Tattvartha Sutram

Author(s): Ishvarchandra Shastri
Publisher: Ishvarchandra Shastri

Page 39

| তৃতীয়ােহধ্যায়ঃ
तासु नारकाः सपश्चदुःखाः (*) ॥ २॥ टीका। तास्थिति। तासु प्रागुक्त रत्नप्रभादि सप्तभूमिषु । नारकाएतन्नाम्ना जीवाः तिष्ठन्ति । ते च जीवा पश्च विधैर्दु खः सयुक्ता भवन्ति । तानि पञ्चपरस्परोदारितस्वसले शपरिनामज-क्षेत्रस्वभावजासुरोदीरित-नैमित्तिकानीति । एबमसख्येयानि दुःखानि तैश्च ते जीवा निरन्तर सपीड़िताः ताड़िताश्च । अन्यान्य परिमितानि दुःखानि प्रागुक्तपञ्चस्वन्तर्गतानि स्युः। नरकवर्णनन्तुभाष्येऽस्ति । सभाष्यसूत्रे तृतीयाध्याये प्रथमसूत्रा त्पञ्चमसूत्रं यावत ये विषयावर्णितास्तेचात्रान्तर्णीताः सक्षिप्ताश्च । “सव्वदुक्खम्” इति बौद्धाः। “त्रिविध दुःख”मिति कापिलाः। “बाधनालक्षण दुःखमिति” गौतमाः। गोतमसूत्रे सुखलक्षण नोक्तम् । “दुःखमेव सर्व विवे किनः” इति पातञ्जलाः। ऐहिक सुख क्षणिकमेव । कैवल्यसुखमेव उपासनादिलब्ध नित्यम् । अन्यत तत्र भाष्पे अपश्चितमस्ति ॥२॥
| সব্যাখ্যানুবাদ। উল্লিখিত সাত প্রকার ভূমিতে নারক জীবগণ অবস্থান করে এবং তাহারা পাঁচ প্রকার দুঃখ দ্বারা সর্বদা আক্রান্ত থাকে। প্রথম সূত্রে সাত প্রকার ভূমি বর্ণিত অংছে। উক্ত পাঁচ প্রকার দুঃখ, স্বীয় ক্লেশ পরিণাম জাত, ক্ষেত্র স্বভাবজাত, পরস্পরােদীরিত, অসুরােদীরিত, নৈমিত্তিক। অপর নানাবিধ দুঃখ (কপিলােক্ত একবিংশতিদুঃখ), এই পঞ্চবিধ দুঃখের অন্তর্গত। এইরূপ অসংখ্যদুঃখদ্বারা তাহার নিরন্তর আক্রান্ত থাকে। সকল দুঃখের নাম উল্লেখ করা হয় নাই। সংসারেও জীবের দুঃখ অসীম। সভাষ্য সূত্রে তৃতীয়াধ্যায়ের প্রথম সূত্র হইতে পাঁচ সূত্র পর্যন্ত যাহা যাহা এই বিষয়ে বলা হইয়াছে সে সমুদয় এই সূত্রে १९८८ वनित पा८। डावात डासाचाटन वन विशन छाउरा ॥ २ ॥
जम्बद्वीपलवणोदादयोऽसखा य द्वीपोदधयः॥३॥
टीका। जम्बित्यादि। जम्बूद्वीपलवणोदध्यादितः असख्येया अवान्तर भेदाच्च द्वीपा उपद्वीपाः समुद्रा उपसमुद्राश्च भवन्ति । एते विषया शास्त्रान्तरे पुराणे,
| (৩) অস্মিন্ সূত্রে যদ্যপি পঞ্চবিধানি দুঃখানি উদ্দিানি তথাপি দুঃখবহুলঃ সংসারে। হেয়ঃ” ইতি নিঃ শঙ্কসিদ্ধান্ত। “সৰ্ব্বং দুঃখং” ইতি বুদ্ধদেবাঃ। “ত্রিবিধ দুঃখ” ইতি কপিলষয়ঃ। তথৈব “দুঃখমেব সৰ্ব্বং বিবেকিন” ইতি পাতঞ্জলাঃ 'বাধনলক্ষণং দুঃখ” ইতি গৌতমঃ । গোতমসূত্ৰেযু সুখস্য লক্ষণং নােক্ত। এবমেবাহুরন্তে দার্শনিকাঃ কেবলং চার্বাকং বিনেতি।