________________
નેસ્તનાબૂદ કરી દેવાય. થોડો વખત પ્રદૂષણની સમસ્યા તો ઘટે. આજના વાહનમાં પોલ્યુશન કંટ્રોલિંગ સિસ્ટમ બેસાડી દઈને પણ બેફામ ઉપયોગ ભલે ચાલુ રહે. ખનિજ સંપત્તિ તળિયાઝાટક થઈ જાય ત્યાં સુધી જે થોડી શાંતિના શ્વાસ લેવાય તે. વાહનો અને ઉદ્યોગો દ્વારા ફેલાતાં બેસુમાર પ્રદૂષણોને દબાવી દેવા વર્ગીકરણ કરતા રહેવું. સાધનસામગ્રીનો અને ઉર્જાનો વધુ કાર્યક્ષમ ઉપયોગ થઈ શકે તેવી શોધ કરીને વધુને વધુ આઈટમો રિસાયકલ કરવી. પ્રદૂષણ કરતા પદાર્થોના પ્રદૂષણમુક્ત વિકલ્પો શોધવા. સમસ્યાઓનું ટેમ્પરેચર છ ડિગ્રીએ પહોંચી ગયું છે આવાં કામચલાઉ પગલાં કદાચ મેટાસિનનું કામ કરીને હાલમાં ટેમ્પરેચરને થોડુંક હળવું બનાવી દે તો પણ આ રોગનું દમન છે, સર્વથા શમન નથી. કામચલાઉ ઉપચારોથી રોગ જડમૂળથી નાબૂદ નહીં થાય. કદાચ મોત લંબાઈ જાય, પણ અટકશે નહીં.
છ
આયુર્વેદ જેવી મૌલિક ચિકિત્સા કરતો એક ત્રીજો રસ્તો પણ છે. આ ત્રીજો રસ્તો છે જે ધરમૂળથી પરિવર્તન માંગે છે. જે આજની નિરંકુશ અને અવિચારી દોટને થંભાવી દઈને પુખ્ત પુનર્વિચાર માંગે છે. રોગનો સંપૂર્ણ વિચાર આ રસ્તા પરનું પહેલું કદમ છે. ઉદ્યોગોએ ઉત્પાદન પરના બધા અંકુશો તોડી નાંખ્યા છે અને માણસને બેફામ બનવા પ્રેર્યો છે. બેકારી, મોંઘવારી અને પ્રદૂષણ એ ઉદ્યોગોની જ પેદાશ છે. વર્તમાનનું સામાજિક કે આર્થિક માળખું ચાલી શકે તેમ છે જ નહીં. તેને નભાવીને જાળવી રાખવું પોષાય તેમ નથી. બધી જ લક્ષ્મણરેખાઓને ઓળંગીને જે સર્વનાશના સમુદ્ર તરફ ગતિ કરી રહ્યું હોય તે માળખામાં જરૂર છે નક્કર પરિવર્તનની, શીઘ્ર પરિવર્તનની. ખતરાઓને તત્કાળ નાથવા માટે અખતરાઓની અજમાયશ કરી જોવા કરતાં જે પદ્ધતિએ કોઈ આવા ખતરા સૈકાઓમાં પેદા કર્યા નથી એ પૂર્વપદ્ધતિને સ્વીકૃતિ આપવી એ જ વાસ્તવિક પ્રગતિ ન કહેવાય ?
ઊપજેલા રોગોની જડ જો બેફામ ઉપભોક્તાવાદમાં જ પડેલી હોય તો આવી બેફામ જીવનશૈલીની જ સર્જરી કરી દેવી જોઈએ. આ જે પરિવર્તન છે તે લોકોના માનસમાં લાવવાનું છે. લોકો પોતાની આર્થિક જરૂરિયાતની અમુક મર્યાદા બાંધે. સાદા અને પર્યાપ્ત જીવનધોરણનું ધ્યેય નજર સામે રાખે અને એટલું જીવનધોરણ પ્રાપ્ત થઈ જાય એટલે
૨૭
