________________
প্রথমােহধ্যায়ঃ শ্রত, অবধি, মন পর্যায়, কেবল, এই পঞ্চবিধ জ্ঞান প্রত্যক্ষ ও পরােক্ষের মধ্যে পরিগণনীয়। অনুমান, উপমান প্রভৃতি জ্ঞানও মতি জ্ঞানের অন্তর্গত ॥৬৷৷
• नयाः सप्त ॥७॥ टीका। नया इति । पूर्व संक्षेपेण ज्ञानस्वरूप मुक्तं । विहिते च द्वे प्रमाणे । चारित्रं पश्चादवक्ष्यते। सम्पति नयान् व्याकुर्वन्ति। ते च यथा शास्त्रोक्ताः नैगमः संग्रहः व्यवहारः ऋजुसूत्रः शब्दः समभिरूढः एवम्भूतश्चेति सप्त नयशब्दवाच्या भवन्ति। सभाष्यसूत्रे उमास्वातिना “प्रमाणनयैरधिगमः" इति षष्ठसूत्रे उक्ताः। परं तेषां संख्याविभक्तानां पृथङनामोल्लेखश्च प्रथमाध्यायस्यान्त . चतुस्त्रिंशत् सूत्रे कृतः। तथाहि “नेगमसंग्रहव्यवहार ऋजुसूत्र शब्दाः नयाः” इति पञ्चधा भिन्ना उक्ताः। पश्चान्नैगमस्य द्विविधभेदः देशपरिक्षेपी सर्वपरिक्षेपीचेति । पुनः शब्दस्त्रिभेदः कथितः साम्पतः समभिरूढः एवम्भूतश्चेति । अत्र श्वेताम्बरीयाणां मते नयाः पञ्चविधाः। परमत्रसूत्रे "आद्यशब्दौ द्वित्रिभेदौ” इत्यष्टविधाः प्रोक्ताः । अन्यद्भाष्ये प्रपश्चितम्। दिगम्बरीयाणां मते सप्तविधा नया स्तेषामागमसिद्धाइतीदृशे मतद्वैधेऽपि नमूलतत्तुहानिरिति । तथा हि सांख्यभाष्ये प्रोक्तं “सर्व न्याय्य युक्तिमत्वाद् विदुषां किमशोभनमिति” ॥७॥ | সব্যাখ্যানুবাদ। নয় পদার্থ সাত প্রকার। পূর্বে সম্যক দর্শন, সম্যক জ্ঞান ও দুই প্রকার প্রমাণের কথা বলা হইয়াছে। চারিত্র সম্বন্ধে পরে বলা যাইবে। শাস্ত্রোক্ত নয় শব্দ দ্বারা নৈগম, সংগ্রহ, ব্যবহার, ঋজুমূত্র, শব্দ, সমভিরূঢ়, এবস্তৃত এই সাত প্রকার অবধারিত হইয়াছে। ভাষ্যকার উমাস্বাতি “প্রমাণনয়ৈরধিগম” তত্ৰত্য ষষ্ঠসূত্র দ্বারা সাধারণভাবে নিশ্চয় করিয়া প্রথম অধ্যায়ের শেষে নয় পদার্থের নাম উল্লেখ পূর্বক পূর্বোক্ত সূত্রের আশয় চতুস্ত্রিংশৎ (৩৪) সূত্রে বর্ণনা করিয়াছেন। এবং সভায্য গ্রন্থ হইতে এই সূত্ৰ সন্দর্ভে ভিন্নরূপ অশয় বর্ণনা অষ্টম সূত্র দ্বারা করা হইয়াছে। দিগম্বর সম্প্রদায়ের মতে নৈগম প্রভৃতি নয় আট প্রকার। শ্বেতাম্বরীয় জৈনগমে সাত প্রকার প্রসিদ্ধ ॥৭॥
- तैरधिगमस्तत्तानाम् ॥८॥ टीका। नैरिति। तैः पूर्वोक्त द्वाभ्यां प्रमाणाभ्यां नयैश्च भुवने सर्वेषां तत्तानां पदार्थानाम्। अधिगमः यथार्थज्ञानं भवति। "प्रमाणनयैरधिगमः"
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
