Studies In Sanskrit Sahitya Shastra

Author(s): V M Kulkarni
Publisher: B L Institute of Indology

Page 51

Sanskrit Sahityaśāstra
39
आधिकारिकत्वेन तु शान्तो रसो न निबद्धव्य इति चन्द्रिकाकारः । तच्चेहास्माभिर्न पर्यालोचित, प्रसङ्गान्तरात् । मोक्षफलत्वेन चाय परमपुरुषार्थनिष्ठत्वात्सर्वरसेभ्य: प्रधानतमः । स चायमस्मदुपाध्यायभट्टतौतेन काव्यकौतुके, अस्माभिश्च तद्विवरणे बहुतरकृतनिर्णयार्व पक्षसिद्धान्त इत्यलं बहुना ।
-Locana; p. 394. (6) तादृश तु 'राग्यं ज्ञानस्यैव परा काष्ठा' । इति (व्यासभाष्य १.१६) भुजङ्गविभुनैव भगवताऽभ्यधायि ।
-Abhi. Bhā. Vol. I. p. 334. (7) यथाह पतञ्जलि:-"न हि चैत्र एकस्यां स्त्रियां रक्त इत्यन्यासु विरक्तः ।” (पातञ्जल. व्यास. भा. २-४) इत्यादि ।
These two passages contain quotations, as the editor points out, from the Vyāsabhāsya. Yet Abhinava attributes them to Patañjali (and following him Hemacandra too attributes the second quotation to Patañjili KS. p. 125. 11. 13-14). Does it mean Abhinavagupta (and Hemacandra) held the view that the Yogabhāşya is Svopajňa or simply they nod here ? The first quotation runs 'ज्ञानस्यैव पराकाष्ठा वराग्यम् ।' The text of the Abhinavabhārati should therefore be read as तादृशं तु वैराग्य 'ज्ञानस्यैव परा काष्ठा' । इति...
(8) देवकुले च गमनम् । तस्याद्भुतविभावो येन तत्रत्य सरसनिवेशादि न क्वचिद् दृष्टम् । सभा गृहविशेषः । विमानादीनि दिव्यरथः । माया रूपपरिवर्तनादिका । इन्द्रजाल मन्त्रद्रव्यवस्तुयुक्त्यादिना असम्भ. वद्वस्तुप्रदर्शनम् ।
-Abhi. Bha. Vol. I. p. 329. 11. 7-10 to p. 330 1. 1 Hemacandra's Viveka (p. 119 last line to p. 120. 11. 1-3) presents better readings in place of the words in bold types in the passage above :.... सर:संनिवेशादि... दिव्यरथाः...मन्त्रद्रःपहस्तयुक्त्यादिना:..
(9) भये हि प्रदर्शिते गुरुविनीत जानाति । मृदुचेष्टिततया चाधमप्रकृतिमेनं गणयति । कृतकशङ्गारा (रात) वेश्योपदिष्टानां न काचित्पुरुषार्थसिद्धिः ।...यत्र तु राजा न कृतक परानुग्रहाय क्रोधविस्मयादीन् दर्शयति तत्र यभिचारितव तेषां न स्थायिता... ।
-Abhi. Bhā. Vol. I. p. 328, II. 6-9. Hema:andra's Kāryāruśāsana gives definitely superior readings :
विनीतं तं जानाति ।...मेन न गणयति । कृतकरत्यादेश्चोपदिष्टान्न ।......राजानः...विस्मयादि दर्शयन्ति...। • (10) आपद्यङ्गक (त्सङ्गति) निमग्नतां स्वल्पे सन्तोष मिथ्याज्ञानं चापास्य यस्तत्वनिश्चयः स एवोत्साहहेतुः प्रधानतया । रौद्रे तु तमःप्राधान्यादशास्त्रीयानुचितबन्धाद्यपीति मोहविस्मयप्राधान्यम् ।
__ -KS. p. 119
Abhi. Bhā. Vol. I, p. 325, 11-11-13 Someśvara's Sanketa (p. 52, 11. 26-28) reads :
रौद्रममता [ ?र्ष ] प्राधान्याद अनुचितयुद्धाद्यपि इति मोहविस्मयप्राधान्यम् । इह च पत्यङ्कनिमग्नतां स्वल्पसन्तोष चापास्य यसात्वनिश्चयरूपोऽस'मोहाधवसायः स एवोत्साहहेतुरिति भेदः ।
___Hemacandra's Viveka (p. 118, 11. 6-8) helps us to get at the correct original readings in the Abhi. Bhā. :