Studies In Sanskrit Sahitya Shastra

Author(s): V M Kulkarni
Publisher: B L Institute of Indology

Page 88

76
Apart from these considerations, there is an unassailable piece of internal evidence which conclusively and decisively proves that this portion in the KLV preserves the major portion of the A. Bh. on the Bhāvādhyāya (NS Ch. VII) and it is this :
In the course of his discussion whether the nirveda is the sthayi of Santarasa Abhinavagupta says as follows:
यत्तु व्यभिचाख्यिाख्यानावसरे वक्ष्यते तच्चिर कालविभ्रमविप्रलब्धस्योपादेयत्वनिवृत्तये । यत् सम्यग्ज्ञानम् - यथा - 'वृथा दुग्धोऽनड्वांस्स्तनभरनता गौरिति पर
परिष्वक्तो षण्डो युवतिरिति लावण्यरहितः । कृता वैडूर्याशा विकचकिरणे काचशकले
मया मूढेन त्वां कृपणमगुणज्ञ प्रणमता ॥' इति
तन्निर्वेदस्य खेदरूपस्य भावत्वेन । एतच्च तत्रैव वक्ष्यामः | 1
Studies in
Now, this promised description of nirveda is found in this portion of the KLV :
निर्वेद इति दारिद्र्यव्याध्यादिकारणजन्यो रुदितनिःश्वसितादीनां कारणं मनोविकारो दुःखरूपो भावविशेषः । शेषेष्वप्येव ं विवृतिः । तत्रज्ञान चिर भ्रान्त्या गुणितहानोपादानादिप्रबन्धस्य भ्रमनिवृत्तौ सत्यां धिङ् मां वृथा भ्रान्तमिति निर्वेदं जनयति । यथा
वृथा दुग्धोऽनड्वान् स्तनभरनता गौरिति चिर
परिष्वक्तः शण्डो युवतिरिति लावण्यरहितः ।
कृता वैडूर्याशा विकचकिरणे काचशकले
मया मूढेन त्वां कृपणमगुणज्ञ प्रणमत (? ता ) || 2
On the strength of this evidence alone we could, without any hesitation what
संख्यातबुद्धिधर्माष्टकविपर्ययादिप्रत्ययचतुष्टयेन वा शोच्य [ ? शाक्य ] शिक्षितचित्तचेत्तद्वयभेदेन वा सर्वसंग्रहे किमियता । P. 302
In passing, it may be noted that the term
a scribal error for
in the present context makes no sense. This is which reading eminently suits the context. Abhinava elsewhere speaks of शाक्याचार्य (राहुल). Vide A. Bh. XXII p. 164.
1 A. Bh. Ch VI pp 334-335.
2 KLV, p. 287.
3 There are two more statements of Abhinavagupta promising to discuss the matter at length in his commentary on the Bhāvādhyāya :
(i) चित्र पुस्ताद्यपि च नाट्यस्यैवार्थ भागाभिष्यन्दो यथा सर्गबन्धादि शब्दभागाभिष्यन्दः । एतच्च योऽर्थो हृदयसंवादी' (ना. शा. ७-१० [१ ७-७ ] ) इत्यत्र वितत्य वक्ष्यामः ।
(-A. Bh. Ch VI, p. 291)