________________
તોપનું નાળચું ધરનારા એકવાર કૌટુંબિક કલરવ અને એકલવાયાપણાના ખાલિપાનો તુલનાત્મક અભ્યાસ કરશે ?
* આધુનિક ડિઝાઈનિંગવાળા ઘરોનું બાંધકામ ત્યાં હશે, પણ સહવાસની કળાનું શું? * સ્વાતંત્ર્યનો સ્વાદ ત્યાં ચાખવા મળે, પણ નિયંત્રણોના ફાયદાઓ જાણવા પણ નથી મળતા તેનું શું? * સામગ્રીઓના ત્યાં ખડકલા હશે, પણ અજંપાનો પાર નથી તેનું શું ? * બહારથી ચળકાટવાળું લાગતું ત્યાંનું જીવન અંદરથી કકળાટવાળું છે તેનું શું?
પશ્ચિમ પાસેથી શીખવા લાયક જો કોઈ ચીજ હોય તો તે છે પોતાની જીવનશૈલીનો પ્રચાર કરવાની કળા', જે તે લોકો કરી શક્યા.
અહીંની પ્રજાની પહેચાન હતી સંતોષ. દરેક દેશની પ્રજાના મૂળભૂત સંસ્કારોનું પ્રતિબિંબ તેના ભાષાપ્રયોગમાં પડતું હોય છે. દસ હજાર રૂપિયાનો ચેક અંગ્રેજી ભાષામાં લખનારો “Rs. Ten thousand only”લખશે. ગુજરાતીમાં અંકે રૂપિયા દસ હજાર પૂરા લખાય છે. “only” શબ્દ અસંતોષને સૂચવે છે. પૂરા શબ્દ તૃપ્તિનો સૂચક છે. આર્યપ્રજાના સંતોષી વલણનું આ ભાષાગત પ્રતિબિંબ છે.
પશ્ચિમની ઔદ્યોગિક ક્રાન્તિને આદેશે સુખના નવા સમીકરણ સાથે અપનાવી લીધી. આયાતી યંત્રવાદે અહીં પણ વસ્તુઓના મેરુ ખડા કરી દીધા. “ઓછાં સાધનો અને ઝાઝી સાધનાનો સૂર, હેવ–મોરનાકોલાહલમાં દબાઈ ગયો. ‘વધુ સાધનો વધુ સુખનો વિચિત્ર સિદ્ધાંત અહીંના માનવ મનમાં પણ આકાર લેતો ગયો. પૂરાવાળી સંતૃપ્તિ, પ્રણાલિગત શબ્દોમાં જ રહી ગઈ ને “only”વાળી સુખની નવી પરિભાષા ચલણી બની. અહીંની સંતોષપ્રધાન અને ત્યાગલક્ષી જીવનશૈલીનું મનોહર શિલ્પ ખંડિત થયું.
પશ્ચિમની ભોગલક્ષી અને શોષણપ્રધાન જીવનશૈલીનો વિરોધ ઘણાને કહે છે. કોઈ દેશ કે દિશા સર્વથા ખરાબ નથી. વિરોધ ત્યાં પાંગરેલી અને ત્યાંથી પ્રસરેલી ખરાબીનો છે. નેહરુ અંગ્રેજોને કાઢવા મથતા હતા, અંગ્રેજીયતને નહીં, ગાંધીજી અંગ્રેજીયતના વિરોધી
