________________
લાગ્યો કે પછી આ બધા રોગોમાંથી બચવું તેના માટે શક્ય જ નહતું. અનેક સમસ્યાઓથી ગ્રસ્ત અને ઊભી કરેલી અનેક કૃત્રિમ અછતોથી ત્રસ્ત થયેલું માનવજગત આજે એક ત્રિભેટે આવીને ઊભું છે. જ્યારે બધી જ મર્યાદાઓને વટાવી દીધી છે ત્યારે માનવજાતિ સમક્ષ ત્રણ જ વિકલ્પો બચ્યા છે.
પહેલો રસ્તો એ છે કે માણસ હજીય આ ભયજનક વાસ્તવિકતાને સ્વીકારવાની આનાકાની કરે. નિશ્ચિતપણે ડોકા દઈ રહેલી સર્વનાશની ક્ષણો તરફ આંખમિચામણાં જ કરી દઈને હજી પણ પ્રગતિના ભ્રમની રેતીમાં મોં ખોંસી દેતી શહામૃગી વૃત્તિને તે અપનાવી લે. હજીય આ સો-કૉલ્ડ પ્રગતિ પાછળની આંધળી દોટ નિરંતર ચાલવા જ દે. ભૂગર્ભના જળભંડારોને પ્રદૂષિત કરતો રહે, જમીનનું ધોવાણ થવા દે, જંગલોનો જથ્થો કાપતો જ રહે, ખનિજનો બેફામ ઉપયોગ કરીને ખાણોને ખોદીને બોદી બનાવતો રહે.ઉદ્યોગો નાંખીને જમીનને અભડાવતો રહે. ભૂંગળામાંથી ટનબંધ ઝેરી રસાયણો છોડતો જ રહે. સમગ્ર વાતાવરણને વિષમય બનાવતો જ રહે. નવાં નવાં સાધનોની પેદાશ કર્યો જ રાખે. ઉર્જા પેદાશ પાછળ ગાંડા બનીને તેનો બેફામ બગાડ પણ કરતો જ રહે. પશુસૃષ્ટિ ઉપર છરો ફેરવતો જ રહે.
પોતાના સ્વાર્થ ખાતર ધાણી-ચણાની જેમ માણસોનેય ઉડાવતો રહે. પોતાના મોજ-શોખ ખાતર અને બેમર્યાદ ઉપભોગ કાજે અન્ય લોકોનો બોજ વધારતો રહે. આવનાર પેઢી જાણે આવવાની જ નથી એમ સમજીને તે બધું જ ચૂસી લે, બધું જ ગળી જાય, બધું જ બગાડી નાંખે. આજની વાસ્તવિક અને જીવલેણ બનનારી સમસ્યાઓ પ્રત્યે દુર્લક્ષ કરીને એ સમસ્યાઓને વધુ વકરાવીને માનવ અને માનવેતર સૃષ્ટિને ગળે ટૂંપો દઈ દેવાનો આ માર્ગ છે. આપઘાતના આ માર્ગે માણસ ધસમસતો આગળ વધી રહ્યો છે, સાથે થોડાક અંશે બીજા રસ્તાને પણ અપનાવ્યો છે.
બીજો રસ્તો થોડા ઘણા સુધારા કરવાનો છે. કેટલાક ટેકનિકલ અને કામચલાઉ ફેરફારો કરી લેવા પણ વકરેલી સમસ્યાઓનાં મૂળભૂત કારણોનું અન્વેષણ કરવું નહીં. એવી મોટરકાર શોધી કાઢવી જે પહેલા કરતાં ઓછું પ્રદૂષણ ફેલાવે. તેના માટે પેટ્રોલને બદલે બીજી કોઈ વૈકલ્પિક વસ્તુ વાપરવી. પછી ભલેને પેટ્રોલની જેમ તેને દુનિયામાંથી
