________________
♦ કૃષ્ણલેશ્યા, ઉપભોક્તાવાદ અને સર્વનાશનો ત્રિકોણ જૈન દર્શન એટલે અઢળક ફિલોસોફીઓનો મહાસાગર. જીવવિજ્ઞાન હોય કે જડવિજ્ઞાન, કર્મથીયરી હોય કે આચારસંહિતા હોય. બધું જ ‘અદ્ભુતમ્ અદ્ભુતમ્' કરતા કરી મૂકે તેવું છે. આચારની જેમ જૈનદર્શનનું વિચાર વિજ્ઞાન પણ કંઈક અનોખું છે. જીવોની વિચારસૃષ્ટિને લેશ્યાના સ્વરૂપમાં છ પ્રકારે વર્ણવી જૈન દર્શને વિકાસ અને વિનાશનાં મૂળિયાં છેક વિચાર સુધી વિસ્તરેલાં બતાડયાં છે. જૈનદર્શનમાં છ પ્રકારની લેશ્યા અંગેની વાત આવે છે. સ્થૂલ પરિભાષામાં અર્થ કરવો હોય તો કહી શકાય કે લેશ્યા એટલે માનવીય સભ્યતાનો સ્કેલ. કૃષ્ણ, નીલ, કાપોત, તેજો, પદ્મ અને શુક્લ નામની છ લેશ્યાઓને સમજાવતું ઉદાહરણ જોઈએ :
છ માણસોનું એક વૃંદ જાંબુના ઝાડ પાસે આવીને ઊભું રહ્યું. સહુને ભૂખ લાગેલી હોવાથી જાંબુ ખાવાની ઈચ્છા થઈ. પહેલાએ પોતાની પાસે રહેલો ચમકતી ધાર વાળો કુહાડો ઉપાડતા કહ્યું ‘હમણાં આખું ઝાડ જમીનદોસ્ત કરી દઈએ, પછી ધરાઈને જાંબુ ખાશું.’ બીજાએ કહ્યું ‘આટલો બધો પરિશ્રમ લેવાની શી જરૂર છે ? મોટી મોટી ડાળીઓ કાપી લેવાથી આપણું કાર્ય સરી શકે છે.’ ‘અરે ભલા ! મોટી ડાળીઓને કાપવાનો પરિશ્રમ પણ જરૂરી નથી, નાની ડાળીઓ કાપવાથી પણ જાંબુ જોઈએ તેટલાં મળી જ શકે છે’ ત્રીજાએ કહ્યું.
ત્યાં તો ચોથો બોલ્યો : ‘આખું ઝાડ, કે તેની ડાળીઓ શા માટે કાપવી ? આપણાં જાંબુ માટે કોઈ શ્રાન્ત પથિકના વિશ્રામસ્થાનનો ખાત્મો શા માટે બોલાવવો જોઈએ ? ‘નાની ડાળીઓ પણ પંખીઓના માળા અને મેળાપનું સ્થાન છે. આપણે તો માત્ર જાંબુ જ ખાવાં છે ને ! ઝુમખાંઓ તોડી લો. તેમાંથી જાંબુ ખાઈ લેશું.’ ‘એટલું પણ શા માટે ?’ પાંચમાએ કહ્યું : ઉપર ચડીને જરૂર પૂરતાં તોડી લઈએ.’ ત્યાં તો છઠ્ઠો જણ ઊભો થયો. ‘તમે બધા ઝાડ ઉપર નજર જ કેમ કરો છો ? આ જુઓ, નીચે આટલાં બધાં જાંબુ પડ્યાં
૧૧
