________________
પ્રબુદ્ધ જીવન : ગાંધી સ્મૃતિ ચિંતન વિશેષાંક
જાન્યુઆરી, ૨૦૧૩
પ્રતિનિધિ તરીકે અગ્રણી દેશ સેવકોને મળે છે. સર ફિરોજશાહ મહેતા, દક્ષિણ આફ્રિકામાં હિંદુ તથા મુસલમાન ધર્મ મુજબ થયેલ વિવાહને લોકમાન્ય ટિળક અને ગોપાલકૃષ્ણ ગોખલે જેવાની મુલાકાત ભવિષ્યના ગેરકાયદેસર ઠરાવતો કાયદો આવ્યો. દરેક અન્યાયની સામે મક્કમ દેશસુકાની તરીકેની તેમની ભૂમિકાનું પ્રથમ પગથિયું હતી. નેતૃત્વ પ્રતિકાર, મરતાં પણ સત્ય ન છોડવું એવો સંકલ્પ અને પ્રતિપક્ષના સહજ રીતે કેળવાતું ગયું. અવિરત શ્રમ, આત્મસંયમ, સ્વાનુશાસન પરિવર્તન સુધીની ધીરજ તેમની વિશેષતા હતી. જનરલ સ્મટ્સ સામે અને પળેપળની જાગૃતિથી ધ્યેયનિષ્ઠ નેતૃત્વ ઘડાતું ગયું. ૩૩માં વર્ષે જેલમાં ચંપલ બનાવ્યા અને ભેટ આપ્યા. સ્મસે પયગંબર જેવા આ ૧૯૦૧માં રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસની મહાસભામાં-કલકત્તા અધિવેશનમાં માણસની ભેટને કાયમી સ્મૃતિ તરીકે સાચવી રાખી, જે આજે પણ નેતાઓ-સ્વયંસેવકોનો ઠાઠમાઠ જોઈ સેવક તરીકે કામ કર્યું. દક્ષિણ આફ્રિકામાં સચવાયેલ છે. લાંબા સંઘર્ષને અંતે બધી માંગણીઓ પાયખાનાની ગંદકી સાફ કરી, સાવરણો માંગી સફાઈ કરી. વિલાયતી કબૂલ રહી. સત્યનો વિજય થયો. ત્રણ પાઉન્ડનો કર દૂર થયો. હિંદી બેરિસ્ટરની સફાઈ કામદાર તરીકેની આ ભૂમિકા તેમને નમ્રતાના નિધિ લગ્નો માન્ય રહ્યા. ખૂની કાયદો-ગુલામી કાયદો રદ થયો. અપરિગ્રહને તરીકે પ્રતિષ્ઠિત કરે છે.
જીવનમાં ઉતારતા આ સંતે ભેટમાં મળેલ તમામ સોના-ચાંદી-હીરાના
શાશ્વત ગાંધીકથા-વિરલ અનુભવો આદરણીય નારાયણભાઈ દેસાઈએ એકસો આઠ ‘ગાંધીકથા’નો એક સ્પેલિંગ પાકો કરીશું. (૯) મારા ઘરની આસપાસ રહેતાં સાધારણ સંકલ્પ કર્યો. એકસો સાત કથા થઈ ચૂકી છે. ‘ગાંધીકથા' પરંપરા પરિવારોના બાળકોને હું રોજ એક કલાક ભણાવીશ. આગળ ચાલવી જોઇએ એવી ઈચ્છાપૂર્ણ જવાબદારી ડૉ. ધનવંત શાહ વિદ્યાર્થીઓના સંકલ્પની આ ભેટથી નવી પેઢી વિશે શ્રદ્ધા મજબૂત (મુંબઈ)એ આ લખનારને સોંપી, અને મુંબઈમાં પ્રથમ ‘શાશ્વત બની. તેઓ આપણી જેમ પીઢ અને ઠાવકા નથી તેનો આનંદ છે. ગાંધીકથા” યોજાઈ. એક વર્ષથી ભૂજ-કચ્છથી ‘શાશ્વત ગાંધી’ સામયિક કૉલેજમાં જ ‘ગાંધી, માય ફાધર' ફિલ્મ માણી. ગાંધીજીના મૂળ શરૂ થયું જે ગુજરાત વ્યાપી સંસ્કાર સેવકોમાં આદર પામ્યું. રમેશભાઈ અવાજમાં પ્રાર્થના પ્રવચનો સાંભળ્યા. આ બધા ઉત્સાહપ્રેરક સંઘવીના જીવનતપનું આ ઉત્તમ ફળ. સામયિક નામ પરથી જ ‘શાશ્વત અનુભવોનું ભાથું મુંબઈમાં કથા દરમ્યાન ખૂબ કામ આવ્યું. ગાંધીજીના ગાંધીકથા' નામાભિધાન થયું.
