibhirvardhate-prApyateityarthaH, atrAnyatrApivakAracakArApizabdAH yathAyogaM pUraNasamuccayAdike'rthe jJAtavyA iti / / mU. (62) putrehiM hIyamANehiM, purisAgaro'vi haayii| punnehi vaDamANehiM, purisagAro'vi vahuI / / vR. punahiM puNyaiH-annapAnavastrapIThaphalakauSadhAdibhi sAdhudAnAdibhirupArjitazubhaphalaiH hIyamAnaiH kSayaM gacchadabhi puruSakAra:--puruSAbhimAnaH apizabdAdanyadapiyazaHkIrtisphItilakSmayAdikaM hIyate-zanaiH zanaiH kSayaM yAtItyarthaH, puNyaiH varddhamAnaiH puruSakAro'pi vrddhte|| mU. (63) punAI khalu Auso ! kiccAI karaNijAI pIikarAI vanakarAI dhaNakarAI kittikarAI, no yakhalu Auso ! evaM ciMtiyavvaM-essaMti khalu bahave samayA 9 AvaliyA 2 khaNA 3 ANApANU 4 thovA 5 lavA 6 mahattA 7 divasA 8 ahorattA 9 pakkhA 10 mAsA 11 riU 12 ayamA 13 saMvaccharA 14 jugA 15 vAsasayA 16 vAsasahassA 17 vAsasayasahassA 18 vAsakoDIo 19 vAsakoDAkoDIo 20 / / jattha maM amhe bahUI sIlAI vayAiM guNAI veramaNAI paJcakkhANAI posahovavAsAI paDivajissAmo paTTavissAmo karissAmo, tA kimatthaM Auso ! no evaM ciMteyadhvaM bhavai ?, aMtarAyabahule khalu ayaM jIvie, ime bahave vAiyapittiyasiMbhiyasaMnivAiyA vivihA rogAyaMkA phusati jiiviyN| vR. 'punnAI0' ityAdi gadyaM, khaluM nizcaye he AyuSman ! puNyAni-zubhaprakRtirUpANi kRtyAni-kAryANi karaNIyAni- kartuyogyAniprItikarANIti-mitrAdinA saha snehotpAdakani varNakarANi-ekadigavyApisAdhuvAdakarANItyarthaH, dhanakarANi-sadralasamRddhikarANi kIrtikarANi-sarvadigavyApisAdhuvAdakarANItyarthaH, naiva cakhaluevArthatvAthe AyuSman! evaM-vakSyamANaM cintitavyaM-manasA vikalpanIyaM essaMtI'tieSyanti-AgamiSyanti khalu nizcaye bahavaH samayAH, 'bahava' ityagre'pi yojyaM, sarvanikRSTaH kAlaH samayaH 1, asaGkhyAtaiH samayairAvalikA, jaghanyayuktAsaGkhyeyasamayarAzimAnA ityarthaH 2, aSTAdazanimeSaiH kAThA, kASThAdvayaM lavaH, lavaiH paJcadazabhiH kalA, kalAdvayaM lezaH, paJcadazabhirlezaiH kSaNaH 3, saGkhayeyA AvalikA AnaH ekaH ucchvAsa ityarthaH tA eva saGghayeyA nizvAsaH dvayorapi kAlaH prANaH 4, saptabhiH prANaiH stokaH 5 saptabhiH stokairlavaH 6 saptasaptatyA lavaiH muhUrtaH 7 paJcadazamuhUrterdivasaH 8 triMzanmuhUrterahorAtraH 9 / -taiH paJcadazabhipakSaH10 tAbhyAMdvAbhyAMmAsaH 11 mAsadvayena RtuH 12 RtutrayamAnamayanaM 13 ayanadvayena saMvatsaraH 14 paJcabhistairyugaM 15 viMzatyA yugairvarSazataM 16 tairdazabhirvarSasahasraM 17teSAM zatena varSazatasahasra lakSamityarthaH 18zatala zairvarvarSakoTi: 19 varSakoTi varSakoTibhiH Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 tandulavaicArika-prakirNakasUtram 63 guNyate varSakoTIkoTiH bhavati 100,000,000,000,000 iti 20 / / __ yatra samayAvalikAdI 'NaM' vAkyAlaGkAre 'amhe'tti vayaM bahUni-prabhUtAni zIlAnisamAdhAnAni vratAni-mahAvratAni 'guNA iti guNAn-vinayAdIn, atra 'guNAdyAH klIve ve ti klIbatvaM, 'veramaNAIti asaMyamAdibhyo nivartanAni pratyAkhyAnAnIti-namaskArasahitapauruSyAdIni pauSadhaH-purvadinamaSTamyAdi tatropavAsA-abhaktArthakaraNAni pauSadhopavAsAstAn pratipadyAmahe-AcAryAdipArve'GgIkariSyAmaH paTTavissAmotiprasthApayiSyAmaH aGgIkaraNAnantaraM prathamatayA kartumArapsyAmaH kariSyAmaiti sAkSAtkAreNa satataMniSpAdayiSyAmaH, 'ta'ttitAvadAdau kimarthaM naiva cintayitavyaM ?, he AyuSman ! tvaM zRNu yato bhavati antarAyabahulaM-vighnapracuramidaM khalunizcaye jIvitaM-AyurjIvAnAM, tathA ime pratyakSAH bahavaH vAtikA-vAtarogodbhavAHpaittikAHpittarogajAH sibhiya'timleSmabhavAH sAnnipAtikAH sannipAtajanyAH vividhAH-anekaprakArA rogA-vyAdhayaste ca te AtaGkAzca-kRcchrajIvitakAriNaH iti rogAtaGkAH jIvitaM spRzaMtIti / atha sarvAn api manujAn ete rogAH spRzanti na vA ? iti darzayannAha mU. (64) AsI ya khalu Auso ! pubbiM maNuyA vavagayarogAyaMkA bahuvAsasayasahassajIviNo, taMjahA-juyaladhammiyA arihantA vA cakkavaTTI vA baladevA vA vAsudevA vA cAraNA vijaahraa| teNaM maNuyA aNaivarasomacArukhavA bhoguttamA bhogalakkhaNadharA sujAyasavvaMgasundaraMgA rattuppalapaumakaracaraNakomalaMgulitalA naganagaramagarasAgaracakkaMkadharaMkalakkhaNaMkiyatalA suppaiTThiyakummacArucalaNA ANupubbiM sujAyapIvaraMguliyA unnayataNutaMbaniddhanahA saMThiyasusiliDhagUDhagupphAeNIkuruviMdAvattavaTTANupuvvajaMghAsamugganimaggagUDhajANU gayasasaNasajAyasannibhorU varavAraNamattatullavikkamavilAsiyagaI sujAyavaraturayagujjhadesA AiNNahayavya niruvalevA pamuiyavaraturayasIhaairegavaTTiyakaDI sAhayasoNaMdamusaladappaNanigariyavarakaNagaccharusarisavaravairavaliyamajjhA gaMgAvattapayAhiNAvattataraMgabhaMguraravikiraNataruNabohiyavikosAyaMtapaumagaMbhIraviyaDanAbhI ujuyasamasahiyasujAyajAyajaccataNukamiNaniddhaAijalaDahasukumAlamauyaramaNijjaromarAI jhasavihagasujAyapINakucchI jhasoyarA paumaviyaDanA saMgayapAsA sannayapAsA suMdarapAsA sujAyapAsA miyamAiyapINaraIyapAsA akaraMDuyakaNayaruyaganimmalasujAyaniruvahayadehadhArI pasatyabattIsa-lakkhaNadharA kaNagasilAyalujjalapasatyasamatalauvaciyavicchinnapihulavacchA sirivacchaMkiyavacchA puravaraphalihavaTTiyabhuyA bhuyagIsaraviulabhogaAyANaphalihaucchUDhadIhabAhU jugasaMnibhapINaraiyapIvarapaudyA saMThiyauvaciyadhaNathirasubaddhasuvasusiliTThalaTTha pavvasaMdhI rattatalovaciyamauyamaMsalasujAyalakkhaNapasatyaacchiddajAlapANI pIvaravaTTiyasujAyakomalavaraMguliyA taMbataliNasuiruiraniddhanakkhA___- caMdapANilehA sUrapANilehA saMkhapANilehA cakrapANilehA sutthiyapANilehA sasiravisaMkhacakka sutthiyasuvibhattasuviraiyapANilehA varamahisavarAhasIhasaGkalausabhanAgavaraviulaunnayamauyakkhaMdhA cauraMgulasuppamANakaMbuvarasarisagIvA avaTThiyasuvibhattacittamaMsU maMsalasaMThiyapasatthasahalaviulahaNuyA oyaviyasilappayAlabiMbaphalasannibhAdharuTThA paMDurasa sasagalavimalanimmalasaMkhagokkhIrakuMdadagarayamaNAliyAdhavaladaMtaseDhI akhaMDadaMtA aphuDiyadaMtA Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 153 mU064 aviraladaMtA suniddhadaMtA sujAyadaMtA ekadaMtA seDhIviva anegadaMtA huyavahaniddhatadhoyatattatavaNijjarattatalatAlujIhA sArasa- navathaNiyamahuragabhIrukuMcanigghosaduMduhisarA garulAyayaujjutuMganAsA avadAriyapuMDarIyavayaNA kokAsiyadhavalapuMDarIyapattalacchA AnAmiyacAvaruilakiNhacihurarAIsusaMThiyasaMgayaAyaya- sujAyabhumayA alINapamANuttasavaNA susavaNA pINamaMsalakavoladesabhAgA airuggayasamagga- suniddhacaMdaddhasaMThiyaniDAlA uDuvaipaDipunna / somavayaNA chattAgAruttamaMgadesAghaNaniciyasubaddha-lakkhaNunayakUDAgAranibhaniruvamapiDiyaggasirA huyavahaniddhaMtadhoyatattavaNijakesaMtakesabhUmI samalIboMDadhaNaniciyacchoDiyamiuvisayasuhamalakkhaNa pasatthasugaMdhisuMdarabhuyamoyaga- bhiMganIlakaJjalapahanubhamaragaNaniddhaniuraMba niciyakuMciyapayAhiNAvattamuddhasirayAlakkhaNa-baMjaNaguNovaveyA mANummANapamANapaDiputrasujAyasavvaMgasuMdaraMgA sasisomAgArakaMtapiyadasaNA sabbhAvasiMgAracAruvA pAsAIyA darisaNijA abhiruvA pddiruuvaa| te NaM maNuyA ohassarA mehassarA haMsassarA koMcassarA naMdissarA naMdighosA sIhassarA sIhaghosA maMjussarA maMjughosA sussarA sussaraghosA aNulomavAuvegA kaMkaggahaNI kavoyapariNAmA sauNIpphosapiTThatarorupariNayA paumuppalasugaMdhisarisanIsAsasurabhivayaNAchavI nirAyaMkA uttamapasatthA aisesaniruvamataNU jallamallakalaMkaseyarayadosavajjiyasarIraniravalevAchAyAujjoviaMgamaMgA vajirisahanArAyasaMghayaNA samacaturaMsasaMThANasaMThiyA chaghaNusahassAiM uDaM uccatteNaM pnnttaa| teNaM maNuyA do chappaNNagapiTTikaraMDayasayA pannattAsamaNAuso! teNaM maNuyA pagaibhaddayA pagaiviNIyA pagaiuvasaMtA pagaipayaNukohamANamAyAlomA miumaddavasaMpannA allINA bhaddayA viNIyA appicchA asaMnihisaMcayA acaMDA asimasikisivANijavivajiyA viDimaMtaranivAsiNo icchiya kAmakAmiNo gehAgArarukkhakayanilayA puDhavipuSphaphalAhArA te NaM manuyagaNA pnnttaa| vR. AsIya khalu'Asan-cazabdAt saMti bhaviSyanti cakhalu-nizcaye he AyuSpan! he gaNiguNagaNadhara! pUrva-pUrvasmin kAle prathamadvitIyatRtIyacaturthArakeSuyathAsambhavaM manujAH-narAH rogo-vyAdhiH sa cAsAvAtazca rogAtaMkaH vyapagato rogAtaGke yeSAM te vyapagatarogAtaGkAH yadvA rogazca jvarAdi AtaGkazca-sadyaHprANahArIzUlAdI rogAtaGkautI vyapagatau yeSAMte vyapagatarogAtaGkAH yadvA rogazca-jvarAdi AtaGkazca sadyaHprANahArI zUlAdI rogAtakau tau vyapagatI yeSAM te tathA, bahuvarSazatasahasrajIvinaH, tadyathA-yugaladhArmikAH arhantaH-tIrthaGkarAzcakravartinaH baladevA-- vAsudevajyeSThabAndhavaH vAsudevAH-baladevalaghubAndhavAstrakhaNDabhoktAraH cAramAH-jaGghAcAraNavidyAcAraNalakSaNAH vidyAM dhArayantIti vidyAdharAH namivinamyAdyAH / _ 'teNamitiNaM vAkyAlaGkAre te yugaladhArmikAarhadAdayo manujAH-manuSyAH 'aNaivare'ti atIva-atizayena 'somaM' ddaSTisubhagaM cAru rUpaM yeSAM te tathA yadvA 'aNavairasomacArurUvatti atIti avyayamatikamArthe na ati anati saumyaM ca taccAru ca saumyacAru saumyacAru ca tadrUpaM ca saumyacArurUpaM varaMcatatsaumyatArurUpaMca varasaumyacArurUpaM anatIti-anatikrAntaMvarasaumyacArurUpaM yeSAM te anativarasaumyacArurUpAH, devairapi svalAvaNyaguNAdibhirajitarUpA ityarthaH / bhogairuttamAH bhogottamAH sarvottamabhogabhoktAra ityarthaH, bhogasUcakalakSaNAni-svastikAdIni Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 tandulavaicArika prakirNakasUtram 64 dhAyantIti bhogalakSaNadharAH sujAtAni - suniSpannAni sarvANi aGgAni - avayavAH yatra tadevaMvidhaM sundaraM aGgaM zarIraM yeSAM te sujAtasarvAGgasundarAGgAH, 'rattuppalapaumakaracaraNakomalaMgulitala' tti raktotpalavat karacaraNAnAM komalA aGgulyo yeSAM te tathA, tathA padmavat karacaraNAnAM komalAni talAni - adhobhAgA yeSAM te tathA, nagaH-- parvataH nagaraM pratItaM makaro - matsyaH sAgaraH- samudraH cakraM pratItaM aGkadharaH -- candraH aGkaH-tasyaiva lAJchanaM mRgaH evaMrUpairlakSaNairaGkitAni talAni - pAdAdhobhAgAH yeSAM te tathA / supratiSThitAH- sapriSThAnavantaH kUrmavat- kacchapavat cAravaH caraNA yeSAM te tathA, AnupUrvyAparipATayA varddhamAnA hIyamAnA vA iti gamyate, sujAtAH - suniSpannAH pIvarAH aGgulikAHpAdAgrAvayavAH yeSAM te tathA, unnatAH - tuGgAH tanavaH pratalAH tAmrA - aruNAH snigdhAH - kAntimanto nakhA yeSAM te tathA, saMsthitI saMsthAnavizeSavantau suzliSTau - mAMsalI gUDhau - mAMsalatvAdanupalakSyau gulphau -ghuTakau yeSAM te tathA, AnupUvyerNa - paripATyA vardhamAnA hIyamAnA vA iti gamyate, eNIhariNI tasyAzceha jaGghA grAhyA, kuruvindaM - tRNavizeSaH vattAca -sUtravalanakaM etAnIva vRtte - vartule AnupUvyerNa sthUlasthUlatveneti gamyaM, jaGghe prasRte yeSAM te tathA samudgasyeva- samudgakapakSiNa iva nimagne - antaH praviSTe gUDhe - mAMsalatvAdanupalakSye jAnunI - aSThIvantau yeSAM te tathA / gajo - hastI 'sasaNa' tti zvasiti--prANiti aneneti zvasanaH - zuNDAdaNDaH gajasya zvasanaH gajazvasanastasya sujAtasya- suniSpannasya sannibhe- sadhze UrU yeSAM te tathA, varavAraNasya-pradhAnagajendrasya tulyaH- sadhzI vikramaH - parAkramo vilAsitA - saJjAtavilAsA ca gatiryeSAM te tathA, sujAta varaturagasyeva suguptatvena guhyadezI-liGgalakSaNo'vayavo yeSAM te tathA, AkIrNahaya ivajAtyAzva iva nirupalepAH -- tathAvidhamalavikalAH, pramudito - hRSyo yo varaturagaH siMhazca tAbhyAM sakAzAdatirekeNa - atizayena varttitA - vartulA kaTiryeSAM te tathA, 'sAhaya'tti saMhRtaM - saMkSiptaM yat soNaMdaM trikASThikAmadhyaM muzalaM pratItaM darpaNo-darpaNagaNDo vivakSitaH 'nigariya 'tti sarvathA zodhitaM sArIkRtamityarthaH yad varakanakaM tasya yat 'charu'tti khaGgAdimuSTi sa ca (tataH) etadadvandvastaiH sazo yaH / varavajravad valitaH kSAmo - valitrayopeto madhyabhAgo yeSAM te tathA, gaGgAvarttaka iva pradakSiNAvarttI- dakSiNAvartatI taraGgairiva taraGgaiH- tisRbhirvalibhirbhaGgurA taraGgabhaGgurA ravikiraNaistaruNaMabhinavaM tatprathamatayA tatkAlamityarthaH bodhitaM vikAsitaM 'vikosAyaMta' tti vigatakozaM kRtaM yatpaGkajaM tadvat gambhIrA vikaTAca nAbhiryeSAM te tathA, 'ujuya0' RjukAnAM - avakrANAM samAnAnAmAyAmAdipramANataH 'sahiya'tti saMhitAnAm - aviralAnAM sujAtAnAM jAtyAnAM svAbhAvikAnAM tanUnAM - sUkSmANAM kRSNAnAM - kAlavarNAnAM athavA kRtsnAnAM - abhinnAnAM snigdhAnAM kAntAnA' AdeyAnAM - saubhAgyavatAM laDahAnAM manojJAnAM sukumAramRdUnAM - atyaMtakoma - lAnAM ramaNIyAnAM ca romNAMtanuruhANAM rAji - AvaliryeSAM te tathA jhaSavihagayoriva - matsyapakSiNoriva sujAtA - subhUtau pInau - upacitau kukSI - jaTharadezau yeSAM te tathA, 'jhaSodarA' iti pratItaM padmavad vikaTA nAbhiryeSAM te tA / idaM ca vizeSaNaM na punaruktaM pUrvoktasya nAbhivizeSaNasya bAhulyena pAThAditi, saGgatapAvaH Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mU064 155 -yuktapAvAH sannatau-adho'dho namantau pAzrvI yeSAM te sannatapAvAH ata eva sundarapAAH sujAtapAH pArzvaguNopetapAvAH ityarthaH mitau-parimitau mAtRkau-mAtropetau ekArthapadadvayayogAdatIva mAtrAnvitau nocitapramANAddhInAdhiko pInI-upacitauratidau-ramaNIyau pAvoM yeSAM te mitamAtRkapInaratidapAzrvA ityarthaH 'akaraMDuyatti mAMsopacitatvAdavidyamAnapRSThipAsthikamiva kanakarucakaM kAJcanakAntinirmalaM-svAbhAvikamalarahitaMAgantukamalarahitaM ca sujAtaM-suniSpannaM nirupahataM-rogAdibhiranupahataM deha-zarIraM dhArayanti yete tthaa| "pasatyabattIsa0' chatraM 1 dhvajaH 2 yUpaH 3 stUpaH 4 dAminI rUDhigamyaM 5 kamaNDalu 6 kalazaH 7 vApI 8 svastikaH 9patAkA 10 yavaH 11 matsyaH 12 kUrma 13 rathavaraH14 makaradhvajaH 15aGko-mRgaH 16 sthAlaM 17 aDazaH 18 cUtaphalakaM 19 sthApanakaM 20 amaraH 21 lakSmayA abhiSekaH 22 toraNaM23 medinI 24 samudraH 25 pradhAnamandiraM 26 girivaraH27 varadarpaNaH 28 lIlAyamAnagajaH 29 vRSabhaH 30 siMhaH 31 cAmaraM 32, etAni prazastAni dvAtriMzallakSaNAni dhArayantiyete tathA, kanakazilAtalamiva ujjvalaMprazastaMsamatalaM-aviSamarUpaM upacitaM-mAMsalaM vistIrNapRthulaM-ativistIrNaM vakSohradayaM yeSAMtetathA, zrIvatsena aGkitaM vakSo yeSAM tetathA, puravarasya parighA-abaddhA argalA tadvat vartitau-vRttau bhujau-bAhU yeSAM te tthaa| bhujagezvaro-bhujagarAjaHtasya vipulo-mahAnyo bhogaH-zarIraMtadvatAdIyata ityAdAna:Adeyo ramyo yaH paridhaH argalA ucchUDha'tti svasthAnAd avakSipto-niSkAzitaH tadvaca dIrthoM bAhU yeSAM te tathA, yugasannibhau-yUpasazau pInau-mAMsalo ratidau-ramaNIyau pIvarau-mahAntau prakoSThau-kalAcikAdezau, tathA saMsthitAH-saMsthAnavizeSavantaH upacitAH-sunicitAH ghanAH -bahupradezAH sthirAH-subaddhA snAyubhi suSTubaddhAH suvRtAH-atizayena vartulAH suzliSTA:-sughanAH laSTAH-manojJAH parvasandhayazca- parvAsthisaMdhAnAni yeSAM te tathA, raktatalau-lohitAdhobhAgau 'uvaciya'tti aupacayikI pacayanirvRttauupacitauvAmRduko-komalaumAMsavantau sujAtau-suniSpannau lakSaNaprazastau-prazastasvastikacakragadAzaMkhakalpavRkSacandrAdityAdicihno acchidrajAlauaviralAGgulisamudAyau pANI-karau yeSAM te tathA / - pIvarA:-upacitA vRttAH-vartulAH sujAtAH-suniSpannAH komalAH varAH amulyaHkarazAkhA yeSAM te tathA, tAmrAH--aruNAH talinAH-pratalAH zucayaH-pavitrA rucirA-dIptAH snigdhA-arUkSAHnakhA-nakharAH yeSAMtetathA, candraiva pANirekhA-hastarekhAyeSAM te candrapANirekhAH, evaM sUryapANi-rekhAH zaMkhapANirekhAH svastikapANirekhAH cakrapANirekhAH, etadevAnantaroktaM vizeSaNapaJcakaMtaprazastatAprakarSapratipAdanAya saGgahavacanenAha-rAziravizaGkhacakrasvastikarUpAH vibhaktA-vibhAgavatyaH suviracitAH-sukRtAH pANiSurekhAH yeSAMtetathA,varamahiSavarAhasiMhazArdUlavRSabhanAgavaravat vipulau-pratipUrNI unnatau-tuGagau mRdukau-komalau dvau skandhau yeSAM te tathA varamahiSaH-sairabheyaHvarAhaH-zUkaraHzArdUlo-vyAghraH nAgavaro-gajavaraH, catvAryakulAni svAGgulApekSayA suSTupramANaM yasyAH kambuvareNa ca pradhAnazaGkhana sadhzI-unnatatvavalitraya yogAbhyAM samAnA grIvo-kaNTho yeSAM te tathA, __ avasthitAni-nahIyamAnAni na varddhamAnAni suvibhaktAni citrANi ca-zobhayA Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 tandulavaicArika-prakirNakasUtram 64 adabhutabhUtAni zmazrUNi-kUrcakezA yeSAM te tathA, mAMsalaM saMsthitaM prazastaM zArdUlasyeva vipulaM hanu-cibukaMyeSAtetathA, oyaviya'ttiparikarmitaMyacchilApravAlaM-vidrumaM bimbaphalaM-golhAphalaM tatsannibhaH-saddazo raktatvena adharoSTha:--adhastanadantacchado yeSAMte tathA, pANDuraM yacchazizakalaMcandrakhaNDaM tadvat vimala:-AgantukamalarahitaH nirmala:-svAbhAvikamalarahito yaH zaGkhaH tadvat gokSIraphenavat 'kuMda'tti kundapuSpavat dakarajovad mRNAlikAvat-padminImUlavat dhavalA dantazreNi-dazanapaGktiryeSAM te tathA / akhaNDadantAH-paripUrNadazanAH asphuTitadantAH-rAjirahitadantAH aviraladantAH susnigdhadantAH-arUkSadantAH sujAtadantAH-suniSpannadantAH, eko danto yasyA zreNyA sA ekadantA sA zreNiH yeSAM te tathA tA iva dantAnAmatidhanatvAdekadantatvAdekadantazreNisteSAmiti bhAvaH, anekadantAH dvAtriMzaddantA iti bhAvaH, yadvA ekA-ekAkAra dantazreNiryeSAM te ekadantazreNayaH te ivaparasparaM anupalakSyamANadantavibhAgatvAta anekadantAH yeSAM te anekadantA, evaM nAmAviraladantA yathA anekadantA api santaH ekAkAradantapaGktyaH iva lakSyate iti bhAvaH, hutavahena-agninA niti-nirdagdhaMdhauta-prakSAlitamalaMtaptaMca-uSNaMyattapanIyaM-suvarNavizeSaH tadvat raktatalaMlohitarUpaM tAlu ca-kAkudaM jihvA ca-rasanA yeSAM te tthaa|| 'sara'tti atra yojyaM sArasavat-pakSivizeSavatmadhuraH svaraH-zabdoyeSAMtetathA, navameghavat gambhIraH svaro yeSAM te tathA, krauMcasya-pakSivizeSasyeva nirghoSo yeSAMte tathA, dundubhivat-bherIvat svaro yeSAM te tathA, tatra svaraH-zabdaH SaDjaH 1 RSabhaH 2 gAndhAra 3 madhyama 4 paJcama 5 dhaivata 6 niSAda rUpovAeSAM vistarasvarUpaM sthAnAGgAnuyogadvArato'vagantavyamiti, ghaNTAnupravRttaraNitamiva yaH zabdaH sa ghoSa ucyate, nitarAM ghoSaH nirghoSa iti, garuDasyeva-suSNasyeva AyatA-dIrghA RjvI-saralA tuGgA-unnatA nAsA ghoNA yeSAM te tathA, avadAlitaM--ravikiraNaiH vikAzita yatpuNDarIkaM-sitapadyaM tadvadvadanaM-mukhaM yeSAM te tthaa| 'kokAsiya'tti vikasite prAyaH samuditatvAtteSAM dhavale-sitepuNDarIke 'patrale' pakSmavatI akSiNI-locane yeSAM te tathA, AnAmitaMISannAmitaM yaccApaM-dhanuH tadvad rucire-zobhane kRSNacikurarAjisusaMsthite kutrApi kRSNA bhUrAji susaMsthite saMgate Ayate-dIrdhe sujAte-suniSpanne bhrUvau yeSAM te tthaa|| AlInau natu Tapparau pramANayuktau-upapatrapramANI zravaNaukarNI yeSAM te tathA ata eva suzravaNAH suSTuzravaNaM-zabdopalaMbho yeSAMte tathA, pInau-mAMsalau kapolalakSaNau dezabhAgau vadanasyAvayau yeSAMte tathA, acirodgataH samagraH-samUpraNaH susnigdhaH candraH-zazI tasyArddhavat saMsthitaMsaMsthAnaM yasya lalATasya tattathA tadevaMvidhaM 'niDAla ti lalATaM-bhAlaM yeSAM te acirodagatasamagrasusnigdhacandrArdhasaMsthitalalATAH, uDupatiriva-candra iva pratipUrNaM saumyaM vadanaM yeSAM te uDupatipratipUrNasaumyavadanAH, chatrAkArottamAGgadezA iti kaNThayaM, ghano-lohamudagarastadvanicitaM-nibiDaM yadvA ghanaM atizayena nicitaM subaddhaM snAyubhi lakSaNonnataM mahAlakSaNaM kUTAgAranibhaM-sazikharabhavanatulyaM nirupamapiNDikeva vartulatvena piNDikAyamAnaM agraziraH-ziro'graM yeSAM te ghnnicitsubddhlkssnnonntkuuttaagaarnibhnirupmpinnddikaagrshirsH|| hutavahena-agninA nitiM dhautaM taptaM ca yattapanIyaM-raktavarNasuvarNaM tadvat 'kesaMta'tti Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mU064 157 madhyakezAH kezabhUmi-mastakatvag yeSAM te hutavahanitidhautataptatapanIyakezAntakezabhUmayaH, zAlmalI-vRkSavizeSaH sacapratIta eva tasyaboDaM-phalaMtadvatchoTitAapighanAnicitA-atizayena nicitAH zAlmalIboNDadhananicitacchoTitAH,tehi yugaladhArmikAH kezapAzaM na kurvanti parijJAnAbhAvAt kevalaM choTitA api tathA svabhAvatayA zAlmalIboNDAkAravat ghananicitA avatiSThante tata etadavizeSaNopAdAnaM, tathA mRdavaH-akarkazAH vizadA-nirmalAH sUkSmAH-lakSNAH lakSaNA-- lakSaNavantaHprazastAH-prazaMsA''spadIbhUtAH sugandhayaH-paramagandhakalitAH ata eva sundarAH tathA bhujamocako-ratnavizeSaH bhRGgaH-caturindriyapakSivizeSaH nIlo-marakatamaNi kajjalaMpratItaM prahaSyaHpramudito yo bhramaragaNaH prahRSTabhramaragaNaH prabaSTo hi bhramaragaNastAruNyAvasthAyAM bhavati tadAnIM cAtikRSNaiti prahaSTagrahaNaMtadvat snigdhAH-kAlakAntayaH bhujamocakabhRGganIlakajjalapraSTabhramaragaNasnigdhAH tathA nikurambAH-nikurambIbhUtAH santaH nicitaaH|| avikIrNA kuJcitAH-ISatakuTilAH pradakSiNAvartAzca mUrdhani zirojA:-kezA yeSAM te