________________
કરવામાં માણસ ઊણો ઊતરતો નથી. કારણકે વસ્તુના અભાવમાં જ તે ઊણપ અનુભવે છે. તૃષ્ણાના ઘોડાપૂરમાં તે તણાય છે. વસ્તુ મળતા તે આસક્તિ અને અધિક ઈચ્છાનો ભોગ બને છે. ઘણા પ્રયત્નો કરવા છતાં વસ્તુ ન મળે તો અતૃપ્તિની આગમાં તે રીતસરનો શેકાય છે. પોતાને નહીં મળેલી ઈચ્છિત વસ્તુ બીજા જેને મળી હોય તેની ઈર્ષ્યાથી તે બળીને અડધો થઈ જાય છે.
અસંતોષ એ સાપેક્ષ પદાર્થ છે. ભારતીય શિક્ષક તેને મળતા પગારથી અસંતુષ્ટ હશે કારણકે તેને અમેરિકન શિક્ષકોનાં પગારનાં ઊંચા ધોરણનો અને તેમને મળતી સવલતોનો ખ્યાલ છે. અમેરિકન શિક્ષક પોતાની કાર દર વર્ષે બદલી શકતો નથી માટે અસંતોષ અનુભવતો હશે. કારણકે તેની નજર એવાઓ પર છે જે દર વર્ષે પોતાની કાર બદલે છે. આનો અર્થ એ થયો કે માણસનું સુખ તેને મળતી બાહ્ય સાધનસામગ્રી પર આધારિત નથી, પણ તે પછીના તેના માનસિક વલણ પર આધારિત છે.
ભપકાદાર કપડાં પહેરીને પ્રસંગે ઉપસ્થિત થવા જઈ રહેલા માણસના મુખ પર રોનક હોય છે. ત્યાં જઈને કોઈનાં સવાયાં ભપકાદાર કપડાં જોતાં જ તેના મુખની ચમક ઓસરી જાય છે.
બીજાને મળેલી ચીજની ઈર્ષ્યા કે પોતાને નહીં મળેલી ચીજની અતૃપ્તિનું મૂળ તૃષ્ણામાં છે. પોતાના ઘરમાં ઈરાનના ગાલીચા નથી કે પોતાની પાસે રોલ્સ રોય કાર નથી, પોતાની પાસે પ્રધાનપદું નથી કે રાષ્ટ્રીય ક્રિકેટ ટીમમાં પોતાનો સમાવેશ થયો નથી આ બધી ચીજો અંગેની અતૃપ્તિ તેને પીડતી નથી. આ બધું જેની પાસે છે તેવાઓને જોવા છતાં તે ઈર્ષ્યાથી બળતો પણ નથી. પણ બાજુવાળાનાં ભપકાદાર કપડાં, લેટેસ્ટ ફર્નિચર કે ગાડીનું ચડિયાતું મોડલ જોઈને તે અસ્વસ્થ ચોક્કસ થઈ જાય છે.
આનો અર્થ એ થયો કે ઈર્ષ્યા કે અતૃપ્તિ માત્ર અપ્રાપ્તિના કારણે નથી. મનમાં તૃષ્ણા હોય અને એ ન મળે એટલી ચીજ અંગે જ તે અસ્વસ્થ બને છે.
મળેલી ચીજમાં અતૃપ્તિ અને નહીં મળેલી ચીજની તૃષ્ણા આ બન્ને આજના માનવમનનાં જાણે કે બે ચિહ્નો બની ગયાં છે. જીવનના ખરા સત્ત્વસમા સંતોષને તે ખોઈ બેસે છે. વસ્તુલક્ષી અભિગમના વમળમાં વ્યક્તિ અટવાઈ ગઈ છે. ઉપભોક્તાવાદના
30
