________________
‘પ્રભો ! આત્મા શાથી ભારે બની અધોગતિને પામે છે ? અને કયા પ્રકારે હળવો બની ઊર્ધ્વગતિને પામે છે ?'
પ્રશ્ન ગંભીર હતો છતાં સમયોચિત હતો. સૌને જીવનના ભારથી હળવા બનવું હતું એટલે સૌની જિજ્ઞાસા વધી. વાતનો મર્મ જાણવા સહુ ઉત્સુક બન્યા. ભગવાનનાં કરુણા નીતરતાં નયનો સભા ૫૨ ઠર્યાં. થોડી વારે એ
બોલ્યા :
‘ગૌતમ ! તુંબડું તરવાની શક્તિવાળું છે, એ સૌ જાણે છે. એક માણસ એ તુંબડું લાવે. એ સારું હોય, સૂકું હોય, કાણા વિનાનું હોય. પછી એ તુંબડા પર ચીકણી માટીનો લેપ કરે, અને એને સુકાવે. સુકાયા પછી લેપ કરે, વળી સુકાવે. આમ આઠ-આઠ વાર પટ આપે. પછી એને પાણીમાં નાંખે, તો શું તરવાના સ્વભાવવાળું એ તુંબડું તરશે ?'
ના, પ્રભો !' આખી સભા એકઅવાજે બોલી.
પછી ભગવાન બોલ્યા :
‘આ રીતે આઠવાર લેપ કરેલા તુંબડાને પાણીમાં નાખે તો, એ તરવાની શક્તિવાળું તુંબડું પણ પાણીમાં તરતું નથી, બલકે ડૂબી જાય છે; તેમ આત્મા પણ હિંસા, અસત્ય, ચોરી, અસંયમ, ક્રોધ, માન, માયા અને લોભના કુસંસ્કારોથી લેપાયેલો ભારે થઈ જાય છે. તરવાની આવડત છતાં, એ ડૂબે છે.' હૃદય ને બુદ્ધિનો સ્પર્શતો આ ઉપદેશ સાંભળી સભા ડોલી રહી. આગળ વર્ધમાને કહ્યું.
‘પણ ગૌતમ! એ તુંબડા પરના લેપનો પહેલો થર કોહવાય અને ઊખડી જાય તો એ થોડું અધ્ધર આવે, વળી એક થર ઓછો થતાં વધુ ઊંચે આવે, એમ કરતાં એ બધા થર ઊતરી જતાં, તુંબડું મૂળ સ્વભાવે હળવું થતાં, પાણીની સપાટી પર તરવા લાગે. તે જ રીતે આત્મા પણ અહિંસા, સત્ય, અચૌર્ય, સંયમ, અપરિગ્રહ, ક્ષમા, મૃદુતા, સરળતા ને નિર્લોભતાના આચરણથી કુસંસ્કારોને નિર્મૂળ કરી, આઠે કર્મોનો ક્ષય કરી હળવો બની ઊર્ધ્વગતિને પામે છે.’
ગૌતમે ભગવાનના ઉપદેશનો સાર તારવતાં કહ્યું
‘એટલે, પ્રભો ! કુસંસ્કારોથી આત્મા ભારે થઈને અધોગામી બને છે. સુસંસ્કારોથી આત્મા હળવો બની ઊર્ધ્વગામી બને છે !'
પ્રભુનાં દર્શન કરી પાછા ફરતા સભાજનોના મુખ પર જાણ્યાનો પ્રકાશ હતો અને રાજગૃહના ઘરઘરમાં એની ચર્ચા હતી.
Jain Education International
:
૨૬૮ : મધુસંચય
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