ત્રીજા પુત્ર રામદાસના દીકરી ઉષાબહેન છોતેર વર્ષની વયે કથાશ્રવણ પૂરા એક દાયકાથી નખત્રાણાના વિદ્યાર્થીઓ સમક્ષ ગાંધીજીવનની કરવા આવ્યા. કુમુદબહેન પટવા એંસી વર્ષની વયે ત્રણેય દિવસ કથા| આંતરછબી વ્યક્ત કરવાના અનુભવ અને પ્રોત્સાહક પ્રતિસાદથી જ શ્રવણ કરવા હાજર રહ્યા. ગાંધીજીના વિલાયતના સહયોગી મિત્ર, ગાંધીકથાના કથાકાર તરીકે મારું ઘડતર થયું. એટલે જ કથા દરમ્યાન પ્રાણજીવન મહેતા જેમણે સાબરમતી આશ્રમ માટે પણ સહાય કરી કહેવાયું કે, ‘ગાંધીનું સરનામું મેં નખત્રાણાના વિદ્યાર્થીઓની આંખોમાં હતી. તેમના પરિવારના ઇન્દિરાબહેનની ઉપસ્થિતિ પણ પ્રેરક રહી. જોયું છે.' કચ્છમિત્ર-જન્મભૂમિએ ‘શાશ્વત ગાંધીકથા' પ્રાસંગિકની ‘ગાંધી-માય ફાધર'ના ડાયરેક્ટર ફિરોઝખાન સાથે ગાંધીકથાના ઉમળકાભેર નોંધ લીધી. કચ્છ, આમ વિવિધ રીતે નવી દિશા માટે આયોજકોએ ગોઠવેલી મિજબાનીમાં એક કલાક ઉપરાંત ગાંધીજીની નિમિત્ત બન્યું.
ઘણી ચિંતનાત્મક વાતો થઈ. ફિરોઝભાઈના ગાંધીજી વિષયક કથા નિમિત્તે મુંબઈ પ્રસ્થાનના દિવસે કોલેજમાં વિદ્યાર્થીઓ પાસે વિચારોની સ્પષ્ટતા યાદગાર અનુભવ રહ્યો.' પાળી શકાય એવા એકાદ સંકલ્પની ભેટ માગી. અપીલનો રસપ્રદ- શાશ્વત ગાંધીકથાના સૌજન્યના દાતા પુષ્પસેન ઝવેરી પરિવારનો આત્મિય સંતોષપ્રદ પ્રતિસાદ મળ્યો. બે વર્ગના સવાસો વિદ્યાર્થીઓમાંથી પચીસ અનુબંધ અને ત્યાં ઉપસ્થિત નખત્રાણાના વિદ્યાર્થીઓ સાથેનો સંવાદ જેટલા વિદ્યાર્થીઓએ લીધેલા સંકલ્પો આ મુજબ હતા. (૧) હું આ જ પણ નેહસભર હતો. ઉષ્માભેર સમાપન અને શ્રોતાઓના સંકલ્પની પછી ગેરવાજબી ખર્ચ નહીં કરું. (૨) ત્રણેક વિદ્યાર્થીઓએ હરરોજ વાતો પણ નિરાળી છે. નખત્રાણાથી મુંબઈની આ સફર અપૂવી પાંચ કિલોમીટર ચાલવાનો સંકલ્પ લીધો. (૩) હું ઘણી વખત મમ્મી ગાંધીયાત્રી રહી. આગામી ૩૦મી જાન્યુ. ૨૦૧૩થી માટુંગા-મુંબઈ પાસે જીદ કરું છું. હવે નહીં કરું. (૪) અમારા ઘરે કામ કરવા આવતા મુકામે ‘શાશ્વત ગાંધીકથા' યોજાશે ત્યારે આનંદ દ્વિગુણીત થશે. પ્રથમ બહેનની દીકરીના ભણતરનો ખર્ચ હું મારા અંગત ખર્ચ માટે મળતા કથાની સીડી આયોજક સંસ્થા શ્રી મુંબઈ જેન યુવક સંઘ દ્વારા નિ:શુલ્ક પૈસામાંથી કરીને તેને ભણાવીશ. (૫) દર વર્ષે દસ પુસ્તકો ખરીદીને આપવામાં આવે છે એ ખાસ અભિવાદનપુર્વક નોંધીએ. વાંચીશું. (૬) ગાંધીજીની આત્મકથા વાંચીશું. (૮) અમો રોજનો ‘ચ્છ મિત્ર'
Tયોગેન્દ્ર પારેખ
