________________
આજુબાજુની પરિસ્થિતિ પણ સુખ નથી, પણ, મનઃસ્થિતિ એ જ સુખ છે. મન જ્યારે આનંદનો અનુભવ કરે ત્યારે સુખ, મને જ્યારે ખેદનો અનુભવ કરે ત્યારે દુઃખ. મનને જેવી તાલીમ આપી હોય તેવી મનઃસ્થિતિ ઘડાય. તો હવે સવાલ આવીને ઊભો રહે છે કે મનને કેવી તાલીમ આપવી? આજે ઘણું કરીને જનમાનસ એવી રીતે ઘડાયું છે કે જેટલી ઉપભોગની માત્રા વધુ, તેટલું મન વધુ રાજી. જેટલી ઉપભોગની ફ્રિકવન્સી વધુ તેટલું મન વધુ રાજી. મનને ખોટી તાલીમ મળી છે માટે આવી ખોટી મનઃસ્થિતિ સર્જાઈ છે.
સુષ્મ મનઃસ્થિતિ કઈ હોઈ શકે ? તે જણાવવા અર્થશાસ્ત્રના એક ફન્ડામેન્ટલ પ્રિન્સિપલને લાગુ કરીએ.
Minimum efforts and Maximum results. આ અર્થશાસ્ત્રનો પાયાનો સિદ્ધાંત ગણાય છે. ઓછામાં ઓછા ઈન્વટ દ્વારા વધુમાં વધુ આઉટપુટ કેવી રીતે પ્રાપ્ત થઈ શકે તેવો ઉપાય શોધે તે ખરો અર્થશાસ્ત્રી. આનંદ કે સ્વસ્થતાની મનઃસ્થિતિ તે સુખ છે, સહુને ઈષ્ટ રિઝલ્ટ છે. તે સ્વસ્થ મનઃસ્થિતિનું આઉટપુટ વધુમાં વધુ ઉપભોગનાઈપુટથી થાય તે સારું કે ઓછામાં ઓછા ઉપભોગના ઈન્યુટથી થાય તે સારું ? ઓછામાં ઓછી જરૂરિયાતોથી જે પરિતોષની અનુભૂતિ માટે સામગ્રીઓના ખડકલા પણ જેને અધૂરા અને ઓછા પડે છે તે શ્રીમંત કહેવાય છે !
કાર ખરીદવા જાય છે ત્યારે ઓછામાં ઓછા પેટ્રોલથી વધુમાં વધુ માઈલેજ આપનાર કારની વધુ પ્રાઈસ ચૂકવવા માણસ તૈયાર થઈ જાય છે, તે જ માણસ સુખની અનુભૂતિ માટે ઉપભોગ-સાધનોના થોકની અપેક્ષા કેમ રાખતો હશે, તે જ સમજાતું નથી.
વધુમાં વધુ વળતર મળે તેવા પ્રોજેક્ટમાં પોતાની કેપિટલ ઈન્વેસ્ટ કરવાનું પસંદ કરતો માણસ વધુમાં વધુ સામગ્રીઓ અને ઓછામાં ઓછી મનઃ સ્વસ્થતાની સ્થિતિને કેવી રીતે મંજૂર રાખી શકતો હશે?
સંતોષ એટલે સમ્યફ તોષ, પ્રશસ્ત તૃપ્તિ. ઓછામાં ઓછી જરૂરિયાતોથી તૃપ્તિ થાય તે જ સમ્યક તૃપ્તિ છે. સાદગી અને સંતોષના કન્સેપ્ટની માત્ર એથિકલ વેલ્યુ નથી, ઈકોનોમિક અને લોજિકલ વેલ્યુ પણ એટલી જ છે.
(2)