zAlmalIboNDaghananicitacchoTitamRduvizadaprazastasUkSmalakSaNasugandhisundarabhujamocakabhRGganIlakajjalaprahRSTabhramagaNasnigdha nirambanicitapradakSiNAvartamUrdhAzirojasaH, lakSaNAnisvastikAdIni vyaJjanAni-maSatilakAdIni guNAH-kSAntyAdayastairupapetA-yuktAH lakSaNavyaJjana guNopapetAH, tathA mAnonmAnapramANaiH pratipUrNAni sujAtAni-janmadoSarahitAni sarvANyaGgAni-- avayavAH yatra tadevaMvidhaM sundaraM aGgaM-zarIraM yeSAM te tathA, tatra mAna-jaladroNapramANatA, sA caivaM-jalabhRkumbhe prabhAtavye puruSe upavezite yajalaM-toyaM nirgacchati tad yadi droNamAnaM bhavati tadA sapuruSomAnopapanna ityucyate, tatra 256palapramANaMdroNamAnamiti, unmAnaM-tulA''ropitasyArddhabhArapramANatA, bhAramAnaM yathA / // 1 // SaTsarSapairyavastveko, gujaikA ca yavaistrIbhiH / guJjAtrayeNa vallaHsyAt, gadhANe te ca SoDaza / / // 2 // palaJca daza gadyANaitveSAM saarddhshtairmnnN| maNairdazabhirekA ca, ghaTikA kathitA budhaiH / / ghaTibhirdazabhistAbhireko bhAraH prakIrtitaH" iti, pramANaM punaH AtmAGgulena aSTottarazatAGgulocchrayatA, zazivat saumya AkAraH kAntaM-kamanIyaM priyaM-premAvahaM darzanaM ca yeSAM te tathA, svabhAvata eva zRGgAraM-zRGgArarUpaMcAru-pradhAnaM rUpaM-veSo yeSAM te tathA, 'prAsAdIyAH'prAsAdAyamanaHprasattaye hitAstatkAritvAt prAsAdIyAH-manaHprahlattikAriNa iti bhAvaH 1 darzanIyAHdarzanayogyAH yAnpazyatazcakSuSIna zramaMgacchata ityarthaH 2 abhi-sarveSAM draSTaNAMmanaHprasAdAnukUlatayA abhimukhaM rUpaM yeSAM te abhirUpAH atyantakamanIyA iti bhAvaH 3 atha eva pratirUpAH prati viziSTaM asAdhAraNaM rUpaM yeSAM te prAtarUpAH, yadvA pratikSaNaM navaM navamiva rUpaM yeSAM te pratirUpAH / _ temanuSyAH 'NaM' vAkyAlaGkAre oghaH-pravAhaH tadvatsvaroyeSAMteoghasvarAH, medhasyevAtidIrgha svaroyeSAM te meghasvarAH,haMsasyeva madhuraH svaro yeSAM te haMsasvarAH, krauMcasyevAprayAsavinirgato'pi dIrghadezavyApI svaro yeSAM te krauMcasvarAH,nandi-dvAdazatUryasaGghAtastadvat svaroM yeSAM te nandisvarAH, nandyA iva ghoSo-nAdo yeSAM te nandighoSAH, siMhasyeva prabhUtadezavyApI svaro yeSAM te siMhasvarAH Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 tandulavaicArika-prakirNakasUtram 64 siMhaghoSAH maJja-priyaH svaro yeSAM te maJjusvarAH maJju ghoSo yeSAM te maJjughoSAH, etadeva padadvayena vyAcaSTe-susvarAH susavaraghoSAH, anuloba:-anukUlo vAyuvegaH-zarIrAntarvartivAtajavo yeSAM te anulomavAyuvegAH, vAyugulmarahitodaramadhyapradezA iti bhAvaH / kaGkaH-prakSivizeSaH tasyeva grahaNi-gudAzayo nIrogavarcaskatayA yeSAM te kaGkagrahaNayaH, kapotasyeva-pakSivizeSasya pariNAmaH-AhArapAko yeSAM te kapotapariNAmAH, kapotasya hi jaTharAgni pASANalavAnapijarayatIti zruti, evaM teSAmapi atyargalAhAragrahaNe'pi na jAtucidapyajIrNadoSo bhavatIti, zakuneriva-pakSiNaivapurISotsargenirlepatayA 'phorsa'tiphosaH-apAnadezaH 'phusa utsarge' phusanti-purISamutsRjantianeneti vyutpatteH, tathA pRSThaM-pratItaM antare ca-pRSThodarayoranatarAle pAvityartha UrU-jo ceti dvandvaste pariNatA-viziSTapariNAmavanto yeSAM te zakuniSphosapRSThAntarorupariNatAH, padma-kamalaM utpalaM-nIlotpalaM yadvA paJa-padmakAbhidhAna gandhadravyaM utpalaM ca-utpalakuSThaM tayoH gandhena-saurabheNa saddazaH-samo yo nizvAsastena surabhisugandhi vadanaM-murkhayeSAMte padmotpalagandhasaddazanizvAsasurabhivadanAH chavI ti chavimantaH uddIptavarNayA sukumAlayA ca tvacA yuktA iti bhaavH| nirAtaGkA-nIrogA ityarthaH uttamA-uttamalakSaNopetAH prazastAH atizeSA-karmabhUmikamanuSyApekSayA atizAyinI ata eva nirupamA--upamArahitA tanuH-zarIraM yeSAM te uttamaprazastAtizeSanirupamatanavaH, etadeva savizeSamAha-'jallamala'0 yAti ca lagaticeti jallaH pRSodarAditvAniSpatti svalpaprayatnApaneyaH sa cAsau malazca jallamalaH sa ca kalaGgaM ca-duSTatilakAdikaM svedazca-prasvedaH rajazca-reNuH doSaH-mAlinyakAriNI ceSTA tena varjitaM nirupalepaM camUtraviSThAdhupaleparahitaM zarIraM yeSAM tejallamalakalaGkasvedarajodoSavarjitanirupalepazarIrAH, sUtreca varjitaM nirupalepaM ca-mUtraviSThAdhupaleparahitaM zarIraM yeSAM te jallamalakalaGkasvedarajodoSavarjitanirupalepazarIrAH, sUtrecanirupalepazabdasya paranipataHprAkRtatvAt,chAyayA zarIraprabhayA udyotitamaGga-zarIraM aMgaM ca-pratyaGgaM yeSAM te tathA / vajraRSabhanArAcaM saMhananaM yeSAM te vajraRSabhanArAcasaMhananAH, samacaturana ca tat saMsthAnaMca samacaturasrasaMsthAnaM tena saMsthitAH samacaturanasaMsthAnasaMsthitAH, anayoragre vyAkhyAM kariSyAmIti, SaT dhanuHsahasrANi avasarpiNIprathamArakApekSayA UrdhvamuJcatvena prajJaptA iti, dhanuHsvarUpaM jambUdvIpaprajJaptau yathA anaMtANaM suhumaparamANupoggalasamudayasamAgameNaM vAvahArie paramANU niSphajati, tatya no satthaM saMkAmai, anaMtANaM vAvahAriyaparamANUNaM samudayasamiisamAgameNaM vAvahArie paramANU niphajati, tattha No satthaM saMkAmai, anaMtANaM vAvahAriyaparamANUNaM samudayasamiisamAgameNaM sA egA usaNhasaNhiyAti vA aTTha usaNhasaNhiyAu sA egA saNhasaNhiyA aTTha saNhasaNhiyA sA egA uddhareNUaTTha uddhareNU sA egA tasareNUaTThatasareNUsA egArahareNUaTTarahareNUMege devakuruuttarakurANaMmaNuyANaMvAlaggeaThThadevakuruuttarakuruvAgAse egeharivAsarammagavAsANaM maNuyANaMvAlagge, evaM rammayaheraNNahemavaeraNNavayANaM maNussANaM puvvavidehaavaravidehANaM maNussANaM, aTTha puJcavidehANaM maNussANaM vAlaggA sA egA likkhA aTTha likkhAo sA egA jUyA aTThajUAo se ege javamajhe aTTha javamajjhe se ege aMgule eteNaM aMgulapamANeNaM cha aMgulAI pAo bArasa Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mU0 64 159 aMgulAI vitatthI cauvIsa aMgulAI rayaNI aDayAlIsa aMgulAI kucchI chaNNauaMgulAI se ege akkheti vA daMDeti vA dhaNuti vA jueti vA musaleti vA nAliyAti vA, eteNaM dhanuppamANeNaM do dhanussahassAiM gAuyamiti / tathA te prathamArakamanuSyAH SaTpaJcAzadadhikadvipRSThakaraNDakazatAH prajJaptAH tIrthaGkarairiti, tathA tuvarIpramANAhArAH SaNmAsAvazeSe AyuSi strapuruSayugalaprasavAH ekonapaJcAzaddinApatyapAlakA dinatraye AhArecchAH 1, dvitIyAraketu dvikrozoccAH 128 pRSThakaraNDakAH catuHSaSTidinApatyapAlakAH badarapramANAhArakAH dinadvaye AhArecchavaH 2, tRtIye arake krozoccAH 64 pRSThakaraNDakAH 79 dinApatyapAlakAH AmalakapramANAhArakAH ekAntarAhArecchakAH 3, SaTpaJcAzadantadvapi tu manuSyAH aSTadhanuH zatapramANazarIrocchrayAH caturthAzinaH catuHSaSTipRSTharaNDakAH ekonAzItidinAni kRtApatyarakSAH palyopamAsaMkhyeyabhAgAyuSaH, tathA sarve'pi tatparibhogaparAGamukhAH satyapi maNikanakamauktikAdike mamatvAbhinivezarahitAH yugalakSetre vinasAta eva zAlyAdIni dhAnyAdInyupajAyante paraM na te manuSyAdInAM paribhogAya, daMzamazakayUkAdayaH candrasUryoparAgAdayazca na bhavantIti / tathA te manuSyAH 'NaM' vAkyAlaGkAre prakRtyA - svabhAvena bhadrakAH parAnupatApahetukAyavAGmanazceSTAH prakRtyA-svabhAvena na tu paropadezataH vinItAH - vinayayuktAH prakRtivinItAH prakRtyA upazAntAH prakRtyupazAntAH prakRtyaiva pratanavaH - atimandIbhUtAH krodhamAnamAyAlobhA yeSAM te tathA, ata eva mRdu--manojJaM pariNAmasukAvahaM yanmArdavaM tenasampannAH mRdumArdavasampannAH na kapaTamArdavopetA ityarthaH,A-samantAt sarvAsukriyAsulInA - guptA AlInAH - nolbaNaceSTAkAriNa ityarthaH bhadrakAHsakalatatkSetrocitakalyANabhAvinaH vinItAH - bRhatpuruSavinayakaraNazIlAH alpecchAHmaNikanakAdiviSayapratibandharahitAH ata eva 'asaMni0' na vidyate sannidhirUpaH saJcayo yeSAM te tathA acaNDA-na tIvrakopAH asimaSikRSivANijyavivarjitAH, tatra asyupalakSitAH sevakAH puruSAH asayaH mapyupalakSitA lekhanajIvinaH maSayaH kRSiriti kRSikarmopajIvinaH, vANijyamiti - vaNigajanocitavANijyakalopajIvinaH etena bhavanti teSAM sarveSAM ahamindratvAt iti, 'viDimAntareSu' kalpadrumazAkhAntareSu prAsAdAdyAkRtiSu nivasanaM AkAlamAvAso yeSAM te viDimAntaranivAsinaH, IpsitAn-manovAJchitAn kAmAn-zabdAdIn kAmayante ityevaMzIlAH IpsitakAmakAminaH gehAkAreSu - gRhasaddazeSu vRkSeSu kalpadrumeSu kRto - niSpAditaH nilayaH -- AvAsaH yaiste gehAkAravRkSakRtanilayAH, gRhAkArakalpavRkSasUcanenAnye'pi sUcitA draSTavyAH / yaduktaM pravacanasAroddhAravRttau yathA - mattAGgadAH 1 bhRtAGgAH 2 truTitAGgAH 3 dIpAGgAH 4 jyotiraGgAH 5 citrAGgAH 6 citrarasAH 7 maNyaGgAH 8 gehAkArAH 9 anagnAH 10 / tatra mattAGgadAnAM phalAni viziSTAni viziSTabalavIryakAntihetuvinasApariNatasarasasugandhivividhaparipAkAgatahRdyamadyaparipUrNAni sphuTitvA 2 madyaM muJcantIti 1, bhRtAGgAH yatheha maNikanakarajatAdimayavicitrabhAjanAni ddazyante tathaiva vinasApariNataiH sthAlakacolakaMsakarakAdibhirbhAjanairiva phalairupazobhamAnAH prekSyante 2 truTitAGgeSu saGgatAni samyag yathoktarItyA sambaddhAni truTitAni - AtodyAni bahuprakArANi tatavitataghanazuSirakAhalakAdIni Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 tandulavaicArika-prakirNakasUtram 64 3, dIpAGgAH yatheha snigdhaM prajvalantyaH kAJcanamayyo dIpikA udyotaM kurvANA dRzyante tadavat dIpAGgAH vinasApariNatAH prakRSToddayotena sarvamudyotayanto vartante 4,jyotiSikAH sUryamaNDalamiva svatejasA sarvamapi bhAsayantaH santIti 5 / citrAGgeSu mAlyamanekaprakArasarasasurabhinAnAvarNakusumadAmarUpaM bhavati 6, citrarasAH bhojanArthAya bhavanti, ko'rtha ? -viziSTadalikakalamazAlizAlanakAH pakkAnaprabhRtibhyo'tIvAparimitasvAdutAdiguNopetendriyabalapuSTihetusvAdubhojyapadArthaparipUrNe phalamadhyairvirAjamAnAzcitrarasAH saMtiSThante iti7maNyaGgeSuvarANibhUSaNAni vinasApariNatAni kaTakakeyUrakuNDa. lAdInyAbharaNAni bhavanti 8, gehAkAranAmakeSukalpadrumeSu vinasApariNAmata eva prAMzuprAkAropagUDhasukhArohasopAnapaGkivicitrazAlocitakAntAni anekasamaprakaTApavarakakuTTimatalAdyalakatAni nAnAvidhAni niketanAni bhavanti 9,anagneSukalpapAdapeSuatyarthabahuprakArANivastraNi vinasAta evAtisUkSmakumAradevadUSyAnukArANi manohArINi manohArINi nirmalAni upajAyanta iti 10 _ 'puDhavipupphe'ti pRthivIpuSpaphalAhArAH pRthivI puSpaphalAni ca kalpadrumANAmAhAro yeSAM tetathA, 'temaNuyagaNA te manujagamAH-yugaladhArmikavRndAH 'NaM' vAkyAlaGkAreprajJaptAjagadIzvauH, yaduktaM jIvAbhigamavRttau he bhagavan ! pRthivyAH kIddazaH AsvAdaH?, bhagavAnAha-he gautama! yathA gokSIraM cAturakyaM catuHsthAnapariNAmaparyantaM, taccaivaM-gavAM puNDradezodbhavekSucAriNInAM anAtaGkAnAM kRSNAnAM yatkSIraM 1 tadanyAbhyaH kRSNagomya eva yathoktaguNAbhyaH pAnaM dIyate / takSIramapyevaMbhUtAbhyo'nyAbhyaH 3 tasmIramapyanyAbhyaH 4 iti catuHsthAnapariNAmaparyantaM, anye tvevamAhuH-puNDrekSucAriNInAM gavAM lakSasya kSIramaddhArddhakrameNa dIyate yAvadekasyAH kSIra taccAturakyamiti, evaMbhUtaM yaccAturakyaMgokSIraMkhaNDaguDamatsyaNDikopanItaMmandAgnikathitaM, ito'pi pRthivyAH AsvAdaH iSTatara iti, kalpapAdapasatkAnAM puSpaphalAnAM tu kIddaza AsvAdaH?, yathA cakrartinaH ekAntasukhAvahabhojanaM lakSaniSpannaM zubhavarNarasagandhasparzayuktaMAsvAdanIyaM agnivRddhi kara utsAhavRddhikaraM manmathajanakaM, ito'pi cakravartibhojanAdiSTatara evAsvAda iti| mU. (65) AsIya samaNAuso! pubdimaNuyANa chavihe saMghayaNe, taMjahA-vajarisahanArAyasaMghayaNe 1 risahanArAyasaM02 nArAya0 3 addhanArAyasaM04 kIliyasaM05 chevaTThasaMghayaNe 6, saMpai khalu Auso ! maNuyANaM chevaDhe saMghayaNe vaTTai AsIya Auso ! pubbiM maNuyANaM chabbiI. saMThANe, taMjahA-samacaturaMse 1 naggohaparimaMDale 2 sAdi 3 khuje 4 vAmaNe 5 huMDe 6, saMpai khalu Auso! maNuyANaM huMDe saMThANaM vtttti| vR. tathA 'AsI ya samaNA' Asan he zramaNa ! he gautama ! he AyuSman ! pUrvaM manujAnI SaDavidhAni 'saMghayaNe'tti saMhananAni baDhaddaDhatarAdayaH zarIrabandhA ityarthaH, tadyathA-vajrarSabhanArAvaM 1 RSabhanArAcaM 2 nArAcaM 3 arddhanArAcaM 4 kIlikA 5 sevAta 6, vajrAdInAM ko'rthaH ?RSabha:-asthidvayasyAveSTakaH paTTaH 1 vajramiva vajaM-kIlikA 1 nArAcaM-ubhayato markaTabandhaH 3 tato dvayorasthorubhayato markaTabandhena baddhayoH paTTAkRtinA tRtIyenAsthA veSTitayorupari tadasti trayabhedi kIlikAkAraM vajrAkhyamasthiyantraM tadvajrarSabhanArAcaM 1 kIlikArahitaM RSabhanArAcaM paTTarahitaM kevalamarkaTabandhaM nArAcaM 3 yatraikapAamarkaTabandho'parapAbeMca kIlikA tadardhanArA Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mU065 161 4 yatrAsthIni ca kIlikAmAtrabaddhAni tatkIli kAkhyaM 5 yatra cAsthIni parasparaparyantasaMsparzarUpasevAmAtreNa vyAptAni nitya snehAbhyaGgAdiparizIlanamapekSante tat sevayA RtaM-vyAptaM sevAta 6 / samprati-idAnIM paJcamArake khalu-nizcaye he AyuSman ! manujAnAM sevAta saMhananaM vartate, tatra zrIvIrAtsaptatyadhikazata 170 varSe zrIsthUlabhadresvargagatecaramANicatvAripUrvANi AdyasaMsthAnamAdyasaMhananaM mahAprANadhyAnaM ca gataM, tathA zrIvIrAt 584 varSe zrIvaje dazamaM pUrvaM saMhananacatuSkaM ca gatamiti / tathA Asan he AyuSman ! pUrva manujAnAM SaDavidhAni 'saMThANe'tti santiSThanti prANina ebhikAravizeSairiti saMsthAnAni, tadyathA- 'samacaturaMse'tti samaM-nAbheruparyadhazca sakalapuruSalakSaNopetAvayavatayA tulyaM taca taccaturamna ca-anyUnAdhikAzcatasa'pyanayo yasya tatsamacaturasra, anayazca paryaGkAsanopaviSTasya jAnunorantaramAsanasya lalAToparibhAgasya cAntaraM dakSiNaskandhavAmajAnunorantaraM vAmaskandhadakSiNajAnunozcAntaramiti saMsthAnaM-AkAraH samacaturasrasaMsthAnaM 1 nyagrodhavatparimaNDalaMyasya yathAnyagrodhauparisampUrNapramANo'dhastuhInastathA yat saMsthAnaM nAbherupari sampUrNamadhastu na tathA tat nyagrodhaparimaNDalamuparivistArabahulamiti bhAvaH 2 AdirihotsedhAkhyo nAbheradhastano dehabhAgogRhyate tataH saha AdinA-nAbheradhastanabhAgena yathoktaprabhANalakSaNena vartate iti sAdi utsedhaba-hulamiti bhAvaH, idamuktaM bhavati yat saMsthAnaM nAbheradhaH pramANopapannamupari hInaMtat sAdIti 3 yatra zirogrIvAhastapAdAdikaM yathoktapramANalakSaNopetaM na pRSThayudarAdi tat kubjaM 4 yat punaruraudarapRSThayAdipramANalaNopetaM zirogrIvAhastapAdAdikaM ca hInaMta vAmanaM 5 yatra tu sarve'pyavayavAH pramANalakSaNaparibhraSTAstat huMDaM 6, samprati khalu-nizcaye he AyuSman ! manujAnAM huNDaM saMsthAnaM vartate, athopadezaMdadAtItyAhamU. (66) saMghayaNaM saMThANaM uccattaM AuyaM ca mnnuyaannN| anusamayaM parihAyai osappiNikAladoseNaM / / vR. "saMghayaNa' saMhananaM saMsthAnaM zarIrAderuccatvam-ucchrayamAnaM Ayuzca manujAnAM cakArAdanyeSAM api anusamaya-samayaM samayaM prati parihIyate avasarpiNIkAladoSeNeti / mU. (67) kohamayamAyalobhA ussanaM vaDDae ya mnnuyaannN| kUDatulakUDamANA teNa'NumANeNa sabaMti / / vR. 'kohamA0' krodhamAnamAyAlobhAzca ussana-pravAheNavarddhante-pUrvamanuSyApekSayA vizeSato vardhante, manuSyANAM kUTatulAni-kUTatolanAdhupakaraNAni kUTamAnAni-kUTakuDavaprasthAdimAnAni cavarddhantetaina kUTatulAdinA'numAne-anusAreNa 'savvaMtikrayANakavANijyAdikaMkUTaMvarddhata iti|| mU. (68) visamA ajja tulAo visamANi ya jnnvesumaannaanni| visamA rAyakulAiM teNa u visamAI vaasaaiN| vR. 'visa0' viSamAH arpaNAyAnyAH grahaNAyAnyAzca adya duSSamAkAle tulA tathA janapadeSu-magadhAdidezeSu mAnAni-kuDavasetikAdipramANAni viSamANi-asamAni jAtAni, cazabdAdanekaprakAravaJcanAni, tathA viSamANi-anekAnyAyakArakANi rAjakulAni vartante, atha Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 tandulavaicArika-prakirNakasUtram 68 tena kAraNena tuzabdo'pyartha varSANyapi-saMvatsarANyapi viSamANi-duHkharUpANi jaataaniiti|| mU. (69) visamesu ya vAsesuM huMti asArAiM oshiblaaiN| osahidubballeNa ya AuM parihAyai narANaM / / / vR. 'visame0' viSameSu sarSeSu satsu bhavanti asArANi-sAravarjitAni auSadhibalAnigodhUmAdivIryANi, auSadhidUrvalatvena narANAmanyeSAmapiAyuH-jIvitaM parihIyate-zIghraMkSIyate iti|| mU. (70) evaM parihAyamANe loe caMduvva kaalpkkhmmi| je dhammiyA maNussA sujIviyaM jIviyaM tesiM / / vR. 'evaM evamuktaprakAreNa parihIyamAne loke kRSNapakSecandravatyedhArmikAH-dharmayuktAH manuSyAsteSAM jIvitaM-jIvitakAlaH sujIvitaM-suSTu jIvitaM jJAtavyamiti / / atha zatavarSAyuHpuruSasya kiyaMto yugAyanAdayo bhavantIti darzayannAha mU. (71) Auso ! se jahA nAma e kei purise bahAe kayabalakamme kayakoUyamaMgalapAyacchite sirasi bahAe kaMThamAlAkaDe AviddhamaNisuvanne ahayasumahagyavatthaparihie caMdaNokkinnagAyasarIre sarasasurigaMdhagosIsacaMdanAnulittagatte suimAlAvannagavilevaNe kappiyahAraddhahAratisarayapAlaMbapalaMbamANe kaDisuttayasukayasohe piNaddhagevijaaMgulijagalaliyaMgayalaliyakayAbharaNe nAnAmaNikaNagarayaNakaDagatuDiyarthabhiyabhue ahiyaruvasassirIe kuMDalujoviyANaNe mauDadinnAsirae hArutthayasakayaraiyavacche pAlaMbapalaMbamANasukayapaDauttarijje muddiyApiMgalaMgulie nAnAmaNikaNagarayaNavimalamaharihaniuNoviyamisimisaMtaviraiyasusilaThThavisiThThalaTThaAviddhavIravale, kiMbahuNA? kapparukkhoviva alaMkiyavibhUsie suipayae bhavittA ammApiyaro abhivAdayijA // tae NaM taM purisaM ammApiyaro evaM vaijA-jIva puttA ! vAsasayaMti, taMpiyAiM tassa no bahuyaM bhavai, kamhA?, vAsasayaMjIvaMto vIsaMjugAiMjIvai, vIsaiMjugAiMjIvaMto doayaNasayAI jIvai, do ayaNasayAiM jIvaMto cha uusayAI jIvai, cha uUsayAI jIvaMto bArasa mAsasayAI jIvai, bArasa mAsasayAiMjIvaMto cauvIsaM pakkhasayAiMjIvai, cauvIsaM pakkhasayAI jIvanto chattIsarAiMdiyasahassAiMjIvai, chattIsarAiMdiyasahassAiMjIvaMto dasa asIyAiM muhattasayasahassAI jIvai, dasa asIyAI muhattasayasahassAI jIvaMto cattAri ussAsakoDIsae satta ya koDIo ayaDAlIsaMcasayasahassAiMcattAlIsaMca sahassAiMjIvai, cattAri UsAsakoDIsaejAva cattAlIsaM ca UsAsasahassAiMjIvaMto addhatevIsaM taMDulabAhe muMjai / / kahamAuso ! addhatevIsaM taMdulavAhe bhuMjai / , goyamA ! dubbalAe khaMDiyANaM baliyAe chaDiyANaM khayaramusalapaccAhayANaM vavagayatusakaNiyANaM akhaMDANaM aphuDiyANaM phalagasariyANaM ekkakabIyANaM addhaterasapaliyANaM patthaeNaM, seviyaNaM patthae mAgahae kalaM pattho sAyaM pattho causaTThI taMdulasAhassIo mAgahao patthao bisAhassieNaM kavaleNaM battIsaM kavalA purisassa AhAro aTThAvIsaM itthIyAe cauvIsaM paMDagassa, evAmeva Auso ! eyAe gaNaNAe do asaio pasaI do pasaIo seiA hoi cattAri seiA kulao cattAri kulayA pattho cattAri patthA ADhagaM saTThIe ADhayANa jahannae kuMbheasIie ADhayANaM majjhime kuMbhe ADhayasayaM ukkosae kuMbhe aDeva Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mU071 ADhagasayANi bAho, eeNaM bAhappamANeNaM addhatevIsaM taMdulabAhe muMjai / / (te ya gaNiyaniddidvA) vR.'Auso! sejahA' 0heAyuSman! sayathAnAmako-yaprakAranAmA devadattAdinAmetyarthaH, athavA 'se' iti saH yatheti dRSTAntArthaH nAmeti sambhAvanAyAM e iti vAkyAlaGkAre kazcit puruSaH snAtaH-kRtasnAnaH snAnAnantaraM kRtaM-niSpAditaM balikarma-svagRhadevatAnAM pUjA yena saH kRtabalikA, tathA kRtAni kautukamaGgalAnyeva prAyazcittArtha-duHsvapnAdividhAtArthamavazyakaraNIyatvAdyena sa tathA, tatra kautukAni-maSItilakAdIni maGgalAni tu-siddhArthakadadhyakSatadUrvAGgurAdIni, zirasi-uttamAGge snAtaH-kRtasnAnaH, pUrvaM dezasnAnamuktamiha tu sarvasnAnamiti na paunaruktyaM, kaNThe-grIvAyAM 'mAlakaDe'tti kRtA mAlA-puSpamAlA yena sa kRtamAlaH prAkRtatvAt 'mAlakaDe'tti, AviddhAni-parihitAni maNisuvarNAni yena sa tathA, tatra 'maNi'tti maNimayAni bhUSaNAni evaM suvarNamayAnIti, ahataM-malamUSakAdibhiranupahataM pratyagramityartha sumahAya~-bahumUlyaM vastra parihitaM yena sa tathA, candanena zrIkhaNDenotkIrNaM-carcitaM gAtraM-zarIraM yena sa tathA, sarasena-rasayuktena surabhigandhena-suSTu gandhayuktena gozIrSacandanena-haricandanena 'anviti' atizayena liptaM-vilepanarUpaM kRtaM gAtraM-zarIraM yasya sa tathA, zucinI-pavitre mAlA-puSpamAlA varNakaM vilepanaM ca-maNDanakAri kuDamAdivilepanaM yasya sa tathA / kalpito-vinyasto hAraH-aSTAdazasariko'rdhahAro-navasarikaH trisarakaM-pratItameva yasya sa tathA, prAlaMbo-jhumbanakaM pralambamAno yasya sa tathA, kaTisUtreNa kaThyAbharaNavizeSeNa suSTu kRtA zobhA yasya sa tathA, tataH padatrayasya karmadhArayaH, athavA kalpitahArAdibhiH suSTu kRtA zobhA yasya sa tathA, pinaddhAni-parihitAni graiveyakAGgulIyakAni kaNThakAkhyormikAkhyAni yena sa tathA, tathA 'laliyaMgaya'tti lalitAGgake-zobhamAnazarIre anyAnyapi lalitAni-zobhanAni kRtAni-nyastAni AbharaNAni-sArabhUSaNAni yasya sa tathA, tataH padadvayasya karmadhArayaH, nAnAmaNikanakaralAnAM kaTakatruTikaiHhastabAhyAbharaNavizeSaiH bahutvAt stambhitAviva stambhitI mujau yasya sa tathA, adhikarUpeNa sazrIkaH-sazobho