________________
तृतीयोऽध्यायः
रत्नप्रभाद्याः सप्तभूमयः॥१॥ टीका। रत्नेति। अत्र रत्नप्रभाभिधानादयो हि सप्तसंख्यकाः प्रागुक्तनारकाणां भूमयोभवन्ति। नरकेषु भवा नारकाः। नरकप्रसिद्धये इद सूत्रमुच्यते। अस्मिन् आदि शब्दोपादानात् भूमीनां सप्तसख्ययाभेदो भवति । तथाच ता भूमयः। रत्नप्रभा-शर्कराप्रभा-वालुकाप्रभा-पङ्कप्रभा धूमप्रभा-तमःप्रभा-महातमः प्रभाः स्युः। एकस्याभूमेरधोऽपराभूमिः। यथा रत्नप्रभाया अधोदेशे शर्कराभूमिभवति। एबमन्यस्याभूमेश यम । जैनागमशास्त्र रत्नप्रभामादि कृत्य पूर्वोक्ताः सप्तभूमयो नारकभूमयोभवन्ति। सभाष्य तृतीयाध्यायस्थ प्रथमे रत्नशकरेत्यादि सूत्रण सार्द्ध मस्य सूत्रस्यार्थभिन्नख नास्ति। तत्र विस्ताररूपेणोक्तं अस्मिन् सक्षेपेणेति । एतासां सप्तभूमीनां घनेन वातेन अम्बुना आकाशेनच प्रतिष्ठा अधोऽयोभवेयुः । एवं तत्र सूत्रे भाष्ये च विस्ताररूपेण सर्व वर्णितमस्ति । अन्यत्र ऊर्द्ध भूरादिसप्तलोकस स्थानानि। अधोदेशे अतलादि सप्तस स्थानानि कीतितानि । उभयोमेलनेन चदुई श भुवनानि स्युरिति ॥१॥
সব্যাখ্যানুবাদ। রত্ন প্রভা প্রভৃতি সাতটী ভূমি বা নরক সংস্থান আছে। পূর্বে নারকদেহের কথা বলা হইয়াছে, এখন তাহাদের রত্নপ্রভা, শর্করাপ্রভা, বালুকাপ্রভা, পঙ্কপ্রভা, ধূমপ্রভা তমঃপ্রভা, মহাতমঃ প্রভা এই সাতটী ভূমির বিষয় বর্তমান সূত্রে বলিতেছেন। এই ভূমিসমূহের মধ্যে একের অধােভাগে অপরের অবস্থিতি, যেমন রত্ন প্রভার নিম্নভাগে শর্করা ভূমি। পুরাণ শাস্ত্রে সপ্ত পাতাল ভূমির সেই ভাবেই বর্ণনা আছে। এই সূত্রে আদি শব্দ দ্বারা শর্করা প্রভৃতি ছয়টি ভুমি গৃহীত হইয়াছে। সভাষ্য সূত্রে একের নিম্নে অন্যের অবস্থানও কথিত আছে, এবং এক হইতে অপর ক্রমশঃ স্থূল ইহা ব্যক্ত আছে। ভূমিসকলের প্রতিষ্ঠা ঘন, বায়ু, জল, আকাশ পদার্থ তাহাও সুব্যক্ত আছে। এই সূত্রে সেই সূত্রোক্তপল্লবিত বিষয় সংক্ষেপে বর্ণিত করা হইয়াছে, উভয়ের বিরােধ প্রতীতি হয় নাই। অপর বিষয় ভাষ্যের অনুবাদে ব্যক্ত আছে। ১।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
