________________
નિર્જન ટાપુ ઉપર આવી પડેલા માનવીને ખ્યાલ અપાવવો જરૂરી છે કે તેની ચારે બાજુ ખારો સમુદ્ર છે.
વસ્તુ મેળવવા અનીતિ,
ન મળે તો અતૃપ્તિ,
પોતાને ન મળે અને બીજાને મળી જાય તો ઈર્ષ્યા,
બીજાને ન મળે અને પોતાને મળી જાય તો અહંકાર,
મળેલી ચીજ પર આસક્તિ,
મેળવેલું ચાલ્યું જાય તો દુર્ધ્યાન,
વધુને વધુ મેળવવાની તૃષ્ણા.
ઉપભોક્તાવાદના ઝપાટામાં થયેલી આધ્યાત્મિક દુર્ઘટનાના આ છે અવશેષો.
જે લોકો એમ માને છે કે સંતોષ માણસને પુરુષાર્થમાં પાંગળો બનાવે છે, પ્રગતિ અને પુરુષાર્થ માટે અસંતોષ જરૂરી છે, એ લોકો પ્રગતિનો સાચો અર્થ સમજતા નથી. અસંતોષથી જે પ્રગતિ થાય છે તે ભૌતિક પ્રગતિ છે. માનવે પોતાની પાસે જે છે અને જેટલું છે તેમાં સંતોષ માનવો જોઈએ, અને પોતે જેવો છે તે બાબત અસંતોષ માનવો જોઈએ.
ભૌતિક સાધનોમાં સંતોષ માની આંતરિક સદ્ગુણોથી અસંતુષ્ટ રહી તેને વધારવા પ્રયત્ન કરવો જોઈએ.
નેપોલિયને સેન્ટ હેલિના ટાપુ ઉપર ચોકડી મારીને બાકીનું બધું જીતવા માંડયું. છેવટે કેદ કરાયો ત્યારે તેને સેન્ટ હેલિના ટાપુ ઉપર જ રહેવું પડયું. ચેતન તત્ત્વ ઉપર ચોકડી મારીને જડની અંામણમાં ફસાયેલો ભોગવાદી માનવ આમાંથી કાંઈ બોધપાઠ લેશે ?
૩૧
