Book Title: Chakradutt
Author(s): Jagannathsharma Bajpayee Pandit
Publisher: Lakshmi Vyenkateshwar Steam Press
View full book text
________________
( २४० )
चक्रदत्तः ।
त्रिफलाका चूर्ण, जटामांसी, भांगरा, नीलोफर, शारिवा तथा सेंधानमकसे सिद्ध तैल रूक्षिका फिहासको नष्ट करता है ॥ ८२ ॥
चित्रका दितैलम् |
चित्रकं दन्तिमूलं च कोषातकीसमन्वितम् । कल्कं पिष्ट्वा पचेत्तैलं केशददुविनाशनम् ॥ ८३ ॥ चीतकी जड़, दन्तीकी जड़, तथा कडुई तोरईका कल्क छोड़कर सिद्ध तैल बालोंके दादको नष्ट करता
॥ ८३ ॥
गुञ्जातैलम् ।
गुफलैः शृतं तैलं भृङ्गराजरसेन तु । कण्डूदारुणहृत्कुष्ठकपालव्याविनाशनम् ॥ ८४ ॥ गुजा कल्क और भांगरेके रससे सिद्ध तैल खुजली, दारुण, कुष्ठ और कपाल व्याधिको नष्ट करता है ॥ ८४ ॥
भृंगराजतैलम् । भृङ्गरजस्त्रिफलोत्पलशारि लोहपुरीषसमन्वितकारि ।
तैलमिदं पच दारुणहारि
कुञ्चितकेशघनस्थिरकारि ।। ८५ ।। भांगरा, त्रिफला, नीलोफर, सारिवा, लोहकि इन सबके कल्कमें तैलको छोड़कर पकाना चाहिये । यह दाहणको नष्ट करता तथा बालोंको घन, स्थिरं तथा घुंघुराले बनाता है ॥ ८५ ॥
[ क्षुद्ररोगा
अवगाढपदं चैव प्रच्छायेत्वा पुनः पुनः । गुफलैचिरं लिम्पेत्केशभूमिं समन्ततः ॥ ९१ ॥ हस्तिदन्तमसीं कृत्वा मुख्यं चैव रसाञ्जनम् । लोमान्यनेन जायन्ते नृणां पाणितलेष्वपि ॥ ९२ ॥ भल्लातक बृहतीफलगुञ्जामूलफलेभ्य एकेन । मधुसहितेन विलिप्तं सुरपतिलुप्तं शमं याति ॥ ९३ ॥ बृहतीफलरसपिष्टं गुञ्जाफलमूलं चेन्द्रलुप्तस्य । कनकनिघृष्टस्य सतो दातव्यं प्रच्छितस्य सदा ९४ ॥ घृष्टस्य कर्कशैः पत्रैरिन्द्रलुप्तस्य गुण्डनम् । चूर्णितैर्मरिचैः कार्यमिन्द्रलुप्रनिवारणम् ॥ ९५ ॥
इन्द्रलुप्तचिकित्सा | मालतीकरवीराग्निनक्तमालविपाचितम् ॥ ८७ ॥ तैलमभ्यञ्जने शस्तमिन्द्रलुप्तापहं परम् । इदं हि त्वरितं हन्ति दारुणं नियतं नृणाम् ॥ ८८ ॥ धात्र्याश्रमज्जले पात्स्यात्स्थिरता स्रिग्धकेशता । इन्द्रलुप्ते शिरां विद्ध्वा शिलाकासीसतुत्थकैः ८९ ॥ लेपयेत्परितः कल्कैस्तैलं चाभ्यञ्जने हितम् । कुटन्नटशिखीजाती करञ्जकरवीरजेः ॥ ९० ॥
मालती, कनेर, चीतकी जड़ तथा कजासे सिद्ध तैलकी मालिश करनेसे इन्द्रलुप्त नष्ट होता है । यह तैल दारुणको शीघ्र ही नष्ट करता है । इसी प्रकार आंवला और आमकी गुठलीका लेप करनेसे बाल मजबूत तथा चिकने होते हैं । इन्द्र लुप्तमें शिराव्यध कर मैनारील, कसीस और तूतियाका लेप करना चाहिये । तथा केवटी मोथा, लटजीरा, चमेली, कजा व कनेरसे सिद्ध तेल लगाना चाहिये । तथा गाढ़ पछने लगाकर बार बार गुजाफलका लेप करना चाहिये । हाथीदांतकी भस्म बना रसाञ्जन | मिला लगाने से हाथ के तलुओं में भी बाल जमते हैं । भिलावां, बड़ी कटेरीका फल, गुञ्जाकी जड़ अथवा फल इनमें से किसी एकको शहद मिलाकर लेप करनेसे इन्द्रलुप्त नष्ट होता है । सुवर्णद्वारा खुरचे अथवा पछने लगाये इन्द्रलुप्त ( बालोंके गिरने, ) में बड़ी कटेरीके रसमें पसि गुञ्जामूल व फलको लगानेसे इन्द्रलुप्त नष्ट होता है । अथवा कड़े पत्तोंसे खुरचकर काली मिर्चका चूर्ण उरोनेसे इन्द्रलुप्त नष्ट होता है ॥ ८७-९५ ॥
छागक्षीरादिलेपद्वयम् ।
प्रतिमर्शतैलम् । प्रपौण्डरीकमधुकपिप्पलीचन्दनोत्पलैः । कार्षिकैस्तैलकुडवं तैर्द्विरामलकीरसः ॥ ८६ ॥ साध्यः स प्रतिमर्शः स्यात्सर्वशीर्षगदापहः । पुण्डरिया, मौरेठी, छोटी पीपल, चन्दन व नीलोफर प्रत्येक एक तोला, तैल १६ तोला तथा आंवलेका रस ३२ तोला मिलाकर पकाना चाहिये । इस प्रतिमर्शका नस्य लेनेसे समस्त शिरोरोग नष्ट होते हैं ॥ ८६ ॥
छागक्षीररसाञ्जनपुटदग्धगजेन्द्रदन्तमसिलिप्ताः । | जायन्ते सप्तरात्रात् खल्ल्यामपि कुश्विताश्चिकुराः ॥९६ मधुकेन्दीवर मूर्वातिलाज्यगोक्षीरभृङ्गलेपेन । अचिराद्भवन्ति केशा घनदृढमूलायता ऋजवः ॥९७॥
|
बकरीका दूध, रसौत पुटमें जलाई हाथीदांतकी स्याहीका लेप करनेसे ७ दिनमें खल्वाटके भी घन केश उत्पन्न होते हैं । इसी प्रकार मौरेठी, नीलोफर, मूर्वा, तिल, घी, गायका दूध, भांगरा इनका लेप करनेसे बाल घने, दृढ़मूल, लम्बे तथा सीधे होते हैं ॥ ९६ ॥ ९७ ॥
स्नुह्याद्यं तैलम् ।
स्नुहीपयः पयोऽर्कस्य मार्कवो लाङ्गलीविषम् । मूत्रमाजं सगोमूत्रं रक्तिका सेन्द्रवारुणी ।। ९८ ।। सिद्धार्थ तीक्ष्णतैलं च गर्भ दत्त्वा विपाचितम् । वह्निना मृदुना पक्कं तैलं खालित्यनाशनम् ॥ ९९ ॥

Page Navigation
1 ... 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374