Tattvartha Sutram

Author(s): Ishvarchandra Shastri
Publisher: Ishvarchandra Shastri

Page 27

প্রথমোঽধ্যায়ঃ
शब्देन श्रुतावधिमनः पर्य्याय केवलानां चतुर्णा संग्रहोबोध्यः । तद्यथा मतिज्ञानं श्रुतज्ञानमवधि शान मनः पर्य्यायज्ञान' केवलज्ञानमिति आगमशास्त्रानुसारेण पश्चविधान्येतानि ज्ञानानि । “मत्यादीनि पञ्चज्ञानानीति ” सूत्रस्य पाठान्तरमप्यस्तीति । प्राचीन शास्त्रतः श्रुतादीनां चतुणीं मतिज्ञानपूर्वकख शेयम् । मतिज्ञानस्यावग्रहादयः श्रुतज्ञानस्य चाङ्गानङ्ग प्रविष्टादयः अवधिज्ञानस्य भवप्रत्ययादयः मनःपर्यायस्य ऋजुमत्यादयः सन्ति । केवलज्ञानस्य तु न सन्त्येव । अन्यत् पश्चादवक्ष्यते ॥ १९ ॥
সব্যাখ্যানুবাদ। মতি প্রভৃতি জ্ঞান পাঁচ প্রকার । সূত্রে আদি শব্দ দ্বারা শ্রুত জ্ঞান, অবধিজ্ঞান, মনপর্যায়জ্ঞান, এবং কেবলজ্ঞান এই চারিটি গ্রহণ করা হইয়াছে । যেহেতু সকল জ্ঞানই মতিপূর্বক হইয়া থাকে, ইহাই আগম শাস্ত্রের অভিপ্রায়। সভাষ্য তত্ত্বার্থাধিগমসূত্রে এইটি
নবমসংখ্যক ॥ ১० ॥
क्षयोपशम हेतवः (+) ॥। ११ ॥
टीका । क्षयेति । मति प्रभृति ज्ञानानि क्षयोपशम-क्षयहेतुकानि भवन्ति । मति श्रुतावधि मनः पर्य्यायानि चखारि शानानि मतिज्ञानावरणादि कर्म्मणां क्षयोपशमतः स्युः । अतः क्षायोपशमिकखमिति तेषाम् । केवलज्ञानस्य आवरणादि घाति कर्म्म स्वभावात् क्षयादेव उत्पन्नख स्यात् । अतः क्षायिक संज्ञा तस्य स्यात् । कर्म्म' द्विबिध घातिकर्म्माघातिकम्म चेति । क्षयोपशमविषयः पश्चाद् वक्ष्यते । अत्र प्राग्वदादि शब्दार्थः ज्ञ ेयः ॥ ११ ॥
৯
সব্যাখ্যানুবাদ। মতি, শ্রুত, অবধি, মনঃপর্য্যায় এই চারিটি জ্ঞান মতিজ্ঞানের আবরণাদি কর্মের প্রকৃতি হইতে ক্ষয়-উপশমরূপে প্রকাশিত হয় । এই হেতু তাহাদিগকে “ক্ষায়োপশামিক” সংজ্ঞায় শাস্ত্রে আখ্যাত ৷ এবং কেবলজ্ঞান জ্ঞানাবরণাদি চারি প্রকার ঘাতি কর্ম প্রকৃতি হইতে ক্ষয় দ্বারা উৎপন্ন হয়। এই নিমিত্ত ইহাদিগকে “ক্ষায়িক” আখ্যা দেওয়া হইয়াছে। কৰ্ম্ম দ্বিবিধ—ঘাতী ও অঘাতী । ঘাতি কর্ম চারি প্রকার, অঘাতী কর্ম চারি প্রকার, উভয় মিলিত হইয়া আট প্রকার ৷৷ ১১ ৷৷
↑ “ফরোপশম ( ক্ষয় ) হেতবঃ'' ইখং পাঠাস্তরমপি দৃশতে