________________
સાબુ તો ફેકટરીમાં બને છે અને બજારમાં તો સુંદર દેખાવાની લાલચ વેચાય છે.” માણસોની વૃત્તિઓને બહેકાવી, લલચાવી, તેને કોઈ ચીજ ખરીદવા મજબૂર બનાવવો તે માણસનું ઈમોશનલ બ્લેકમેઈલિંગ ન કહેવાય ? ટાલિયાને પણ દાંતિયો ખરીદવા ઉત્તેજિત કરી દેતી વિજ્ઞાપન ટેકનિકને “સેલ્સમેનશિપ' કહેવાતી હોય તો ભલે પણ તેમાં ફેલોમેનશિપ તો નથી જ.
આવશ્યકની ખોજ કરવાને બદલે આજે માનવી આકર્ષકના હોજમાં ડૂબકી મારે છે. આવશ્યક અને આકર્ષક વચ્ચેના જંગમાં, ‘વિજ્ઞાપન” નામના અંચીખોર અમ્પાયરના કારણે આવશ્યકની હાર થાય છે, આકર્ષક મેદાન મારી જાય છે. અમેરિકન સમીક્ષકનોન ચોમ્સીએ બહુ સાચું કહ્યું છે કે “અમેરિકનો એ જ ખાય છે જે વિજ્ઞાપનકારો તેમને ખવરાવવા ઈચ્છે છે. અમેરિકનો એ જ પહેરે છે જે વિજ્ઞાપનકારો તેમને પહેરાવવા ઈચ્છે છે અને અમેરિકનો એ જ વિચારે છે જે વિચારવા વિજ્ઞાપનકારો તેમને પ્રેરે છે.” આ વાત બધા માટે આટલી જ સચોટ બની રહી છે. બાકી ગરમીના દિવસોમાં ભારત જેવા ગરમ પ્રદેશમાં કોઈરેગ્લરના કોથળા પહેરે ખરું? ઉત્તરધ્રુવ પર માનવીને રેફ્રિજરેટર અને ઉષ્ણ કટિબંધના નિવાસીને હીટર ખરીદવા ઉત્તેજિત કરે તે પ્રચારયુદ્ધની ક્રૂરતાનો ક્લાઈમેક્સ છે.
સામાન્ય રીતે છેતરપિંડીના સકંજામાં કોઈ વ્યક્તિ ફસાય તે બને. માસ (સમષ્ટિ)ને લાંબા ગાળા સુધી ઠગવાની ઘટનાઓ અતીતમાં ક્યારેય બની હોય તેવું જાણમાં નથી. આજની રંગબેરંગી જાહેરખબરો વડે વિરાટ જનસમૂહ ઠગાઈ રહ્યો છે. ઠગ ઠગાઈ કરીને કોઈને કદાચ છેતરે, પણ હંમેશાં તેને ભયભીત તો રહેવું પડે. છેતરપિંડીની સાથે પકડાઈ જવાનો અને શિક્ષા પામવાનો ભય હંમેશાં જોડાયેલો રહેતો. આવા તમામ ભયોથી મુક્ત છેતરપિંડી એટલે આજની ભપકાદાર જાહેરખબર. તમાકુ કે સિગરેટની જાહેરખબર જેનારાને ભાગ્યેજ ખ્યાલ આવતો હશે કે “મેં હમણાં જ કેન્સરના કીટાણુઓનાં દર્શન
કર્યા!'
આ જાહેરખબરોની ભરમાર લોકોમાં અવળા આદર્શોને ઘડે છે અને પોતાની સાદી, સસ્તી, ફાયદાકારક, સ્વાથ્યપ્રદ અને પરંપરાગત જીવનશૈલીને ફેંકી દઈને ખર્ચાળ, હાનિકારક અને હિંસક જીવનશૈલી તરફ ખેંચે છે, તાણે છે.
૪૯)
