Tattvartha Sutram

Author(s): Ishvarchandra Shastri
Publisher: Ishvarchandra Shastri

Page 63

পঞ্চমোহধ্যায়ঃ
80
“गुणपय्यै । यवव्यमिति । परन्तत्रगुणलक्षणं नोक्तमिदानीं तेषां लक्षणमुच्यते । द्रव्याश्रयानिगुणा गुणाः” इति । गुणानामेषांद्रव्य मेवाश्रयः । एवं गुणानां गुणा न सन्ति । अतस्ते निर्गुणाः । गुणेषु गुण-स्वीकरणे गुणान्तरकल्पना भवति । गुणवन्तोगुणा इत्युक्ते गुणानां द्रव्यत्वमपि आयाति । तेन द्रव्यगुणयोवैशिष्टय नश्यति । eorafस्थत परस्परारोपाधीना अनवस्थाच समापतति । ततो हेतुना निर्गुणास्ते भवन्ति । एवमेव नाय शास्त्रकाराः मोचुः । द्रव्याश्रया इति विशेषणार्थं द्रव्यसहभाविव अष्टमसूत्रे पूर्वमुक्तम् । सांख्योक्तगुणाश्च तच्छास्त्रसंकेतनियमात् पृथग भवन्ति । वैशेषिकोक्ता गुणाः सांख्यैर्नैव खीक्रियन्ते । नैयायिका आहुः । " गुणखरूपजातिमानगुणः " इति । अथवा द्रव्यकर्मभिन्नख े सति सामान्यवान् यः स गुणपदार्थ : " इति । यद्वा " सामानप्रवानसमवायिकारण-मस्पन्दात्मा यः स गुणपदार्थ : " इति । गुण आमन्त्रणे, गुणयति इति चौरादिकाघना सिद्धः ॥ ११ ॥
श्रीमत्प्रभाचन्द्राचार्य विरचिते तत्त्वार्थ सूत्रे पञ्चमोऽध्यायः ॥ ५ ॥
इति श्रीमदईश्वरचन्द्रशास्त्रि-पञ्चतीर्थ दर्शनाचार्य
विरचित बालबोधनप्राख्य-टीकायां तत्तार्थ सूत्रे
&
66
19
पञ्चमोऽध्यायः ॥ ५ ॥
সব্যাখ্যানুবাদ। গুণেতে অপর গুণ (পদার্থ) স্বীকৃত নয়, গুণসকল নিগুণ। সভাষ্য সূত্রে পূর্বে বলা হইয়াছে “গুণপর্যায়বদ দ্রব্যম্"। অর্থাৎ গুণের আশ্রয়ই দ্রব্য। সে সূত্রে গুণের লক্ষণ তখন বলা হয় নাই, সম্প্রতি “ দ্রব্যাশ্রয়া নির্গুণাগুণাঃ” এই সূত্রে গুণের লক্ষণ সভাষ্য সূত্রকার বলিতেছেন। গুণসকলের দ্রব্যই আশ্রয় অর্থাৎ দ্রব্যসহ ভাবী বা দ্রব্যসমবেত গুণেতে অপর গুণপদার্থ অস্বীকৃত । তাহাতে (স্বীকার করিলে ) গুণ ও দ্রব্য পদার্থের মধ্যে বিশিষ্টতা থাকে না । দ্রব্য ও গুণ প্রায় একই হইয়া যায়। অনবস্থারূপ দোষ ও উপস্থিত হয় ৷ সাংখ্যদর্শনোক্ত গুণ স্বতন্ত্র, সাংখ্যাচার্য বৈশেষিকোক্ত গুণ স্বীকার করেন না। নৈয়ায়িক মতে গুণপদার্থে গুণ অস্বীকৃত। “যে দ্রব্য কর্ম ভিন্ন হইয়া সামা্যবান্ পদার্থ তাহাকে গুণপদার্থ নামে আখ্যাত করা হইয়াছে”। দ্রব্যেতে সমবার সম্বন্ধে গুণসম্বদ্ধ থাকে, তাহাতেই দ্রব্যাশ্রয়ী গুণপদাर्थं ॥ ১১ ॥
শ্রীমৎপ্রভাচন্দ্রাচার্য-বিরচিতে বৃহৎ তত্ত্বার্থসূত্রে সব্যাখ্যানুবাদে পঞ্চম অধ্যায় সমাপ্ত || ৫ |
C6
3