________________
પ્રભાવ વધુ છે.
આજના માનવનું આંતરિક સ્વરૂપ બદલાઈ ગયેલું જણાય છે. પિતાના વચન ખાતર વનવાસને વહાલો કરનારો રામ એ ગઈકાલની ઘટના છે. આજે દીકરાની હકુમતથી વાલીઓને ઘરડાઘરવાસ વેઠવો પડે છે. આંખની ઓળખાણ વિનાના માનવી પર વિશ્વાસ મૂકી શકાય તેવો યુગ પૂરો થઇ ગયો છે. આજે તુચ્છ સ્વાર્થ ખાતર સગા સાથે પણ દગાબાજી થઈ શકે છે. બોલાયેલા વચનની પૂર્વે જે કિંમત હતી તે આજે લેખિત દસ્તાવેજો કને રહી નથી. કોઈનું લીધેલું પાછું ન આપી શકાતા, પહેલાનો માનવી અંદરથી શોષાઈ જતો, ખલાસ થઈ જતો. આજે હાથ ઊંચા કરી દેનારાના હાથ નીચે પણ કરોડો રૂપિયા અકબંધ હોય છે. ભેગા મળીને રહેવાની વાત આજે રહી નથી. ભેગું કરીને જીવવાનો આજે જમાનો છે. માનવીના હૃદયમાં રહેલા સંતોષનું સ્થાન સ્વાર્થે લીધું છે અને લાગણીનું સ્થાન લાલચે લીધું છે.
માનવની બદલાયેલી આંતરિક તાસીરે સૃષ્ટિનું ભૌતિક સ્વરૂપ પણ બદલી નાંખ્યું છે. આજથી બે–ત્રણ દાયકા પૂર્વે માણસ જે દૂધ પીતો હતો તેને આજે કદાચ દૂધપાક કહી શકાય. આજનું શુદ્ધ ગણાતું મિનરલ વૉટર, ગઈ સદીનો માનવી આરોગે તો કદાચ તેને કોલેરા થઈ શકે. પૂર્વે ગામમાં રહેલા પોતાના ઘરમાં જ માનવીને મળી રહેતી ચોક્ખી હવા મેળવવા માટે આજે ખાસ હવા ખાવાના સ્થળો એ જવું પડે છે. ગઈ કાલના પપૈયાનો સ્વાદ આજે કેરીમાં ય જોવા નહીં મળે. ગઈ કાલના અનાજથી મળતું પોષણ આજે ઘીદૂધ થકી ય મળતું નથી. .
પૂર્વે માનવી કસદાર હતો, આજે નથી.
પૂર્વે વસ્તુ રસાળ હતી, આજે રસાતાળ ગઈ છે.
આમ, આજે વિશ્વનાં આંતરિક અને બાહ્ય બન્ને સ્વરૂપો બદલાયાં છે. આ પરિવર્તન ક્રમિક અને કુદરતી નથી. વિશ્વની બદલાયેલી હાલતનું કારણ છે સુખની બદલાયેલી વ્યાખ્યા. વિચાર, વ્યક્તિ અને વાતાવરણનો એક ત્રિકોણ છે. વ્યક્તિ જેવા વિચારની હોય તેવા વાતાવરણને આજુબાજુમાં ઈચ્છે છે, તેવું વાતાવરણ પોતાની આજુબાજુમાં ઊભું કરવા મથે છે. અને પછી આજુબાજુમાં જેવું વાતાવરણ હોય તેવા વિચારોથી
૨
