Studies In Sanskrit Sahitya Shastra

Author(s): V M Kulkarni
Publisher: B L Institute of Indology

Page 53

Sanskrit Sahityaśāstra
उचिते वासके स्त्रीणामृतुकालेऽपि वा नृपैः । प्रेष्याणामपि सर्वासां कार्य ( चैवोपसर्पणम् ) ॥ इति
आर्त वकालो हि भूयानपि फलतः (V. L. परतः ) परमिति भवति ।
The corrupt readings in this passage which are printed in bold type could very well be restored with the help of the corresponding passages in Hemacandra's KS (pp. 419-420) :
...... अस्या एकेन दिनेन वार:.... . नववे प्रसवे वृत्ते चिरचिरहखिन्नां सुखयितुम् । वासयन्ति तत्र स्थाने रात्रिमिति वासका राज्युचिताः कामोपचाराः । धर्मवृत्तिना राज्ञा परिपाट्या [ द्वेष्या ] दुर्भगापि सेव्येति च निरूपयितुमाह- उचिते वासके इति ।
(15) The Abhi. Bha. (Vol. III, p. 156) reads:
किं स्वन्तगतं वासनात्मतया वर्तमानं रसाख्यं भावं भावयन् सुययन् किं सर्वस्य नेत्याह कवेः सूक्ष्मसूक्ष्मा - नपि यो अर्थान् पश्यति तस्य सहृदयस्येत्यर्थः ।
Hemacandra (p. 423, 11. 16-17 ) correctly reads :
तत्रास्यायो विकारोऽन्तर्गतवासनात्मतया वर्तमानं रत्याख्यं भावं भावयन् सूचयन् भावः ।
[The full verse runs as follows :
भवतः ।
उचिते वासके स्त्रीणामृतुकालेऽपि वा बुधैः । द्वेष्याणामथवेष्टानां कर्तव्यमुपसर्पणम् ॥
आर्तवः कालो हि भूयानपि फलतः परिमितीभवति । ]
41
(16) The Abhi. Bha. (Vol. III, p. 62) reads:
तेनैकमपि सन्धङ्ग ं तत्रैव सन्धैौ द्वित्रिय कविम्... वे गी संहारे संकेड विद्रौ पुनः प्रदर्शित वीरौ द्रोद्दीपगौ
The N. D. (p. 102) reads :
... द्वित्रिर्वा...... संफेटवी रौद्ररसावुद्दीपयतः ।
The passage in the Abhi. Bha. is easy to correct in the light of the readings in the N. D.
(17) The Abhi. Bha. (Vol III, p. 62) reads:
इति वृत्ताविच्छोऽपि हि रसस्यैव पोषकः, अन्यथा विच्छेदे स्थाय्यादेस्त्रुटितत्वात् क्व रसवार्ता |
The N. D. (p., 102) reads:
सर्वसन्धीनां चाङ्गानीतिवृत्ताविच्छेदार्थमुपादीयन्ते इतिवृत्तस्याविच्छेदश्च रसपुष्ट्यर्थः ...... ।
The reading in the Abhi Bhā must, therefore, be corrected to इतिवृत्ता विच्छेदोऽपि ... (18) The Abhi. Bha. (Vol III, p. 61) reads:
ततश्च यद्यथा यद्यस्यानुपयोमि तदरोचकिनोरुचितदधिशर्करापयः प्रभृतिरसान्तरमध्ययोजितं — तेद् द्वारेणान्तःप्रविष्ट सत् षष्टिं व्याधिनिवृत्तिं च विधत्ते......
The context leads us to correct the reading given in bold types to : यस्यानुपयोगि.... तदरोचकिनो रुचितदधिशर्करा .. .. पुष्टि... ... विधत्ते.......