yaH sa tathA, kuNDalAbhyAM-karNAbharaNAmyAmudyotitaM-udyotaM prApitamAnanaM-mukhaM yasya sa tathA, mukuTadIptaziraskaH, hAreNAvastRtaMAcchAditaM tenaiva suSTu kRtaM ratidaM ca vakSaH-uro yasyAsI hArAvastRtasukRtaratidavakSAH (kSasaH), pralambena-dIrpaNa pralambamAnena ca suSTu kRtaM paTena tu uttarIyaM-uttarAsaGgo yena sa tathA / -mudrikAH-aGgulyAbharaNAni tAmi piGgalAH-kapilA aGgulayo yasya sa tathA, nAnAmaNikanakaralairvimalAni-vigatamalAni mahArhANi-mahA_Ni nipuNena zilpinA 'uviya'tti parikarmitAni misimisiMtatti dIpyamAnAniyAni viracitAni-nirvRttAni suzliSTAni-susandhIni viziSTAnianyebhyo vizeSavanti laSTAni-manoharANi AviddhAni-parihitAni vIravalayAni yena sa tathA, subhaTo hiyadi kazcidanyo'pyasti vIravratadhArI tadAasau mAM vijitya mocayatvetAni valayAnIti spardhayanyAnikaTakAni paridhAti tAni vIravalayAnItyucyante, kiMbahunA varNiteneti zeSaH, kalpavRkSa ivAlaGkR todalAdibhirvibhUSitazcaphalAdibhiH evamasAvapimukuTAdibhiralaGkRto vibhUSitazca bhavati vastrAdibhiriti, zucipadaM-pavitrasthAnamityarthaH, bhUtvA bhUyaH ambApitarau-- mAtApitarAvabhivAdayate--pAdayoH praNipAtaM karotItyartha / Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tandulavaicArika prakirNakasUtram 71 tataH - abhivAdanAnantaraM 'na' miti vAkyAlaGkAre taM puruSaM svaputralakSaNaM mAtApitarau evaM vadetAM - kathayatAM ityarthaH- he putra ! tvaM jIva varSazatamiti, atha yadi tasya putrasya varSazatapramANamAyuH syAt tadA sa jIvati nAnyatheti, tadapica AyuH 'AI'ti alaGkAre tasya varSazatAyuH puruSasya na bahukaM - varSazatAdhikaM bhavati, kasmAt ? - yasmAd varSazataM jIvan viMzatiyugAnyeva jIvati nirupakramAyuSkatvAt, tatra yugaMcandrAdivarSapaJcAtmakamiti 1 viMzatiyugAni jIvan puruSaH dve ayanazate jIvati, tatrAyanaM SaNmAsAtmakamiti 2 dve ayanazate jIvaJjIvaH SaD RtuzatAni jIvati, tatrartumAsadvayAtmakaH 3 SaD RtuzatAni jIvan janturdvAdaza mAsazatAni jIvati dvAdaza mAsazatAni jIvan prANI caturviMzatipakSazatAni jIvati 2400 caturviMzatipakSazatAni jIvan SaTtriMzadahorAtrasahasrANi jIvati sattvaH 36000, 6 SaTtriMzadahorAtrasahasrANi jIvan asumAn daza muhUrttalakSANyazItimuhUrtasahasrANi 1080000 (ca) jIvati 7 dazalakSamuhUrttANyazItimuhUrttasahasrANi (ca) jIvan dehadhArI catvAryucchvAsakoTizatAni saptakoTI: aSTacatvAriMzacchatasahasrANi catvAriMzatsahasrANi ca jIvati dehabhRt 4078840000, 8 catvAryucchvAsakoTizatAniyAvaccatvAriMzaducchvAsasahasrANi jIvan sArdhadvAviMzatiM tandulavAhAn vakSyamANasvarUpAn bhunakti / katham ? - he AyuSman ! - he siddhArthanandana ! sArdhadvAviMzatitandulavAhAn munakti saMsArIti he gautama! durbaliyA striyA khaNDitAnAM balavatyA rAmayA chaTitAnAM sUrpAdinA khadiramuzalapratyAhatAnAmapagatatuSakaNikAnAmakhaNDAnAM sampUrNAvayavAnAmasphuTitAnAM - rAjirahitAnA 'phalagasariyANaM' ti phalakavinItAnAM karkarAdikarSaNenaikaikabIjAnAM vInanArthaM pRthak pRthakkatAnAmityarthaH, evaMvidhAnAM sArdhadvAdazapalAnAM tandulAnAM prasthako bhavati, 'NaM' vAkyAlaGkAre, palamAnaM yathA- paJcabhirguAbhirmASaH SoDazamASaiH karSaH azItiguApramANaityarthaH sa yadikanakastha tadA suvarNasaMjJaH nAnyasya rajatAderiti, caturbhiH karSaiH palamiti viMzatdhikazatatrayaguApramANamityarthaH / 320, so'pi ca prasthakaH magadhe bhavo mAgadha ityucyate, 'kallaM' ti zvaH prAtaH kAla ityarthaH, prastho bhavati bhojanAyeti 1 'sAya' miti sandhyAyAM prastho bhojanAyeti 2 / 164 ekasmin mAgadhake prasthake kati tandulA bhavantItyAha- 'causaTThi0' catuHSaSTitandula sAhasriko mAgadhaH prastho bhavatyekaH, ekaH kavalaH katibhi tandulaiH syAdityAha - 'bisAhassiepa kavaleNaM ti dvisAhasrikeNa tandulena kavalo bhavati, tatra guJjaH kati bhavanti ?, yathA- ekaviMzatyadhi kazatapramANAH kiJcinyUnA ekA guA ceti, anena kavalamAnena puruSasya dvAtriMzatkavalarUpa AhAro bhavati 1 striyA aSTAviMzatikavalarUpa AhAraH 2 paNDakasya napuMsakasya caturviMzatika larUpa AhAraH 3 'evAmeva'tti uktaprakAreNa vakSyamANaprakAreNa ca he AyuSman ! etayA gaNanaka etatpUrvoktaM mAnaM bhavati // athAsatyAdimAnapUrvakamaSTAviMzatisahasrAdhikalakSatandulamAnaM catuHSaSTikavalapramA evaMvidhaM prasthadvayaM pratidinaM bhuJjan zatavarSeNa kati tandulavAhAn kati tandulAMzca bhunaktItyAhaasaI upasaI' ityAdi, dhAnyabhRto'vAGmukhIkRtohasto'satItyucyate dvAbhyAmasatIbhyAM prasRti dvAbhyAM prasRtibhyAM setikA bhavati 2catasRbhiH setikAbhi kuDavaH 3 caturbhiH kuDavaiH prasthaH / Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mU0 71 165 caturbhiH prasthairADhakaH 5 SaTyA'' DhakairjaghanyakumbhaH 6 azItyA'' DhakairmadhyamakumbhaH 7 ADhakazatenotkRSTaH kumbhaH 8, aSTabhirADhakazatairvAho bhavati 9, anena vAhapramANena sArdhadvAviMzatiM tandulavAhAn bhunakti varSazateneti / pU. (72) 'cattAri ya koDisayA saTTiM ceva ya havaMti koddiio| asIiM ca taMdula sayasahassA havaMtittimakkhAyaM 4608000000 // yU. (73) taM evaM addhatevIsaM taMdulabAhe bhuMjato addhachaTTe muggakuMbhe bhuMjai, addhachaTTe muggakuMbhe bhuMjato cauvIsaM nehADhagasayAiM bhuMjai, cauvIsaM nehADhagasayAI bhuMjaMto chattIsaM lavaNapalasahassAI bhuMjai / chattIsaM lavaNapalasahassAI bhuMjato chappaDagasADagasayAiM niyaMsei domAsieNa pariyaTTaeNaM mAsieNa vA pariyaTTeNaM bArasa paDasADagasayAI niyaMsei, evAmeva Auso ! vAsasayAuyassa savvaM gaNiyaM tuliyaM bhaviyaM nehalavaNabhoyaNacchAyaNaMpi // evaM gaNiyappamANaM duvihaM bhaNiyaM maharisIhiM, jassatthi tassa guNijai jassa natthi tassa kiM gaNijjai // vR. tAMzca vAhapramANatandulAn gaNayitvA - saGkhyAM kRtvA nirdiSTAH - kathitAH, yathA - catvAri koTizatAni SaSTizcaiva koTayaH azItistandulazatasahasrANi bhavantItyAkhyAtaM kathitaM 1, kathaM, ekena prasthena catuHSaSTitandulasahasrANi bhavanti, prasthadveyanASTAviMzatisahasrAdhikaM lakSaM bhavati, pratidinaM dvirbhojanena uktapramANAn tandulAn bhukte iti, kataM aSTAviMzatisahasrAdhikalakSaM ? varSazatasya SaTtriMzaddinasahanamAnatvAt SaTtriMzatsahasrairguNyante 4608 zUnyAni paJca bhavanti, catvAri koTizatAni SaSTi bhuMkte sArdhapaJcaM mudgakuMbhAn bhuJjan caturviMzatiM snehADhakazatAni bhuMkte caturviMzatisnehADhakazatAni bhuJjan SaTtriMzallavaNapala sahasrANi bhunakti, SaTtriMzallavaNapalasahasrANi bhuJjan SaT paTTakazATakazatAni 'niyaMsei'tti paridadhAti, dvAbhyAM mAsAbhyAM 'pariyahaNaM' ti parAvarttamAnatveneti vA athavA mAsikena parAvarttanena dvAdazadRzATakazatAni 'niyaMsei' tti paridadhAti 'evAmeve 'ti uktaprakAreNa he AyuSman ! varSazatAyuSaH puruSasya sarvaM gaNitaM tandulapramANAdinA tulitaM palapramANAdinA bhavitamasatiprasRtyAdinA pramANena tat kimityAha ? -snehalavaNabhojanAcchAdanamiti / etat pUrvoktaM gaNitapramANaM dvidhA bhaNitaM maharSibhi, jantorasti tandulAdikaM tasya guNyate, yasya tu nAsti tasya kiM guNyate ? na kimapIti bhU. (74) vavahAragaNiyadi suhumaM nicchayagayaM muNeyavvaM / yasya jai evaM navi evaM visamA gaNaNA muNeyavvA // bR. 'bavahAra' gAthA, vyavahAragamitaM etad dRSTaM sthUlanyAyamaGgIkRtya kathitaM munibhiH sUkSmaM - sUkSmagaNitaM nizciyagataM jJAtavyaM, yadyetannizcayagataM bhavati tadaitad vyavahAragaNitaM nAstyeva, ato viSamA gaNanA jJAtavyeti // pU. (75) kAlo paramaniruddho avibhajjo taM tu jANa samayaM tu / samayA ya asaMkhijjA havaMti ussAsanissAse // vR. atha pUrvoktaM samayAdi svarUpamAha - 'kAlo' yaH kAlaH paramaniruddhaH - atyantasUkSmaH avibhAjyo-vibhAgIkarttumazakyastameva kAlaM samayaM jAnIhi tvaM cazabdAdasaGkhya " Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 tandulavaicArika prakirNakasUtram 75 samayAtmikA''valikA'pi jJeyA, ekasminnizvAsocchvAse'saGghayeyAH samayA bhavanti // mU. (76) haTThassa aNavagallassa, niruvakiTThassa jaMtuNo / ege UsAsanIsAse, esa pANutti vucchai / / vR. 'haTTha0' hRSTasya - samarthasya 'aNavagallasse' ti rogarahitasya 'niruvakiDasse ti klezarahitasya jantoH - jIvasyaiko nizvAsocchvAsaH eSaH prANa ityucyate iti / / satta pANi se thove, satta thovANi se lve| lavANaM sattahattarIe, esa muhutte viyAhie / / mU. (77) vR. 'satta0' saptabhi prANaiH sa stokaH kathyate, saptabhi stokaiH sa lavaH kathyate, lavAnAM saptasaptatya / eSa muhUrto vyAkhyAtaH // mU. (78) egamegassa NaM bhaMte ! muhuttassa kevaiyA UsAsA viyAhiyA ?, goyamA ! vR. 'egame0 ' ekaikasya he bhadanta ! muhUrtasya kiyanta ucchvAsA vyAkhyAtAH ? he gautama! mU. (79) tini sahassA satta ya sayANa tevattariM va uusaasaa| esa muhutto bhaNio savvehiM aMtanANIhiM / / vR. 'tinni' gAhA, tribhiH sahasraiH saptabhi zataiH trisaptatyocchvAsaiH 3773 eSa muhUrto bhaNitaH sarvairanantajJAnibhiH // mU. (80) do nAliyA muhutto saTThi puNa nAliyA ahoratto / pannarasa ahorattA pakkho pakkhA duve mAso // vR. 'donAli0' dvAbhyAM nAlikAbhyAM - ghaTikAbhyAM muhUrttaH syAt, SaSTyA nAlikAbhirahorAtraH, paJcadazabhirahorAtraiH pakSaH, dvAbhyAM pakSAbhyAM mAsa iti bhAvArthaH // pU. (81) dADimapupphAgArA lohamaI nAliyA u kAyavvA / tIse talaMmi chidaM chiddapamANaM puNo vucchaM / vR. atha uktanAlikAyAH - svarUpamAha - dADime 'ti dADimapuSpAkAra lohamayI nAlikA-ghaTikA karttavyA bhavati, tasyA nAlikAyAstale - adhobhAge chidraM - randhraM kRtaM bhavati, chidrapramANaM punaH vakSye ziSyajJAnAyeti // mU. (82) channauipucchavAlA tivAsajAyAe gotihANIe / asaMvaliyA ujjA ya nAyavvaM nAliyAchidaM / vR. 'channa' ti SannavipucchavAlA - lAGgulakezAH, kasyAH - 'gotihANIe 'tti govacchikAyAH, kiMbhUtAyAH ? - 'tivAsajAyAe 'tti trivarSajAtAyAH, janmato varSatrayANi jAtAnItyarthaH, kiMbhUtAH kezAH ? - asaMvalitAH na khitAnakhiTikAkArA jAtAH, ata eva RjukAH- saralAH eSAM vAlAnAM ghanamekIbhUtAnAM yAzaM pramANaM bhavati tAdhzaM nAlikAcchidraM jJAtavyamiti // pU. (83) ahavA u pucchavAlA duvAsajAyAe gayakareNUe / do vAlA abbhaggA nAyavvaM nAliyAchiddaM / / vR. 'ahavA' athavA pucchavAlau dvau, kasyAH ? - 'gayakareNUe 'tti gajakalabhikAyAH, kiMbhUtAyA ? - dvivarSajAtAyAH kiMbhUtau vAlau ? -abhagnau, anena vAladvayamAnena nAlikAcchidraM , Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mU0 83 jJAtavyamiti // pU. (84) ahavA suvannamAsA cattAri suvaTTiyA ghanA sUI / cauraMgulapyamANA nAyavvaM nAliyAchiddaM // vR. 'aha vA su0' athavA caturNAM svarNamASANAM sUcirbhavati, kiMbhUtA sUci ? -su-atizayena varttitA - vartulIkRtA suvarttitA ghanA-nibiDA caturaGgulapramANA, tatra mASamAnaM paJcaguJjApramANamityuktapramANena nAlikAcchidraM jJAtavyamiti / / pU. (85) udagasasa nAliyAe havaMti do ADhayAo parimANaM / udagaM ca bhANiyavvaM jArisayaM taM puNo vucchaM / / vR. ityuktaM ghaTikAcchidrapramANam / atha ghaTayAM jalapramANamAha-- 'udagassa 0' nAlikAyAMghaTikAyAmudakasya - jalasya pramANaM dvAvADhakau bhavataH, udakaM yAddazaM bhaNitavyaM bhavati tattAdRzaM punarvakSye iti 'jArisayaM' taM / mU. (86) 167 udagaM khalu nAvaM kAyavvaM dUsapaTTaparipUyaM / mehodagaM pasanaM sAraiyaM vA girinaIe / / bR. udakaM - jalaM khalu - nizcaye jJAtavyaM karttavyaM ceti, kIddazaM karttavyamityAha-- 'dUsapaTTa0' dUSyaparipUtaM vastragalitamityarthaH, meghodakaM prasannamiti nirmalaM, vA athavA 'sAraya 'ti zaratakAlodbhavaM AzvinakArttikodbhavaM yad girinadyA udakaM jJAtavyaM, tacca svabhAvena nirmalaM bhavatIti pU. (87) bArasa mAsA saMvaccharo ya pakkhAu te u cauvIsaM / tinneva ya sahisayA havaMti rAiMdiyANaM ca // bR. 'bArasa'dvAdazabhirmAsaiH saMvatsarastasminsaMvatsare caturvizati pakSA bhavanti, teSu SaSTyA'dhikAni trINi zatAni ahorAtrANi bhavanti // mU. (88) egaM ca sayasahassaM terasa ceva ya bhave sahassAiM / egaM ca sayaM nauyaM huMti ahoratta UsAsA / / vR. 'egaM ca ' ekaM zatasahasraM lakSaM trayodaza sahasrANi navatyadhikaM zataM cAhorAtreNaitAvanta ucchvAsA bhavanti 113190 iti // mU. (89) tittIsa sayasahassA paMcAnauI bhave sahassAiM / sattaya sayA aNUNA havaMti mAseNa UsAsA / / vR. 'tittisa 0 ' trayastriMzacchatasahasrANi lakSANi paJcanavati sahanaNi saptazatAnyanyUnAnyetAvanto mAsenocchvAsA bhavanti 3395700, iti // mU. (90) cattAri ya koDIo satteva ya huti sayasahassAiM / aDayAlIsasahassA cattAri sayA ya variseNa || bR. 'cattAri0' catanaH koTyaH sapta lakSANi aSTacatvAriMzat sahasrANi catvAri zatAni ca 40748400, iyantaH varSeNocchvAsA bhavanti // mU. (91) cattAri ya koDisayA satta ya koDio huMti avarAo / aDayAla sayasahassA cattAlIsaM sahassAiM / / vR. 'cattA0' / catvAri koTizatAni saptakoTayaH aparANyaSTacatvAriMzacchata- sahasrANi Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 tandulavaicArika prakirNakasUtram 91 catvAriMzatsahasrANi ca 407 4840000 // mU. (92) vAsasayAussee ussAsA ittiyA munneyvvaa| picchaha Aussa khayaM ahonisaM jhijjhamANassa / / vR. vAsasa0 varSazatAyuSaH ete pUrvoktA ucchvAsAH 'ittiya'tti iyanto jJAtavyA iti, bho bhavyAH yUyaM pazyata-jJAnacakSuSA vilokayata AyuSaH kSayamahorAtraM kSIyamANasya-samaye 2 AvIcImaraNena truTayamAnasyeti / / mU. (13) rAidieNa tIsaM tu muhuttA nava sayAI mAseNaM / hAyaMti pamattANaM na ya NaM abuhA viyANati / / vR. rAi0' ahorAtreNa triMzanmuhUrtAbhavanti, mAsena navazatAni muhUni, tAnipramattAnAMmadyAdipramAdayuktAnAM subhUmabrahmadattAdInAmiva hIyante, na cAbudhA-mUrkhA vijaanntiiti|| mU. (94) tini sahasse sagale chacca sae uDuvaro harai aauN| hemaMte gimhAsu ya vAsAsu ya hoi nAyavvaM // vR. 'tini0' trINi sahasrANi SaTzatAdhikAni sakalAni-sampUrNAni mUhUrtAni hemantezItakAle bhavanti, etatpramANamAyurjIvAnAM hemante uDuvaraH sUryo harati, evaM grISme varSAsu ca jJAtavyaM bhavati, atra ArSatvena grISmazabdaH straliGgo bahuvacanAntazca, varSazabdastu Abantatvena straliGgo bahuvacanAntazca // mU. (95) vAsasayaM paramAU itto pannAsa harai nidaae| itto vIsai hAvai bAlate vudabhAve y| vR. 'vAsasa0' sAmprataM jIvAnAM paramAyu:-utkRSTajIvitaM varSazataM pravAheNa jJAtavyam, ito-varSazatAt paJcAzad varSANi nidrayA harati-gamayati jIvaH, itaH-zeSapaJcAzadavarSataH viMzatirvarSANi hIyante--yAnti pramAdAdinA, kathaM ?, bAlatve dazakaM vRddhatve ca dazakaM ceti / mU. (96) sIuNhapaMthagamaNe khuhApivAsA bhayaM ca soge y| nAnAvihA ya rogA havaMti tIsAi pacchaddhe / / vR. 'sIu0' zItoSNapathagamanAni tathA kSutpipAsA bhayaM ca zokazca nAnAvidhA rogAzca bhavanti, triMzataH pazcAdhaM triMzatpazcArdhaM paJcadazavarSarUpaM tasmin, ko bhAvaH?-zeSatriMzatomadhyAt paJcadaza varSANi jIvAnAM zItoSNapathagamanAdibhirmudhA yAntIti || ma. (97) evaM paMcAsII naTThA pannarasameva jiivNti| je huMti vAsasaiyA na ya sulahA vAsasayajIvA / / vR. 'evaM0' pUrvoktaprakAreNa paJcAzItivarSANi naSTAni, dharmavinA vikathAnidrAlasyavatAM mudhAgatAni, kathaM? -nidrayA paJcAzadvarSANi 50 bAlatvedaza 10 vRddhabhAvedaza 10 zItAdibhiH paJcadaza 15, evaM sarvANi 85 iti, ye jIvAH varSazatikAH-varSazatapramANA bhavanti te jIvAH paJcadaza varSANi jIvanti, anyeSAM varSANAM dharmatvenAmRtaprAyatvAt, na ca varSazatajIvino jIvAH prAyaHsulabhAH, duSprApA ityarthaH, uktaMca-'AyurvarSazataM nRNAM parimitaMrAtrau tadardhaMgataM, tasyArdhasya parasya cArdhamaparaM bAlye ca vRddhe gatam / zeSaM vyAdhiviyogaduHkhasahitaM sevAdibhirnIyate, jIve Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mU097 vAritaraGgacaJcalatare saukhyaM kutaH praanninaam|| mU. (98) evaM nissAre mANusattaNe jIvie ahivaDate / na kareha caraNadhammapacchA pcchaanntaahehaa|| vR. evaM0' evamuktaprakAreNa nisAre-asAre mAnuSatve manujatve tathA jIvite-AyuSi ratnakoTikoTibhirapyaprApye'dhipatati-samaye 2 kSayaM gacchati satItyartha na kuruta yUyaM caraNadharma-jJAnadarzanapUrvakaM dezasarvacAritraM, hA iti mahAkhede, pazcAd-AyuHkSayAnantaramAyuHkSayacaramakSaNe vA pazcAttApaM kAyavAGmanobhirmahAkhedaM kariSyatha nrksthraashiraajvditi| mU. (99) ghuTuMmi sayaM mohe jiNehiM vrdhmmtitthmggss| attANaM ca na yANaha iha jAyA kammabhUmIe / vR.bhavyAH praznayanti-kathaM vayaM nAtmasvarUpaM jAnIma ityukte gururAha'- 'ghuTuMmi0' dharmasya jinoktarUpasya tIrthaM-pavitra karaNasthAnakaM tasya mArgo jJAnadarzanacAritrarUpaHvaracAsaudharmatIrthamArgazca sa tathA tasmin, prAkRtatvAt vibhaktipariNAmaH, jinaiH-rAgAdijetRbhi svayaM-AtmanA 'ghuTuMmI tikathite-nirUpite sati, AtmAnaM nayUyaMjAnIta, kasati? -mohe sati-tIvramithyAtvamizramohanIyakarmodaye satItyarthaH, iha karmabhUmau jAtA api, apergabhyamAnatvAditi, asyA artho anyo'pi sadguruprasAdAtkArya iti // ma. (100) naivegasamaM caMcalaM jIviyaM jubbaNaM ca kusumsmN| sukkhaM ca jamaniyattaM tinniviturmaannbhujaaii|| vR. 'nai0' nadIvegasamaM capalaM jIvitaM-AyuH 1 yauvanaMkusumasamaM-puSpasadRzaM kSaNena mlAnatvApatteH2 capunaH yatsaukhyaM tat 'aniyatta'tianityaM 3, etAni trINyapi turamANabhuJjAiMti zIghraM bhogyAni 'bhajjA' iti pAThe tuzIghraM bhagnayogyAni zIghraM bhaGkatvA yAntItyarthaH / / mU. (101) eyaMkhu jarAmaraNaM pariskhivai vaggurA va myjuuh| nayaNaM picchaha pattaM saMmUDhA mohjaalennN|| vR. 'eyaM0' etajjarAmaraNaM 'khu' nizcaye jIvalokaM parikSipati-pariveSTayati, (va)ivArthe, yathA vAgurAmRgayUthaMparikSipati, naca pazyata yUyaM prAptaM jarAmaraNaM mohajAlena sammUDhAH-mohaM gatAH,zrIgautamapratibodhitadevazamadvijavaditi // uktamAyuSkApekSayA'nityatvaM, atha zarIrApekSayA darzayannAha mU. (102) Auso ! jaMpiya imaM sarIraM ida kaMtaM piyaM maNunnaM maNAma maNabhirAmaM thijaM vesAsiyaM samayaM bahumayaM aNumayaM bhaMDakaraMDagasamANaM rayaNakaraMDaoviva susaMgoviyaM celapeDAviva susaMparivuDaM tillapeDAviva susaMgo viyaM mA NaM uNhaM mANaM sIyaM mANaM vAlA mANaMkhuhA mA NaM khuhA mANaM pivAsA mA NaM corA mA NaM daMsA mANaM masagA mANaM bAi yapittiyasaMbhiyasaMnivAiyavivihA rogAyaMkA phusaMtuttikaDDa evaMpiyAiM adhuvaM aniyayaM asAsayaM cayAvacaiyaM viSpanAsadhammaMpacchA va purA va avassavippaccaiyavvaM / / eassavi yAI Auso ! anupuvveNaM aTThArasa ya piTThakaraMDagasaMdhio bArasa paMsaliyA karaMDA chappaMsuliyA kaDAhe bihasthiyA kucchI cauraMguliyA gIvA caupaliyA jibyA dupaliyANi Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 tandulavaicArika prakirNakasUtram 102 acchINi caukavAlaM siraM battIsaM daMtA sattaMguliyA jIhA achuTTapaliyaM hiyayaM paNavIsaM palAI kAlijjaM do aMtA paMcavAmA pannattA, taMjahA-thalaMteya 1 tanayaMte ya2, tattha NaMje se thalaMte teNa uccAre pariNamai, tatthaNaMje se vAme pAse se suhapariNAme, tatthaNaMje se dAhiNe pAse se duhapariNAme Auso ! imami sarIrae saTTi saMdhisayaM sattuttaraM mammasayaM tini ahidAmasayAI nava NhArusayAI satta sirAsayAiM paMcapesIsayAiM nava dhamaNIo navanauiM ca romakUvasayasahassAI viNA kesamaMsuNA saha kesamaMsuNA achuTThAo romakUvakoDIo / Auso! imami sarIrae saTTI sirAsayaM nAbhippabhavANaM uDgAmiNINaM siramuvagayANaMjAo? rasaharaNIotti vumvanti jANaMsi niruvadhAeNaM cakkhusoyadhANajIhAbalaM ca bhavai, jANaM siuvaghAeNaM cakkhusoyaghANajIhAbalaM uvahammada / / ___Auso! imaMmisarIrae saTisirAsayaM nAbhipa bhavANaM ahogAmiNINaM pAyatalamuvagayANaM jANaM si niruvaghAeNaMjaMghAbalaM bhavai, tAM se uvaghAeNaM sIsaveyaNA addhasIsaveyaNA matthayasUle acchINi aNdhijti| Auso! imami sarIrae sahisirAsayaM nAbhippabhavANaM tiriyagAmiNINaM hatthatalamuvagayANaM jANaM siniruvaghAeNaM bAhubalaM havai, tANaMceva se uvagdhAeNaM pAsaveyaNA puDhivaiyaNA kuchiveyaNA kucchisUle hvi|| Auso ! imassa jaMtussa saTisirAsayaM nAbhiSyabhavANAM ahogAmiNINaM gudappaviTThANaM jANaM si niruvaghAeNaM muttapurIsavAukammaM paktai tANaM ceva uvaghAeNaM muttapurIsavAuniroheNaM arisA khubhaMtipaMDu rogo bhavai / / Auso! imassa jaMtussa paNavIsaMsirAo pittadhAriNIopaNavIsaMsirAosiMbhadhAriNIo dasa sirAo sukkadhAriNIo satta sirAsayAI purisassa tIsUNAI ithiyAe vIsUNAI paMDagassa Auso ! imassa jatussa ruhirassa ADhayaM vasAe addhADhayaM matthuluMgassa pattho muttassa ADhayaM purisassa pattho pittassa kuDavo siMbhassa kuDavo sukkassa addhakuDavo, jaM jAhe duTuM bhavai taM tAhe aipa mANaM bhavai,paJcakoTe purise chakoTThA itthiyA navasoe puriseikkArasasoyA itthiyA, paJca pesIsayAI purisassa tIsUNAI itthiyAe vIsUNAI pNddgss| vR. 