Tattvartha Sutram

Author(s): Ishvarchandra Shastri
Publisher: Ishvarchandra Shastri

Page 45

তৃতীয়োঽধ্যায়ঃ
নাথাকে কিন্তু দিগম্বরীয় কোন কোন গ্রন্থে “এক দ্বিত্রিপল্যোপমঃ” (১৯) এবং (২০) “তথোত্তরাঃ” এই সূত্রদ্বয় দেখিতে পাওয়া যায় । শ্বেতাম্বরীয় সূত্রপাঠে উক্ত দুইটি সূত্ৰ নাই ৷৷ ১০ ৷৷ 'भरतैरावतेषु षट्कालाः * ॥ ११ ॥
टीका | भरतेति । अत्र भरतैरावतनाम्नोः क्षेत्रयोर्मध्ये षट्कालाः सन्ति । अस्य सूत्रस्याशयानुसारि सभाष्योमावातिदेव - सूत्रमिति । तथाहि “ तत्र भरतैरावत विदेहाः कर्मभूमयोऽन्यत्र देवकुरूत्तरकुरुभ्यः” इति यो शसंख्पार्क सूत्रम् । अनयोराशयगतप्रभेदोनास्ति । अन्यत्रास्य पाठरीतिरेतादृशी । “भरतैरावतयो द्धिंहासौ षट् समयाभ्यामुत्सर्पिण्यवसपिणीभ्याम् ” इति । श्व ेताम्बरीयसूत्रपाठेतु अदः सूत्रं नविद्यते । पट्काला इत्यस्यार्थोऽन्यथा भाष्ये कथितः ॥११॥
1
সব্যাখ্যানুবাদ । ভরত ও ঐরাবত নামক ক্ষেত্রেতে ছয়টি কাল বর্তমান রহিয়াছে । এই সূত্রের মর্মার্থ খুব জটিল। শ্বেতাম্বর সম্প্রদায়ের মতে এইরূপ পাঠ নাই। দিগম্বরীয় সূত্রপাঠ যাহা দেখিতে পাওয়া যায় তাহাতেও পাঠের ঐক্য নাই। পণ্ডিতের মতে সভাষ্য সূত্র পাঠ এইরূপ “ভরতৈরাবতয়োবৃ দ্ধিহ্রাসৌ সর্পিণীভ্যাম্”। মতান্তরে উভয় সূত্রের অর্থের সাদৃশ্য বর্তমান আছে। কতকগুলি সূত্র তৃতীয় অধ্যায়ে পাওয়া যায় না ॥ ১১ ৷৷
২৭
विदेहेषु सन्ततश्चतुर्थः ।। १२ ॥
टीका। विदेहेष्विति। विदेहेषु विदेहाख्यक्षेत्रेषु । सन्ततोऽहर्निशम् । चतुर्थः काल स्तिष्ठति । तथाचास्य सर्व्वार्थसिद्धौ टीकायाम् । “ विदेहेषु सखेत्रय कालाः” इत्येवमस्ति पाठः । सूत्रव्याखयानकालेतु इत्थमिव प्रोक्तम् । तथाहि " तत्र कालः सुषम दुःषमान्तोपमः सदाऽवस्थितः " । अस्मिन् व्याखाने सदावस्थितः चतुर्थ - कालः सम्यक् सूचितः स्यात् । परन्तु सूत्रमेतत् सभाष्योमास्वाति सूत्रपाठे नैवास्ति । श्वेताम्बरीयस त्रपाठेऽपि सूत्रमिद' नावलोक्यते । तुतीयाध्याये षोड़श
(*) সূত্রে পদদ্বয়গত বহুবচনন্তদন্তর্গতবহুত্ববিবক্ষয়েতি । সুত্রমিদংশ্বেতাম্বরীয়াণং সূত্রপাঠেনাস্তি ।,,
खास एवमुल्ल खोऽस्ति " भरतैवारत विदेहाः कर्मभूमयः " इत्यादि । त्रयः एते कर्मभूमयः पञ्चदशधा विभक्ता भवन्ति । अन्यत्तत्र भाष्ये वर्णितमस्ति ॥ १२ ॥
কোন কোন দিগম্বরীয় ষট সময়াভ্যামুপসৰ্পিণ্য - মুদ্রিত সভাষ্য সূত্র গ্রন্থে