Tattvartha Sutram

Author(s): Ishvarchandra Shastri
Publisher: Ishvarchandra Shastri

Page 57

পঞ্চমােহধ্যায়ঃ
पूयन्ते गलन्ति ये ते पुद्गला इत्यनेत्र सूरयः प्रोचुः। अपरेतु परमाणुवदाहुः प्राज्ञाः॥३॥
| সব্যাখ্যানুবাদ। পুদগল পদার্থসকল রূপবান্। রূপ যাহাদের আছে তাহারা রূপযুক্ত। পুগল জীব পদার্থ বহু দ্রব্য। পঞ্চাস্তিকায়রূপ দ্রব্য পদার্থের মধ্যে পুগল পদার্থ রূপ ও ক্রিয়াশীল। যেহেতু জীব, ধর্ম, অধর্ম, আকাশ দ্রব্যপদার্থ রূপ শূন্য। স্পর্শ, রস, গন্ধ, বর্ণ বর্জিত অমূৰ্ত্ত। কোন কোন পণ্ডিত বলেন যাহাদের পূরণ এবং গলন ধম আছে তাহারা পুৰ্গল নামে অভিহিত, অপর প্রাজ্ঞগণ বলেন পরমাণুর তুল্য নিত্য ॥৷৷
धर्मादेरक्रियखम् ॥४॥ टीका। धर्मादेरिति। धर्माधर्माकाशानां त्रयाणां अक्रियख गतिकर्म रहितत्वमिति। अत्रादिपदेनाधाकाशयोहणम् । एते पश्चास्तिकायान्तभूताः। अतः सूत्रतात्पय्य तः क्रियाहीना स्त्रयोभवन्ति । एवं पञ्चसु मध्ये जीवपुद्गलयोः क्रियावच्च सूचित' भवति। पुद्गलपदार्थः प्रागुक्तः (*)। सभाष्ये सूत्रे ऽत्र “निष्क्रियाणिच” इति वणितमेतत्सूत्रोक्ततस्वम्। आकाशमारभ्य धर्मादीनि निष्क्रियाणि स्युः। क्रियावन्तश्च पुद्गलजीवाः। क्रियापदेन तत्र गतिकर्मग्रहणमिति भाष्यकृतः प्रोचुः। धर्माधर्मयोद्वेयोरसंख्येयाः प्रदेशाः सर्वतः सूक्ष्मस्यपरमाणोरवगाहश्च । प्रदेशोनामापेक्षिकः सर्वतः सूक्ष्मो वा। तथाहि ये न कदाचिवस्तुव्यतिरेकेण उपलभ्यन्ते प्रदेशाः। येतु शिकलिताः परिकलितमूर्ते यः प्रज्ञापथमवतरन्ति तेचावयवा इत्यादि जैनागमे विशेषोक्तिः। एकस्य जीवस्यासंखेायप्रदेशाः स्युरिति। एवमलोकाकाशस्य लोकाकाशस्यचानन्ताः प्रदेशाः। पुनर्लोकाकाशस्य धर्माधर्मकजीव सार्द्ध तुल्या भवन्ति ॥४॥
| সব্যাখ্যানুবাদ। ধর্ম, অধর্ম, আকাশ এই তিনটী পদার্থ অক্রিয় ও গতিকর্ম রহিত। এই সূত্রস্থ আদি পদ দ্বারা অধর্ম ও আকাশ পদার্থ সংগৃহীত হইয়াছে। এই ধমাদি ত্রয়
| (*) “পুদগলঃ সুন্দরাকারে ত্ৰিযু পুংস্তাত্মদেহয়াে’ ইতি মেদিনী। গৃনিগরণে,ইতি তেদাদিকাৎ পচাদ্যপ্রত্যয়ঃ”।‘ততেহৃদোরপ, বা।” যা পুত ইতি কুৎসায়াং অব্যয়। “অচিবিভাষ” ইতি বা ল প্রত্যয়।