________________
પડી ભાંગે તો તેવા નેતૃત્વને નિષ્ફળ લેખાવાય છે. દાયકો ટકનારી ચીજ વર્ષમાં સાફ થઈ જાય તેને વખોડનારો વર્ગ સૈકાની સમૃદ્ધિને દાયકામાં સાફ કરી નાંખનારને પ્રાગતિક માને છે તે આપણી વૈચારિક દુર્દશાનો નમૂનો છે.
સ્વાર્થના ગુમડાથી પીડાતા માનવીને શોષણની વાત ક્યાંથી અડે? પણ આજનો સ્વાર્થ પણ વિચિત્ર છે. પોતાના લાભ ખાતર બીજાને નવરાવી દે તેને સ્વાર્થ કહેવાય પણ પોતાના વર્તમાનને શણગારવામાં પોતાના જ ભાવિ પ્રત્યે આંખમીંચામણા કરી દે તેને શું કહેશું ? બેફામ ઉત્પાદન, વપરાશ ને વેડફાટથી તેના પોતાના ચોખ્ખાં હવાપાણી પણ છીનવાઈ ગયાં છે. ચોખ્ખું પાણી હવે બાટલાઓમાં વેંચાય છે. ચોખ્ખી હવા હવે
ઓક્સિજન સિલિન્ડર્સ પૂરતી જ સીમિત રહી છે. કુદરતના ખોળે રમનારા અન્ય કોઈ પ્રાણીસૃષ્ટિનો વિચાર નહીં કરનારો વાસ્તવમાં પોતાનો જ વિચાર ચૂકે છે. પોતે જે ડાળી પર બેઠો હતો તે જ ડાળીને કાપતા પેલા મૂર્ણની યાદ તાજી થાય છે.
પ્રાણ અને પ્રકૃતિ સાથે જાય'ની કહેવતમાં પ્રકૃતિ શબ્દનો અર્થ કુદરત કરશો તો આ વાત વધુ સ્પષ્ટ થશે.
ખેદની વાત એ છે કે આજે પ્રકૃતિ ઉપર અત્યાચાર કરનારને ‘વિકસિત કહેવાય છે. રાષ્ટ્ર વિરોધી પ્રવૃત્તિ (Anu Nation Activity) જો ગુનો ગણાતો હોય તો પ્રકૃતિ વિરોધી પ્રવૃત્તિ (Anti Nature Activity)ને વિકાસ શી રીતે કહેવાય ? જૈનોની પજીવનિકાયરક્ષાનો સિદ્ધાંત પ્રકૃતિ વિરોધી પ્રવૃત્તિને પણ ગુનો જ ગણે છે. - જૈન દર્શન પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ, વાયુ અને વનસ્પતિ આ પાંચને સ્થાવરકાય કહે છે. આ પાંચ ઉપરાંત જીવનો છઠ્ઠો પ્રકાર છે, ત્રસકાય. કીડી-મંકોડાથી લઈ માનવ સુધીના બધા નજરે દેખાતા, હાલતાચાલતા જીવોને ત્રસકાય કહે છે. જીવના આ છે પ્રકાર માટે પજવનિકાય શબ્દ શાસ્ત્રોમાં પ્રચલિત છે.
જીવકરુણાની ભાગીરથી દીનદુ:ખિયા માનવ અને અબોલ પશુથી માંડીને રેતીના કણમાં, જલમાં બિંદુમાં, અગ્નિના તણખામાં, વાયરાના ઝપાટામાં કે વનસ્પતિના પાંદડામાં પણ રહેલા એકેન્દ્રિય જીવ સુધી પહોંચે છે. ગૃહસ્થજીવનમાં અસ્તિત્વટકાવવા અનિવાર્યપણે જલ, વનસ્પતિ વગેરેનો ઉપયોગ કરવો પડે તો પણ તે ચીજોના લઘુતમ
