Book Title: Chakradutt
Author(s): Jagannathsharma Bajpayee Pandit
Publisher: Lakshmi Vyenkateshwar Steam Press

View full book text
Previous | Next

Page 232
________________ - विकारः]] भाषाटीकोपेतः। (२०५७ - न्न्न्न् अमलतास, हल्दी तथा निसोथके चूर्णको घी और शहदमें| अर्बुदादिषु चोरिक्षप्य मूले सूत्रं निधापयेत् । मिला लपेटकर बनायी गई सूत्रवर्ती (व्रणके अन्दर भरनेसे ).. सूचीभिर्यववकाभिराचितं चासमन्ततः ॥ १३ ॥ व्रणको शुद्धकर नासूरको नष्ट करती है ॥ ४ ॥ मूले सूत्रेण बनीयाच्छिन्ने चोपचरेद् प्रणम् । वर्तयः। पतले, कमजोर, डरपोक पुरुषोंकी नाड़ी तथा जो मर्मस्था. घोण्टाफलत्वङ् मदनात्फलानि नमें हुई है, उसे शस्त्रसे कभी न काटना चाहिये । पता लगाने वाली सलाईसे कहांतक नाड़ीकी गति अर्थात् 'पूयकी उत्पत्ति पूगस्य च त्वक् लवणं च मुख्यम् । हो गयी है, इसका पता लगाकर उतना ही लम्बा क्षारसूत्र लुह्यर्कदुग्धेन सहेष कल्को सूचीके द्वारा अन्दर रखना चाहिये । और सुईको कुछ ऊपर - वर्तीकृतो हन्त्यचिरेण नाडीम् ।। ५॥ उठाकर निकाल लेना चाहिये । तथा सूत्र निकल न जाय, इस वर्तीकृतं माक्षिकसंप्रयुक्त लिये ऊपरसे कसकर बांध देना चाहिये । तथा जन सूत्रमें नाडीनमुक्तं लवणोत्तमं वा। क्षारकी शक्तिकी शिथिलता प्रतीत होने लगे, तब दूसरा क्षारसूत्र दुष्टवणे यद्विहितं च तैलं प्रविष्ट करना चाहिये, जबतक गति कट न जावे । भगन्दरमें तत्सेव्यमानं गतिमाशु हन्ति ॥६॥ भी यही चिकित्सा वैद्यको करनी चाहिये । अर्बुद आदिके जात्यर्कसम्पाककर जदन्ती ऊपर उठाकर चारों ओर यवके समान मुखवाली सुइयोंसे कससिन्धूत्थसौवर्चलयावशूकैः। कर क्षारसूत्रसे बान्धना चाहिये । तथा कस जानेपर व्रणके समान वर्तिः कृता हन्त्यचिरेण नाडी चिकित्सा करनी चाहिये।९-१३॥ स्नुकारापिष्टा सह माक्षिकेण ॥७॥ सप्ताङ्गगुग्गुलु बेरके फल और छाल, मैनफल, सुपारीकी छाल तथा गुग्गुलुखिफळाव्योषैः समशैिराज्ययोजितः। सेंधानमकके कल्कमें सेहुण्ड. और आकका दुग्ध मिला| नाडीदुष्टव्रणशूलभगन्दरविनाशनः ॥१४॥ कर बनायी गयी बत्ती शीघ्र ही नासूरको नष्ट करती है । गुग्गुलु, त्रिफला तथा त्रिकटुका समान भाग ले घी मिला तथा केवल सेंधानमककी बत्ती बना शहद मिलाकर रखनेस | सेवन करनेसे नाड़ी, दुष्टवण, शूल और भगन्दर नष्ट होत नासूर ठीक हाता है। इसी प्रकार दुष्ट व्रणके लिये जो है तैल कहे हैं, वे भी नासूरको शुद्ध करते हैं । तथा चमेली, आक, कजा, अमलतास, दन्ती, सेंधानमक, कालानमक सर्जिकाचं तैलम् । और जवाखारको पीस सेहुण्डदुग्ध और शहद मिलाकर लगानसे | सर्जिकासिन्धुदन्त्यनिरूपिकानलनीलिका । नासूर नष्ट होता है ॥ ५-७॥ खरमचरिबीजेषु तैलं गोमूत्रपाचितम् ।। कंगुनिकामूलचूर्णम् । दुष्टत्रणप्रशमनं कफनाडीव्रणापहम् ॥ १५ ॥ माहिषदधिकोद्रवान्नमिश्रं हरति चिरविरूढां च। | सजीखार, सेंधानमक, दन्ती, चीतेकी जड़, सफेद आक, भुक्तं कंगुनिकामूलचूर्णमतिदारुणां नाडीम् ॥८॥ नल, नील और अपामार्ग बीजके कल्क तथा गोमूत्रमें भैंसाका दही और कोद्रवके भातके साथ कांकुनकी जड़के | सिद्ध तेल दुष्टत्रण तथा कफज नाडीत्रणको शान्त करता चूर्णको खानेसे नासूर शीघ्र ही शान्त होता है ॥ ८॥ क्षारप्रयोगः। कुम्भीकाचं तैलम्। कृशदुर्बलभीरूणां गतिमर्माश्रिता च या। कुम्भीकखर्जूरकापत्थाबल्वक्षारसूत्रेण तां छिन्द्यान्न शस्त्रेण कदाचन ॥९॥ __ वनस्पतीनां तु शलाटुवगें। एषण्या गतिमन्विष्य क्षारसूत्रानुसारिणीम् ।। कृत्वा कषायं विपचेत्तु तैलसूचीं निदध्यादभ्यन्तश्चोन्नाम्याशु घ निहरेत् १० मावाप्य मुस्तं सरलं प्रियंगुम् ॥१६॥ सूत्रस्यान्तं समानीय गाढं बन्धं समाचरेत् । सौगन्धिकामोचरसाहिपुष्पततः क्षीणबलं वीक्ष्य सूत्रमन्यत्प्रवेशयेत् ॥११॥ लोध्राणि दत्त्वा खलु धातकी च । क्षाराक्तंमतिमान्द्यो यावन्न छिद्यते गतिः । । । एतेन शल्यप्रभवा हि नाडी भगन्दरेऽप्येष विधिः कार्यों वैद्येन जानता ॥१२॥ रोहेद् व्रणो वै सुखमाशु चैव ॥ १७ ॥

Loading...

Page Navigation
1 ... 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374