Studies In Sanskrit Sahitya Shastra

Author(s): V M Kulkarni
Publisher: B L Institute of Indology

Page 61

Sanskrit Sahityaśāstra
49
(51) केवलं परार्थाभिसन्धिजाद्धर्मात्परोपकारात्मकफलत्वेनैवाभिसंहितात् पुनरपि देहस्य तदुचितस्यैव प्रादुर्भावो बोधिसत्वादीनाम् । तत्वज्ञानिनामपि विश्रान्तिलाभस्वभावौचित्यात् । यथा रामस्य वीरोऽङ्ग पितुराज्ञां पालयितुः ।
-Abhi. Bha. vol. I, p. 338, II. 19-21. Now this passage suffers from wrong punctuation and is also partly corrupt. Hemacandra presen's this text correctly when he adopts this passage from Abhi. Bhā. केपल परार्थाभिसंधिजाताद् धर्मा...वोधिसत्त्वादीनां तत्त्वज्ञानिनामपि । दृष्टश्चाऊष्वपि विश्रान्तिलाभः, स्वभावौचित्यात् । यथा रामस्य वीराङ्गे पितुराज्ञां परिपालयतः ।
-KS. p. 123, II. 12-14. (52) एथैव गन्धस्थायिकस्य लोल्परसस्य प्रत्याख्याने सरणिमन्तव्या । हासे वा रतौ वान्यत्र पर्यवसानात् ।
-Abhi. Bha. Vol. I, p. 341, 11.9-10. Hemacandra adopts this passage as follows : तथा गर्धस्थायिकस्य लौल्यरसस्य हासे वा रतौ वान्यत्र वान्तर्भावो वाच्यः । एवं भक्तावपि वाच्यमिति ।-KS. p. 106, ll. 14-16. The ND (p. 145) reads : सम्भवन्ति बपरेऽपि यथा गर्द्धस्थायी लौल्यः...| The Dhatupatha, too, reads 'गृधु अभिकाहूक्षायाम् ।' The original reading must have been, therefore, the one preserved by Hemacandra गर्ध स्थायिकस्य and not गन्धस्थायिकस्य. ... (53) यद्यस्मान्नृपतीनां सम्बन्धि व्युत्पाद्यानां सामर्थ्यात् नृपतीनामेव नाटकं नाम तच्चेष्टितं प्रवीभावदायक भवति, तथा हृदयानुप्रवेशरञ्जनोल्लासनया हृदयं शरीर चोपायव्युत्पत्तिपरिघट्टितया चेष्टया नर्तयति नट नृतौ नृत्ते इत्युभयथा हि स्मरन्ति । तदिति तस्माद्धेतोः, नामास्य नाटकमिति ।
-Abhi. Bha. Vol II, p. 413, 11. 7-10 ___From the context it is clear that we must read नट नतौ नृचे in place of नट नृतौ नृत्ते for Abhinavagupta speaks of both the senses प्रवीभाव and नर्तन (नर्त यति). The passage of similar import from Abhinavagupta, given infra as No. 56, may be read along with this.
(54) हास्यप्रधानवचनसम्बन्धशीलनादिना कुत्सितैः पुरुषैरत एव प्रहस्यमानैः सामर्थ्यात्तरेव भगवदादिभिर्युक्तम् ।
-Abhi. Bha. Vol. II, p. 448, 11. 1-2 - Hemacandra reads the words in bold type as हास्यप्रधानवचनसम्बद्ध शीलादिना.
-KS. p. 442, 1. 13. (55) नानाप्रकारावस्थाविशेषात्...सकलसामान्यपृथग्गतोपयोग्यस्तु लोकव्यवहारो...पृथग्जनव्युत्पत्तियोनिरूपकमिदं राजपुत्रादीनामपि शम्भलीवृत्तान्तो ज्ञेय एवावञ्चनार्थमिति संप्रयोज्य इत्यर्थः ।
-Abhi. Bha. Vol. ll, p. 450, 1. 13. Hemacandra thus reads this passage : नानाप्रकारावस्थाविशेषा......सकलसामान्यपृथग्जनोपयोग्यत्र ...पृथग्जनव्युत्पत्त्युपयोगिरूपकमिदम् । राजपुत्रादीनामपि...स प्रयोज्य इत्यर्थः ।
-KS. p. 443, 11. 8-12.