'Auso jaM0' ityAdyAlApakarUpaM sUtraM, he AyuSman ! yadapica idaM zarIraM-vapuH iSTaM icchAviSayatvAt kAntaM kamanIyatvAt priyaM premanibandhanatvAt manasA jJAyate-upAdIyata iti manojJaM manasA abhyate--gamyate iti mano'maM manaso'bhirAmaM mano'bhirAmaM sanatakumAracakri vat sthairya-sthairyaguNayogAt vaizvAsikaM-vizvAsasthAnaM saMmataM tatkRtakAryANAM saMmatatvAt bahumata bahuSvapi kAryeSubahurvA'nalpatayA astokatayA mataMbahumataManu-vipriyakaraNAtpazcAnmatamanumataM bhANDakaraNDakasamAna-AbharaNabhAjanatulyamAdeyamityarthaH ratnakaraNDaka iva susaMgopitaMvastrAdibhiH celapeTeva-vastrabhaJjUSeva suSThusaMparivRtaMnirupadrave sthAne nivezitaM,gRhasthAvasthAsthAlibhadravapurvat, tailapeTeva-tailagolikeva susaMgopitaMbhaGgabhayAta, 'tellakelA iva susaMgoviya'ttipAThAntaraM tailakelAtailAzrayo bhAjanavizeSaH saurASTraprasiddhaH sA ca suSTu saGgopyA-saGgopanIyA bhavati anyathA luThati tatazca tailahAni syaaditi| Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mU0102 171 mA NaM0' mAzabdo niSedhArthaH 'Na' vAkyAlaGkAre athavA 'mA NaM'ti mA idaM zarIramiti vyAkhyeyaM, tataH sarve'pyuSNAdayo mA spRzantu chuyaMtu' bhavantvityarthaH, tikaTTha' itikRtvA, athavetyabhisandhAya pAlitamiti zeSaH, tatroSmatvaM-grISmAdAvuSNatvaMzItaM-zItakAlezItatvaM vyAlAHzvApadAH sAvA kSud-bubhukSA pipAsA-tRSA caurAH-nizAcarAH daMzAH mazakAH etevikalendriyajantuvizeSAH vAtikapaittikazleSmikasAnnipAtikA vividharogAtaGkAH rogAH-kAlasahA vyAdhayaH AtaGkAH-ta eva sdyoghaatinH| 'evaMpi yAinti evamuktaprakAreNa sapicetyabhyuccaye 'AI' iti vAkyAlaGkAre, idaM zarIraM nadhruvamadhruvaM sUryodayavatna pratiniyatakAle'vazyaMbhAvianiyataM-surUpAderapi kurUpAdidarzanAt haritilakarAjasutavikramakumArazarIravat azAzvataM-kSaNaM kSaNaMprati vinazvaratvAt sanatkumArazarIravat 'cayAvacaiyaMti iSTAhAropabhogatayA dhRtyupaSTambhAdaudArikavargaNAparamANUpacayAccayastadabhAve tadvicaTanAdapacayaH cayApacayau vidyete yasya taccayApacayikaM puSTigalanabhAvamityarthaH, karakaMDupratyekabuddhavairAgyahetu vRSabhazarIravat, vipraNAzo-vinazvaro dharma-svabhAvo yasya tad vipraNAzadharmaM, 'pacchA vatti pazcAd vivakSitakAlAt parataH 'purA vatti vivakSitakAlAt pUrvaM ca, yadvA pacchApurA yatti pAThetuvivakSitakAlasyapazcAtpUrvaMca sarvadaivetyarthaH,avazyaM vippacaiyavvaMti vipratyaktavyaM tyaajymityrthH| 'eyassavi yAIti etasya etasminnapi ca vA vapuSaH vapuSi vA 'AiMti vAkyAlaGkAre 'Auso tti he AyuSman! AnupUrvyA-anukrameNASTAdaza pRSThikaraNDakasya-pRSThivaMzasya sandhayograndhirUpA bhavanti, yathA vaMzasya parvANi, teSu cASTAdazasu sandhiSu madhye dvAdazabhyaH sandhibhyo dvAdazapAMzulikAH nirgatyobhayapAzrvAvAvRtya vakSaHsthalamadhyordhvavartyasthinilagitvA pallakAkAratayA pariNamanti, ata Aha-'bArasa' zarIredvAdazapAMzulikA nirgatya pArzvadvayamAvRtya hRdayasyobhayato vakSaHpaJcArAdadhastAt zithilakukSestUpariSTAtparasparAsaMmilitAstiSThanti, ayaMca kaTAha ityucyate, dve vitastI kukSirbhavati, caturaGgulapramANA grIvA bhavati, taulyena magadhadezaprasiddhapalena catvAra palAni jihvA bhavati, akSimAMsagolakau dvepale bhavata-, caturbhikapAlaiH asthikhaNDarUpaiH ziro bhavati, mukhe'zucipUrNe prAyo dvAtriMzaddantA asthikhaNDAni bhvnti|| _ 'sattaMgu0' jihvA-mukhAbhyantaravartimAMsakhaNDarUpA daiya'NAtmAGgulataH saptAGgulA bhavati 'adbhui0' hRdayAntaravartimAMsakhaNDaM sArdhapalatrayaM bhavati, paNavI0 kAlijaM vakSo'ntagUDhamAMsavizeSarUpaMpaJcaviMzati palAnisyu, dve atre pratyekaM paJcapaJcavAmapramANe prajJapte jinaiH, tadyathA-sthUlAntraM 1 tanvantraM 2, tatra yat tat sthUlAntraM tenoccAraH pariNamati, tatra ca yattanvantraM tena prasavaNaM-mUtraM pariNamati, 'do pA0' dve pArve prajJapte, tadyathA-vAmapArzva 1 dakSiNapArzva 2 ca, tatra-tayormadhye yattat vAmapArzva tat zubhapariNAmaM bhavati, tatra ca yattaddakSiNapArzva tadukhapariNAmaM bhvti| tathA 'Auso !' he AyuSman zarIre SaSTi sandhizataM jJAtavyaM, tatra sandhayaH-aGgulyAdyasthikhaNDamelApakasthAnAni, 'sattuttare' saptottaraM marmazataM bhavati, tatra marmANi-zaGkhANikAviyarakAdIni 'tini0' trINyasthidAmazatAni haDDamAlAzatAni bhavanti / 'nava pahArusayAIti snAyUnAM-asthibandhanazirANAM nava zatAni, 'satta0' sapta Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 tandulavaicArika-prakirNakasUtram 102 zirAzatAni snasAzatAni, paJca pesIzatAni, 'nava dha0' nava dhamanyo-rasavahanADayaH 'nava0' navanavati romakUpazatasahasrANi romNAM-tanuruhANAM kUpA iva kUpA romakUpAH romarandhrANItyarthaH teSAM navanavatirlakSA iti, vinA kezazmazrubhi, kezazmazrubhiH saha punaH sArdhAstina romakUpakoTayo bhavanti manuSyazarIre iti // athapUrvoktAni zirAsaptazatAni kathaM bhavantIti sUtrakAra evAha--'Auso0' he AyuSman asmin zarIre 'saTThi' iha puruSazarIrenAbhiprabhavANi zirANAM-snasAnAM sapta zatAni bhavanti, tatra SaSTyadhikaM zataM zirANAM nAbhiprabhavANAmUrdhvagAminInAM zirasyupAgatAnAM bhavanti, yAstu rasaharaNya ityucyante, 'jANaM sittiyAsAmUrdhvagAminInAM zirANAM se' tasya jIvasya nirupaghAtenaanugraheNa cakSu 1 zrotraradhrANaijihvAbalaM bhavati, yAsAM 'se' tasyopaghAtena-vighAtena ckssushrotrghraannjihvaablmuphnyte| tathA 'Auso' he AyuSpan! asmin zarIre SaSTyadhikaMzataM 160 zirANAM nAbhiprabhavANAM nAbherutpannAnAmityarthaH, adhogAminInAMpAdatale upagatAnAM-prAptAnAM bhavati,yAsAM nirupaghAtena jaGkSAbalaM bhavati, tAsAMcaiva se' tasya jIvasyopaghAtena-vikAraprAptena zIrSavedanA-sarvamastakapIDA arghazIrSavedanA mastakazUlaMca bhavati, 'acchiNitti akSiNI-locane 'aMdhijaMti'tti andhIbhavata ityarthaH // tathA 'Auso0' he AyuSman ! asminpratyakSezarIreSaSTyadhikaMzataMzirANAMnAbhiprabhavANAM tiryaggAminInAM hastatale upAgatAnAM bhavati, yAsAM nirupaghAtena-nirupadraveNa bAhubalaM bhavati, tAsAM caiva 'se' tasyopaghAtena-upadraveNa pArzvavedanA pRSThivedanA kukSivedanA kukSizUlaM ca bhavati, tathA 'Au0' he AyuSman! asyajantoH SaSTyadhikaM zataM zirANAMnAbhiprabhavaNAmadhogAminInAM gudapraviSTAnAMbhavati, yAsAM nirughAtena-upadravAbhAvena mUtrapurISavAtakarma-prasravaNakarma viSThAkarma vAyukarma pravartate, mUtrAdikaM sukhena kartuM zakyata ityarthaH, tAsAM caiva gudapraviSTazirANAmupaghAtena mUtrapurISavAtanirodho bhavati, nirodhenAsigudAkurAH 'harasa' iti lokokti kSubhyanti-kSobhaM yAnti, paramapIDAkaraM rudhiraM muJcantItyarthaH, bhavabhAvanoktakAlarSivat pANDurogazca bhavati / tathA 'Auso0' heAyuSman! asyajantoH paJcaviMzatiH zirAH siMbhadhAriNI'tti zleSmadhAriNyo bhavanti, 'paMca0' paJcaviMzatizirAH pittadhAriNyaH, daza zirAHzukradhAriNyaH, 'sattasi0' puruSasyoktaprakAreNa saptazirAzatAni bhavanti, katham? zarIreUrdhvagAminyaH 160 adhogAminyaH 160 tiryaggAminyaH 160 adhogAminyo gudapraviSTAH 160 zleSmadhAriNyaH 25 pittadhAriNyaH 25 zukradhAriNyaH 10evaM sarvA700zirAH bhavanti puruSANAM zarIra iti / 'tIsU0' puruSoktAH yAstAstrazadUnAH striyAH bhavanti, saptatyadhikAniSaTzatAnibhavantItyartha 670, vIsU0 puruSoktA yAstAH viMzatyUnAH pANDakasyAzItyadhikAni SaT zatAni bhavantItyartha 680 // athazarIre rudhirAdimAnamAha-'Auso' he AyuSman! asya jantoH rudhirasyADhakaM bhavati, vasAyA ardhADhakaM, 'matthuliMgasse timastakabhejakasya phipphisAdervA prasthaH mUtrasyADhakaMpurISasya prasthaH pittasya kuDavaH zleSmaNaH kuDavaH zukrasyArdhakuDavo bhavati, etaccADhakaprasthAdimAnaMbAlakumArataruNAdInAM 'do asaIo pasaI do pasaIyo ya seiA hoicattAri seIyA kulao cattAri Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mU0102 173 kulao pattho cattAri patthA ADhaga'mityAtmIyara hastenAnetavyamiti, 'jaM jAhe' yaddhirAdikaM yadA duSTaM bhavatitattadA'tipramANaM bhavati, ayamAzayaH-uktamAnasya zukrazoNitAdehIMnA''dhikyaM syAttattatra vAtAdidUSitatvenAvaseyamiti / ___ paMca0' paJcakoSThaH puruSaH, puruSasya paJca koSThakAH bhavanti, SaTkoSThA stra, koSThakasvarUpaM sampradAyAdavagantavyamiti, navazrotraH puruSaH, tatra karNadvaya 2cakSurdvaya 2 dhrANadvaya 2 mukha7pAyU 8 pastha 9 lakSaNAni iti, ekAdazazrotrA stra bhavati, pUrvoktAni nava stanadvayayuktAnyekAdaza zrotrANi straNAM bhavantItyetanmAnuSINAmuktaM, gavAdInAM tu catuHstanInAM trayodaza 13 zUkaryAdInAmaSTastanInAM saptadaza 17nivyAghati evaM, vyAghAtepunarekastanyA ajAyA daza 10,tristanyAzca godizeti / 'paMca' puruSasyapaJca pesIzatAni bhavanti 500 triMzadUnAni striyAH 470 viMzatyUnAni paJca pesIzatAni napuMsakasya 480 // uktaM zarIrasvarUpaM, athAsyaivAsundaratvaM darzayannAhamU. (103) abhitaraMsi kuNimaM jo parialeu bAhiraM kuJA / / taM asuiMdaTThaNaM sayAvi jaNaNI duguchijjA / / vR. 'abhitara0' gAthA, abhitaraMsI tizarIramadhyapradeze 'jo'tti yat 'kuNimaM' apavitraM mAMsaM vartate tanmAMsaM 'pariyatteu'tti parAvartya-parAvartaM kRtvA yadi bahi-bahirbhAge kuryAt tadA tanmAMsaM 'asui' azuci-apavitraM dRSTvA svakA api AtmIyA api anyA AstAM svajananI-svAmbA 'duguMchijjatti jugupsAM kuryAt-hA! kiM mayA'pavitraM dRSTamiti / / mU. (104) mANussayaM sarIraM pUiyamaM maMsasukka haTeNaM / parisaMThiviyaM sohai acchAyaNagaMdhamalleNaM / / vR. 'mANussayaM gAthA, mAnuSyakaM manuSyasambandhi zarIraM-vapuH 'pUiyamaMtipUtimat apavitramityarthaH, kena ?-mAMsazukrahaDDena, haDDe dezyamasthivAcIti, 'parisaMThaviyaMti vibhUSitaM sat 'sohaitti zobhate, kena ?-AcchAdanagandhamAlyena, tatrAcchAdanaM-vastrAdi gandhaH-karpUrAdi mAlyaM-puSpamAlAdi mU. (105)imaMceva yasarIraMsIsaghaDImeyamaJjamaMsaTTiyamatthuluMgasoNiyavAluMDayacammakosanAsiyasiMghANaya dhImalAlayaM amaNunagaM sIsaghaDIbhaMjiyaM galaMtanayaNaM katruTTagaMDatAluyaM avAluyAkhillacikkaNaMciliciliyaM daMtamalamailaM bIbhacchadarisaNijja aMsalagabAhulagaaMgulIaguTThaganahasaMghisaMghAyasaMdhiyamiNaM bahurasiyAgAraM nAlakhaMdhacchirAaNegaNhArubahudhamaNisaMdhinaddhaM pAgaDaudarakavAlaM kakakhanikkhuDaMkakUkhagakaliyaMduraMtaM advidhamaNisaMtANasaMtayaM savao samaMtA parisavaMtaMcaromakUvehiM sayaM asuiMsabhAvao paramaduggaMdhi kAlijayaaMtapittajarahiyayaphopphasaphephasapilihodaragujjhakuNimanavachiDudhividhivaMtahiyayaM durahipittasiMbhamuttosahAyayaNaM sabbao duraMtaM gujjhorujANujaMghApAyasaMghAyasaMdhiyaM asui kuNimagaMdhi, evaM ciMtijamANaM bIbhacchadarisaNijaM adhuvaM aniyayaM asAsayaM saDaNapaDaNaviddhaMsaNadhammaM pacchA va purA va avassa caiyavvaM nicchayao muTu jANa evaM AinihaNaM erisaM savvamaNuyANaM dehaM esa paramatthoo sabhAvo / vR. 'imaM ceva ya' ityAdi gadyaM, idameva ca manujazarIraM-vapuH zIrSaghaTIva mastakahahuM Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 tandulavaicArika prakirNakasUtram 105 medazca - asthikRt caturtho dhAturityarthaH majjA ca-zukrakaraH SaSTho dhAturityarthaH mAsaM ca - palalaM tRtIyo dhAturityarthaH, asthi ca-kulyaM paJcamo dhAturityarthaH mastuluGgazca - mastakasnehaH zoNitaM ca - rudhiraM dvitIyo dhAturityarthaH vAluNDakazca - antarazarIrAvayavavizeSaH carmakozazca - chavikoSaH nAsikAsi vAnazca ghrANamalavizeSaH dhiDalaM ca--anyadapi zarIrodabhavaM nindyamalaM tAni teSAmAlayaM - gRhamityarthaH amanojJakaM - manojJabhAvavarjitaM zIrSaghaTI-karoTikA tayA bhaJjitaM - AkrAntamityarthaH, galannayanaM karNoSThagaNDatAlukaM avAluyA iti lokoktayA avAlukhillazca khIla iti janokti tAbhyAM cikkaNaM- picchalamityathaH 'ciliciliya' miti cigacigAyamAnaM dharmAvasthAdau dantAnAM malaM dantamalaM tena 'maila' t malinaM- malImasamityarthaH / bIbhatsaM - bhayaGkaraM darzanaM -AkRtiravalokanaM vA rodinA kRzAvasthAyAM yasya vapuSastad bIbhatsadarzanaM, 'aMsalaga' tti aMsayoH - skandhayoH 'bAhulaga' tti bAhvoH - bhujayoH aGgulInAM - karazAkhAnAM 'aMguTThaga' tti aGguSThayoraGgulayoH nakhAnAM - mahArAjAnAM (karajAnAM ye sandhayasteSAM saGghAtenasamUhena sandhitamidaM vapuH 'bahu0' bahurasikAgAraM 'nAlakhaM0' nAlena skandhazirAbhiH - aMsadhamanIbhi 'anegaNhAru' tti anekasnAyubhi - asthibandhanazirAbhiH bahudhamanibhiH - anekazirAbhiH sandhibhiH - asthimelApakasthAnaizca 'naddhaM 'ti niyantritaM prakaTaM- sarvajana zyamAnamudarakapAlaM-jaTharakaDahallakaM yatra tatprakaTodarakapAlaM, kakSaiva-dormUlameva niSkuTaM - koTaraM jIrNazuSkavRkSavad yatra tat kakSaniSkuTaM kakSAyAM gacchantIti kakSAgAH adhikArAttadagatakutsitavAlAstaiH kalitaM-sadA sahitaM kakSAgakalitaM yadvA kakSAyAM bhavAH kAkSikAH- tadagatakezalatAstAbhi kalitaM, 'duraMtaM' ti duSTaH anto - vinAzaH prAnto vA yasya taddurantaM - duSpUraM, asthidhamanyoH santAnena - paramparayA 'saMtayaM' ti vyAptaM yattadasthidhamanisantAnasantataM / sarvataH - sarvaprakAraiH samantataH - sarvatra romakUpai - romarandhraH parisravat - galagalat sarvatra sacchidraghaTavat cazabdAdanyairapi nAsikAdirandhraH parisravat 'sayaM' ti svayamevAzuci - apavitraM 'sabhAvau 'tti svabhAvena paramaduSTagandhIti 'kAlijjayaaMtapittajarahiyayaphopphasaphephasapiliha' tti plIhA - -gulma 'udara 'tti jalodaraM guhyakuNimaM- mAsaM nava chidrANi yatra tat tathA 'thivithivaMta' tti dvigadrigAyamAnaM 'hiyaya'tti hRdayaM yatra tat paramayAvat hRdayaM nava chidrANi tu nayanadvayakarNadvayanAsikAdvayajihvAziznApAnalakSaNAni 'durahi'tti durgandhAnAM pittasiMbhamUtralakSaNAnAmauSadhAnAmAyatanaM gRhaM sarvauSadhAyatanaM, rogAdAvasmin sarvauSadhaprakSepAt sarvatra - sarvabhAge duSTo'nto - vinAzaH prAnto vA yasya tat sarvatodurantaM, 'guhyo0' guhyorujAnujaGghApAdasaGghAtasandhitaM-upasthasakthinalakIlanalakinIkramaNaparasparamIlanasamUhasIvitaM, azucikuNimasya - apavitramAMsasya gandho yatra tadazucikuNimagandhi / 'evaM ci0' evaM pUrvoktaprakAreNa cintyamAnaM bIbhatsadarzanIyaM bhayaGkararUpaM 'adhuvaM aniyayaM asAsayaM ceti padatrayasya vyAkhyA pUrvavat, 'saDaNa0 ' zaTanapatanavidhvaMsanadharmaM, tatra zaTanaM- kuSThAdinA'GgulyAde - patanaM bAhvAdeH khaGgacchedAdinA vidhvaMsanaM sarvathA kSayaH ete dharmAsvabhAvA yasya tattathA, 'pacchA va purA va avassa caiyavvaM' tti pUrvavat 'niccha0' nizcayataH suSThu bhRzaM tvaM 'jANa'tti jAnIhi etanmanuSyazarIraM 'AinihaNaM' ti AdinidhanaM sAdisAntamityarthaH, Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mU0105 175 IzaM pUrvavarNitaM vakSyamANaMvA sarvamanujAnAM samastamanuSyANAM deha:-zarIraM eSaH pUrvoktaH zarIrasya paramArthataH-tatvataH svabhAvaH / / atha vizeSataH zarIrAderazubhatvaM darzayatimU. (106) sukkami soNiyaMmi ya saMbhUo jnnikucchimjhmi| taMceva amijjharasaM navamAse ghuTiyaM sNto|| vR. 'sukkaMmi'ityAdi yAvadasthimalotAvatpadyaM, 'sukkaM0' jananIkukSimadhye mAtRjaTharAntare zukra-vIrye zoNite-lohite cazabdAdekatra milite sati prathamaM sambhUtaH-utpannastadevAmedhyarasaM-viSThArasaM 'dhuMTiya'ti piban san nava mAsAn yAvat sthita iti|| mU. (107) joNImuhanipphiDio thaNagacchIreNa vaddhio jaao| pagaIamijjhamaio kaha deho dhoiuM skko|| vR. 'joNi0' yonimukhanisphiTitaH-smaramandirakuNDanirgataH 'thaNagaM'ti stanakakSIreNa vardhitaH payodharadugghena vRddhiM gataH, prakRtyA amedhyamayo jAtaH, evaMvidho dehaH kahaM 'dhoiuM'ti dhautuM-kSAlayituM shkyH|| mU. (108) hA asuisamuppannA ya niggayA ya jeNa ceva dAreNaM / sattA mohapasattA ramati tattheva asu idaarNmi|| vR. 'hAa0' hA iti khede azucisamutpannA-apavitrotpannAH yenaiva dvAreNa nirgatAH cazabdAt yauvanamApannAH satvA jIvAH mohaprasaktAH-viSayaraktAH-ramanti-krIDanti tatraiva azucidvAre chedoktasamudraprasUtakumAravaditi // evaM zarIrAzucitve sati ziSyaH praznayatimU. (109) kiha tAva gharakuDIrI kaIsahassehiM aparitaMtehiM / vanijai asuibilaM jaghaNaMti sakaJjamUDhehiM / / vR. 'kiha tA0' he pUjyAH ! kathaM tAvat gRhakuDyAH strIdehasyetyarthaH 'aparitaMte0' aparitAntaiH- azrAntaiH-parizramamagaNayadbhiH savakAryamUraiH-savasvArthamauDhyagataiH kavisahanaiH 'jaghanaM ti strIkaTeragrabhAgaM bhagarUpamityarthaH varNyate-vacanavistareNa vistAryate, kiMbhUtaM jaghanaM ?-'azucibilaM paramApavitraM vivaram, uktaMca-"carmakhaNDaM sadAbhinnaM, apAnodagAravAsitam tatra mUDhAH kSayaM yAnti, prANairapidhanairapi / / " tatra prANaiH satyakyAdayaH kSayaM gatAH dhanairdhammillAdayaH iti|| mU. (110) rAgeNa na jANaMti varAyA kalamalassa niddhmnnN| tANaM pariNadaMtA phullaM nIluppalavaNaM va / / vR. 'rAge0' he ziSya! rAgeNa-tIvrakAmarAgeNa najAnanti hRdayecazabdAdanyeSAM na kathayanti varAkA:-tapasvinaH kalamalasya-apavitramalasya nirdhamanaMkhAlUiti 'tANaM'ti NaM vAkyAlaGkAre tat-jaghanaM pariNadaMtitti paramaviSayAsaktA varNayanti, katham ?-vakAra ivArthe, ivotprekSate, phullaM-praphullaM vikasitamityartha nIlotpalavanaM-indIvarakAnanam / / mU. (111) kittiyamittaM vanne amijjhamaiyaMmi vccsNghaae| rAgo huna kAyayo virAgamUle sarIraMmi // Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 tandulavaicArika-prakirNakasUtram 111 vR.kittiya0' kiyanmAnaM-kiyapramANaM vanne ti varNayAmi zarIre-vapuSi, kiMbhUte amedhyaM pracuramasminnityamedhyamaye-gUthAtmake ityarthaH,varcaskasavAte-paramApavitraviSThAsamUhe virAgamUle tti viruddho rAgaH virAgaH manojarAga ityartha tasya mUlaM-kAraNaM kAmAsaktAnAmaGgAravatIrUpadarzane candrapradyotanasyeva, yadvA vigato-gato rAgo-manmathabhAvo yasmAtsa virAgaH vairAgyamityarthaH tasya mUlaM-kAraNaM, kASThazreSTheriva (zreSThina iva) tasmin virAgamUle hu yasmAdevaM tasmAdrAgo na kartavyaH, sthuulbhdrvjrsvaamijmbuusvaamyaadivt|| mU. (112) kimikulasayasaMkiNme asuimacukkhe asAsayamasAre / seyamalapuvvaDaMmI nivveyaM vaccaha sarIre // vR. 'kimi0' kRmikulazatasaGkIrNe 'asuimacukkhe'tti azucike-apavitramalavyApte acukSe-azuddhe sarvathA pavitrIkartumazakyatvAt, azAzvate kSaNaM kSaNaM prati vinazvaratvAt, asAre-sAravarjite seyamalapuvvaDaMmiti durgandhasvedamalacigacigAyamAne, evaMvidhezarIre he jIvA. yUyaM nirveda-vairAgyaM vrajata-gacchata, vikrmyshonRpsyeveti| mU. (113) daMtamalakatragUhagasiMghANamale ya laalmlbhule| eyArise bIbhacche duguMchaNijaMmi ko raago| vR. 'daMtama0' dantamalakarNamalagUthakasiMghAnamale cazabdaH zarIragatAnekaprakAramalagrahaNasUcanArtha lAlAmalabahule etAdRze bIbhatse-jugupsanIye sarvathA nindye vapuSi ko rAgaH / / mU. (114) ko saDaNapaDaNavikiriNaviddhaMsaNacayamamaraNadhammami / dehami ahIlAso kuhiyakaDiNakaTThabhUyaMmi / / __ vR. 'ko saDa0' dehe-zarIre kaH abhilASaH-vAJchA ?, kiMbhUte ? -zaTanapatanavikiraNavidhvaMsanacyavanamaraNadharme, tatra zaTanaMkuSThAdinA'GgulyAdeH patanaM bAhlAdeH khaDgacchedAdinA vigakiraNaM-vinazvaratvaM vidhvaMsanaM-rogajvarAdinA jarjarIkaraNaM cyavanaM-hastapAdAderdezakSayaH maraNaM-sarvadhA kSayaH, punaH kiMbhUte? -kuthitktthinkaasstthbhuute-vinssttkrkshdaarutulye| mU. (115) kAgasuNagANa bhakkhe kimikulamatte ya vAhibhatte y|| dehami macchabhatte susANabhattaMmi ko raago|| vR. 'kAgasu0' dehe ko rAgaH?, kiMbhUte?-kAkazvAnayoH-dhUkAribhaSaNayoH bhakSye-khAce kRmikulabhakte ca vyAdhibhakte ca matsyabhakte ca kacinmaccubhattetti mRtyubhaktamiti zmazAnabhakte mU. (116) asuI amijjhaputraM kuNimakalevarakuDiM prisvNti| AgaMtuyasaMThaviyaM navacchiDDamasAsayaM jaanne|| vR. 'asui' azuci-sadA'vizuddhamamedhyapUrNa-viSThAbhUtaM kuNimakalevarakuDiMmAMsazarIrahaDDayoguhaM 'parisavaMti'tti parisravat-sarvato galat, AgantukasaMsthApitaM-mAtApitroH zoNitapudgalairniSpAditaM navacchidraM-navarandhropetamazAzavataM-asthiraMevaMvidhaM vapustvaM jAnIhIti mU. (117) picchasi muhaM satilayaM savisesaM rAyaeNa ahrennN| sakaDakkhaM saviAraM taralachi jubbnnitthiie| vR. 'picchasi' 'juvvaNitthIe'tti yauvanastriyAH-taruNyAH mukhaM-tuNDaM tvaM pazyasi Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mU0117 nandiSeNaziSya 1 arhanaka 2 sthUlabhadrasatIrthyakazvat, kiMbhUtaM?-satilakaMsapuNDraMsavizeSaM-kuTumakajalAdivizeSasahitaM, kena saha ?-rAgeNa tAmbUlAdirAgavatA'dhareNa-oSThena saha sakaTAkSaMardhavIkSaNasahitaMsavikAraM-bhrUceSTAsahitaM, yathA tapasvinAmapi manmathavikArajanakaM, tarale-capale kAkalocanavat akSiNI yatra tattaralAkSi iti / / mU. (118) picchasi bAhiramaTThana picchasI ujjaraM klimlss| moheNa naccayaMto sIsaghaDIkaMjiyaM piyasi / / vR. 'piccha0' evaM tvaM bahirmuSTaM-bahirbAgamaThAritaM pazyasi-sarAgaddaSTayA'valokayasi, na pazyasi andhavanna vilokayasi 'ujjaraM'ti madhyagataM kalimalaM--apavitraM yadvA na pazyasi kalimalasya--apavitrasya 'ujjara'ti nirjaraNaM mohena-ratimohodayena nRtyan-bhUtAveSTita iva ceSTAM kurvan 'sIsaghaDIkaMjiyaM piyasitti mastakaghaTIrasamapavitraM pibasi-pAnaM karoSi cumbanAdiprakAreNeti // mU. (119) sIsaghaDIniggAlaM jaM niguhasI duguMchasI jNc| taM ceva rAgaratto mUDho aimucchio piyasi / / dR. 