________________
હતા. પશ્ચિમનો કોરો વિરોધ અભિપ્રેત નથી. ત્યાંની જીવનશૈલીનો વાંધો છે. પછી તે અહીંના માણસમાં પણ કેમ ન હોય! પ્રગતિનો આંધળો વિરોધ ન કરીએ પણ આંધળી પ્રગતિનો વિરોધ અસ્થાને નથી જ. સામગ્રીમાં સુખ માટેના હવાતિયાં મારવા છતાં સુખ ન મળે, અતૃપ્તિ વધે અને સામગ્રીઓ ક્ષીણ થતી જાય. માનવનું આંતરિક અને વિશ્વનું બાહ્ય સ્વરૂપ ચૂંથાતું રહે, અને છતાંય પશ્ચિમનું આંધળું અનુસરણ કરવું કેટલે અંશે વ્યાજબી કહેવાય?
પશ્ચિમી જીવનશૈલીનું આંધળું અનુસરણ કરનારા બાહ્ય અંજામણોથી અંજાઈ ગયા છે. આવા જ એક હિન્દુસ્તાનીએ દેશ છોડીને કાયમ માટે અમેરિકામાં સેટલ થવાનો વિચાર કર્યો. ત્યાં ગયા બાદ વર્ષો જતાં, ત્યાંના તેજ સાથે તિમિર પણ દેખાયું. કૌટુંબિકતા વગરનું કુટુંબ, ભૂખ વગરનું ભોજન, આનંદ વગરનું સ્મિત, તૃપ્તિ વગરનો ઉપભોગ. આ બધું જોતા સેટલમેન્ટનો વિચાર બદલાયો અને તેમણે સ્વદેશ પાછા ફરવા નિરધાર્યું. તેમણે એક પુસ્તક લખ્યું. જેમાં પોતાના સમગ્ર સ્વાનુભવના નિચોડરૂપે છેલ્લે એક પંક્તિ મૂકી, જે ઘણી સૂચક છે.
સરહદ કે ઉસ પાર, જા કર, કર દિયા હમને બસેરા, હુઈ ઐસી શામ, જિસકા કભી ન થા સવેરા!
અહીંના લોકો માટે પણ આ પંક્તિ યથાર્થ છે. સંતોષની સરહદોની પેલે પાર જઈને વસવાટ કરવા ગયેલો માનવ એવા અજંપાના અંધકારમાં અટવાયો છે, જેનું પ્રભાત શક્ય નથી. સંતોષના સીમાડા વટાવીને સામગ્રીઓના રણમાં સુખની જલપિપાસા છિપાવવા આળોટતા માનવે સંતોષની સરહદોમાં પાછા ફરવું પડશે.
