Tattvavalokan Samiksha

Author(s): Abhayshekharsuri
Publisher: Kantilal Chhaganlal

Page 7

છે નમઃ
પ્રસ્તાવના
સ્યાદ્વાદસિદ્ધાન્તમય શ્રી જિનપ્રવચનનાં શાસ્ત્રોમાં જુદી જુદી ભૂમિકાને આશ્રયીને જુદી જુદી અપેક્ષાએ બોલાયેલાં વિવિધ વચનો ઠેરઠેર જોવા મળે છે. માટે એક જ બાબત અંગેનાં શ્રી જિનપ્રવચનનાં કેટલાંક વચનો ઉપલક દષ્ટિએ વિરોધાભાસવાળાં હોવાં પણ જણાય છે. એમાંથી અમુક ચોક્કસ ભૂમિકાવાળા જીવો અંગે અમુક ચોક્કસ અપેક્ષાએ બોલાયેલાં તે તે વચનોને, એકાન્તવાદમાં તણાઈ ગયેલા કેટલાક મહાનુભાવો, જાણે કે એ વચન સર્વ અપેક્ષાએ બોલાયેલાં ન હોય ? એમ સમજે છે. પણ આ એમની ગેરસમજ છે. ઊભી થયેલી આ ગેરસમજના કારણે આ બધાં વાકયો જુદી જુદી ભૂમિકા અંગે જુદી જુદી અપેક્ષાએ બોલાયેલાં છે. અને તેથી અહીં કોઈ વાસ્તવિક વિરોધ નથી.' ઇત્યાદિ રીતે ઉક્ત ઉપલકિયા વિરોધનું તેઓ સમાધાન કરી . શકતા નથી અને તેથી ઉક્ત વિરોધ ન રહે એવું દેખાડવા અને અન્ય અપેક્ષાએ બોલાયેલાં તે વચનો પણ પોતે પકડેલી અપેક્ષાને અનુસરનારા અર્થને જ દેખાડનારાં છે એવું ઠસાવવા તેઓને તે અન્ય અપેક્ષાએ બોલાયેલાં વચનોને કેટકેટલાં તાણવાં પડે છે, સ્વવચનનો વિરોધ થાય કે અન્ય શાસના વચનનો વિરોધ થાય એવુંય કેટકેટલું લખવું પડે છે, એ “ધર્મસ્વરૂપ-દર્શન” પુસ્તકની વિસ્તૃત પ્રસ્તાવનારૂપે લખાયેલા તત્વાવલોકનમાં જોવા મળે છે.
એક બાજુ કર્મનિર્જરા સિવાય બીજા કોઈ ઉદેશથી ત૫ (ધર્મ) કરાય નહીં એવાં શાસ્ત્ર-વચનો મળે છે, જ્યારે બીજી બાજુ જો તું શ્રેષ્ઠ વિષયસુખ વગેરેને ઇચ્છે છે, તો તું ધર્મમાં જે ઉદ્યમ કર.” ઇત્યાદિ જણાવનારાં શાસ્ત્રવચનો મળે છે. અર્થાત્, શ્રેષ્ઠ વિષય-સુખાદિની ઇચ્છાથી પણ ધર્મ જ કરવાનું જણાવનારાં શાસ્ત્રવચનો નથી મળતાં એમ નહીં, પણ મળે જ છે. ઉપરછલ્લી નજરે પરસ્પર વિરોધવાળાં જણાતાં આવાં વચનોનું સીધું, સરળ અને સાચું સમાધાન એ છે કે આ બન્ને વચનો જુદી જુદી અપેક્ષાએ બોલાયેલાં હોઈ વસ્તુતઃ પરસ્પર વિરુદ્ધ નથી. જેમ કે લોકમાં એકની એક વ્યક્તિનો પણ જુદી જુદી (સ્વપુત્ર-સ્વપિતાની) અપેક્ષાએ પિતા તરીકે અને પુત્ર તરીકે ઉલ્લેખ કરનારાં વચનો મળે છે, જે વસ્તુતઃ પરસ્પર વિરુદ્ધ હોતાં નથી. આશય એ