________________
વિશ્વના એક ખૂણે બનેલી એક ઘટનાએ આ દુર્ઘટના સઈદીધી. સુખ અંગેની ટાઈમટેસ્ટેડ પરિભાષા ફેરવવામાં મહત્ત્વનું કારણ બનેલી ઘટના છે “ઔદ્યોગિક ક્રાન્તિ’. ગઈ સદીના મધ્યભાગમાં પશ્ચિમના દેશોમાં થયેલી ઔદ્યોગિક ક્રાન્તિએ ઉત્પાદન વધારા દ્વારા સામગ્રીઓનો ઢેર ખડકી દીધો, જેની નીચે માનવીની સંતોષવૃત્તિ ચગદાઈ ગઈ.
યંત્રવાદે બે મોટાં નુકસાન કર્યા :
(૧) સૃષ્ટિની અમાપ સંપત્તિનો નિરંકુશ વપરાશ કરી દુનિયામાં બિનજરૂરી વસ્તુઓના ઢેર ખડકી દીધા.
(૨) માનવને નિતનવી વસ્તુની ભેટ ધરીને તેને અસંતોષી બનવા પ્રેર્યો.
પહેલું નુકસાન સૃષ્ટિગત હતું, બીજું વ્યક્તિગત. વિવેકના વિસ્તાર વગરનો વિજ્ઞાનનો વિકાસ સર્વનાશનું નિમિત્ત બની શકે છે. જે પોષતું તે મારતું, એવો દીસે ક્રમ કુદરતી'ની કાવ્યપંક્તિના રચયિતા કલાપીએ વર્તમાન ટેકનોલોજીને નજર સામે રાખીને આ પંક્તિ રચી હોય તેવું લાગે.
‘વિદ્યા વિનયથી શોભે છે તેમ વિજ્ઞાન વિવેકથી શોભે છે. દરેક શક્તિ ઉપર નિયંત્રણ જરૂરી હોય છે, નહીંતર તે શક્તિ મારક નીવડે. વિજ્ઞાને યંત્રવાદ દ્વારા અમાપ ઉત્પાદન કરી દેખાડ્યું. કુદરતના ખોળા જેવું હરિયાળું વિશ્વ વસ્તુઓનું એક વિરાટ બજાર બની ગયું. અમાપ ઉત્પાદને માનવીના હૃદયમાં સુષુપ્ત રહેલી ઈચ્છાઓને નખોરિયા ભરવાનું કાર્ય કર્યું. સંતોષી માનવી મરી ગયો અને અસંતોષનો ભસ્માસુર પેદા થયો. ‘માણસ ગિંધાય માણસ ખાઉ'ની રાક્ષસી સુધા સાથે ‘સુખ ગંધાય, વસ્તુ ખાઉ'નો સામગ્રીસુખવાદ વર્યો. સુખની બદલાયેલી વ્યાખ્યાએ માનવીનું અંતર બદલી નાંખ્યું. માનવીના બદલાયેલા અંતરે સૃષ્ટિનું બાહ્ય સ્વરૂપ ચૂંથી નાંખ્યું.
