________________
१४०
तन्दुलवैचारिक-प्रकिर्णकसूत्रम् २० उपकरणेन्द्रियं तु तेषामेव कदम्बगोलकाकारादीनां खङ्गस्य छेदनशक्तिरिव ज्वलनस्य दहनशक्तिरिव वा या स्वकीयरविषयग्रहणशक्तिस्तत्स्वरूपं द्रष्टव्यम् २, तथा ज्ञानावर्णकर्मक्षयोपशमाजीवस्य शब्दादिग्रहणशक्तिरूपं लब्धिभावेन्द्रियं १ यत्तुशब्दादीनामेव ग्रहणपरिणामलक्षणं तदुपयोग भावेन्द्रियमिति २।।
तत्र यानि द्रव्येन्द्रियाणि तानिजीवानामिन्द्रियपर्याप्तीसत्यां भवन्ति,यानिच भावेन्द्रियाणि तानि संसारिणां सर्वावस्थाभावीनीति, तथा नयनस्य विषयोऽप्रकाशकवस्तु पर्वताद्याश्रित्यामाङ्गुलेन सातिरेकंयोजनलक्षं स्यात्, प्रकाशके त्वादित्यचन्द्रादावधिकमपि विषयपरिमाणंस्यात्, नात्र विषये नियमः कोऽपि निर्दिष्टोऽस्ति सिद्धान्ते, यतः पुष्करवरद्वीपार्द्धमानुषोत्तरपर्वतसमीपे कर्कसक्रान्ती मनुष्याःप्रमाणाङ्गुलभवैः सातिरेकैरेकविंशतियोजनलक्षैः व्यवस्थितं रविपश्यन्तः प्रोच्यन्ते शास्त्रान्तरे इति।
जघन्यतस्त्वत्यासन्नरजोमलादेरग्रहणादङ्गुलसङ्घयेयभागात्परतः स्थितंवस्तुचक्षुषो विषयः १ श्रोत्रस्य द्वादश योजनान्युत्कृष्टविषयो मेघगर्जितादौ २ ध्राणरसनस्पर्शनानानां तूत्कृष्टं नव योजनानि ३-४-५ जघन्यतस्तु चतुर्णामप्यङ्गुलासङ्ख्येयभागादागतंगन्धादिकं विषयः, मनसस्तु केवलज्ञानस्येव समस्तमूर्तामूर्त्तवस्तुविषयत्वेन क्षेत्रतो नास्ति विषयप्रमाणं मनसोऽप्राप्यकारित्वादिति, विषयप्रमाणं चात्र इन्द्रियविचारे आत्माङ्गुलेनैव ज्ञेयमिति, तथा
___ 'अट्ठिअद्विमिंज०'अस्थ्यस्थिमिञ्जकेशश्मश्रुरोमनखतया चिनोतीति, तत्रास्थि-हडं अस्थिमिजा-अस्थिमध्यावयवः केशाः-शिरोजाः श्मश्रूणि-कूर्चकेशाः रोमाणि-कक्षादिकेशा इति, 'से' अथ अनेनार्थेन--अनेन कारणेन हे गौतम! हे इन्द्रभते! एवं-पूर्वोक्तंप्रोच्यते-प्रकर्षण प्रतिपाद्यते जीवस्य गर्भगतस्य सतो नास्ति उच्चारो यावच्छोणितमित ॥ पुनर्गौतमो ज्ञातनन्दनं प्रश्नयति
मू. (२१) जीवे मं भंते ! गभगए समाणे पहू मुहेणं कावलियं आहारं आहारित्तए?, नो इणढे समढे, से केणट्टेणं भंते! एवं बुच्चइ ?-गोयमा ! जीवे णं गब्भगए समाणे नो पहू मुहेणं कावलियं आहारं आहारितए?
गोयमा! जीवे णं गब्भगए समाणे सव्वओ आहारेइ सव्वओ परिणामेइ सबओ ऊससेइ सव्यओ नीससेइ अभिक्खणं आहारेइअभिक्खणं परिणामेइ अभिक्खणंऊससेइ अभि० नीससेइ आह आहारेइ आह परिणामेइ आहछ ऊससेइ आ० नीससइ, माउजीवरसहरणी पुत्तजीवरसहरणीमाउजीवपडिबद्धा पुत्तजीवंफुडातम्हा आहारेइ तम्हा परिणामेइ अवराविणंपुत्तजीवपडिबद्धा माउजीवफुडा तम्हा चिणाइ, से एएणं अटेणं गोयमा! एवं वुइ-जीवे णं गभगए समाणे नो पहू मुहेणं कावलियं आहरं आहरित्तए।
वृ. 'जीवेणं०' हे भदन्त ! हे भवान्त ! हे दयैकरसकृतवागवृष्टयाद्रीकृतभव्यहृदयवसुंधर जीवो गर्भगतः सन् प्रभुः-समर्थ मुखेन-वक्त्रेण कवलैर्भवं कावलिकं आहार-अशनादिकं 'आहारित्तए'त्ति आहर्तु अदनं कर्तुमिति?, आह जगदीश्वरः-हे गौतम! नायमर्थः समर्थः, श्रीगौतमः प्राह- से' अथ केनार्थेन एवं प्रोच्यते?, विश्वैकवत्सलो वीरः प्राह-हे गौतम! जीवो गर्भगतः सन् ‘सब्बउत्ति सर्वात्मना-सर्वप्रकारेण आहारयति, आहारतया गृह्णातीत्यर्थः, सर्वात्मना
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org