________________
ઉપયોગથી ચલાવી શકાય તેવી જયણાપ્રધાન જીવનશૈલીની વિભાવના જૈનદર્શને વિશ્વને ભેટ ધરી છે.
હાથીની વિરાટ કાયામાં કે માનવના મનોહર દેહમાં પુરાયેલા આત્મામાં જેવું ચૈતન્ય છે તેવા જ ચૈતન્યને ધારણ કરનારો આત્મા પૃથ્વીના કણમાં, જળના બિંદુમાં કે અગ્નિના તણખામાં પણ પુરાયેલો છે. માત્ર કતલખાને કપાતાં ઘેટાં-બકરાં જ દયાપાત્ર નથી, માનવીની ભોગપિપાસાનો ભોગ બનતા પૃથ્વીકાય વગેરેના જીવો પણ એટલા જ દયાપાત્ર છે.
જૈન દર્શનનો ષડ્થવનિકાયની રક્ષાનો સિદ્ધાંત વ્યાપકસ્તરે અમલી બનાવાય તો વિશ્વની બધી જ સમસ્યાઓ પર પૂર્ણવિરામ મૂકી શકાય. ષડ્જવનિકાયની રક્ષા થકી છ મોટા લાભ થાય છે. (૧) જીવદયાનું પાલન થવાથી જીવરક્ષા (૨) હિંસાથી અટકવા દ્વારા સ્વરક્ષા (૩) કુદરતી તત્ત્વોના રક્ષણ દ્વારા પ્રકૃતિરક્ષા (૪) બીજાની જરૂરિયાતોને અખંડિત રાખીને વિશ્વરક્ષા (૫) કુદરતી તત્ત્વોનો સીમિત ઉપયોગ કરવાથી જીવનમાં સાદગી અને સંતોષ વિકસે. (૬) બધે બીજાનો વિચાર રહેવાથી હૃદયમાં દયા અને કરુણાના સંસ્કાર ઊભા થાય છે.
ફરી ફરીને વાત તો એક જ આવીને ઊભી રહેશે ‘ભાઈ ! સંતોષી બની જાવ.’ભોગતૃષ્ણા—ઘટાડયાં વિના આવનારા વિનાશને અટકાવવો મુશ્કેલ છે. હારી થાકીને પણ માનવે સંતોષના વટાવેલા સીમાડામાં પાછા ફરવું જ પડશે અને એ જ ખરી પ્રગતિ હશે.
બાકી, અત્યારના વિકાસનો દર જેમ જેમ વધતો જાય છે તેમ તેમ વિનાશનો ડર પણ વધતો જાય છે. વંટોળિયાના વાવેતર કરનારે વાવાઝોડા લણવાની તૈયારી રાખવી જ પડશે.
૨૪
