________________
सप्तमोऽध्यायः
- हिंसादि पञ्चविरतिव्रतम् ॥१॥ टीका। हिंसादीति । हिंसादिभ्योहि पञ्च-संज्ञकेभ्योया विरतिनिवृत्तिरुपरम इति। तदेव व्रत योगविशेषः। अर्थादेभ्यः हिंसाऽसत्यचौर्या ब्रह्मापरिग्रहे भ्यः कायवाङ मनोभिः सम्यग निवृत्तिरिति। ब्रह्मचर्य सर्वथा इन्द्रियसंयमः। अहिंसा जीववधादिभ्योविरतिः। परिग्रहो लोभः। लोभात्परद्रव्यादौ हरणेप्रवृत्तिः। तथाहि योग सूत्र “अहिंसासत्यास्तेय ब्रह्मचर्यापरिग्रहा यमाः" इति। प्राणवियोगफलव्यापारादि च हि सेति केचन सूरयः। योगदर्शने तद्भाष्ये च सर्ववर्णितमस्ति। ब्रत व स्व शास्त्रोक्तनियमपालनम् । विरतिश्चात्र तज्शाखाऽभुपेत्यचाकरणमिति। अनेन सूत्रेण साद्ध सभाष्यसूत्रसँग तसा हिंसानृतस्ते याब्रह्म परिग्रह भ्योविरति तम्” इति सादृश्यमस्ति। केवलमत्रादिपदेनानृतादीनां चतुणी संग्रहोभूत्। वेदान्तदर्शने उपनिषत्सुच ते बहुधा प्रपञ्चिताः। पूर्वाध्यायोक्त सद्वद्यास्रवेषु भूतव्रत्यनुकम्पे” ति यत्तदत्राध्याये सम्यग विद्यणन्तिसूत्रकृतः॥१॥
সব্যাখ্যানুবাদ। অহিংসা, সত্য, অস্তেয় (অচৌর্য) ব্রহ্মচর্য, অপরিগ্রহ (সর্বথা লােভশূন্য), এই পাঁচ বিষয় হইতে শরীর, মন, বাক্যদ্বারা সমগরূপে যে নিবৃত্তি বা বিরাম তাহাকে ব্ৰত বলিয়া শাস্ত্রে অভিহিত করিয়াছে। পূর্বাধ্যায়ে বলা হইয়াছে যে ‘সদবেদ্য আবসমূহেতুভূতব্ৰত্যকম্পা। সে বিষয়ে কেবা ব্ৰতী, কিবা ব্ৰত অর্থাৎ ব্রত ও ব্ৰতীর লক্ষণ, এখন বলা যাইতেছে। বিরতি শব্দের বিশেষ অর্থ সেই হিংসা প্রভৃতি জ্ঞাত হইয়া স্বীকার করিয়াও ত্যাগ করা। পাতঞ্জল যােগদর্শনেও ইহার অনুরূপ সূত্র আছে, যথা “অহিংসা, সত্য, অস্তেয়, ব্রহ্মচর্য, অপরিগ্রহ (লােভশূন্যতা), ইহা যমনামক যোগাঙ্গ। এই সূত্র ও সপ্তম অধ্যায়ের প্রথম সভায্য সূত্রের অর্থগত বৈষম্য নাই। ১।
For Personal & Private Use Only
Jain Education International
www.jainelibrary.org
