________________
હિંસાકાંડ જ ચાલી રહ્યો છે.
સાબુ, શેમ્પ, ક્રીમ, ટૂથપેસ્ટ, હેરઑઈલ, ઠંડાપીણા, કાપડ અને જૂતા જેવી અઢળક ચીજોની કેટલીય બ્રાન્ડગ્રાહકોને માથે મારવા માટે તે પ્રોડક્ટની સાથે મર્દાનગી, સ્માર્ટનેસ, આકર્ષકતા કે યૌવનની એક આભાને સાંકળી દેવામાં આવે છે અને પછી અમુક ચોક્કસ પ્રકારનો દરજ્જો કે વ્યક્તિત્વ વિકસાવવાની આશા સાથે લોકો તે તરફ આકર્ષાય છે. કંપનીવાળાએ તો માત્ર માલ ખપે તે જ જોવાનું છે. પોતાની પ્રોડફટ ગ્રાહક માટે જરૂરી અને ફાયદાકારક છે કે નહીં તે જોવાની જરૂર રહેતી નથી.
. પહેલાં બિનજરૂરી વસ્તુ બનાવવી, પછી જાહેરખબરોના આક્રમણથી ઘરાકી ઊભી કરવી અને પછી વસ્તુ અને વિજ્ઞાપનનો ખર્ચ, વ્યાજ તથા પ્રચંડ નફા સાથે ગ્રાહક પાસેથી વસૂલ કરવો તેને જો ‘ઉદ્યોગ કહેવાય તો ‘ઉદ્યોગ’ શબ્દને લૂંટ નો પર્યાયવાચક કેમ ન કહેવાય ? કલરફૂલ અને ભપકાદાર જાહેરખબરોના શૂટિંગનો ખર્ચ, પૈસા કમાવા ક્યારેક તો જાત વેચી દેતા મોડેલોની તગડી ફી, જાહેરખબરો તૈયાર કરનારી એજન્સીના ચાર્જ, જાહેરખબરને પ્રસારિત કરવા માટે સેકન્ડ દીઠ હજારોના ચાર્જ, આ બધું વસ્તુની પડતર કિંમત વધારવા દ્વારા અંતે તો ગ્રાહકને માથે જ ઠોકાય છે. મધ્યમવર્ગીયને ‘ગ્રાહકરાજ્જાનું બિરુદ આપી દેવા માત્રથી તેઓ પાસે શ્રીમંતાઈ આવી જતી નથી.
જે મળે તેનાથી ચલાવી લેવાની અને ન મળે તો નભાવી લેવાની સંતોષી મનોવૃત્તિને ચગદીને વ્યક્તિમાં પોતાનો અલગ ટેસ્ટ, સ્વતંત્ર રુચિ કે સ્પેસિફિક બ્રાન્ડનું જ વળગણ ઊભું કરી દેતી સંમોહક જાહેરખબરો અને ડ્રઝમાં બહુ ઝાઝો તફાવત નથી. ('પબ્લિસિટિ કેપેઈન' માંના ક નો ‘શ' કરી જુઓ તો!)
તદન બિનજરૂરી કે નુકસાનકારક ચીજોને એવી રીતે રજૂ કરાય છે કે ગ્રાહક આકર્ષાય. આ માટે ચતુરાઈભરી ઈશારતો, સિતભર્યા સૂચનો, માનસશાસ્ત્રીય તરકીબો અને માનવસ્વભાવગત નબળાઈઓના દુ૫યોગ સુધીના તમામ ઉપાયોની અજમાયશ થતી હોય છે. કોઈ અભિનેત્રીની સુંદરતાનું રહસ્ય કોઈ અમુક જ સાબુમાં નથી એટલી સાબુ (સામાન્ય બુદ્ધિ) તો દર્શકો પાસે પણ હોય છે જ અને છતાં આ જાહેરખબરોની અસરથી ભાગ્યે જ કોઈ અલિપ્ત રહી શકતું હશે. એક વિદેશી ઉદ્યોગપતિએ કબૂલ્યું છે કે
