Studies In Sanskrit Sahitya Shastra

Author(s): V M Kulkarni
Publisher: B L Institute of Indology

Page 84

72
(i) The author of the KLV says he would avoid repeating whatever has been. already said in the Pallava. So perhaps he is silent on these topics in the KLV.
(ii) The author of the KLV is most probably explaining here Bharata's famous rasa-sutra that might have been quoted in the Pallava in connection with the figure rasavat. For he explains the terms vibhāva, anubhava and vyabhicaribhava and then proceeds to comment on the different views of different commentators of the rasasutra as presented in the A. Bh. So there was no occasion for him to deal with these topics.
Hemacandra, the joint authors of the Nitya-darpana (ND) and the anonymous author of the KLV freely utilise the A. Bh. in writing their own works. A comparative study of their treatment of the thirty-three vyabhicaribhavas would, therefore help us in deciding whether the KLV preserves the original A. Bh. on this portion of Ch VII. With this aim in view I note below in tabular form the identical or nearly identical or corresponding passages between the KAS and the KLV and the ND and the KLV respectively :
Kavyanulásana of Hemacandra (अ) परस्मिन् यथा - समुद्रदत्तस्य नन्दयन्त्यामन्यानुरागशङ्का [ पुष्पदूषित के] दुर्योधनस्य वा भानुमत्याम् (वेणी २) । १. १३४
(आ) चिन्ता । सा च स्मृतेरन्या । ग्रसनाददनवत् खेलनाद् गमनवच्च । सा च वितर्कात ततो वा वितर्क इति वितर्कात् पृथग्भ
चिन्ता । १ १३८
(इ) अकार्यकरणशानादेर्बीडा...
... चापलम् अविमृश्य
- पृ. १३०
......
(ई)
यावत् । - पृ. १३४
(3) निद्रोद्भवश्विनेन निद्राया एवं गाढावस्था
सुप्तमित्याह । १ १३२
कार्य करणमिति
Studies in
Kalpalataviveka
अत एव यान्यगतत्वेन शङ्का यथा समुद्रदत्तस्य नन्दयन्त्यामन्यानुरागशङ्का । दुर्योधनस्य वा भानुमत्यां, सापीह शङ्कात्वेन परिगृहीते। १२८८ चिन्तानुस्मृतेरन्यैव ।...सर्वधातूनां ह्यर्थोऽन्योन्यतो भियत एव। तथा हि खेल गताविति यद्यपि पठवते तथापि सविलासगमनमेव विशिष्ट' खेलनमिति प्रसिद्ध खे खेलगामीत्यादौ । ग्रसनं च... विशिष्टम् अदन न तु अदनमात्रमेवमन्यत्रावधेयम् । पृ. २९२ As नाम अकार्यकरणात्मिका ज्ञानमुच्यते ।१ २९३ अविमृश्यपर्यालोच्य कार्य करणं चापलमिति यावत् |
। अकार्य करणशब्देन
पृ. २९४
निद्रासमुत्थमित्यनेन निद्राया एव गाढावस्था सुप्तमिति.... माह । १ २९८
1 Vide the opening verse of the KLV :
यत् पल्लवेन वितं दुर्योध' मन्दबुद्धिभिचापि ।
।
क्रियते कल्पलतायां तस्य विवेकोऽयमतिसुगमः ||
2 Second Revised edition, Sri Mahavira Jaina Vidyalaya, Bombay, 1964.
3 That this incident to be portrayed in this play is vouchsafed by Abhinavabharati :
एतदेवाभिमन्यमानेन पुनदूषितकेऽशोक दत्तादिशब्दानेन समुद्रदत्तस्य शङ्का योपनिबद्धा सा न दोषाय निर्वहणातोपयोगिनी हि नन्दयन्ती निर्वासनं तस्याश्च गृहान्तरावस्था ।... न तेन ब्रह्मयशः स्वामियशः खण्डित ......! - अभिनवभारती (अध्याय १८) १.४३२