Book Title: Chakradutt
Author(s): Jagannathsharma Bajpayee Pandit
Publisher: Lakshmi Vyenkateshwar Steam Press
View full book text
________________
(२४४)
चक्रदत्तः।
मुखरोगा
शीताद नामके दन्तरोगमें, रक्तको निकालकर जलके लगाना चाहिये और गण्डूष धारणके लिये क्षीरी वृक्षांक साथ सोंठ, सरसों और त्रिफलाका क्वाथ कर गण्डूष | कषायमें शहद, घी व शक्कर मिलाकर प्रयोग करना धारण करना चाहिये । तथा प्रियंगु त्रिफला और मोथाका लेप | चाहिये ॥१५-१७ ॥ करना चाहिये ॥९॥१०॥
शैशिरचिकित्सा। रक्तस्त्रावचिकित्सा।
शशिरे हृतरक्ते च लोध्रमुस्तरसाजनैः । कुष्ठं दावर्मिन्दलोभ्रं समंगा
सक्षौद्रैः शस्यते लेपो गण्डूषे क्षीरिणो हिताः॥१८॥ पाठा तिक्ता तेजनी पीतिका च ।
दांतोंके शैशिररोगमें रक्त निकालकर शहदके साथ लोष, चूर्ण शस्तं घर्षणं तद्विजानां
नागरमोथा और रसौंतका लेप करना चाहिये और दूधवाले रक्तस्रावं हन्ति कण्डूं रुजां च ॥ ११॥ वृक्षोंका गंडूष धारण करना चाहिये ॥१८॥ कूठ, दारुहल्दी, नागरमोथा, लोध, लज्जालु, पाठ, कुटकी,
परिदरोपकुशचिकित्सा। चव्य तथा हल्दीके चूर्णको दांतोंमें घिसनेसे रक्तस्राव, खुजली व क्रियां परिदरे कुर्याच्छीतादोक्तां विचक्षणः । पीड़ा नष्ट होती है ॥ ११॥
संशोध्योभयतः कार्य शिरश्चोपकुशे ततः ॥ १९ ॥ चलदन्तस्थिरीकरणम् ।
काकोदुम्बारिकागोजीपत्रैविस्रावयेद् भिषक् । चलदन्तस्थिरकर कार्य बकुलचर्वणम् ।
क्षौद्रयुक्तैश्च लवणैः सव्योषैः प्रतिसारयेत् ॥२०॥ आर्तगलदलक्काथगण्डूषो दन्तचालनुत् ॥१२॥
पिप्पल्यः सर्षपाः श्वेता नागरं नैचुलं फलम् ।। दन्तचाले हितं श्रेष्ठं तिलोपाचर्वणं सदा ।
सुखोदकेन संगृह्य कवलं तस्य योजयेत् ॥ २१ ॥ दन्तपुप्पुटके कार्य तरुणे रक्तमोक्षणम् ॥ १३ ॥ परिदरमें शीतादोक्त चिकित्सा करनी चाहिये । तथा उपकुशमें सपश्चलवणः क्षारः सक्षौद्रः प्रतिसारणम् । वमन, विरेचन तथा नस्यसे शोधन कर कठूमर या गोजिह्वाके दन्तानां तोदहर्षे च वातघ्नाः कवला हिताः ॥१४॥
| पत्तोंसे खुरच कर रक्त निकालना चाहिये । फिर शहदमें त्रिकटु
और पांचों नमकोंको मिलाकर लगाना चाहिये । तथा छोटी दन्तचाले तु गण्डूषो बकुलत्वक्कृतो हितः ।
पीपल, सरसों, सोंठ व समुद्रफलको गुनगुने जलमें मिलाकर कवल मौलसिरीकी छालको चाबना हिलते दाँतोंको मजबूत धारण कराना चाहिये ॥ १९-२१॥ करता है । तथा नीले कटसैलेकी पत्तीके क्वाथका गण्डष धारण करनेसे दाँतोंका हिलना बन्द होता है तथा दाँतोंके
दन्तवैदर्भचिकित्सा । हिलनमें तिल व बचको चबाना हितकर है। नवीन दन्त | शस्त्रेण दन्तवैदर्भ दन्तमूलानि शोधयेत् । पुप्पुटकमें रक्तमोक्षण करना चाहिये । तथा पांचों नमक और ततः क्षारं प्रयुजीत क्रियाः सर्वाश्च शीतलाः२२॥ क्षारके चूर्णको शहद मिलाकर लगाना चाहिये । दाँतोंके दर्द व दन्तवैदर्भमें शस्त्रसे दन्तमूलको शोध कर क्षार लगाना गुंठलानेमें वातनाशक कवल हितकर है । तथा दांतोंके हिलनेमें | चाहिये । तथा समस्त शीतल चिकित्सा करनी चाहिये ॥२२॥ मौलसिरीकी छालके क्वाथका गण्डूष धारण करना चाहिये ॥ १२-१४॥
अधिकदन्ताचेकित्सा।
उद्धृत्याधिकदन्तं तु ततोऽग्निमवचारयेत् । ‘दन्तशूलचिकित्सा।
क्रिमिदन्तकवचात्र विधिः कार्यों विजानता ॥२३॥ माक्षिकं पिप्पलीसर्पिमिश्रितं धारयेन्मुखे ॥ १५॥ अधिक दांतको उखाड़ कर अग्निसे जला देना चाहिये दन्तशलहरं प्रोक्त प्रधानमिदमौषधम ।
| तथा इसमें क्रिमिदन्तके समान चिकित्सा करनी चाहिये ॥२३॥ विस्राविते दन्तवेष्टे व्रणं तु प्रतिसारयेत् ॥ १६ ॥|
अधिमांसचिकित्सा। लोध्रपत्तंगमधुकलाक्षाचूणैर्मधूत्तरैः। . गण्डूषे क्षीरिणो योज्याः सक्षौद्रघृतशर्कराः ॥१७॥
छित्त्वाऽधिमांसं सक्षौरेतेश्चूर्णेरुपाचरेत् । शहद, छोटी पीपल व घीको मिलाकर मुखमें रखना |
पाठावचातेजोवतिसर्जिकायावशूकजैः । चाहिये । यह दन्तशूलको नष्ट करनेमें प्रधान औषधि है।।
क्षीद्रद्वितीयाः पिप्पल्यः कवलश्चात्र कीर्तितः॥२४॥ तथा दन्तवेष्टके रक्तको निकालकर घावमें लोध, पीला। पटोलानम्बात्रफलाकषायश्चात्र धाबने । बन्दन, मौरेठी व लाखके चूर्णको शहद मिलाकर | शिरोविरेकश्च हितो धूमो वैरेचनश्च यः ॥ २५ ॥

Page Navigation
1 ... 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374