'sIsa0' mastakodbhavApavitrarasaMyaniSThIvayasi-thUtkaroSi jugupsase kutsAMkaroSItyarthaH yacca tvaMtadeva 'rAgaratto' viSayAsaktaH mUDho mahAmohaM gataH atimUrchitaH-tIvragRddhiM gataH pibasi mU. (120) pUiyasIsakavAlaM pUiyanAsaM ca pUidehaM ca / pUiyachiDavichiDaM pUiyacammeNa ya pinaddhaM / / vR. 'pUiya0' pUtikazIrSakapAlaM-durgandhimastakakaparaM pUtikanAsaM-apavitranAsikaM pUtidehaM-durgandhigAtraM pUtikacchidravivRdadhaM-apavitralaghuvivaravRddhavivaraM pUtikacarmaNAazubhAjinena pinadadha-niyantritam / / - mU. (121) aMjaNagusuvisuddhaM hANuvvaTTaNaguNehiM sukumAlaM / pupphummIsiyakesaM jaNei bAlassa taM raag|| vR. 'aMjaNa' aJjanaguNasuvizuddhaM-tatrAJjanaM locane kajalaM guNA-nADakagophaNakarAkhaDikAdayaH taiH suSTu vizuddhaM-atyarthaM zobhAyamAnasnAnodavartanaguNaiH sukumAlaMtatrasnAnamanekadhA kSAlanamudvarttanaM-piSTikAdinA mAlottAraNaM guNAH-dhUpanAdiprakArAH yadvA snAnodavartanAbhyAM guNAstairmRdutvaM gataM, puSponmizritakezaM anekakusumavAsitakuntalaM evaMvidhaMtanmukhaMmastakaM zarIraM vA bAlasya-manmathakarkazabANaviddhatvena gatasadasadaviveka(sya)vikalasyajanayati-utpAdayati rAgaM-manmathapAravazyaM yena gurvAdikamapi na gaNayati, nandiSeNA''SADhabhUtimunyAdivat / / mU. (122) jaMsIsapUrautti ya pupphAI bhaNaMti maMdavinANA / puphAI ciya tAI sIsassa ya pUrayaM suNaha / / vR. 'jaM sI0' mandavijJAnA-manmathagrahagrathilIkRtAH 'jati yAni puSpANi kusumAni zIrSapUrakaM mastakAbharaNamiti bhaNaMti' kathayantipuSpANyeva tAnizIrSasya pUrakaMzrRNuta yUyamiti mU. (123) meo vasA ya rasiyA khele siMghANae ya kubha evN| [1412 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 tandulavaicArika-prakirNakasUtram 123 aha sIsapUrao me niyagasarIrammi saahiinno| vR. 'meuva0' medaH asthikRtvasA-visnasA cazabdo'nekazarIrAntargatAvayavagrahaNArthaH rasikA-vraNAdhutpannA 'khele tti kaNDhamukhazleSmA 'siMghANae yatti nAsikAzleSmA 'eyaMti etanmedAdikaM 'chubha'tti kSupadhvaM-mastake prakSepayata atha zIrSapUrako 'bhe' bhavatAM nijakazarIre svAdhInaH-svAyatto vartate // mU. (124) sAkira duSpaDipUrA vaccakuDI duppayA nvcchiddaa| ukkaDagaMdhavilittA bAlajaNo aimucchiyaM giddho|| vR. 'sA kira0' sA varcaskakuTI-viSThAkuTIrikA kirattinizcayena duSpratipUrA pUrayitumazakyetyarthaH, kiMbhutA ? -dvipadA navacchidrA, utkaTagandhaviliptA-tIvradurgandhavyAptA, evaMvadhA zarIkuTI vartate, tAM ca bAlajano-mUrkhalokaH atimUrchitaM yathA syAt tathA gRddho-lampaTatvaM gtH|| ma. (125) jaMpemarAgaratto avayAseUNa guuddhmuttoliN| daMtamalacikkaNaMgaM sIsaghaDIkaMjiyaM piyasi / / vR. kathaM gRddha ityAha-'jaM pema0' yasmAt premarAgaraktaH-kAmarAgagrathilIkRto loka'avayAseUNa'tti avakAzya-prakAzya-prakaTIkRtyertha 'gUDhamuttoliM'ti apavitraMrAmAbhagaMpuMzcihna vAjugupsanIyaM, dantAnAM malaH-pipikA dantamalastena saha 'cikkaNaMga' cikkaNAGga-cigacigAyamAnamahaM-zarIramAliGgaya ca zIrSaghaTIkAJjikaM-kapAlakarparakhaTTarasaMcumbanAdiprakAreNa 'piyasitti pibasi, atRptavatdhuMTayasi / / mU. (126) daMtamusalesu gahaNaM gayANa maMse ya ssymiiyaannN| vAlesuMcamarINaM cammanahe dIviyANaM ca / / vR. 'daMtamu0' gajAnAMdantamuzaleSu 'gahaNaM ti grahaNaM-AdAnaM lokAnAM vartate mAMse cazabdAt snasAtha GgAdau zazamamRgANAM grahaNaM vartate, camarINAMvAleSu grahaNaM, dvIpikAnAM citrakavyAghrAdInAM carmanakheSugrahaNaM, cazabdAdanekatirazcAmavayavagrahaNaM vartate / ko bhAvaH? -yathA gajAdInAM tirazcAM dantAdikaM sarveSAM bhogAya bhavati tathA manuSyAvayavo na bhogAya bhavati pazcAdataH kathyate'nenAdau jinadharmo vidheya iti|| mU. (127) pUiyakAe ya ihaM cavaNamuhe nickaalviistyo| Aikkhasa samAvaM kimmi'si giddho tuma mUDha / / vR. 'pUi0' ihapUtikakAye-apavitravapuSi cyavanamukhe-maraNasammukhe nityakAlavizvastaHsadA vizvAsaM gataH 'Aikkhasu0' AkhyAhi kathaya sadbhAvaM-hArdai 'kimhi'sitti kasmAdasi gRddhastvaM mUDho mUrkha, yadvA he mUDha ! mUrkha brahmadattadazamukhAdivat / / mU. (128) daMtAvi akajjakarA vAlAviva vaDamANa biibhcchaa| cammapi ya bIbhacchaMbhaNa kiM tasi taMgao raagN| vR. 'daMtA0' dantA apyakAryakarAH vAlA api vivardhamAnAH sarpavad bIbhatsA bhayaGkarAH carmApi bIbhatsaMbhaNa kathaya kiM tasi0 ti tasmin zarIre 'ta'miti tvaM rAgaM gataH / / mU. (129) siMbhe pitte mutte gRhami ya vasAi dNtkuddiisu| Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mU0129 179 __ bhaNasu kimatthaM tujhaM asuiMmi vivaSTio raago|| pR. 'siMbhe ti0 kaphepitte-mAyuSimUtre-pranavaNegUthe-viSThAyAM vasAittivasAyAMsnasAyAM 'daMtakuMDIsuttihaDDabhAjane, yadvA'nusvAro'lAkSaNikaH dantakuDayAM, yadvA daMtakuMDIsutti daMSTrAtu bhaNa-kathaya kimarthaM tavAzucAvapi vardhito rAgaH? // mU. (130) jaMghaTThiyAsu Uru paiDiyA taTThiyA kddiipitttthii| kaDiyaDivaiDhiyAiM aTThArasa piSTiaTThINi // vR. 'jaMgha0' 'jaMghaTTiyAsu UrU'tti jazAsthikayorUrU pratiSThitau 'paiTTiyA taTThiyA kaDIpiTThI tiatrAyaM padasambandhaH-tayorosthitAtasthitAkaTi-zroNirbhavati, kaTyAMpratiSThitA sthitA 'piTThI'tti pRSThirbhavati kaTayasthiveSTitAnyaSTAdaza pRSThayasthIni bhavanti zarIre iti / mU. (131) do acchiaTThiyAI solasa gIvaDiyA munneybvaa| piTTIpaiDiyAo bArasa kila paMsulI huMti / / vR. 'do a0' dve akSyasthinI bhavataH, SoDaza grIvAsthIni jJAtavyAni, pRSThipratiSThitAH dvAdaza kileti prasiddha paMzulyo bhavanti // mU. (132) aTThiyakaDhiNe sirahArubaMdhaNe mNscmmlemi| viTThAkoTThAgAre ko vaccagharovame raago|| vR. 'aTThiya0' asthibhiH 'aDhiNe' kaThine'sthikaThine yadvA-kaThinAnyasthikAni yatra tattathA tasmin, zirAsnasAnAM ladhvirANAMbandhanaMyatratattathA tasmin, mAMsacarmalepe viSThAkoSThAgAre-- varcaskagRhopame kalevare he jIva! tava ko rAgaH / / mU. (133) jaha nAma vacakUvo nicaM bhinnibhinnbhnnNtkaayklii|| kimiehiM sulusulAyai soehi ya pUiyaM vahai / / vR. 'jaha' yatheti dRSTAntopadarzane nAmeti komalAmantraNe sambhAvane vA 'vaccakUvo'ti varcaskakUpo viSThAbhRtakUpo bhavati, kiMbhUtaH? - bhiNibhiNI tti zabda bhaNaMta'tti bhaNatAM-bhRzaM kayayatAM kAkAnAM kali-vAyasAnAM saGgAmo yatra sa bhiNibhiNibhaNatkAkakali, kRmikaiHviSThAnIlaMgubhi sulusuletyevaMzadaMkarotItisulusulAyate, satobhizca-relakaiH pUtikaM-paramadurgandhaM vahati-pravatItyarthaH viSThAkUpaH, tathedamapi zarIraM jJAtavyaM mRtAvasthAyAM rogAdyavasthAyAM veti // atha zarIrasya zavAvasthAM darzayati gAthAtrayeNamU. (134) uddhiyanayaNaM khagamuhavikaTTiyaM vippainnabAhulayaM / aMtavikaTTiyamAlaM sIsaghaDIpAgaDIghoraM / / vR. uddhi0' uddhRte-niSkAsite kAkAdibhinayane-locane yasya yasmin yasmAdvA tadudadhRtanayanaM, khagamukhaiH-vihagatuNDaiH 'vikaTTiyaM ti vikarttitaM-vizeSeNa sthAne sthAne pATitaM khagamukhavikarttitaM, viprakIrNau avakIrNau viralAvityarthaH 'bAhulayaMtibAhU-praveSTI yasya zavasya tadviprakIrNabAhu aMtavikaTTiyamAlaM'ti vikarSitAntramAlaM zrRgAlAdibhiriti 'sIsaghaDIpAgaDI'tti prakaTayA zIrSaghaTikayA-tumbalikayA ghoraM-raudraM // mU. (135) bhiNibhiNibhaNaMtasaI visappiyaM sulusuliMtamaMsoDaM / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 tandula vaicArika prakirNakasUtram 135 misimisimisaMtakimiyaM thivithivithiviaNtbiibhcchN| vR. 'bhiNi0' 'bhiNibhiNibhaNaMta'tti dhAtUnAmanekArthatvAdutpadyamAnaH zabdo yatra tat bhiNibhiNabhaNacchabdaM makSikAdibhirgaNagaNAyamAnamityarthaH-, visarpada-aGgAdizithilatvena vistAra vrajat 'sulusuliMtamaMsoDati sulusulAyamAnamAMsapuTaM 'misimisimisaMtakimiya'ti misimisittimisantaH zabdaM kurvantaH kRmayo yatra tat misimisimisatkRmika thivithividhaviaMtabIbhacchati chabachabAyamAnairantrairbIbhatsa-raudramityarthaH / / mU. (136) pAgaDiyapaMsulI vigarAlaM sukkasaMdhisaMghAyaM / paDiyaM niceyaNayaM sarIrameyArisaM jANa // vR. 'paga0 prakaTitAH-prakaTatvaM prAptAH pAMzulikA yatrataprakaTitapAMzulikaM, vikarAlaMbhayotpAdakaM,zuSkAzcatAH sandhayazcazuSkasandhayastAsAMsaGghAtaH-samudAyoyatratachuSkasandhisaGghAtaM, vikarAlaM-bhayotpAdakaM, zuSkAzcatAH sandhayazca zuSkasandhayastAsAMsAtaH-samudAyo yatra tacchuka sandhisaGghAtaM, patitaM gartAdau nizcetanaka-caitanyavivarjitaM zarIraM-vapuH etAdRzaM parvoktadharmayuktaM tvaM 'jANa'tti jAnIhi, 'jANe' iti pAThe tu nizcetanakaM zarIramahamIzaM jAnAmIti // mU. (137) vacAu asuitaraM navahiM soehiM parigalaMtehiM / AmagamallagarUve nivveyaM sriirmaiyaarisN|| vR. 'vaccAu0' navabhiHsrotobhiH parigaladibhavarcaskAt-gUthAt azucitaraM-apavitratama 'Amagamallagave'tti apakvazarAvatulye zarIre nirveda-vairAgyaM vrajata, viSNuzrIzarIre vikrmyshoraajsyev|| mU. (138) do hatyA do pAyA sIsaM uccaMpiyaM kbNdhmi| kalamalakoTThAgAraM parivahasi duyAduyaM vacaM // vR. 'do hatthA0' ve haste dve pAde 'sIsaM uccaMpiyaM'ti zIrSamut-prAbalyena campitaM yatra tacchIrSoccampitaM tasmin, yadvA-zIrSaNot-prAbalyena campitaM-AkramitaM yattat tathA tasmina prAkRtatvAdanusvAraH, kalamalakoSThAgAre evaMvidhe kabandhe "duyAdurya'ti zIghraM zIghraM kiM varcasva parivahasi tvamiti, atra yathAyogaM vibhaktipariNAmo jJeya iti|| mU. (139) taMca kira rUvavaMtaM vaccaMta rAyamaggamoiNmaM / paragaMdhehiM sugaMdhaya mannato appaNo gaMdhaM / / vR. "taMca ki0' ca punastaccharIraM kiratti sambhavanAyAMrUpavatvrajatrAjamArga 'oinnati prAptaM, tatraparagandhaiH-pATalacampakAdibhi sugandhakaM jAtaM, tatra ca tvamAtmano gandhaM 'matraMto hi jAnan harSayasIti / / mU. (140) paaddlvNpymlliyagruycndnnturukkvaamiisN| gaMdhaM samoyaraMtaM mannato appaNo gaMdhaM / vR.paragandhaM darzayati-pADa0' pATalacampakamallikA'gurukacandanaturuSkamizra vA athavA mizraM-saMyogotpannaM yakSakardamAdikaMgaMdhaM kastUryAdikaM kiMbhUtaM? -'samoyaraMta'ti sarvato vistarata evaMvidhaM paragandhamAtmano gandhamiti 'mannaMto'tti jAnan harSayasIti / / Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mU0141 181 mU. (141) suhavAsasurahigaMdhaM vAyasuhaM agarugaMdhiyaM aNg| kesA hANasugaMdhA kayaro te appaNo gaMdho / / ghR.'suhavA0' zubhavAsaiH-sundaracUrNaM surabhigandho-suSTugandho yatra tat zubhavAsasurabhigandhaM vAtaiH zItalAdibhi sukhaM zubhaM vA yatra tat vAtasukhaM, agurugandho dhUpanAdiprakAreNa jAto'syeti aguruganthi, tat evaMvidhaM aGga-gAtraM vartate kesANhANasugaMdha ttiyeca kezAH-kacAste snAnenasavanena sugandhA vartante, atha kathaya tvaM kataraH-katamaste-tava Atmano gandha iti / mU. (142) achimalo kannamalo khelo siMghANao ya pUo a| asuImuttapurIso eso te appaNo gaMdho / / vR. AtmagandhaM darzayati yathA-'acchi0' akSimalo-dUSikAdi karNamalaH zleSmAkaNThamukhazleSmA 'siMghANautti nAsikAzleSmA cazabdAdanyo'pi jihvAmalaguhyamalakakSAmalAdi, kiMbhUtaH ? -'pUIo yatti pUtiko durgandhastathA'zuci-sarvaprakArairazubhaM mUtrapurISaM-pramravagUthaM eSaH-anantaroktaste-tavAtmano gandhaH / / atha vairAgyotpAdanArthaM strIcaritraM darzayati, yathA mU.(143) jAociya imAoitthiyAoanegehiM kaivarasahassehiM vivihapAsapaDibaddhehiM kAmarAgamohehiM vaniyAo tAo'vierisAo, taMjahA pagaivisamAo 1 piyavayaNavallarIo 2 kaiyavapemagiritaDIo 3 avarAhasahassadharaNIo 4 pabhavo sogassa 5 vinAso balassa 6 sUNA purisANaM 7 nAso lajjAe 8 saMkaro avinayassa 9 nilayo niyaDINaM 10 khaNI vairassa 11 sarIraM sogassa 12 bheo majAyANaM 13 AsAo rAgassa 14 nilao ducariyANaM 15 mAIe saMmoho 16 khalaNA nANassa 17 calaNaM sIlassa 18 viggho dhammassa 19 arI sAhUNaM 20 dUsaNaM AyArapattANaM 21 ArAmo kammarayassa 22 phaliho mukhamaggassa 23 / -bhavaNaM daridassa 24 aviyAo imAo AsIvisoviva kuviyAo 25 matta gao viva mayaNaparavasAo 26 vagghIviva duhiyayAo 27 taNacchannakUvoviva appagAsahiyayAo 28 mAyAkArao viva uvayArasayabaMdhaNapauttIo29 Ayariyasavidhapiva bahugijjhasabbhAvAo 30 phuphuyAviva aMtodahaNasIlAo 31 naggayamaggo vivaaNavaTTiyacittAo 32 aMtoduTThavaNo viva kuhiyahiyayAo 33 kiNhasappoviva avissasaNijAo 34 saMghAroviva channamAyAo 35 saMjjhabbharAgoviva muttarAgAo 36 samuddavIciviva calassabhAvAo 37 macchoviva duSpariyattaNasIlAo 38 vAnaroviva calacittAo39 maviva nivisesAo 40 kAloviva niraNukaMpAo 41 varuNo viva pAsahatthAo 42 salilamiva ninnagAmiNIo 43 kivaNoviva uttANahatthAo 44 naraoviva uttAsaNijjAo 45 kharoviva dussIlAo 46 / / ___ - duTThassoviva duddamAo 47 bAlo iva muhuttahiyayAo 48 aMdhayAramiva duSpavesAo 49 visavallIviva aNalliyaNijjAo 50 duggAhA iva vApI aNavagAhAo 51 ThANabhaTThoviva issaroappasaMsaNijAo 52 kiMpAgaphalamiva muhamahurAo 53 rittamuTThIviva bAlalobhaNijAo 54 maMsapesIgahaNamiva sovaddavAo 55 jaliyacuDilIviva amuccamANadahaNasIlAo 56 arihamiva dullaMghaNijjAo57 kUDakarisAvaNo viva kAlavisaMvAyaNasIlAo 58 caMDasIloviva Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 tandulavaicArika-prakirNakasUtram 143 dukkharakkhiyAo 59 aivisAo 60 duguMchiyAo61 duruvacArAo 62 agaMbhIrAo 63 avissasaNijAo 64 aNavatthiyAo 65 dukkharakkhiyAo 66 dukkhapAliyAo 67 araikarAo 68 kakkasAo 69 / - daDhaverAo 70 rUvasohaggamaomattAo 71 bhuyagagaikuDilahiyayAo 72 kaMtAragaihANabhUyAo73 kulasayaNamittabheyaNakArikAo74 paradosaparagAsiyAo75 kayagdhAo 76 balasohiyAo77 egaMtaharaNakolAo79 caMcalAo79 joibhaMDovarAgo viva muharAgavirAgAo 80 aviyAiM tAo aMtaraMgabhaMgasaya 81 arajjuo pAso 82 adAruyA aDavI 83 aNalassa nilao 84 aikkhA veyaraNI 85 aNAmiyA vAhI 86 aviogo vippalAo 87 aru uvasago 88 raivaMto cittavinbhamo 89 savvaMgao dAho 90 aNabbhayA bajAsaNI 91 asalilappavAho 92 samuddarao 93 / pR. 'jAo ciya imAo'ita Arabhya 'asivva chijiuM je' iti paryantaM gadyaM, yA evaM imAH-vakSyamANAH striyaH anekaiH kavivarasahasra :vividhapAzapratibaddhaH kAmarAgamohai:-manmatharAgamUDhaiH 'vanniyAu'tti varNitAH zrRGgArAdivarNanaprakAreNeti 'tAovitti tA api IzyaHvakSyamANasvarUpA jJAtavyAH, tadyathA-"pagaivisamAo'tti prakRtyA-svAvena viSamA-vakrabhAvayuktAH, AvazyakoktapatimArikAdivat 1 / "piya0' priyavacanavallarya-miSTavANImaarya jJAtoktajinapAlitajinarakSitopasargakAriNIraladvIpadevIvat 2 'kai0' kaitavapremagirinadyaH, kuziSyaphUlavAlukapAtikAmAgadhikAgaNikAvat 3 'avarA0' aparAdhasahanagRharUpAH, brahmadattamAtRculanIvat 4 'pabhavo0' ayaM strarUpo vastusvabhAvaH prabhavaH-utpattisthAnaM, kasya ?-zokasya, sItAgamane rAmasyeva 5 'viNA0' vinAzo balasya-puruSabalasya, kSayahetutvAd, uktnyc||1|| . "darzane harate cittaM, sparzane harate balam / . saGgame harate vIrya, nArI pratyakSarAkSasI // " yadvA-vinAza:-kSayaH, kasya?- balasya-sainyasya kUNikastrIpadmAvatIvat 6 'sUNA0' puruSANAMzunA-vadhasthAnaM sUrIkAntArAjJIvat7 nAzo lajjAyAH, lajjArahitatvAt, lakSmaNaprArthanakArikAsUrpaNakhAvat, yadvA lajjAnAzaH asyAH saGgepuruSasya lajjAnAzobhavati, govindadvijaputravat, yadvAnAzaH-kSayaH 'lajjAe'tti lajjAyAH-saMyamasyASADhabhUtiyaticAritraratnaluNTikAnaTaputrikAvat 8'saMka0' nilayo-gRhaM, kAsAM?-nikRtInAM-AntaradammAnAmityarthaH, caNDapradyotapreSitAbhayakumAravaJcikAvezyAvat 10 / / _ 'khaNI0 ti khani-AkaraH, kasya ? -vairasya, jamadagritApasastrIreNukAvat 11 zarIraM zokasya vIrakakAndavikastravanamAlAvat 12 bhedo-nAzaH maryAdAyAH-kularUpAyAH zrIpatizreSThiputrIvat yadvA maryAdAyAH saMyamalakSaNAyAH vinAzaH, ArdrakumArasaMyamasya ArdrakumArapUrvabhavastrIvat 13 'AsAu0'tti AzA-vAJchA rAgasya-kAmarAgasya taddhetukatvAt, yadvA AzrayaH -sthAnaM rAgasya, upalakSaNatvAt dveSasyApi, ArSatvAdAkAraH, yadvA A-ISadapi a iti nisvAdaH A asvAdaH, kasya? -rAgasyeti-dharmarAgasya 14 'nila0' nilayo-gehaM, keSAM? Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mU0143 183 -duzcaritrANAM bhUyaGgamacaurabhaginIvIramatIvat 15 / - 'mAI0' mAtRkAyAH samUhaH kamalazreSThisutApadaminIvat 16 kha0' skhalanA-khaNDanA jJAnasya-zrutajJAnAdeH, upalakSaNAccAritrAdeH, raNDAkuraNDAmuNDikAdibahuprasaGge tadabhAvatvAdahanakakSullakavat 17 cala0' calanaM zIlasya-brahmavratasya, brahmacAriNAMtasyAH saGgetana tiSThatItibhAvaH 18'viggho0"tti vighnaH antarAyaH dharmasya-zrutacAritrAdeH 19 ari0' ari-nirdayo ripuH, keSAM?-sAdhUnAM-mokSapathasAdhakAnAM, cAritraprANavinAzahetutvAt mahAnarakakArAgRhaprakSepakatvAcca kUlavAlukasya mAgadhikAvezyAvat 20 / ___ 'dUSa0' dUSaNaM-kalaGkaH, keSAM ? -'AyA0' brahmavratAdyAcAropapannAnAM 21 ArAmaHkRtrimavanaM, kasya ?-karmarajasaH-karmaparAgasya, yadvAkarma ca-nibiDamohanIyAdi razca-kAmaH pazca-cauraH karmaracaM tasyArAmo-vATikA 22 'phaliho'tti argalA yadvA jhaMpakaH mokSamArgasya -zivapathasya 23 bhavanaM gRhaM dAridyasya kRtapuNyakAzritavezyAvat 24 avi yAo imAo'tti api ca imA-vakSyamANAH strayaH evaMvidhAH bhavanti, 'AsIviso viva ku0' viyazabdo ivArthe, hai AzIviSavat-iMSTrAviSabhujaGgamavat kupitAH-kopaM gatAH bhavanti 25 / mattagaja-unmattamataMgaja iva madanaparavazA manmathavihvalA bhavanti, abhayArAjJAvat 26 'vagghI0' vyAghrIvat duSTahadayAH-duSTacittAH, pAlagopAlAparamAtAmahAlakSmIvat 27 'taNa' tRNachannakUpa iva-tRNasamUhAcchAditAndhuvat aprakAzahadayAH, zatakazrAvakabhAyarivatIvat 28 'mAyA' mAyAkAraka iva-paravaJcakamRgAdibandhaka ivopacArazatena bandhanazataprayokrayaH, tatropacArazatAni-aupacArikavacanaceSTAdizatAni bandhanAni rajjusnehAdibandhanazatAnIva teSAM 'pauttIuttikatrayaH 28 'Ayari0' athrApi vivazabda ivArthe, AcAryasavidhamiva-anuyogakusamIpamiva bahubhi-anekaprakArairanekapuruSairvAgrAhyaH-grahItuMzakyaHyadvA''rSatvAt 'aginjhutti agrAhyaH sarvathA grahItumazakyaH sadbhAvaH-AntaracittAbhiprAyo yAsAM tAH bahugrAhyasadbhAvAH bahuagrAhyasadbhAvA vA 29 'phu phu0 phuphuka:-karISAgni kou itijanoktistadvat anto dahanazIlAH puruSANAmanto duHkhAgnijvAlanAt, uktaJca- , // 1 // * "putrazca mUl vidhavA ca kanyA, zaThaMca mitraM capalaM kltrm| * vilAsakAle'pi daridratA ca, vinA'gninA paJca dahanti deham / / " 30 'nagga0' viSamaparvatamArgavat anavasthitacittAH naikatrasthApitAntaHkaraNA ityarthaH, anaGgasenasuvarNakArajIvastrIvat, yadvA nagnakamArgavat-jinakalpipantha vat naikatracittAH yadvA nagnakamArgavat-bhUtAveSTitAcAravat naikatracittAH 31 aMtodu0' antarduSTavraNavat kuthitahRdayAH, tilabhaTonmattarAmAvat 32 "kiNha0' kRSNasarpavat 'avi0' vizvAsaM kartumayogyA ityarthaH 33 'saMghA0' saMhAravat-bahujantukSayavat 'channamAyA0' pracchannamAtRkAH 34 'saMjha0' sandhyAbhrarAgavat muhUrtarAgAH tathAvidhaduSTavezyAvat 35 / 'samudda0' samudravIcivat-sAgarataraGgavatcalasvabhAvAH-caJcalasvAbhiprAyAH 36 maccho0' matsyavat duSparivartanazIlAH mahatA kaSTena parivartanaM-pazcAd vAlayituM zIlaM-svabhAvo yAsA tAstathA 37 'vAna0' vAnaravat calacittAH-caJcalAbhi prAyAH 38 maccuvi0' mRtyuvat-maraNavat Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 tandulavaicArika-prakirNakasUtram 143 nirvizeSAH-vizeSavarjitAH 39 'kAlo ttidurmikSakAlaH ekAntaduSSamAkAlo vA yadvAlokoktA duSTasarpaH tadvaniranukampA:-dayAMzavarjitAH, kIrtidhararAjabhAryAsukosalajananIvat 40 / 'varu0' varuNavatpAzahastAH puruSANAmAliGganAdibhikAmapAzabandhanahetuhastatvAt 41 'salila' salilamiva-jalamiva prAyo nIcagAminyaH svakAntanRpanadIprakSepikAdhamapaGgukAmukIrAjJIvat 42 kiva0' kRpaNavat uttAnahastAH sarvebhyo mAtApitRbandhukuTumbAdibhyo vivAhAdAvAdAnahetutvAt 43 'narau0' narakavatutrAsanIyAH, duSTakarmakAritvAtmahAbhayaGkarAH lakSaNAsAdhvIjIvavezyAdAsIghAtikAkulaputrabhAryAvat 44 'kharo0' kharavat-viSThAbhakSakagardabhavat duHzIlA:-duSTAcArAH, nirlajjatvena yatratatragrAmanagarAraNyamArgakSetragRhopAzrayacaityagRhagatavATikAdau puruSANAM vAJchAkAritvAt, tathAvidhavezyAduSTadAsIraNDikAmuNDikAdInAmiva 45 / "duTThasso0' duSTAzvavat-kulakSaNaghoTakavat durdamAH sarvaprakArairnirlajjIkRtAH, api-punaH puruSasaMyoge svakAmAbhiprAyakarSaNahetutvAt 46 'bAlo bAlavat-zizukt muhUrtahRdayAH, muhUrtanantaraM prAyo'nyatra rAgadhArakatvAt, kapilabrAhmaNAsaktadAsIvat 47 'adhakA0' kRSNabhUteSTAdibhavamandhakAraM aruNavarasamudrodbhavatamaskAryavAtadvadduSpravezA mAyAmahAndhakAragahanatvena devAnAmapi duSpravezatvAt 48 'visa'viSavallIvat-hAlAhalaviSalatAvat aNa0' anAzrayaNIyAH-sarvathA saGgAdikartumayogyAH, tatkAlaprANaprayANahetutvAt, parvatakarAjJo naMdaputrIviSakanyAvat 49 'duTTha0' duSTagrAhA-nirdayamahAmakarAdijantusavitavApIvatanavagAhyAH-mahatA kaTenApiapravezayogyAH