Book Title: Tattvartha Sutra Part 02 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
दीपिका - नियुक्ति टीका अ. ६ सू. १ आस्रवतत्वनिरूपणम्
३
आस्रवति - आगच्छति आत्मदेशसमीपस्थोऽपि पुद्गलपरमाणुपुञ्जः कर्मत्वेन परिणमति - अस्मात् क्रियाकलापाद् इत्यास्रवः तथाविधः क्रियासमूहः, तथाविध परिणामतो जीवः कर्माणि आदते । तथाविधपरिणामाभावेतु- कर्मबन्धो न भवति । एवञ्च - सरसः सलिलावाहि विवररन्ध्ररूप स्रोतोवद् आस्रवः - आत्मनः परिणामविशेषः कर्मरूपसलिलस्य प्रवेशे हेतु र्भवति । कर्माणि - आस्रवन्ति अनेनाऽऽत्मपरिणामविशेषेणाऽऽत्मना सह सम्बध्यन्ते इत्यास्रवः कर्मागमनद्वारभूत आत्मपरिणामविशेष इत्यर्थः । तथा च- केवलिसमुद्घाते दण्ड- कपाट मदर - लोकऔदारिक वर्गणा वैक्रिय वर्गणा, तथा आन्तरिक वर्गण । आदि शरीर वर्गणाओं में से किसी भी एक वर्गणा का आलम्बन होने रूप बाह्य कारण होता है, तब उस के निमित्त से आत्मा के प्रदेशों में जो परिस्पन्दन होता है, वह काययोग कहलाता है । तीनों प्रकार का यह योग आस्रव कहा गया है।
जिन आकाश प्रदेशों में आत्मा स्थित है, उन्हीं आकाश प्रदेशों में स्थित कार्मण वर्गणा के पुद्गलपरमाणु जिस क्रियाकलाप से कर्म के रूप में परिणत हो जाते हैं, उस क्रियाकलाप को आस्रव कहते हैं, उस प्रकार के परिणाम से जीव कर्मों को ग्रहण करता है, यदि उस प्रकार का परिणाम न हो तो कर्म का बन्ध नहीं होता। इसी प्रकार जैसे जल को प्रवाहित करनेवाले छिद्र के द्वारा सरोवर में जलका आगमन होता है वैसे ही आत्मा के परिणाम विशेष से कर्मरूपी जलका प्रवेश होता है। जिसके द्वारा कर्म आते हैं, वह आस्रव, ऐसी आस्त्रय ન્તરાય કર્મોના ક્ષયાપશમ થાય છે અને ઔદારિકવગણા, વૈક્રિયવા તથા આહારકવગ ણા આદિ શરીર વ ણુાએમાંથી કાઈપણ એક વગણાનું આલમ્બન થવા રૂપ બાહ્ય કારણ હાય છે, ત્યારે તે નિમિત્તથી આત્માના પ્રદેશેામાં જે પરિસ્પન્દન થાય છે, તે કાયયેાગ કહેવાય છે. ત્રણે પ્રકારના આ ગ આસ્રવ हवा छे.
જે આકાશપ્રદેશેામાં આત્મા સ્થિત છે, તેજ આકાશપ્રદેશમાં સ્થિત કામ ણુવગ ના પુગલપરમાણુ, જે ક્રિયાકલાપથી કના રૂપમાં પિરણત થઈ જાય છે, તે ક્રિયાકલાપને આસ્રવ કહે છે. તે પ્રકારનાં પરિણામથી જીવ કમેતિ ધારણ કરે છે, જો તે પ્રકારનું પરિણામ ન થાય તે કર્મના અન્ય થતા નથી. આવી રીતે જેમ પાણીને પ્રવાહિત કરનારા છિદ્ર દ્વારા સરોવરમાં જળનુ આગમન થાય છે, તેવી જ રીતે આત્માના પરિણામ વિશેષથી ક રૂપી જળના પ્રવેશ થાય છે. જેના દ્વારા માં આવે છે, તે આસવ, એવી આસ્રવ શબ્દની વ્યુત્પત્તિ છે. આશય એ છે કે આત્માનુ તે પરિણામ, જે
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્ર : ૨
