Tattvartha Sutram

Author(s): Ishvarchandra Shastri
Publisher: Ishvarchandra Shastri

Page 34

७
তত্ত্বার্থসূত্রম্ অপর বিষয় সকল বৃত্তি ও ভাষ্যে বর্ণিত আছে। জ্ঞানেন্দ্রিয় পাঁচ, চক্ষু, কর্ণ, নাসিকা, জিহ্বা, एक् । रेशान व निसन कल, कान, नाक, नाम, । कागलिन -नाक, नानि, भात, नाशू, উপস্থ। ইহাদের বিষয়—কথন, আদান বা গ্রহণ, গমন, মল পরিহার, হর্ষ বা আনন্দ ॥৬॥
विग्रहाद्या गतयः॥७॥ टीका। विग्रहेति। विग्रहप्रभृतयः गतिसज्ञका भवन्ति। अत्र विग्रहादीनां सख्या नैव कथिताः। विग्रहगतिः ससारिणोजीवस्य । मुक्तानां जीवानां अविग्रहा गतयः। केषाश्चिन्नये इषुगतिरेवा-विग्रहागतिः। विग्रहागति स्त्रिविधा। एका पाणिमुक्ता। द्वितीयालाङ्गलिका। तृतीयाच गौमूत्रिका। आगम शास्त्रे च इषुगत्यासह । एताश्चतस्रोगतयोहुक्ताः । अतश्च विग्रहाविग्रहयोरपराः या गतयः तास्तु तिय्य ग् गतिः देवगतिः नरकगतिः मनुष्यगतिश्चेति चतस्त्रोऽस्मिन् सत्रे- . ऽन्तर्भूताः। अस्मिन विषये सूत्राणि त्रीणि सभाष्याणि यथा “ अविग्रहाजीवस्य.”। “विग्रहवती च स सारिणः प्राक्चतुर्व्यः ।” “एकसमयः अविग्रहाः।' त्रिष्वेवेषु सूत्रेषु गतीनां उल्लेखो वैशयश्च विद्यते ॥७॥
| সব্যাখ্যানুবাদ। এই সূত্রে বিগ্রহ প্রভৃতিকে গতি নামে সংজ্ঞিত করা হইয়াছে। গতিসমুহের সংখ্যার উল্লেখ গ্রন্থকার করেন নাই। সংসারী জীবগণের বিগ্রহ গতি এবং মুক্ত জীবগণের অবিগ্রহ গতি। অবিগ্রহ গতিকে জৈগমে ‘ইয়ুগতিও বলা হইয়াছে। বিগ্রহ গতির তিনপ্রকার ভেদ দেখিতে পাওয়া যায়, (১) পাণি মুক্তগতি, (২) লাঙ্গলিক গতি, (৩) গােমূত্রিকা গতি। জৈনগমে এই তিন গতি ইষুগতির সহিত যুক্ত হইয়া চারি প্রকার ভেদ কীর্তিত হইয়াছে। বিগ্রহ ও অবিগ্রহ গতি হইতে অতিরিক্ত যে গতি তাহাকে নরকগতি, দেবগতি, তির্যগগতি, মনুষ্যগতি এই চারি প্রকার ভেদ আরও আছে, এই সকল গতিও সূত্রের অন্তর্গত বুঝিতে হইবে। সভাষ্য তত্ত্বার্থসূত্রে “অবিগ্রহাজীব”, “বিগ্রহবতী চ সংসারিণঃ প্রাচতুর্ভঃ”, “এক সময়াহবিগ্রহা” এইরূপ অভিন্নার্থবােধক গতির বিষয় উভয় সূত্রে দৃষ্ট হয় ॥৭॥
सचित्तादयो योनयः॥८॥ टीका। सेति । स चित्तप्रभृतयोयोनिशब्द वायाः स्युः। परमत्र योनीनां संख्योल्लेखोनास्ति किन्तु सचित्तयोनितोयस्य प्रारम्भोऽभूत् तस्य तु सख्यानवधा भवन्ति। अस्मिन् योनय इति बहुवचनात् नवसख्या अनुमेयाः। अत्र तु