sudarzanazreSTivat 50 / ___'ThANa0' sthAnabhraSTaH Izvaro-grAmanagarAdinAyakastadvat yadvA sthAnaM-cAritragurukulavAsAdikaMtasmAtbhraSTaH IzvaraH-cAritranAyakaH sAdhurityarthaH tadvat, yadvA sthAna--siddhAntavyAkhyAnarUpaM tasmAtbhraSTaH, utsUtraprarUpaNena, Izvaro-gaNanAyaka AcAryaityarthaH tadvat, yadvA sthAnabhraSTo-duSTAcAre rakta ityarthaH, IzvaraH-satyakIvidyAdharastadvat, aprazaMsanIyAH-sAdhujanaiH prazaMsAM kartuyogyA netyarthaH 51 "kiMpAga0' kiMpAkaphalamiva-viSavRkSaphalamiva mukhe-Adau madhurAH mahAkAmarasotpAdakAH paraM pazcAdvipAkadAruNAH brahmadattacakrivat 52 'rittamuTThI0' riktamuSTivat-pollakamuSTivat bAlalobhanIyAH-avyaktajanabholanayogyAH valkalacIritApasavat 53 maMsa0' mAMsapesIgrahaNamiva sopadravAH, yathA kenApi sAmAnyapakSiNA kutazcitsthAnAtmAMsapesI prAptA tasyAnyaduSTapakSikRtAH aneke zarIrapIDAkAriNa upadravA bhavanti tathA rAmAgrahaNe'neke ihabhave parabhave ca dAruNA upadravA jAyante, yadvA yathA matsyAnAM mAMsapesIgrahaNaM sopadravaM tathA narANAmapi strIgrahaNamityarthaH 54 'jali0' amuJcantI-atyajyamAnA 'jaliyacuDilIviva' pradIptatRNapUlikeva 'dahanasIlA' jvAlanasvabhAvA 55 | ___ 'ari0' ariSThamiva nibiDapApamiva durlaknIyAH 56 'kUDa0' kUTakArSApaNa iva asatyanANakavizeSa iva kAlavisaMvAdanazIlA:-kAlavighaTanasvabhAvAH akAlacAriNya ityarthaH 57 'caMDa0' caNDazIla iva-tIvrakopIva duHkharakSitAH 58 / _ 'ativisAu'tti ativiSAdAH dAruNaviSAdahetutvAt, yadvA 'atI'ti atikrAnto gato'kAryakaraNe viSAdaH-khedo yAsAM tAstathA, yadvA atIti-bhRzaM viSaM ativiSaM ativiSaM Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mU0143 sA-samantAt dadati puruSANAM sUrIkAntAvat yAstAH ativiSAdAH, yadvA atIti bhRzaM vIti nAnAvidhaH svAdo-viSayalAmpaTyaM yAsAM tA ativisvAdAH, athavA ativiSayAtprabalapaJcendriyalAmpaTyAt SaSThI narakabhUmiM yAvat susaDhamAtRvat gacchanti yAstA ativiSayagAH, prAkRtatvAdhakAralope sandhaghi, yadvA svendriyaviSayAprAptau ativiSAdaH-tIvrakhedo yAsAM tAH ativiSAdAH, yadvA atikopAt ativiSaM tIvraviSamadanti-bhakSayantIti ativiSAdA iti, yadvA ativRSaM-tIvra puNyaM yeSAM te ativRSA-manuyasteSAmA samantAt vasatyanto bahizca 'kAyaMte' yamAyate yama ivacaraMti cAritraprANakarSaNatvena yAstA ativRSAkAH, yadvA-'kAyaMti' agnayanti samitigRhajcAlanena yAstA ativRSAkAH, yadvA-lokAnAmativRSe-tIvrapuNyadhane A-bhRzaM cAyaMti-caura ivAcaranti yAstA ativRSAcAH 59 / ___ 'duguM0' jugupsanIyA jugupsAM kartuM yogyAH munInAM 60 'duru0' durupacArAHduSTopacArAH-duSTopacArAnvitavacanAdivistAroyAsAMtAstathA 61 agaMbhIrAH-gAMbhIryAdiguNarahitAH 62 'avi0' avizvasanIyAvizrambhaM kartuyogyA na 63 aNa' anavasthitA, naikasmin puruSe tiSThantItyarthaH 64 duHkharakSitAH-kaSTena rakSaNayogyA yauvanAvasthAyAm 65 duHkhapAlitA-duHkhena pAlayituM zakyAH bAlAvasthAyAm 66 aratikarAH-udvegajanakAH 67 karkazAH-iha paratra ca karkazaduHkhotpAdakatvAt 68 6DhavairAH-iha paratra ca dAruNavairakAraNatvAt 69 rUpasaubhAgyamadonmattAH, tatra rUpaM cArvAkRti saubhAgyaM-svakIrtisravaNAdirUpaM mado-manmathajagarva : 70 / _ 'bhu0' bhujagagativat kuTilahRdayAH 71 'kaMtA0' kAntAragatisthAnabhUtAH-kAntAreduSTazvApadAkule mahAraNye gatizca-ekAkitvena gamanaM sthAnaM ca-ekAkitvena vasanaM tayorbhUtAH-tulyAH, tAruNamahAbhayotpAdakatvAt 72 "kula0 kulasvajanamitrabhadanakArikAH-vaMzajJAtisuhRdavinAzajanikAH73 para0' paradoSaprakAzikAH-anyadoSaprakaTakArikAH 74 'ya0' kRtaM-vastrabharaNapAtrAdi pradattaM ghnanti-sarvathA nAzayantItyevaMzIlAH kRtaghnAH 75 'balasoM0' balaM-puruSavIryaM prati saGge'saGge vA zodhayanti-gAlayantItyevaMzIlAH balazodhikAH, yadvA balena-svasvAmarthyalakSaNena nizAdau jArapuruSAdInAM zodhikAH-tacchuddhikArikAH balazodhikAH yadvA bavayo ralayoraikyAt varazodhikAH svecchayA pANigrahaNakAritvAt dhammillastrIvRndavat 76 / ___"ekaM0' ekAnte-vijane haraNaM netavyapuruSANAM viSayArthamekAntaharaNaM yadvA ekAnte-dUragrAmanagaradezAdau svakuTumbAdijanarahite haraNaM-tatra puruSANAM viSayArthaM lAtvA gamanamityarthaH, tatra lokA:-vanazukaratulyAH, yathA zUkaraH kamapi sAraM kandAdikaM bhakSyaM prApya vijane gatvA bhakSayati tathemAH 77 caJcalAH-capalAH 78 'joibhaMDovarAgo viva muharAgavirAgAo'tti jyotirbhANDo parAgavat-agnibhAjanasamIparAgavat mukharAgavirAgAH yathA'gnibhAjanasamIpaM mukhaM rAgavat bhavati antevirAgaMtathemAH yadvA 'joibhaMDo vivarAgAotti0' pAThe tujyotirbhANDasyevoparAgAH, yathA jyotirbhANDaM-agnibhAjanaM upa-samIpe rAgavat bhavati tathemA vastrAdibhirupa-samIpe rAgavatyo bhavantItyarthaH 79 'avi yAiMti0' apicetyabhyuccaye 'AiMti vAkyAlaGkAre 'tAo' tAH strayaH 'aMtaraM' antaraGgabhaGgazataM-abhyantaravighaTanazatapasyAH Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 tandulavaicArika-prakirNakasUtram 143 pakSapAte puruSasya parasparaMmaitryAdivinAzahetutvAt, yadvA antaH-madhye raMga0 ti puruSANAMbrahmadratacArivAdirAgastasya bhaGgazataM tasya vighnahetutvAt 80 / arajjukaH pAzaH rajjukaM vinA bandhanamityarthaH 81 adAruya'ttiadArukA-kASThAdirahitA aTavI-kAntAraM, yathA adArukA'TavI mRgatRSNAheturbhavati tathemAH yadvA kASThAdirahitA'TavI kadApinajvalati tathemAH pApaMkRtvA na jvalanti, napazcAttApaMkurvantItyarthaH-,vRSabhakalaGkadAtrIzrAvakabhAryAvat 82 'aNAla0' na AlasyaM anutsAho'nAlasyaM tasya nilayaH, AkAryAdau sAdaraM pravRttihetutvAt 83 'aikkha0' IkSa darzanAGkanayo ritivacanAt anIkSyavaitaraNIazyavaitaraNI paramAdhArmikavikurvitanarakanadI tatsaGge tadavAptihetutvAt, atIkSNavaitaraNI vA 84 'aNA0' anAmiko-nAmarahito vyAdhi-asAdhyarogaH iha paratra ca kAraNatvAt 85 / ___'avio0' na vidyate viyogaH-putramitrAdiviraho yatra saH aviyogaH evaMvidho vipralApaH-paridevanaM 86 aru0' aruk-rogarahitaH upasarga, yadvA'rSatvAdvakAralope asporUparahitaH upasargaH-upapAtaH 87 raI' rati-kAmapriyA vidyate asyetiratimAnkandarpo'yamiti cittabhramaH cittabhramakAraNatvAt, yadvA ratimAn-sukhadAyI manobhramo manovikAraH 88 savvaMga0' savAGga:-sarvazarIravyApI dAhaH 89 / / 'aNabbhayA vajAsaNIti anabhrakA abhrakarahitA vajrAzani-vidyut, yadvA iyaM-strI 'asaNI tti azani-vidyut, kiMbhUtA?-anabhrakAHAkAzarahitA megharahitA vA, punaH kiMbhUtA vajrA-vajratulyetyarthaH, dAruNavipAkahetutvAt, 'apasUyA vajAsaNIti pAThe aprasUtA-apatyajanmarahitA vajetivaryA-sandarAkArAevaMvidhArAmA asaNIti-azani-vidyuta, bAlAnAMnarakAdau dAruNadahanahetutvAt 'appasUyA vajjAsuNI ttipAThetuaprasUtA-navayauvanA pariNItA apariNItA vA sAlaGkArA analaGkArA vA muNDA amuNDA vA evaMvidhA rAmA 'suNI ti haDukkilAzunIvatmaNDalIvat 'vajje tivAsarvathA sAdhubhirmokSakAGibhibrahmacAribhizca-caturthavratarakSAkAkSibhiH varjanIyetyarthaH kAyavAGmanobhiriti 90 / 'asali0' ajalapravAhaH 'asalilappalAvo'tti pAThAntaraM ajalaplAvaH-jalaM vinA rellirityarthaH 91 samuddarautti samudravegaH kenApidhartumazakyatvAt 'samaddharauttipAThetusamyak ardhaM yasmAt sa samardhaH, evaMvidhaH 'rautti vegaH paramasnehavatAM bAndhavAnAM parasparaM strIkalahe sati gRhAdyardhakaraNahetutvAt, bhadrAtibhadrAkhyau zreSThiputrAviva 92 / mU. (143) aviyAiMtAsiM itthiyANaM anegANi nAmaniruttANipurise kAmarAgapaDibaddhe nAnAvihehiM uvAyasayasahassehiM vahabaMdhaNamANayaMti purisANaM no anno eriso arI asthiti nArIo, taMjahA-nArIsamA na narANaM arIo nArIo, nAnAvihehiM kammehi sippiyAIhiM purise mohaMtitti mahilAo, purise matte karaMtitti pamayAo, mahaMtaM kaliM jaNayaMtitti mahiliyAo, purise hAvabhAvamAIhiM ramaMtitti rAmAo, purise aMgAnurAe karaMtitti aNgnaao| nAnAvihesu juddhabhaMDaNasaMgAmADavIsu muhANagiNhaNasIuNhadukkhakilesamAIsu purise kAlaMtitti lalanAo, purise joganioehiM vase ThAvaMtitti josiyAo, purise nAnAvihehi bhAvehiM vaNNaMtitti vaNiyAo, kAI pamattabhAvaM kAI paNayaMsavibbhamaMkAIsasaI sAsibba vavaharaMti Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 187 mU0143 kAI sattubba roro iva kAI payaesupaNamaMti kAI uvaNaesu uvaNamaMti kAI kouynmNtikaaii| - sukaDakkhanirikkhiehiM savilAsamahurehiM uvahasiehiM uvaggahiehiM uvasaddehi gurugadarisaNehiM bhUmilihaNavilihaNehiM ca AruhaNanattaNehiM ca bAlayauvagRhaNehiM ca aMguliphoDaNathaNapIlaNakaDitaDajAyaNAhiM je asivva chijiuNje|| vR.'aviyAiMtipUrvavat 'tAsiMi0' tAsAmuktavakSyamANAnAMstrINAmadhamAdhamAnAM dAsIkuraNDAdInAmanekAni-vividhaprakArANi nAmaniruktAni-nAmapadabhaanAni bhavaMti, 'purise' ityAdiyAvat nArIutti nArIottikhaNDayati, katham?-nAAarIiti, nAiti nAnAvidhairupAyazatasahasra :kAmarAgapratibaddhAn puruSAn vadhabandhanaM prati A iti-ANayaMti-prApayanti arIti puruSANAM ca nAnya IzaH ari-zatru astIti nArya, 'taMjaha'tti tatpUrvoktaM yathetidarzayati-'nArI0' nArINAM samA na narANAmarayaH santIti nArya 1 nAnAvidhaiH karmabhiH-kRSivANijyAdibhi zilpakA-dibhizca-kumbhakAra 1 lohakAra 2 tantuvAya 3 citrakAra 4 nApita 5vijJAnaiH puruSAnmohayantIti-mohaMprApayantItidhAtUnAmanekArthatvAviDambayaMtItyarthaH itimahilAH, yadvAnAnAvidhaiH karmabhi-maithunasevAdibhiHzalyAdibhizcamastakAdau kabaryAdivijJAna puruSAn-bAlanarAn mohayantIti-AtmasAtkurvantIti svasvArthapUraNAyeti mahilAH 2 / ___'puri0' puruSAnmattAn-unmattAn muktagurujanakajananIbAndhavabhaginImitrAdilajjAdIna kurvantItipramadAH 3 mahAntaM kaliM-rATijanayanti-utpAdayantIti mahilikAH 4 'puri0' puruSAn hAvabhAvAdibhimakAro'lAkSaNikaH ramayanti-krIDayantItirAmAH,zrI ariSThaneminAsaha goviMdanitambinIvata, tatra hAvAH-kAmavikArAH bhAvAH-bhAvasUcakA abhiprAyAH AdizabdAt vilAsA netravikArAdayaH 5 'puri0' puruSAn kiMbhUtAn ? -aGge-svazarIre payodharanitambajaghanasmarakUpikAdirUpe anurAgo yeSAM te anurAgAstAnaGgAnurAgAn kurvantItyaGganAH 6 / ___ 'nAnA0' nAnAvidheSuyuddhamaNDanasaGgAmATavISumudhArNagrahaNazItoSNaduHkhaklezAdiSupuruSAn lAlayanti-vividhaMkadarthayantIti lalanAH, tatrayuddhaM-muSTyAdinAparasparatADanaM, bhaNDanaM-vAklahaH, saGgAmaH-kuntAdinAmahAjanasamakSakalahaH, aTavI-araNyaMtatrabhrAmaNAdikArApaNenamudhA-niSphalaM RNaM-uddhArastatkArApaNena yadvA mudhA-niSphalaM 'aNa'miti zabdakaraNagA- lyAdipradAnaM tena 'giNhaNanti' kAmAturAdiprakAreNa puruSagrahaM tena zItena kopATopAt nAghamAsAdau vastraddAlanagRhabahikarSaNAdinA uSNena-svakAryakArApaNenAtapAdau bhrAmayanti duHkhenApatyAdibharaNAdipIDAdarzanena klezena-rAmAdvivyAdiyoge sati parasparakalahotpAdanena, AdizabdAdanyairapyanAcArasevAdyanarthotpAdanaiH puruSAn pIDayantIti lalanAH 7 'puri0' puruSAn yogAH-bAhyAH svavAkkAyodbhavavyApArAH hAsyakaraNAGgavikSepAdayaH niyogAH-AntarAH svamanasi bhavAH kAmavikArAdayastairyoganiyogaH vaze-svavaze sthApayanti-rakSayantIti yoSitaH, yadvA puruSAn yoganiyogaH-kArmaNavazIkaraNAdiprakAraiH svavazesthApayantItiyoSitaH puri0'puruSAn nAnAvidhaiH bhAvaiH-abhiprAyavilAsAdibhirvarNayanti kAmoddIpanaguNAn vistArayantIti vanitAH 9 / / _ 'kAI pamattabhAvaM0'ti kAzcit kAminyaH prakarSeNa mattabhAvaM-unmattabhAvaM vyavaharantipravartayanti puruSANAM pAtanArthaM 'kAI0' kAzcit prakarSeNa janaM namratvaM-praNataM kurvanti, kiMbhUtaM Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 tandulavaicArika-prakirNakasUtram 143 sahavibhrameNa-savilAsena vartate yattatsavibhramaM puruSANAM pAzabandhanArthaM 'kAI0' 'sasaI sAsicca vavaharaMti'tti kAzcitsazabdaM yathA syAttathA vyavaharanti-svaceSTAM darzayantItyarthaH, kaiva 'sAsivva' zvAsocchvAsarogivat, puruSANAM snehabhAvotpAdanArthaH, 'kAI0' kAzcit zatruvat pravartayanti mAraNArthaM marmasthAnagrahaNena, yadvA svabhAdInAM bhayotpAdanArthaM ripuvatpravartayanti, 'roroiva kA0' kAzcitkAmatRSNAtRSitA rora iva-raGka iva raMkapuruSANAmapi pAdayoH pAdAn vA praNamantilagantItyarthaH, 'kAI0' kAzcidupanatai-nRtyaprakArairupanamanti sakalAGgAdidarzanArthaH, 'kAIkou0' kAzcit kautukaM-vacananayanAdibhAvaM kRtvAvidhAya namanti narANAM hAsyAdhutpAdanArthaH, 'kAi iti padamagre'pi yojym| 'sukaDanirikhiehitikAzcitsukaTAkSanirIkSitaiH-suThunetravikAranirIkSaNaiH bAlAn pAtayantIti zeSaH, "savilAsamahurehiM tisavilAsAni ca-vilAsasahitAni madhurANi ca savilAsamadhurANi evaMvidhAni gItAni vacanAni ceti zeSastaiH kAzcit puruSAn mohayantIti, 'upahasiehinti upahasitaiH kAzcit hAsyaceSTAkaraNaiH kAminAM hAsyamutpAdayantIti, 'uvaggahiehiMti upagRhitAni-puruSasyAliGganaliGgagrahakaragrahaNAdIni taiH kAzcit narANAM svapremabhAvaM daryantIti, "uvasaddehiMti upazabdAni-suratAvasthAyAM valavalAyamAnAdIni pracchannasamIpazabdakaraNAnivAtaiH kAzcit kAminAM kAmarAgaMprakaTayantIti, gurugadarisaNehitti gurukANi ca prauDhAni-payodharanitambAdIni sthUlocatvAt sundarANi vA yAni darzanAni ca ___ AkRtayastAni gurukadarzanAni tairdUrasthA eva kAzcit kAminaH svavaze kurvantIti 1 yadvA 'gu' iti guhyaprakAzanena puruSaM pAtayanti, yadvA gu-iti guruMsvajanakabhardrAdikamapi vipratA kArye pravarttayanti, 'ru' iti rudanakaraNena puruSaM sasnehaM kurvanti 2 'ga0'iti svapiturgrahagamanAdiprastAve puruSamatyantaM rAgavantaM kurvantIti 3 'da'iti darzanena raktakRSNAdidantadarzanena kAmino mohayantIti 4 'ri'iti sambhASaNe re mAM muJca re ! mAM mA kadarthayetyAdikathanena kurAmAH puruSaM sakAmakurvantItiArSatvAt ri' iti yadvA ariiti ratikalahe-aremayAsaha mA kurUpa-hAsamityAdiratikalahakaraNena puruSaM krIDayantIti ArSatvAt ari iti 5 'sa'iti anyoktazra - gAragItAdizabdakaraNena sAdhUnapi sakAmAn kurvantIti 6 'Na'iti sakajjalasavikArasajalAbhyAM netrAbhyAM puruSaM sakAmaM svavazaMsagadgada svakAryakartAramaparAdhamoktAraM kurvantItigurugadarisaNehiM _ bhUmilihaNavilihaNehiM ceti bhUmilikhanAni-bhUmau pAdAdinA'kSaralekhanAni vilikhanAni-vizeSato rekhAsvastikAdikaraNAni taiH svaguhyaM puruSANAM jJApayanti iti bhUmi (lekhanavi) lekhanairiti cakArau atra samuccayArthI 'AruhaNanaTTaNehiMca'tti AruhaNAni-vaMzAgrAdicaTanAni nartanAni--bhUmau nRtyakaraNAni taiH AruhaNanatanaiH puruSAdikamAzcaryavantaM kurvantIti, 'vAlayauvagRhaNehiMce ti bAlakAH-mUrkhAH kAmina ityarthaH teSAmupagRhanAni-pracchannarakSaNAdIni tailikopagUhanaiH kuraNDAH svakAmecchAM pUrayantIti, yadvA vAlakAH kezakalApAsteSAmupagRhanAni-racanAsvacchavastracchAditAdIni tairmanmathagrastAnadhamAdamAn svavaze kRtvA balivavat vAhayantIti, cazabdAt kapivatbhrAmayanti, azvavArayantizreNikabhAryAdhanazrIrAjJIvata, svArthAprAptI prANatyAgamapi kurvantIti, aMguli0' aGgulisphoTanAni-kaDikkAkaraNAni yadvA aGgulInAMparasparaM Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mU0 143 189 'tADanAni' satanapIDanAni - karAbhyAM payodharacampanAni hastAbhyAM kucamardanAni vA kaTitaTayAtanAni zroNibhAgapIDanAni karAbhyAM vakragatyA vA taiH kAminAM cittAnyAndolayantIti, 'tajaNAhiM ce 'ti tarjanAni - aGgulimastakatRNAdicAlanAni tairmanmathapIDAmutpAdayanti kAminAM, cazabdAdudbhaTanepathyakaraNairAbharaNazabdotpAdanaiH savilAsagatyA catuSpathAdau pravarttanairityAdyanekaprakArairnarAn baillatulyAn kurvantyataH saMyamArthibhiH sAdhubhirAsAM saGgastyAjyaH sarvathA sarvadaiva iti / tathA 'aviyAI' ti pUrvavat 'tAo pAso va vayasiuM je' iti 'je' itiprAkRtatvAt liGgavyatyayaH yAH karaNDAdayaH striyaH santi jagati 'tAu'tti tAH puruSAn pAzavat - nAgapAzavAgurAdibandhanavat 'vavasituM0' dhAtUnAmanekArthatvAt bandhituM vartante, iha parabhave narANAM bandhanakAraNatvAt, 'paMkuvva khuppi uM je' tti 'tAu'tti agre'pyanuvarttate, yAH kulaTAdayaH santi vizve tAH narAn paGkavat - agAdhArdrabahulasamudrAdikardamavat 'khuppiuM0' kSetuM khUcayituM varttante, 'mavva mariDaM je' tti yAH svairiNyAdayaH santi tAH narAn mRtyuvat - kRtAntavat 'ma' mAraNArthamityartha mArayituM pravarttante, 'agaNivva DahiuM je' tti yA jagati gaNikAdayaH santi tAH kAminaH agnivat dagdhuM - jvAlayituM paribhramanti, 'asivva chijjiuM je' tti yAH taruNIparivrAjikAdayaH santi tAH kauTilya karaNDAH sAdhUnapyasivat khaGgavat chettu-dvidhAkarttumutsahante / atha strIvarNanaM padyena varNayati yathAmU. (144) asimasisAracchINaM kaMtArakavADacArayasamANaM / ghoraniuraMbakaMdaracalaMtabIbhacchabhAvANaM / / vR. ' asimasi0 ' nArINAM sarvathA vizvAso na vidheyaH, kiMbhUtAnAm ? -asimaSIsakSINAM - karavAlakajjalatulyAnAM, ayamAzayaH - yathA khaGgaH paNDitetarAna narAn nirdayatayA chedayati tathA'nAryA nAryo'pi narAniha paratra dAruNaduHkhotpAdanena chedayanti, yathA ca kajjalaM svabhAvena kRSNaM asya zvetapatrAdisaGgame sati tasya kRSNatvaM janayati tathonmattanArI svabhAvena kRSNA duSTAntaHkaraNatvAt tatsaGgame uttamakulotpannAnAmuttamAnAmapi kRSNatvamutpAdayati yazodhanakSayarAjaviTambanAdihetutvAt, punaH kiMbhUtAnAM ? -kAntArakapATacAraka samAnAM - araNyakapATakArAgRhatulyAnAm, ayamAzayaH -- yathA gahanavanaM vyAghrAdyAkulaM jIvAnAM bhayotpAdakaM bhavati tathA narANAM nAryo'pi bhayaM janayanti, dhanajIvitAdivinAzahetutveneti, yathA pratolyAM kapATe datte kenApi gantuM na zakyate tathA hRdayapratolyAM nArIrUpe kapATe datte ti kenApi kutrApi dharmavanAda gantuM na zakyate, yathA ca jIvAnAM kArAgRhaM duHkhotpAdakaM bhavati tathA narANAM nAryo'pIti / puna kiMbhUtAnAM ? - 'ghorani0' ghoro - raudraH prANanAzahetutvAt nikurambaM - ghanamagAdhamityarthaH yatkamiti jalaM tasmAdiva daro bhayaM yasmAt bhAvAt sAGketapurAdhipadevaratirAjasyeva sa nikurambakandaraH kamityavyayazabdaH udakavAcakaH, calan - puruSaM puruSaM prati bhraman bIbhatso - bhayaGkaraH, iha paratra mahAbhayotpAdakatvAt, evaMvidho bhAvaH - AntaramAyAvakrasvabhAvo yAsAM tAH ghoranikurambakandaracaladabIbhatsabhAvAstAsAM ghorabhAvAnAm / mU. (145) dosasayagAgarINaM ajasasayavisappamANahiyayANaM / aprapanattINaM tANaM annAyasIlANaM // Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tandulavaicArika prakirNakasUtram 144 vR. 'dosasaya0' doSazatagargarikANAM doSAH - parasparakalahamatsaragAlipradAnamarmodaghATanakalaGkapradAnAjalyajalpanazApapradAnasvaparaprANaghAtacintanAdayasteSAM zatani teSAM gargarikAHbhAjanavizeSAstAsAM doSazatagargarikANAM, 'ajasa0' yazasaH zatAni yazaH zatAni na yazaHzatAnyayazaH zatAni teSu visarpat-vistAraM gacchat hRdayaM - mAnasaM yAsAM tA ayazaH zatavisarpadahRdayAstAsAM tathA 'kaiyava 'tti kaitavAni kapaTAni nepathyabhASAmArgagRhaparAvarttAdIni 'pannattI' ti prajJApyante - prarUpyante yAbhistAH kaitavaprajJaptayaH, yadvA kaitavAnAMdammAnAM prakRSTAH jJaptayo - jJAnAni kamala zreSThisutApadminIvat yAsu tAH kaitavaprajJaptayaH, yadvA kaitaveSu prajJAyA- buddherApti - AdAnaM yAsAM tAH kaitavaprajJAptayastAsAM kaitavaprajJaptInAM 2 kaitavaprajJAptInAM vA, tathA 'tANaM 'ti tAsAM nArINAmajJAtazIlAnAM paNDitairapyajJAtasvabhAvAnAM yaduktaM 119 11 190 'devANa dAnavANaM maMta maMtaMti maMtaniuNA je / itthIcariyaMmi puNo tANavi maMtA kahaM naTThA / / jAlaMdharehiM bhUmIharehiM vivihAhiM aMgarakkhehiM / nivarakkhiyAvi loe ramaNI dIsai pabhaTThamajjAyA / / // 2 // // 3 // macchapayaM jalamajjhe AgAse paMkhiyANa payapaMtI / mahilANa hiyayamaggo titrivi loe na dIsaMti / / iti / yadvA na jJAtaM - nAGgIkRtaM zIlaM - brahmasvarUpaM yAbhistAH ajJAtazIlAstAsAM yadvA naJaH kutsArthatvAt kutsitaM jJAtaM zIlaM sAdhvInAM yAbhi parivrAjikAbhiH yoginyAdibhistA ajJAtazIlAstAsAM munivaraiH prasaGgaikAntajalpanaikatravAsavizvAsasahacalanAdivyApAro varjanIya iti / yU. (146 ) annaM rayaMti annaM ramaMti annassa diMti ullAvaM / anno kaDaaMtario anno paDayaMtare Thavio || vR. 'anaM rayaMti0' dvitryAdipuruSasambhave'nyaM - svabhAvasamIpasthaM naraM rajaMti- arthavIkSaNAdinA kAmarAgavantaM kurvantItyarthaH-, pallIpatilaghubhrAtaraM prati agaDadattastrImadanamaJjarIvat, yadvA svakuzIlatve kenApi jJAte sati 'annaM rayaMti' tti anyad - viSabhakSaNakASThabhakSaNAdikaM racayantikapaTena niSpAdayanti yadvA jArasya svAntaHkaraNajJApanAya 'annaM rayanti' tti anyadAtma vyatiriktaM- tRNatantudaMDAdi radanti- utpATanaM kurvantItyarthaH, 'rada vilekhane' iti vilekhanamutpATanamiti, 'annaM ramaMti' tti anyaM - svakAntavyatiriktaM naraM ramanti-maithunatatparAH krIDantItyarthaH, pAtAlasundarIvat / yadvA 'annaM rayaMti'tti anyaM - svakAntavyatiriktaM putrabhAtRkAntamitrAdikaM prati rAmAadhamakAmAH rayi gatau rabu gatau ca rayate rambanti vA gacchanti tathA dyUtAdiprakAreNa krIDayanti vA 'annassaditi ullAvaMti anyasya-uktavyatiriktasya dadati-prayacchanti 'ullAvaM' ti vacanaM - bolarUpaM yadvA aneka naraparivRtA apyanyasya narasya mArgAdi gacchataH sthitasya vot prAbalyenollApaMmanmathoddIpanazabdaM dadatIti, 'ullAyaM' ti pAThe tu kAminaradvitryAdisambhave sati unmattAH kurAmAH anyasya dadati ullAtaM-prabalapAdaprahAramityarthaH, tathA anyaH kazcid balivarddarUpaH kaTAntaritaH Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pU0 146 kaTAntarvarttI pracchannarakSito bhavatIti, tathA anyastatkaTAkSabANasamUhena glAnIkRtaH paTakAntarevastravizeSAntare sthapito bhavet glAnavaditi // mU. (147) gaMgAe vAluyAe sAyare jalaM himavao ya parimANaM / usa tavasa gaI gappattiM ca vilayAe / / sIhe kuDaMbuyArassa puTTalaM kukkuhAIyaM asse| jANaMti buddhimaMtA mahilAhiyayaM na jANaMti // yU. (148) vR. 