Sadhu to Chalta Bhala 2

Author(s): Prashamrativijay
Publisher: Pravachan Prakashan Puna

Page 8

નિયમ મુજબ પુરાતત્ત્વના કબજામાં રહેલી વસ્તુ સંઘની માલિકીની બની નથી શકતી. પરંતુ આ મૂર્તિ આપણને મળી. ખોદકામ ચાલતું રહ્યું. બીજી પદ મૂર્તિઓ મળી આવી. એ તો ઠીક, ટીંબો ધીમે ધીમે ખોદી કાઢયો તેની નીચેથી સોલંકીયુગનું સુંદર મજાનું દેરાસર નીકળી આવ્યું. ખોદકામ સંભાળીને કરવું પડ્યું હતું. ટીંબાની માટી નીચે ઈંટની ભીંત હતી. એ તોડી તો રેતીના થર હતા. એને વિખેર્યા. આખી સૃષ્ટિ ઉઘડી આવી. આયોજનપૂર્વક દાટી દેવામાં આવ્યું હોય તેમ બધું પથરાયું હતું.
દેરાસરનાં મૂળમંદિરની સામે ચોકમાં શિખરના ટુકડાઓ, તોરણો, શૃંગારિકાઓ ઢગલામાં મૂકાયાં હતાં. દેરાસરના બે વિભાગ. એક મૂળમંદિર. બીજો , ભમતીની લગભગ ૨૬ દેરીઓ. મૂળમંદિર અને ભમતી વચ્ચેનો ચોક કોતરણીવાળા પાષાણખંડોથી ભરાઈ ગયો હતો. માટીના થર ચડેલા હતા તે ઉતરતા ગયા. મૂળમંદિરનાં પડખેથી એકી સાથે પ૬ મૂર્તિઓ મળી, તેમાં બે દેવીની મૂર્તિઓ હતી.
છાપામાં સમાચારો આવ્યા. ટીવી પર ન્યૂઝ વહેતા થયા. ગામોગામથી લોકો દર્શનાર્થે આવતા થયા. મૂર્તિઓ શ્વેતાંબર આમ્નાય મુજબની પણ હતી અને દિગંબર આમ્નાય મુજબની પણ હતી. બે પક્ષ થયા. વહેંચણીનો થોડો વિચાર થયો. મામલો કૉર્ટમાં પહોંચ્યો. શ્વેતાંબર મૂર્તિ શ્વેતાંબરોને મળે અને દિગંબર મૂર્તિ દિગંબરોને મળે, તેવો ફેંસલો આવ્યો. દેરાસર કોનું? આ પ્રશ્ન હતો જ. સરકારનો નિર્ણય જાહેર થયો, આ મંદિર પુરાતત્ત્વખાતાની માલિકીમાં રહેશે, તેને પર્યટન સ્થળ તરીકે વિકસાવવામાં આવશે. અત્યારે સરકારે ટીંબાના વિસ્તારમાં કૉમ્યુનિટી હોલ બાંધી લીધો છે.
અમે ઉમતા આવ્યા ત્યારનું આ ઉપલક અવલોકન હતું. સાંજે તો નીકળવું હતું એટલે થોડા કલાકોમાં બધું જાણી લેવાની ભાવના હતી. માહિતી મળતી ગઈ. એક અનિશ્ચિત ભાવિની કલ્પના મનમાં ઘડાતી ગઈ.
આ ગામમાં દિગંબરોનું કોઈ ઘર નહોતું. ગામના ઇતિહાસમાં ક્યાંય તેમનું નામ કે નિશાન નથી. રાજગઢી ટીંબાનાં મંદિરમાંથી દિગંબર મૂર્તિઓ નીકળી તે જ દિવસે ઉમતા ગામમાં આ મૂર્તિઓ માટેનાં મંદિરની તૈયારીઓ તેમણે શરૂ કરી. પ્રાચીન મંદિર મળે તેમ નથી. તેમણે ઉમતા ગામમાં એક ભાડાનું
