Studies In Sanskrit Sahitya Shastra

Author(s): V M Kulkarni
Publisher: B L Institute of Indology

Page 58

46
Studies in
(37) तेन शृङ्गारस्येमौ भेदौ । गोत्वस्येव शाबलेयत्वबाहुलेयत्वे । अपि तु तद्दशाद्वयेऽप्यनुयायिनी या रतिरास्वादनात्मिका तस्याश्चास्वाद्यमानं रूप शृङ्गारः ।
—Abhi. Bhā. Vol. I, p. 303, 11. 5-6 The force of “अपि तु" is altogether lost if we accept the text as it is presented. From the context we understand that Abhinava is elucidating here "s “शृङ्गारस्यावस्थाभेदम्” and not “शृङ्गारभेदौ”. Hemacandra (p. 108, 11. 3–4) helps us in getting at the correct reading : तेन न शृङ्गारस्येमौ भेदौ गौत्वस्येव शाबलेयबाहुले यौ...... | The ND (p. 145) further confirms Hemacandra's reading : तेन शृङ्गारस्य मौ भेदौ ।
In the passage from the Abhi. Bha. under discussion we have the reading रतिरास्वादनात्मिका । The editor gives in the footnote the variant reading रतिरास्थाबन्धा (त्मिका) । That the original and correct reading must have been ( रति ) रास्थाबन्धात्मिका is as clear as day light from the Abhi Bhā itself. On the same page (Vol. I, p. 303, 11. 12-13) Abhinava's text has the expression 'सत्यमास्थावन्वात्मिकायां रतौ' and further on (Vol. I, p. 309 1.9)‘परस्परास्थाबन्धात्मकत्वे रतिरूपे स्थिते'. Hemacandra (p. 108, I. 4) supports this reading; 'या रतिरास्थाबन्धामिका' | ND (p. 145, 1. 15), too, reads आस्थाबन्धात्मक रतिप्रकर्ष ०
(38) जुगुप्सा स्थायिन्यपीह निषिद्धा न्यायसिद्धा स्थायिनामपि व्यभिचारित्वमनुज्ञापयति......इत्यादिनापि रूपकं मन्तव्यम् ।
—Abhi. Bhā. Vol. I, p. 306, 11. 11-14 . This passage is clearly incorrect. Hemacandra ( pp. 106-107, 11. 24-20) preserves the original correct readings : ... न्यायसिद्ध... इत्यादि न विरूपकं मन्तव्यम् ।
( 39 ) स्वप्ना ( सुप्ता ) न्तर्भूतोऽपि स्वप्नः प्राधान्यादुपात्तः ।
—Abhi. Bhā. Vol. I, p. 307, 1. 4. Now, the text of the Nātyaśāstra (Vol. I, p. 306, 1. 2) reads निद्रास्वप्न विबोध... The editor gives in the foot-note the reading निद्रासुप्तस्वप्न । That the original reading of the text of the Nātyaśāstra must have been' 'निद्रासुप्तस्वप्नविबोध' is a reasonable inference from Abhinava's gloss on it सुप्तान्तभूतोऽपि स्वप्नः प्राधान्यादुपात्तः । Hemacandra too enumerates, among the Vyabhicāri - bhāvas of Vipralambha, निद्रामुप्त... स्वप्न.
(40) सम्भोगेऽपि रतिश्रमकृतनिद्रादि यद्यप्यस्ति तथापि न रतौ तच्चित्रतामाधत्त । विप्रलम्भे तु तद्रति भावनापरस्परोऽत (नापरम् । अत ) एव निद्रादिबाहुल्यांपेक्षं चेत्थमभिधानम् ।
-Abhi. Bha. Vol. I, p. 307, 11. 7-9. Hemacandra (p. 109, 11. 18-19 ) correctly reads : रतिश्रमकृतं निद्रादि... रतिविभावना (v. 1. रतिभावना) परम्परोदितमेवेति .... ।
(41) वयं तु ब्रूमः । तादृश्यां दशायां स्वजीवितनिन्दामिकायां तद्देहोपभोगसाररत्यात्मकावस्थाबन्धोप विच्छिद्यत एवेति सम्भव एव ।
—Abhi. Bhā. Vol. I, p. 307, 11. 11-12.