'gaMgAe0 sIhe ku0' anayorvyAkhayA - gaGgAyAM vAlukAM - velukaNAn sAgare - samudre jalaM - jalaparimANamityartha:, himavato - mahAhimavannagasya parimANam-UrdhvAdhastiryakaparidhiprataraghanamAnaM, ugrasya- tIvrasya tapaso gatiM - phalaprAptirUpaM garbhotpattiM ca 'vilayAe' tti vanitAyAnAryA siMhe kuNDabukAramiti rUDhigamyaM puTTalaM-nijajaTharodbhavaM 'kukkuhAiyaM' ti gatikAle zabdavizeSaM azve - ghoTake jAnanti - avagacchanti buddhimantaH- prajJAvantaH mahilAyAH kUTakapaTadrohaparavaJcanaparAyAH prabalamanmathAgnidhagadhagAyamAnAyAH atarkitAtucchocchalitakalakaNThodgIyamAnamadhurageyadhvanimRgIkRtamunivarAyA lalATapaTTataTaghaTitaghana zrIkhaNDatilakacandracakorIkRtacaturAyAH pInapayodharapIThaluThananirmalAmalakasthUlamuktAphalahArazvetadhgviSabhujaGgamagataviveka caitanyakRtAnekapaNDitAyAH hRdayaM - gUDhAntaHkaraNaM na jAnanti na samyagavagacchantIti, uktazJca 119 11 "strI jAtI dAmbhikatA bhIrUkatA bhUyasI vaNigajAtau / roSaH kSatriyajAtau dvijAtijAtI punarlobhaH // na snehena na vidyayA na ca dhiyA rUpeNa zauryeNa vA, nerSyAcATubhayArthadAnavinayakrodhakSamAmArddavaiH / lajjAyauvanabhogasatyakaruNAsatvAdibhirvA guNai gRhyante na vibhUtibhizca lalanA duHzIlacittA yataH // erisaguNajuttANaM tANaM kaiyavvasaMThiyamaNANaM / pU. (149) nahu vIsasiyavvaM mahilANaM jIvalogaMmi / / vR. 'erisaguNa0' IzaguNayuktAnAM uktavakSyamANalakSaNAnvitAnAM tAsAM nArINAM kapikavat - vAnaravat (a) saMsthitamanasAM naiva 'me' bhavadbhiH vizvasitavyaM mahilAnAM jIvaloke iti // mU. (150) // 1 // 191 niddhantrayaM ca khalayaM puSphehiM vivajjiyaM va ArAmaM / nihuddhiyaM ca dheNuM loevi atilliyaM piMDaM // vR. 'niddhannayaM0' yAdhzamiti gamyate, nirdhAnyakaM-dhAnyakaNavivarjitaM 'khalayaM' ti dhAnyapavitrIkaraNasthAnaM tAdhzaM mahilAmaNDalamaramaNIyatvAt sukhadhAnyakaNAbhAvAcca, yAdhzaM puSpaiHsugandhikusumairvivarjitaM cArAmaM tAdRzaM taruNImaNDalaM zubhabhAvanAkusumarahitatvAt, yA zA nirdugdhikA - dugdharahitA dhenuH --gaustAdhzA bhraSTavratinI dharmadhyAnadugdhAbhAvAt, tathA loke apizabdaH pUraNArthe yAdhzaM 'atilliyaM' ti sarvathA tailAMzarahitaM piNDaM-khalakhaNDaM tAdRzaM mahilAvyAghrImaNDalaM Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 tandulavaicArika-prakirNakasUtram 158 paramArthena snehataila vivarjitatvAt / / mU. (151) jeNaMtareNaM nimisaMti loyaNA takkhaNaM ca vigasaMti / teNaMtarevi hiyayaM cittasahassAulaM hoii|| vR. 'jeNaMta0' saGkucitabhAvaM gacchantItyarthaH, ca punastenaiva paramavallabhena svArthaprAptayakAra keNAntareNa-vinA vikasanti-praphullanetrANi bhavantItyarthaH, teNaMtare0' itiprAkRtatvAt tRtIyAyeM saptamI, apizabda evArthe, tathA kustrINAM hRdayaM padAcit svavallabhe (na pravartate svavallabhe) satyapi kadAcit tAsAM cittaM-svamAnasaM sahasrAkulaM-svakAntavayatiriktapuruSAntarasahasraSu AkulaM manmathabhAvena paribhramad bhavatItyarthaH, zAkinIvat, ato munivaraiH-ratnatrayarakSaNa parairmuktagRhArammabharairAsAM kuraNDAmuNDIdAsIyoginyAdInAM yathA kathaJcit paricayo na kArya iti / ___ asyA anyadapi vyAkhyAntaraM sadaguruprasAdAt kAryamiti / / athopadezAntaraM dadadAhamU. (152) jaDDANaM vaDDANaM nimvinnANaM ca nivvisesANaM / saMsArasUyarANaM kahiyapi niratyayaM hoi / vR. 'jaDDANaMva0' jaDDAnAM-dravyabhAvamUrkhANAMvaDDAnAM-keSAMcitmaThapArApatasadhzAnAMvRddhAna nirvijJAnAnAM-viziSTajJAnarahitAnA nirvizeSANAM-apavAdotsargajyeSThetarAdivizeSarahitAnAM saMsArazUkarANAMevaMvidhAnAMgRhasthAnAMsAdhvAbhAsAnAmapi kathitamapi-uktaM vakSyamANaM nirarthaka bhavati, brahmadattodAInRpArakAdivat / / mU. (153) kiM puttehiM piyAhi vA atyeNavi piMDieNa bhuennN| jo maraNadesakAle na hoi AlaMbaNaM kiNci|| vR. 'kiM putte0' putraiH-aGgajaiH kiM ?, na kiJcit, pitRbhirvA kiM?,arthenApi piNDitena mIlitena bahukena-prabhUtena kiM ? nandamammaNAdInAmiva yo'GgajAdikalApaH maraNadezakAlemaraNaprastAvena bhavatyAlambanaM-AdhArarUpaM kinyciditi|| mU. (154) puttA cayaMti mittA cayaMti bhajAviNaM mayaM cyi| taM maraNadesakAle na cayai suviajio dhammo // vR. 'puttAca0' mAtApitarauputrAstyajanti bhitta' mitrANi tyajanti, sahajamitraparvamitravat, bhAryA'pIma-pratyakSaM jIvantamityarthamRtaMvA svakAntaMtjayati, yadvA bhAryA'piNamiti vAkyAlako ArSatvAdakAravizleSe'mayamiti amRtaM-jIvantaM tyajati jIvantameva svakAntaM muktvA'nyatpuruSAntaraMbhartRtvena pratipadyatevanamAlAvat, yasmin prastAveteputrAdayastyajanti ta'miti tasmin prastAve maraNa dezakAle ca na tyajati 'su'iti jinAjJApUrvakaddaDhabhAvena 'vI'ti vizeSeNa nirantarakaraNenArjito dharma-zrutacAritrarUpa iti / / atha gAthAcatuSTayena dharmamAhAsyaM varNayannAhamU. (155) dhammo tANaM dhammo saraNaM dhammo gaI pittaay| dhammeNa sucarieNaya gammai ajarAmaraM tthaannN| vR.'dhammottA0' dharma-samyagajJAnadarzanacaraNAtmakaH trANaM-anarthapratihantAarthasampAdaka taddhetRtvAta dharma zaraNaM-rAgAdharibhayabhIrukajanaparirakSaNaM, dharmo gamyate-duHsthitaiH susthitArthamA. Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 193 mU0155 zrIyate iti gatiH, dharma pratiSThA-saMsAragapitatprANivargasyAdhAraH,dharmeNa sucaritena-suSTu sevitena cazabdAdanumodanena sAhAyyadAnAdinA gamyate avazyaMprApyateajarAmaraMsthAna-mokSalakSaNamityarthaH devakumAravat // mU. (156) pIikaro vanakaro bhAsakaro jasakaroya abhykro| nivvuikaro ya sayayaM parittabiijao dhmmo|| vR. prItikaraH-paramaprItyutpAdakaH varNakaraH-ekadigavyApikIrtikaraH yadvA vapuSi gauratvAdivarNakaraH yadvA zuddhAkSarAtmakajJAnakaraH bhAkaraH kAntikaraH yadvA bhASAkaraH- vacana paTutvamAdhuryAdiguNakara ityarthaH, yazaHkaraH-sarvadigvayApikIrtikaraH, cazabdAlAghA-zabdakaraH, tatra zlAghA-tatsthAna evasAdhuvAdaH zabdaH-adhadigvyApIti, abhayakaro nirbhayakaraH nirvRttikaraH -sarvakarmakSayakaraH 'pAritabi ija0'tti paratradvitIyaH, jIvAnAM paraloke dvitIya ityarthaH / / mU. (157) amaravaresu aNovamasvaM bhogovabhogariddhI y| vitrANanANameva ya labbhai sukaeNa dhammeNa // vR. 'amaravara0' amaravareSu-0mahAmahardhikadeveSu-anupamarUpaMbhogopabhogaRddhayazcavijJAnaM jJAnameva ca labhyate sukRtenadharmeNa pradezirAjameghakumAra dhnayAnagArAnandAdInAmiva, tatra bhogAHgandharasasparzA, yadvA sakRd bhojyA annAdayaH upabhogAH-zabdarUpaviSayAH yadvA sakrada bhogAH punaH punaH upabhogAH te ca vastrapAtrAdayaH Rddhayo devadevyAdiparivArabhUtAH, vijJAnaM anekaprakArarUpAdikaraNaM, jJAna-matizrutA-vadhirUpaM, yadvA deveSu rUpAdayaH prApyante, iha ca 'vinnANatti kevalajJAnaM 'nANaM ti jJAnacatuSkaM trikaM dvikaM ceti|| mU. (158) deviMdacakravaTTitaNAi rajAI icchayA bhogaa| eyAiM dhammalAbhA phalAiM jaMcAvi nivvANaM / / vR. 'deviMda0' devendracakravartitvAni rAjyAni gajAzvarathapadAtibhANDAgArakoSThAgAravapralakSaNAni, yadvA svAmya 1 mAtya 2 janapada 3 durga 4 bala 5 zastra 6 mitrANIti 7, ipsitA bhogAH, etAni dharmalAbhAt phalAni bhavanti, yaccApi nirvANamiti ||athaatroktN nirupayatimU. (159) AhAro 1 ucchAso 2 saMdhi 3 sirAo ya 4 romakUvAI 5/ pittaM 6 ruhiraM7sukka 8 gaNiyaM gnniypphaannehiN|| vR. 'AhAro0' atra-prakIrNake jIvAnAM garbhe AhArasvarUpaM 1 garbhe ucchvAsaparimANaM 2 zarIre sandhisvarUpaM 3 zarIre zirApramANaM 4 vapuSi romakUpAni 5 pittaM 6 rudhiraM 7 zukra 8 cazabdAnmuhUrtAdikametatpUrvoktaM gaNitaM-saGkhyiA pramANato nirUpitaM, kaiH? -- gnnitprdhaanaiHtiirthkrgnndhraadibhiH|| * mU. (160) evaM souM sarIrassa vAsANaM gaNiyappAgaDamahatyaM / mukkhapaumassa Ihaha sammattasahassapattassa / / vR. 'eyaMsouM0 etatpUrvoktaM zrutvA-AkarNya zarIrasya tathA varSANAM gaNitaMprakaTaM zrutvA, kiMbhUtaM? -mahAn artho-jJAnavairAgyAdiko yasmAt sa mahArthastatyUyaM mokSapadmamIhata-vAJchata, [14] 13 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 tandulavaicArika-prakirNakasUtram 160 kiMbhUtaM zrutvA, kiMbhUtaM?-mahAn artho-jJAnavairAgyAdika yasmAt sa mahArthastatyUyaM mokSapamIhat-vAJchata, kiMbhUtaM ? --'sammatta tti anantajJAnaparyAyAnantadarzanaparyAyAnantAgurulaghuparyAyAdisahasrapatrANi yatra tatsamyaktvasahasrapatraM, atra karmaNi sssstthii| mU. (161) evaM sagaDasarIraMjAijarAmaraNaveyaNAbahulaM / taha pattaha kAuMje jaha mucchaha sbdukkhaannN|| vR. 'eyaMsa0 etaccharIrazakaTaMjAtijarAmaraNavedanAbahulaM tahaghattaha'tti tathAyatadhvaM-tathA yalaM kurutetyarthaH, yadvA tathA kheTayata kAuM' kRtvA-vidhAyatapaHsaMyamAdikamitizeSaH, 'je'iti pAdapUraNe, yathA muJcata, kebhyaH ?-sarvaduHkhebhyaH, balasArarAjarSivAdaditi // 28 paMcamaMprakIrNakaMtandulavaicArikaMsamAptam iti zrIhIravijayasUrisevitacaraNendIvare zrIvijayadAnasUrIzvare vijayamAne vairAgyaziromaNInAM muktazithilAcArANAM dhanabhAvadhanabhavyazilImukhasevitakramaNabisaprasUnAnAM zrIAnandavimalasUrIzvarANAM ziSyANuziSyeNa vijayavimalAkhyena paNDitazrIguNasaubhAgyagaNiprAptandulavaicArikajJAnAMzena zrItandulavaicArikasyeyamavacUri smrthitaa| atra mayA mUrkhaziro- maNinA jinAjJAviruddhaM yad vyAkhyAtaM likhitaM ca tanmayi rahe paramadayAM kRtvA''gamajJaiH saMzodhyamiti bhadram // muni dIparalasAgareNa saMzodhitA sampAditA tandulavaicArikasya vijayavimala viracitA TIkA (avadhUriH) parisamAptA / *** Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] bhAvabharI vaMdanA jemanA dvA2A sUtramAM guMthAyela jinavANIno bhavya vAraso vartamAnakAlIna ''AgamasAhitya''mAM prApta thayo e sarve sUriva Adi ArSa pUjyazrIone paMcama gaNadhara zrI sudharmA svAmI daza pUrvadhara zrI zaZbhavasUri devavAcaka gaNi devarkiMgaNi kSamAzramaNa saMghadAsaNi jinadAsa gaNi mahattara zIlokAcArya malayagirisUri haribhadrasUri droNAcArya vAdivetAla zAMticaMdra sUri zAMticaMdra upAdhyAya guNaratnasUrI AnaMda sAgarasUrijI jina vijayajI jaMbu vijayajI lAbhasAgarasurijI vIrabhadra RSipAla brahmamuni tilakasUri - sUtra-niryukti - bhASya - cUrNi - vRtti - AdinA racayitA anya sarve pUjyazrI vartamAna kAlina Agama sAhitya vArasAne saMzodhana-saMpAdana-lekhana Adi dvArA mudrIta/amudrIta svarUpe rajU kartA sarve zrutAnurAgI pUjyapuruSone caMdrasAgara sUrijI bAbu dhanapatasiMha 5. bhagavAnadAsa cauda pUrvadha2 zrI bhadbAhu svAmI (anAmI) sarve zruta sthavIra maharSio zrI zyAmAcArya jinabhadra gaNi kSamAzramaNa siddhasena gaNi agastyasiMha sUri abhayadevasUri kSemakIrtisUri AryarakSita sUri (?) caMdra sUri malladhArI hemacaMdrasUri dharmasAgara upAdhyAya vijaya vimalagaNi punyavijayajI amaramunijI AcArya tulasI smaraNAMjali paM becaradAsa 50 rUpendrakumAra zruta prakAzaka sarve saMsthAo muni mANeka caturavijayajI kanaiyAlAlajI caMpaka sAgarajI 50 jIvarAjabhAI 50 hIrAlAla Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [21 vRtti zlokapramANa AcAra 800 100 45 Agama mULa tathA vivaraNanuM zloka pramANadarzaka koSTaka) krama AgamasUtranAma vRtti-kartA zloka pramANa 2554 zIlAnAcArya 12000 2. |sUtrakRta 2100 zIlAjhAcArya 12850 3. sthAna 3700 abhadevasUri 14250 4. samavAya 1667 abhayadevasUri 3575 bhagavatI 15751 abhayadevasUri 18616 6. jJAtAdharmakathA 5450 abhayadevasUri 3800 7. upAsakadazA 812 abhayadevasUri 8. antakRddazA 900 abhayadevasUri 400 9. anuttaropapAtikadazA 192 abhayadevasUri 10. praznavyAkaraNa 1300 abhayadevasUri 5630 11. vipAkazruta / 1250 abhayadevasUri 900 12. |aupapAtika 1167 abhayadevasUri 3125 13. rAjaprazniya 2120 malayagirisUri 3700 14. jIvAjIvAbhigama 4700 | malayagirisari 15. prajJApanA 7787 malayagirisUri 16000 16. saryaprajJapti 2296 / malayagirisUri 17. candraprajJapti 2300 ] malayagirisari 18. jambUdvIpaprajJapti 4454 | zAnticandraupAdhyAya 18000 19thI nirayAvalikA 1100 candrasUri 600 23. (paJca upAGga) 24. catuHzaraNa 80 vijayavimalayagaNi (?) 200 25. Atura pratyAkhyAna 100 guNaratnasUri (avacUri) (1) 150 26. mahApratyAkhyAna 176 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 176 27. bhaktaparijJA 215 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 215 28. tandula vaicArika 500 vijayavimalagaNi (?) 500 29. saMstAraka 155 guNaratna sUri (avacUri) 30. gacchAcAra* 175 vijayavimalagaNi 1560 |31. gaNividyA 105 | AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 105 14000 9000 9100 110 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [3] * vRtti 2225 38.] 39. krama AgamasUtranAma * mUla / vRtti-kartA zloka pramANa zlokapramANa 32. | devendrastava 375 | AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) 375 |33. maraNasamAdhi meM 837 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) 34. | nizItha 821 jinadAsagaNi (cUNi) 28000 saGghadAsagaNi (bhASya) 7500 35. vRhatkalpa 473 | malayagiri+kSemakIrti 42600 saGghadAsagaNi (bhASya) 7600 136. vyavahAra 373 malayagiri 34000 saGghadAsagaNi (bhASya) 6400 37. | dazAzrutaskandha 896 /- ? - (cUrNi) jItakalpa * 130 siddhasenagaNi (cUrNi) 1000 mahAnizItha 4548 40. | Avazyaka 130 haribhadrasUri 22000 41. oghaniyukti ni.1355 droNAcArya (?)7500 -piNDaniyukti * ni. 835 malayagirisUri 7000 42. | dazavaikAlika 835 | haribhadrasUri 7000 43. uttarAdhyayana 2000 zAMtisUri 16000 44. | nandI 700 malayagirisUri 7732 |45. anuyogadvAra / 2000 maladhArIhemacandrasUri 5900 nodha :(1) 650 45 mAma sUtrImA vartamAna ANe paDela, 1 thI 11 aMgasUtro, 12 thI 27 upAMgasUtro, 24thI33 prakIrNakasUtro 34thI 36 chedasUtro, 40 thI. 43 mULasUtro, 44-45 cUlikAsUtronA nAma prasiddha che. (2) ukta zloka saMkhyA ame upalabdha mAhitI ane pRSTha saMkhyA AdhAre noMdhela che. je. ke te saMkhyA mATe matAMtara to jovA maLe ja che. jemake AcAra sUtramAM 2500, 2554, 2525 evA traNa zloka pramANa jANavA maLela che. Avo mata-bheda anya sUtromAM paNa che. (3) 6s vRtti- no che te jame 438. saMpAna bhumanI che. te sivAyanI pAsa vRtti-cUrNi sAhitya mudrita abhudrita avasthAmA upalabdha che04. (4) gacchAcAra ane maraNasamAdhi naviya caMdAvejjhaya sane vIrastava prakIrNaka bhAve cha. 4 25 "AgamasuttANi" bhAM bhUpa 3the sane mahApa''bhA akSarazaH gujarAtI anuvAda rUpe Apela che. temaja vItattva jenA vikalpa rUpe che e Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcattvanuM mAnya ame ''gAmanujJA'i'mAM saMpAdIta karyuM che. (5) sopa ane pittu e baMne niryukti vikalpe che. je hAla mULasUtra rUpe prasidhdha che. je baMnenI vRtti ame ApI che. temaja temAM madhyanI gAthAo paNa samAviSTa thaI che. (6) cAra prILa sUtro ane mahAnizIya e pAMca AgamanI koI vRtti Adi upalabdha thavAno ullekha maLato nathI. prIja nI saMskRta chAyA upalabdha che tethI mUkI che. nizItha-vaizA-nitattva e traNenI vRtti ApI che. jemAM vaza ane nIta' e baMne uparavRtti maLatI hovAno ullekha che, paNa ame te meLavI zakyA nathI. jyAre nizitha upara to mAtra vIsamA uddezanI ja vRtti no ullekha maLe che. * vartamAna kALe 45 AgamamAM upalabdha niryukti: 1 krama niyukti 1. AcAra-niyukti sUtrakRta-niryukti 3. rU. vRhatva-nivRtti * 4. vyavahAra-nirmutti * dazAzruta0-niryukti 6. zlokapramANa krama niyukti 450 265 [4] - 180 6. Avazyaka- niyukti 7. oghaniyukti 8. piNDaniyukti 9. dazavaikAlika niyukti 10. uttarAdhyayana-niryukti noMdha : (1) ahIM Apela zloka pramALa e gAthA saMkhyA nathI. 32 akSarano eka zloka'' e pramANathI noMdhAyela roja pramANa che. (2) * vRddhattva ane vyavahAra e baMne sUtronI nivRtti hAla mAva mAM bhaLI gaI che. jeno yathAsaMbhava ullekha vRttivAra maharSi e bhASya uparanI vRttimAM karyo hoya tevuM jovA maLela che. zlokapramANa 2500 1355 835 500 700 (3) epa ane pinTuniryuvijJasvataMtra mUnajhAma svarUpe sthAna pAmela che tethI tenuM svataMtra saMpAdana gAma-41 rUpe thayela che. (temaja A saMpAdanamAM paNa che. (4) bAkInI cha nivRttimAMthI ddazAzrutanya niyukti upara yUni ane anya pAMca niryukti uparanI vRtti ame amArA saMpAdanamAM prakAzIta karI che. jyAM A cha niryukti spaSTa alaga joI zakAya che. (5) niryuktikartA tarIke padmavAduyAmI no ullekha ja jovA maLe che. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151 ( vartamAna ANe 45 bhAgamabhA 56 bhASyaM krama bhASyazlokapramANa | krama | bhASya gAthApramANa 1. | nizISabhASya / 7500 / 6. AvazyakabhASya 483 bRhatkalpabhASya oghaniyuktibhASya * vyavahArabhASya 6400 8. piNDaniyuktibhASya * paJcakalpabhASya / 3185 dazavakAlikabhASya hai jItakalpabhASya | 3125 10. uttarAdhyayanabhASya (?) sh 46 >> noMdha:(1) nizISa , bRhatkalpa bhane vyavahArabhASya na sal saGghadAsagaNi sopAna 4Aya che. amApa saMpAnamA nizISa bhASya tenI cUrNi sAye sane bRhatkalpa tathA vyavahAra bhASya tenI-tenI vRtti sAthe samAviSTa thathu cha. (2) paJcakalpabhASya am||2|| AgamasuttANi bhAga-38 mAM zIta yuM. (3) AvazyakabhASya bhai uml prbhaa|| 483 sayumA 183 // 58 mULabhASya 35 cha bhane 300 yA anya bhASyanI che.no samAveza Avazyaka sUtraM-saTIkaM bhA. yo che. [ vizeSAvazyaka bhASya pUja4 prasidhdha thayuM che 59te. samA AvazyakasUtra- (652nu bhASya nathI bhane adhyayano anusAra nI. a ba vRtti Adi peTA vivaraNo to pAvara ane tapa e baMne upara maLe che. jeno atre ullekha ame karela nathI.] (4) oghaniyukti, piNDaniyukti , dazavaikAlikabhASya no samAveza tanI tenI vRtti bhAM thayo.4 cha. 5 // teno patA vizeno lepa amone bhaNela nathI. [oghaniyukti upara 3000 zloka pramANa mAdhyano ullekha paNa jovA maLela che.] (5) uttarAdhyayanabhASyanI ||thaa niyuktimA maNI yArnu saMmAyache (?) (5) mArIte aMga - upAMga - prakIrNaka - cUlikA me 35 Agama sUtro 652no o6 mANano ullekha amArI jANamAM Avela nathI. koIka sthAne sAkSI pATha-Adi s135 bhASyagAthA sevAmaNe cha. (7) bhASyakartA tarI bhuNya nAma saGghadAsagaNi sevA bhaNela che. tema4 jinabhadragaNi kSamAzramaNa bhane siddhasena gaNi no 55 85 bhaNe cha. 32&iz bhASyana l ajJAta ja che. Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [6] 7000 - - ( vartamAna ANe 45mAgamamA 565 cUrNiH ) krama cUrNi zlokapramANa) krama | cUrNi zlokapramANa | 1. AcAra-cUrNi / 8300 9. | dazAzrutaskandhacUrNi 2225 | 2. sUtrakRta-cUrNi 9900 | 10. paJcakalpacUrNi 3275 3. bhagavatI-cUrNi 3114 | 11.| jItakalpacUrNi 1000 | 4. jIvAbhigama-cUrNi | 1500 | 12. | AvazyakacUrNi | 18500 5. jaMbUdvIpaprajJapti-cUrNi 1879 | 13.| dazavaikAlikacUrNi / | 6. nizIthacUrNi 28000 | 14. | uttarAdhyayanacUrNi / 5850 7. bRhatkalpacUrNi 16000 / 15. nandIcUrNi 1500 | 8. vyavahAracUrNi / 1200 | 16. | anuyogadAracUrNi / / 2265 nodha:(1) 651 16 cUrNimAthI nizItha , dazAzrutaskandha, jItakalpa meM cUrNi abhaa2|| 2 // saMpAdanamAM samAvAI gayela che. (2.) AcAra, sUtrakRta, Avazyaka, dazavaikAlika, uttarAdhyayana, nandI, anuyogadvAra e sAta ghU pUjyapAda AgamoddhAraka zrI e prakAzIta karAvI che. (3) dazavaikAlikanI kI me cUrNi 4 agatsyasiMhasUrikRta cha tenuM prAzana pUzya zrI. punyavijayajIe karAvela che. (4) jaMbUdvIpaprajJapticUrNi vize lAla paDIyA prabhAvita (muM 42 cha. bhagavatI cUrNi to bhane 4 cha, 5 40 zIta 45 nathI. tabha4 vRhatkalpa , vyavahAra, paJcakalpa merA stamatI sabhecha / zIta yArnu bhA nathI. (5) cUrNikAra tarI jinadAsagaNimahattaranna ma mukhyatve saMmAya che. 32603 mate amuka pUnA kartAno spaSTollekha maLato nathI. "mArAma-paMyAMjI" cintyamAnata" 1 vartamAna kALe prApta Agama sAhityanI vicAraNA pachI kharekhara AgamanA pAMca aMgomAM keTaluM ane zuM upalabdha che te jANyA pachI eka prazna thAya ke Agama paMcAMgI nI bAto mIyiya cha. aMga-upAMga-prakIrNaka-cUlikA meM u5 bhAgamA para paNa nathI. eTale 3pa AgamanuM eka aMga to aprApya ja banyuM. sUtra paratve upalabdha niyukti phakta cha che. eTale 39 AgamonuM eka aMga aprApya ja banyuM. mArIta yaiz bhASya, iyAM niyukti mAne yAMDa cuurnnin| mamA vartamAna aNe suvyavasthita paMcAMgI me mAtra Avazyaka sUtra nI gAya. 2 naMdIsUtra mAM paMcAMgIne 56 saMgrahaNI, pratipattimovana 50 se. