Book Title: Chakradutt
Author(s): Jagannathsharma Bajpayee Pandit
Publisher: Lakshmi Vyenkateshwar Steam Press
View full book text
________________
(२०६)
- [भगन्दरा
- सre
सुपारी, छुहारा, कैया, बेल और अन्य वनस्पतियोंके कच्चे
वटपत्रादिलेपः। फलोंके क्वाथमें तैल पकाना चाहिये । तथा नागरमाथा,धूपकाष्ठ ,
वटपत्रेष्टकाशुण्ठीगुडूच्य प्रिंयगु, दालचीनी, तेजपात, इलायची, मोचरस, नागकेशर,
सुपिष्टाः पिडकारम्भे लेपः शस्तो भगन्दरे ॥२॥ लोध और धायके फूलका कल्क छोड़ना चाहिये । इससे शल्यज-|
वरपदके कोमल पत्ते, इंटका चूरा, सोंठ, गुर्च, तथा पुनर्ननाड़ी तथा व्रण भर जाता है ॥ १६ ॥१७॥
वाको महीन पीसकर भगन्दरकी उठती हुई पिड़कामें लेप भल्लातकाचं तैलम्।
करना चाहिये ॥२॥ भल्लातकार्कमरिचर्लवणोत्तमेन
पक्कापक्कपिडकाविशेषः। सिद्धं विडङ्गरजनीद्वयचित्रकैश्च ।
पिडकानामपकानामपतर्पणपूर्वकम् । स्यान्मार्कवस्य च रसेन निहन्ति तैलं कर्म कुर्याद्विरेकान्तं भिन्नानां वक्ष्यते क्रिया ॥ ३॥
नाही कफानिलकृतामपची व्रणांश्च ॥१८॥ एषणीपाटनं क्षारवह्निदाहादिकं क्रमम् । मिलावां, अकौड़ा, काली मिर्च, सेंधानमक, वायविडङ्ग, विधाय व्रणवत्कार्य यथादोषं यथाक्रमम् ॥४॥ हल्दी, दारुहल्दी व चीतेकी जड़के कल्क तथा भांगरके अपक्क पिड़काओंमें अपतर्पणपूर्वक विरेचनान्त चिकित्सा रससे सिद्ध तैल कफवातज नाड़ी तथा अपची और व्रणोंको करनी चाहिये । तथा फूट जानेपर नाड़ीका पता लगाकर चीरना नष्ट करता है ॥१८॥
तथा क्षार व आग्निसे दाह कर व्रणके समान यथादोष यथाक्रम निर्गुण्डीतैलम् ।
चिकित्सा करनी चाहिये ॥३॥४॥ समूलपत्रां निर्गुण्डी पीडयित्वा रसेन तु ।।
त्रिवृदाद्युत्सादनम् । तेन सिद्धं समं तैलं नाडीदुष्टव्रणापहम् ॥ १०॥ त्रिवृत्तिला नागदन्ती मञ्जिष्ठा सह सर्पिषा । हितं पामापचीनां तु पानाभ्यजननावनैः।
उत्सादनं भवेदेतत्सैन्धवक्षौद्रसंयुतम् ॥५॥ विविधेषु च स्फोटेषु तथा सर्वत्रणेषु च ॥ २०॥ निसोथ, तिल, नागदमन तथा मजीठको पीसकर, घी, - सम्भालूके पञ्चांगके स्वरसमें समान भाग तैल सिद्ध किया | शहद व संधानमक मिलाकर अपक्क पिडकाआम उबटन गया नाड़ीव्रण, दुष्टव्रण, पामा, अपची, फफोलों तथा समस्त | लगाना
| लगाना चाहिये ॥५॥ वोंको पान, मालिश तथा नस्यसे नष्ट करता है ॥ १९॥२०॥
रसाञ्जनादिकल्कः। हंसपादादितैलम् ।
रसाखन हरिद्रे द्वे मञ्जिष्ठा निम्बपल्लवाः । हंसपारिष्टपत्रं जातीपत्रं ततो रसैः ।
त्रिवृत्तेजोवतीदन्तीकल्को नाडीव्रणापहः ॥६॥ तत्कल्कैर्विपचेलं नाडीव्रणविरोहणम ॥२१॥ । रसोत, हल्दी, दारुहल्दी, मजीठ, नीमकी पत्ती, निसोथ, लाल लज्जावन्तीकी पत्ती, नीमकी पत्ती तथा चमेलीकी चब्य और दन्तीका कल्क नाडीव्रणको शांत करता है ॥६॥ पत्ती इनके कल्क तथा स्वरससे सिद्ध तैल नाड़ी व्रणको |
कुष्ठादिलेपः। भरता है ॥ २१॥
कुष्ठं त्रिवृत्तिलादन्तीमागध्यः सैन्धवं मधु । इति नाडीव्रणाधिकारः समाप्तः।
रजनी त्रिफला तुत्थं हितं व्रणविशोधनम् ॥७॥
ठ, निसोथ, तिल, दन्ती, छोटी पीपल, सेंधानमक, अथ भगन्दराधिकारः।
शहद, हल्दी, त्रिफला तथा तूतियाका लेप घावको शुद्ध | करता है ॥७॥
. स्नुहीदुग्धादिवतिः। रक्तमोक्षणम् ।
स्नुह्यर्कदुग्धदार्वीभिर्वति कृत्वा विचक्षणः । गुदस्य श्वयधुं ज्ञात्वा विशोषय शोधयेत्ततः। । भगन्दरगतिं ज्ञात्वा पूरयेत्तां प्रयत्नतः ॥८॥ रक्तावसेचनं कार्य यथा पाकं न गच्छति ॥१॥ एषा सर्वशरीरस्थां नाडी हन्यान्न संशयः ॥ ९॥
गुदामें सूजन जानकर लंघनादिकर्षण द्वारा सुखाकर वमन, सेहुण्डका दूध, आकका दूध और दारुहल्दीके चूर्णकी बत्ती विरेचनादिसे शोधन करना चाहिये। तथा फस्त खुलाना चाहिये। बनाकर भगन्दरके नासूरमें रखना चाहिये । यह समस्त शरीजिससे पके नहीं ॥१॥
रके नाडीव्रणको नष्ट करती है॥८॥९॥

Page Navigation
1 ... 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374