મકાન લીધું. આ પહેલી તૈયારી. પ૬ મૂર્તિઓ મૂકવા માટેની જગ્યા તરીકે એ મકાન સરકારને બતાવ્યું. સરકારે મૂર્તિઓ રાખવા એ મકાન પસંદ કર્યું. મકાનની બહાર તકતી લગાવવામાં આવી કે “આ મકાન અને મૂર્તિ સરકારની માલિકી હેઠળ છે.’ પહેલી નજરે એમ જ લાગે કે મૂર્તિ સલામત રીતે સચવાય છે. અમે આ આશ્વાસન સાથે તે મૂર્તિ જોવા ગયા. આઠ વાગે એ મકાન ખૂલી જતું હોય છે. આજે એ મકાનને તાળું લાગતું હતું. ૧૦-૩૦ વાગ્યા હતા. તાળું મારનાર ચાવી લઈને દિગંબર મહારાજ પાસે ગયો હતો. અમારે બહાર ઊભા રહેવું પડ્યું. રાહ જોઈ. ચાવી આવી. જાળી ખૂલી. અંદરનો દરવાજો ઉઘડ્યો. હૉલ મોટો હતો. ભીંત પર દિગંબર બાપજીના ફોટાઓ હતા. એક તરફ દિગંબર ધર્મના પ્રચારકની ભૂમિકા ભજવતી આર્થિકાઓ પણ ફોટામાં બેઠી હતી. ભગવાનની સામે પૂજાપાઠની ચોપડીઓ દિગંબર વિધિ મુજબની હતી.
આનો અર્થ કેવળ એટલો જ થાય કે મૂર્તિઓ દિગંબરોનાં મકાનમાં હતી, તેમના કબજામાં. મકાનની બહાર તેમના કોઈ તીર્થની પ્રસિદ્ધિનું પાટિયું જડ્યું હતું. દિગંબર સંઘના કાર્યક્રમના બેનરો બહાર હવામાં ઝૂલતાં હતાં. મકાનની બહાર પણ દિગંબર સામ્રાજય હતું. આમાં આપણા ભગવાન હતા.
દૃષ્ટિ મૂર્તિઓ સાથે જોડાઈ. હૉલના પ્રવેશદ્વારની સામે ઓટલો ઊભો કરીને તેની પણ ત્રણ શ્રેણિમાં મૂર્તિઓ રાખવામાં આવી છે. ભીંતને અડીને ઓટલો બનાવી લગભગ આખી ભીંતને ટેકે મૂર્તિઓ મૂકાઈ છે. જેટલી ઊભી મૂર્તિઓ છે તે દિગંબર - આમ્નાય મુજબની છે તે દેખાતું હતું.
ભગવાન જિન હતા, તીર્થકર નામકર્મના ધણી હતા. તેમને અનાવરણ અવસ્થા શોભે. મૂર્તિમાં અનાવૃત્ત દશા જોવાનું ગમ્યું નહીં. આંખો આ માટે ટેવાઈ નથી. આ વારસો છે. આ મર્યાદાને લીધે જ દિગંબરોને ફાવતું મળે છે. આપણે અનાવૃત્ત મૂર્તિને દિગંબર માનીને છૂટી જઈએ છીએ. આપણે મન તો કેડે કંદોરો હોય તે જ આપણી મૂર્તિ હોઈ શકે. આ ભ્રમ છે. અસલમાં શ્વેતાંબર ને દિગંબરના ભેદ પડ્યા નહોતા ત્યારની પ્રતિમાઓ બને છે. અનાવૃત્ત અવસ્થાની મૂર્તિ ત્યારે બનતી. એ પ્રતિમાઓ તીર્થોમાં રહેતી. દિગંબર શાખા નવી નીકળી, તેમાં પણ દિગંબરોમાં તેરહપંથ નીકળ્યો. સં. ૧૯૮૦ની સાલમાં. તેમણે મૂર્તિપૂજાનો વિધિ બદલ્યો. દિગંબરોમાં જ વીસપંથીઓ જુદા પડ્યા.