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7] 45 Agama aMtargata vartamAna kALe upalabdha vibhAgo [sUcanA :- ame saMpAdIta karela Amasuttani-TI mAM bekI naMbaranA pRSTho upara jamaNI bAju gAmasUtra nA nAma pachI aMko Apela che. jemake 1/3/6/2/54 vagere. A aMko te te AgamanA vibhAgIkaraNane jaNAve che. jemake khAvAmAM prathama aMka zrutanyano che tenA vibhAga rUpe bIjo aMka pUttA che tenA peTA vibhAga rUpe trIjo aMka adhyayana no che. tenA peTA vibhAga rUpe cotho aMka uddeza no che. tenA peTA vibhAga rUpe chello aMka mUttano che. A mUtta gadya ke padya hoI zake. jo gadya hoya to tyAM peregrApha sTAIlathI ke Tu lakhANa che ane AthA/padya ne padyanI sTAIlathI ! - II goThavela che. pratyeka Agama mATe A rIte ja oblikamAM () pachI nA vibhAgane tenA-tenA peTA-peTA vibhAga samajavA. jyAM je-te peTA vibhAga na hoya tyAM (-) oblika pachI Desa mukIne te vibhAga tyAM nathI tema sucaveluM che.] (1) vAra - pUnA nAmaka peTA vibhAga bIjA zrutaskandha mAM ja che. (2) mUtrata (rU) (3) sthAna - sthAna/ayyavanAmUnuM samavAyaH / mUlaM (4) sanavAva (5) bhagavatI zatakaM/varga:-aMtarazatakaM / uddezakaH /mUlaM ahIM zata nA peTA vibhAgamAM be nAmo che. (1) varSAM (2) aMtagataja kemake zataTM 21, 22, 23 mAM zatadda nA peTA vibhAAganuM nAma varjha ja zAvela che. zataka - rU3,34,31,36,40 nA peTA vibhAgane aMtazataja athavA zatagata, nAmathI oLakhAAvAya che. - zrutaskandhaH/cUlA/adhyayanaM/uddezakaH /mUlaM - - zrutaskandhaH/adhyayanaM / uddezakaH/mUlaM (6) jJAtAdharmaLavA- zrutA/vaLa:/dhyayanuM mUrta pahelA zrutAtmya mAM ayyapana ja che. bIjA zrutattva no peTAvibhAga van nAme che ane te varjA nA peTA vibhAgamAM adhyayana che. (7) upAsakadazA- adhyayanaM/mUlaM (8) bAzA- varmA badhyavarta mUrta (1) anuttaraupapAtizA-varSA/gadhyayana/mU| (10) drAvyArpaNa-dvAra/adhyayana/mUrta Azrava ane saMvat evA spaSTa be bheda che jene bAdhavadAra ane saMvaradvAra kahyA che, (koIka dA ne badale zrutanya zabda prayoga paNa kare che) (11) viSAzruta-zrutajanya: adhyayanuMmUrta (12) bhauvAti- mUrchA (13) rAkhaprIva- mUrchA Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) jIvAjIvAbhigama- *pratipattiH/* uddezakaH/mUlaM A AgamamAM ukta traNa vibhAgo karyA che to paNa samajaNa mATe pratipatti pachI eka peTAvibhAga nodhanaya che. 34 pratipatti -3-bhAM nairaiya, tirikkhajoNiya, manuSya, deva sevA yAra peTavilA 5cha. tathA tipatti (neraiyaAdi)/uddezakaH/mUlaM bherIta spaSTa asara pAudA cha, meza 6 pratipatti nA uddezakaH na1 nathI paad peTavilAsa pratipattiH nAmecha. / prajJApanA- padaM/uddezakaH/dvAra/mUlaM padana! peTa vilamai sis uddezakaH cha, Ais dvAra cha 54 pd-28n| vibhAni uddezakaH ane tenA peTA vibhAgamAM tAruM paNa che. (16) sUryaprajJapti- prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRtaM/mUlaM (17) candraprAjJapti- prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRta/mUlaM bhAga 16-17bha prAmRtaprAmRta nA 55 pratipattiH / peTa viun cha. 55 uddezakaH ki mujaba tenI vizeSa vistAra thAyela nathI. (18) jambUdIpaprApti- vakSaskAraH/mUlaM (19) nirayAvalikA - adhyayana/mUlaM (20) kalpavataMsikA - adhyayana/mUlaM (21) puSpitA - adhyayana/mUlaM (22) puSpacUlikA - adhyayana/mUlaM (23) vaNhidazA - adhyayana/mUlaM mAsama8 thI 23 nirayAvalikAdi nAmamA sAthai movAma bhane 64igana pAya tarI sUtrA mojAvedA.di[-1, nirayAvalikA, 4-2 kalpavataMsikA... pore 4sapA (24 thI 33) catuHzaraNa (Adi dazepayatrA) mUlaM (34) nizIya * uddezakaH/mUlaM (35) bRhatkalpa - uddezakaH/mUlaM (36) vyavahAra - uddezakaH/mUlaM (37) dazAzrutaskandha - dazA/mUlaM (38) jItakalpa - mUlaM (39) mahAnizIya - adhyayana/uddezakaH/mUlaM (40) Avazyaka - adhyayana/mUlaM (41) ogha/piNDaniyukti - mUlaM (42) dazavaikAlika - adhyayana/uddezakaH/mUlaM (43) uttarAdhyayana - adhyayanaM//mUlaM (44- 45) nandI-anuyogadvAra - mUlaM Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [9] - - 1 70 73 110.1 amArA saMpAdIta 45 AgamomAM AvatA mUla no aMka tathA temAM samAviSTa gAthA krama AgamasUtra | mUlaM gAthA | krama | AgamasUtra mUlaM | gAthA AcAra | 552 147 24. ] catuHzaraNa sUtrakRta 806 | 723 | 25. AturapratyAkhyAna 71 sthAna 1010 | 169 26. / mahApratyAkhyAnaM 142 / 142 samavAya 383 93 27. / bhaktaparijJA 172 172 bhagavatI 1087 114 / 28. taMdulavaicArika 161 139 jJAtAdharmakathA 241 57 29. saMstAraka 133 / 133 upAsaka dazA gacchAcAra 137 / 137 antakRddazA 12 / 31. | gaNividyA 82 anuttaropapAtika 13 4 | 32. | devendrastava 307 | 307 praznavyAkaraNa 47 14 | 33. | maraNasamAdhi 664 664 vipAkazruta nizISa 12. aupapAtika bRhatkalpa 215 13.| rAjaprazniya vyavahAra 285 14. jIvAbhigama 398 93 / 37. | dazAzrutaskandha 114 15. prajJApanA 622 231 | 38. jItakalpa 103 | 103 16. sUryaprajJapti 214 103 / 39. mahAnizItha 11528 17. | candraprajJapti 218 107 / 40. Avazyaka 18.| jambUdIpaprajJapti 131 oghaniyukti 1165 |1165 |19. | nirayAvalikA ___ - | 41. | piNDaniyukti 712 / 712 20.| kalpavataMsikA 1 | 42. | dazavaikAlika 540 | 515 21. puSpitA uttarAdhyayana 1731 1640 22. | puSpacUlikA 1 | 44. | nandI 168 / 93 23. vahidazA | 1 45. | anuyogadvAra 350 | 141 11. 85 no5 :- 651. gAthA saMdhyAno samAveza mUlaM bhAM 45 4 015 . te mUla sipAyanI alaga gAthA sama4vI nA. mUla za6 me samo. sUtra bhane gAthA bane mATe no mApeko saMyukta anubhacha. gAthA badhA4 saMpAinomA sAmAnya gharAvatI hovAthI teno sasa Apela che. paNa sUtranA vibhAga dareka saMpAdake bhinnabhinna rIte karyA hovAthI ame sUtrAMka judo pADatA nathI. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [10] [11] [12] [1] [14] [15] [1] [7] - amArA prakAzano:abhinv hema laghuprakriyA - 1 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 2 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 3 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 4 - sAptAGga vivaraNam kRdantamAlA caityavandana parvamAlA caityavandana saGgraha - tIrthajinavizeSa caityavandana covizI zatrukSaya bhakti [AvRtti-do] abhinava jaina paJcAGga - 2046 abhinava upadeza prAsAda - 1- zrAvaka kartavya - 1 thI 11 abhinava upadeza prAsAda - 2- zrAvaka kartavya - 12 thI 15 abhinava upadeza prAsAda - 3- zrAvaka kartavya - 1 thI 36 navapada - zrIpAla (zAzvatI oLInA vyAkhyAna rUpe). samAdhi maraNa [vidhi - sUtra - padya - ArAdhanA-maraNabheda-saMgraha] caiityavaMdana mALA [77 caityavanaMdanono saMgraha tatvArtha sUtra prabodhaTIkA [adhyAya-1] tatvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno siddhAcalano sAtha AvRtti - be caitya paripATI amadAvAda jinamaMdira upAzraya Adi DirekTarI zatruMjaya bhakti [AvRtti - be zrI navakAramaMtra navalAkha jApa noMdhapothI zrI cAritra pada eka karoDa jApa noMdhapothI zrI bAvrata pustikA tathA anya niyamo - [AvRtti - cAra abhinava jaina paMcAMga - 2042 [sarvaprathama 13 vibhAgomAM zrI jJAnapada pUjA aMtima ArAdhanA tathA sAdhu sAdhvI kALadharma vidhi zrAvaka aMtima ArAdhanA [AvRtti traNa. vItarAga stuti saMcaya [1151 bhAvavAhI stutio] (pUjya AgamoddhAraka zrI nA samudAyanA) kAyamI saMparka sthaLo tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAyatatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAyatatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-3 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-4 [18] [19] [] ri1] [2] ri3] [24] ripa [27] [28] [29] [30] [31] [32] [33] [35] Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [27] [38 [11] [35] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-5 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya tatvAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-7 [3] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-8 [40] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA-adhyAya-9 41] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-10 prakAzana 1 thI 41 abhinavazruta prakAzane pragaTa karela che. [42] AyAro [AgamasuttANi-1] paDhamaM aMgasuttaM [43] sUyagaDo [AgamasuttANi-2] vIaM aMgasuttaM [44] ThANaM [AgamasuttANi-3] taiyaM aMgasuttaM [45] samavAo [AgamasuttANi-4] cautthaM aMgasuttaM [46] vivAhapannati [AgamasuttANi-5] paMcamaM aMgasutaM [47] nAyAdhammakahAo [AgamasuttANi-6] chaI aMgasuttaM [48] uvAsagadasAo [AgamasuttANi-7] sattamaM aMgasutaM [49] aMtagaDadasAo [AgamasuttANi-8] aTThamaM aMgasutaM [50] anuttovavAiyadasAo [AgamasuttANi-9] navamaM aMgasuttaM [51] pAhAvAgaraNaM [AgamasuttANi-10] dasamaM aMgasuttaM [52] vivAgasUyaM [AgamasuttANi-11] eyarasamaM aMgasuttaM [53] uvavAiyaM [AgamasuttANi-12 ] paDhama uvaMgasuttaM [54] rAyappaseNiyaM [AgamasuttANi-13 ] vIaM uvaMgasuttaM [55] jIvAjIvAbhigamaM [AgamasuttANi-14] taiyaM uvaMgasutaM [56] pannavaNAsuttaM [AgamasuttANi-15] cautvaM uvaMgasuttaM [57] sUrapannatiH [AgamasuttANi-16 ] paMcamaM uvaMgasuttaM [58] caMdapatrattiH [AgamasuttANi-17] chaThaM uvaMgasuttaM [59] jaMbUddIvapannati [AgamasuttANi-18] sattamaM uvaMgasuttaM [60] nirayAyaliyANaM [AgamasuttANi-19] anumaM uvaMgasuttaM [61] kappavaDiMsiyANaM [AgamasutANi-20] navamaM uvaMgasuttaM [62] puphiyANaM [AgamasuttANi-21] dasamaM uvaMgasuttaM [63] puSphacUliyANaM [AgamasuttANi-22] ekkarasamaM uvaMgasutaM [64] vahidasANaM [AgamasutANi-23 ] bArasama uvaMgasuttaM [65] causaraNaM [AgamasuttANi-24 ] paDhamaM paINNagaM [66] AurapaccakkhANaM [AgamasuttANi-25 ] bIaM paINyagaM [67] mahApaccakkhANaM [AgamasuttANi-26] tIiyaM paINNagaM [68] bhattapariNNA [AgamasuttANi-27] cautyaM paINNamaM Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [12] [69] taMdulayeyAliyaM [AgamasuttANi-28] paMcamaM paINNagaM [70] saMthAragaM [AgamasuttANi-29] chaThaM paINNagaM [71] gacchAyAra [AgamasuttANi-30/1] sattamaM paIgNAga-1 [72] caMdAvejjhayaM [AgamasuttANi-30/2 ] sattamaM paINNaga-2 [73] gaNivijjA [AgamasuttANi-31] aTThamaM paINNagaM [74] devidatthao [AgamasuttANi-32] navamaM paINNagaM [75] maraNasamAhi [AgamasuttANi-33/1 ] dasamaM paINNagaM-1 [76] vIratthava [AgamasuttANi-33/2 ] dasamaM paINNaga-2 [77] nisIha [AgamasuttANi-34] paDhama cheyasuttaM [78] buhakappo [AgamasuttANi-35] bIaM cheyasuttaM [79] vavahAra [AgamasuttANi-36] taiyaM cheyasuttaM [80] dasAsuyakkhaMdhaM [AgamasuttANi-37] cautthaM cheyasuttaM [81] jIyakappo [AgamasuttANi-38/1] paMcamaM cheyasuttaM-1 [82] paMcakappabhAsa [AgamasuttANi-38/2 ] paMcamaM cheyasuttaM-2 [83] mahAnisIhaM [AgamasuttANi-39] chaThaM cheyasuttaM [84] AvasassayaM [AgamasuttANi-40] paDhamaM mUlasuttaM [85] ohanitti [AgamasuttANi-41/1] bIaM mUlasuttaM-1 [86] piMDanizrutti [AgamasuttANi-41/2 ] bIaM mUlasuttaM-2 [87] dasaveyAliyaM [AgamasuttANi-42] taiyaM mulasuttaM [88] utarajjhayaNaM [AgamasuttANi-43] cautthaM mUlasuttaM [89] naMdIsUrya [AgamasuttANi-44 ] paDhamA cUliyA [90] anuogadAraM __ [AgamasuttANi-45] bitiyA cUliyA prakAzana 42 thI 90 AgamakRta prakAzane pragaTa karela che. [1] mAyAra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] paheluM aMgasUtra [2] sU413 - gujarAtI anuvAda AgamadI-1] bIjuM aMgasUtra fe3] - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1 trIjuM aMgasUtra [4] samAya gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] cothuM aMgasutra [5] vivAhapatti - gujarAtI anuvAda [AgamardIpa-2) pAMcamuM aMgasUtra [es] nAyAdhamma- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3]. chaThTha aMgasUtra [87] vAsanahasA - gujarAtI anuvAda AgamadIpa-3] sAtamuM aMgasUtra [cl] maMta6i - gujarAtI anuvAda AgamadIpa-3] AThamuM aMgasUtra [9] anuttaropapAtikadasA- gujarAtI anuvAda AgamadIpa-3] navamuM aMgasUtra [100] pahAvA- gujarAtI anuvAda AgamadIpa-3] dazamuM aMgasUtra Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (13 [101] vivAgasUya - gujarAtI anuvAda [Agamadapa-3] agiyAramuM aMgasUtra [102] uvavAIyA gujarAtI anuvAda AgamadIpa-4] paheluM upAMgasUtra [10] rAyakhaseNiya - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] bIjuM upAMgasUtra [14] jIvAjIvAbhagama- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] trIjuM upAMgasUtra [10pa pannavaNAsura gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] cothuM upAMgasUtra 10] sUrapannatti - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] pAcamuM upAMgasUtra [17] caMdapannati- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] chaThTha upAMgasUtra [108] jaMbudivapannati - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] sAtamuM upAMgasUtra [109 nirayAvaliyA - gujarAtI anuvAda AgamadIpa-5 AThamuM upAMgasUtra [11] kaSpavaDisiyA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] navamuM upAMgasUtra [111] puSkriyA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] dazamuM upAMgasUtra [112] puphaliyA- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] agiyAramuM upAMgasUtra [113] variSThadasA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] bAramuM upAMgasUtra [14] causaraNa - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] pahelo patro [115] AurappaccakhkhANa- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] bIjo payagno [11] mahApaccakhkhANa - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] trIjo pakSo [117] bhatapariztA - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] cotho patro [118] taMdulayAliya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] pAMcamo paDyo [118] saMthAraga - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] chaThTho paDyo [12] gacchAcAra - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-ko sAtamo payagno-1 [11] caMdAvarjhAya- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] sAtamo payagno-2 [122) gaNivijjA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-%] AThamo payajJo [123] deviMdatya gujarAtI anuvAda AgamadIpa-%] navamo paDyo [124] vIratyava- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] dazamo paDyo [125] nisIha gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] paheluM chedasUtra [12] buhatakakha- gujarAtI anuvAda agamadIpa-chaM] bIjuM chedasUtra [117] vavahAra- . gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] trIjuM chedasUtra [128] dasAsuyabaMdha - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] cothuM chedasUtra [1ra9) jIthappo - gujarAtI anuvAda (AgamadIpapAMcamuM chedasUtra [130 mahAnisIha- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-cha chachuM chedasUtra [131Avasaya - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7) paheluM mUlasutra [132] hanijutti- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-1 [13] piMDanistuti - gujarAtI anuvAda AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-2 [13] dasayAliya - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-73 trIjuM mulasUtra Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] - [15] 6ta247AR- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] cothuM mUlasutra [135] mahIsutaM - gujarAtI anuvAda AgamadIpa-7] pahelI cUlikA [13] anuyogadvAra - gujarAtI anuvAda [AgAmadIpa-7] bIjI cUlikA prakAzana 91 thI 137 AgamadIpa prakAzane pragaTa karela che. [138] dIkSA yogAdi vidhi [13] 45 Agama mahApUjana vidhi [140] AcArAgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-1 [141] sUtrakRtAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-2 [142] sthAnAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-3 [143] samavAyAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-4 [144] bhagavatIaGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-5/6 [145] jJAtAdharmakathAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [146] upAsakadazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [147] antakRddazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [148] anuttaropapAtikadazAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTI-7 [149] praznavyAkaraNAgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 vipAkazrutAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-8 [151] aupapAtikaupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-8 [152] rAjaprazniyaupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-8 [153] jIvAjIvAbhigamaupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-9 [154] prajJApanAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-10/11 [155] sUryaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-12 [156] candraprajJaptiupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM 12 [157] jambUdvIvaprajJaptiupAgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-13 [158] nirayAvalikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [159] kalpavataMsikAupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-14 [160 puSpitAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-14 [161] puSpacUlikAupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-14 [162] caNhidasAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM.-14 [163] catuHzaraNaprakIrNakasUtra saTIka AgamasuttANi saTIkaM-14 [164] AturapratyAvyAnaprakIrNakasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-14 [165] mahApratyAkhyAnaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIka-14 [166] bhaktaparijJAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIka-14 [150] Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [15] [167 ] taMdulavaicArika prakIrNakasUtraM saTIka [168 ] saMstArakaprakIrNakasUtraM sacchAyaM [ 169 ] gacchAcAraprakIrNakasUtraM saTIkaM [ 170 ] gaNividyAprakIrNakasUtraM sacchAyaM [171] devendrastacaprakIrNakasUtraM sacchAyaM [ 172 ] maraNasamAdhiprakIrNakasUtraM sacchAyaM [173 ] nizIthachedasUtraM saTIkaM [174] vRhatkalpachedasUtraM saTIkaM [175 ] vyavahArachedasUtraM saTIka [176 ] dazAzrutaskandhachedasUtraM saTIkaM [177] jItakalpachedasUtraM saTIka [178 ] mahAnizIyasUtraM (mUlaM ) [ 179 ] AvazyakamUlasUtraM saTIkaM [180] oghaniyuktimUlasUtraM saTIkaM [181] piNDaniryuktimUlasUtraM saTIka [182] dazavaikAlikamUlasUtraM saTIkaM [183] uttarAdhyayanamUlasUtraM saTIkaM [184 ] nandI - cUlikAsUtraM saTIka [185] anuyogadvAracUlikAsUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIka - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIka - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM- 15-16-17 AgamasuttANi saTIkaM- 18-19-20 Agagama suttANi saTIkaM - 21-22 AgamasuttANi saTIka - 23 AgamasuttANi saTIkaM 23 AgamasutANi saTIkaM 23 AgamasuttANi saTIkaM 24-25 Agama suttAmi saTIkaM - 26 AgamasuttANi saTIkaM - 26 AgamasuttANi saTIkaM - 27 AgamasuttANi saTIka - 28-29 AgamasuttANi saTIkaM - 30 AgamasutANi saTIkaM - 30 prakAzana 139 thI 185 Agamazruta prakAzane pragaTa karela che. -: saMparka sthaNa :'Agama ArAdhanA kendra' zItalanAtha sosAyaTI-vibhAga-1, phaleTa naM-13, 4the mALe zrI naminAtha jaina derAsarajI pAchaLa, nhAI senTara, khAnapura amadAvAda-1 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [16] '"AgamasuttANi-saTIkaM" bhAga 1 thI 30 nuM vivara samAviSTA AgamAH [AgamasuttANi bhAga- 9 bhAga - 2 bhAga-3 bhAga-4 bhAga- 5-6 bhAga-7 bhAga-8 bhAga-1 bhAga-10-11 bhAga- 12 bhAga- 13 bhAga-14 AyAra sUtrakRta sthAna bhAga- 27 bhAga - 28-29 bhAga-30 samavAya bhagavatI ( aparanAma vyAkhyAprajJapti) | jJAtAdharmakathA, upAsakadazA, antakRddazA, anuttaropapAtikadazA, praznavyAkaraNa vipAkazruta, aupapAtika, rAjaprazniya jIvAjIvAbhigama prajJApanA sUryaprajJapti, candraprajJapti jambUdvIpaprajJapti niravAyalikA, kalpavataMsikA, puSpikA, puSpacUlikA vahidazA, catuHzaraNa, AturapratyAkhyAna, mahApratyAkhyAna, bhakta parijJA tandulavaicArika, saMstAraka, gacchAcAra, gaNividyA, devendrastava, maraNasamAdhi | bhAga - 15 16 17 nIzItha bhAga - 18-19-20 bRhatkalpa bhAga- 21-22 vyavahAra bhAga - 23 bhAga - 24-25 | bhAga-26 dazAzrutaskandha, jItakalpa, mahanizItha Avazyaka oghaniryukti, piNDaniryukti dazavaikAlika uttarAdhyayana nandI, anuyogadvAra Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASya 21 Private & Personal Use Only