________________
મૃત્યુ એક નિશ્ચિત ઘટના છે. છતાં તેની કલ્પના તો હજી દૂરગામી હોઈ શકે. જ્યારે સામગ્રીઓ દ્વારા સુખ નહીં પણ અજંપો જ વધ્યો છે તે વાત લગભગ અનુભવસિદ્ધ છે. ગયા સૈકાના માનવી કરતાં આજના માનવી કને સેંકડો ગણી સામગ્રી, સગવડો ઉપલબ્ધ છે અને છતાં ગઈ સદીના માનવકરતાં આજનો માનવવધુ ઊણપ અને અધૂરાશ અનુભવે છે. તો પછી સામગ્રીઓ દ્વારા સુખ વધે છે કે અજંપો?
આ વિશ્વમાં કેટલાંક સનાતન સત્યો છે (Universal truths)જેમ કે સૂર્ય પૂર્વમાં જ ઊગે છે, જે જન્મે છે તે મરે છે, જે ખીલે છે તે કરમાય છે... વગેરે. આ જ રીતે વિશ્વમાં કેટલાંક સનાતન અસત્યો પણ પ્રવર્તે છે. સામગ્રીઓથી સુખ મળે, જેટલી સામગ્રી વધે તેટલું સુખવધે આ આવું એક સનાતન અસત્ય છે. શાસ્ત્રીય પરિભાષામાં આને મિથ્યાત્વ કહેવાય છે.
પ્રાચીન અને અર્વાચીન ચિકિત્સા પદ્ધતિમાં એક પાયાનો સિદ્ધાંતભેદ છે. આયુર્વેદ રોગના કારણને દૂર કરવામાં માને છે. એલોપથી રોગની અસર દૂર કરે છે. આયુર્વેદના નિષ્ણાંત રોગના મૂળને નાબૂદ કરતી ઔષધી સૂચવે છે અને એલોપથી ડોકટરો રોગની પીડાને શમાવી દેતી દવા પ્રિસ્ક્રાઈબ કરે છે. એલોપથી ચિકિત્સા પદ્ધતિ કદાચ નવા જમાનાની શોધ હશે પરંતુ માનવી આ સિદ્ધાંતને અનાદિકાળથી અનુસરતો આવ્યો છે. દુઃખના મૂળ સુધી પહોંચવાને બદલે તે દુ:ખના ઉપચારને જ સુખ માનતો આવ્યો છે.
રોગના કારણને દૂર કરવા દ્વારા કાયમી આરોગ્ય મેળવી આપતા ધનંતરી જેવા જ્ઞાની ભગવંતો સુખના અભિલાષીનું બાવડું ઝાલીને તેને સુખનો રાજમાર્ગ દર્શાવતા કહે છે : “તારે સુખ જોઈએ છે? તો સામગ્રઓ વધારવાને બદલે ઈચ્છાઓ ઘટાડી દે.”
ઈચ્છા એક એવો અગ્નિ છે જે સતત સામગ્રીઓનાં ઈંધણ માંગે છે. જેટલાં ઇંધણ વધુ તેટલો અગ્નિ પ્રબળ અને દાહ પણ ભયંકર. ઈચ્છા એક મહારોગ છે. સામગ્રીઓની કેસ્યુલ્સ આ રોગનું કામચલાઉ દમન કરે છે. સામગ્રીઓ દ્વારા સુખની પ્રાપ્તિ થતી નથી. ઈચ્છાના દુઃખને કામચલાઉ દેશવટો મળે છે, એટલું જ. આમ છતાં આજે માનવી લગભગ સામગ્રીમાં સુખની શોધ ચલાવે છે અને પ્રક્રિયામાં તેને જે મળે છે તેને તે સુખ માની બેસે છે. વાસ્તવમાં આ એક ભ્રમણા છે.
ઉ3)
