Tattvartha Sutram

Author(s): Ishvarchandra Shastri
Publisher: Ishvarchandra Shastri

Page 53

তত্ত্বার্থসূত্রম্ मतान्तरे च, विजयादिषु चतुर्पु परास्थिति स्त्रयस्त्रिंशत् सागरोपमानि साखजघन्योत्कृष्टा सर्वार्थ सिद्ध इति। भाष्यकृन्मते तु सर्वार्थ सिद्धेऽपि जघन्याद्वात्रिंशत सागरोपमानि पठिता। एतदपि चिन्तनीयम्। व्यन्तरा शैलगुहादिवासित्वेन पृथग्भूता गन्धर्वादयः । सनत्कुमारे अपरा स्थितिः द्वे सागराखासखाोपमे सत्रात । सनत कुमारे कल्पे सप्तसागरसखाोपमानि परा स्थितिभेवति । ऐशाने द्वेएव सागरर्सखाोपमे अधिकेन परास्थिति भवति । शेषाणां भवनवासिष्वधिपतीनां द्वपल्योपमे असखा समये पादोने परास्थितिरितार्थः। इतान्यत पुष्कलं भाष्येचास्ति ॥६॥ इति श्रीमत प्रभाचन्द्राचार्यविरचिते वृहत्तत्वार्थ सूत्र चतुर्थोऽध्यायः।
श्रीमत्प्रभाचन्द्राचार्यविरचित वृहत्तत्त्वार्थसूत्रे . श्रीमद् ईश्वरचन्द्र-पञ्चतीर्थ-दर्शनाचाय-शास्त्रि-विरचितायां
बालबोधिन्याखा-टीकायां चतुर्थोऽध्यायः॥४॥ সব্যাখ্যানুবাদ। সাধারণরূপে দেবনারকীগণের শ্রেষ্ঠ স্থিতি (স্থঃ ৩৩) সাগরসংখ্যা পরিমিত এবং জঘন্য স্থিতি দশ হাজার বর্ষ পরিমিত। সভাৰ্যসূত্রে “দশবর্ষ সহস্রাণি প্রথমায়াম” (৪৪ সূঃ) প্রথম ভূমিতে (অবস্থা বা স্থান, কাল ) নারকগণের ‘দশ সহস্র বর্ষ পর্যন্ত অনুৎকৃষ্ট স্থিতি হয়। এই সূত্রে “সামান্যতঃ” এই পদ সূত্ৰকারেরই অভিপ্রেত, সভা সূত্রে তাদৃশ পদের উল্লেখ নাই। সুতরাং ইহা তাহার সম্মত নয়। সভায্য সূত্রগ্রন্থে বহুল এই অধ্যায়ে লিখিত আছে। এই তত্ত্বার্থসূত্রে মাত্র ছয়টী সূত্রে অধ্যায় সম্পূর্ণ। ব্যন্তর শৈল গুহাদি বাসি-রূপে পৃথক্‌ অবস্থিত গন্ধর্বাদি (ক) সনৎকুমারকল্পে অপরস্থিতি দুই সাগরসংখ্যা পরিমিত হইবে (খ) এবং উক্তকল্পে পরা বা শ্রষ্ঠ স্থিতি সপ্তসাগর সংখ্যাতুল্য কাল হইবে (গ) ঐশান (ঐন্দ্র) কল্প দুই সাগরসংখ্যা তুল্য বা ততােধিক পরাস্থিতি হয় (ঘ) শেষ ভবনবাসী দেবগণের দুই পল্যোপম অর্থাৎ অসংখ্য সময় বা পাদোনপরা (শ্রেষ্ঠা) স্থিতি হয়। অপর বিষয়সমূহ ভাষ্যে ও টীকায় বর্ণিত আছে ॥৬৷
শ্রীমৎ প্রভাচন্দ্রাচার্যবিরচিত বৃহত্তত্ত্বাৰ্থ সূত্রে শ্রীমদ ঈশ্বরচন্দ্র শাস্ত্রি-বিরচিত সব্যাখ্যানুবাদে
थ-पान मगार ॥8॥