Book Title: Chakradutt
Author(s): Jagannathsharma Bajpayee Pandit
Publisher: Lakshmi Vyenkateshwar Steam Press

View full book text
Previous | Next

Page 262
________________ विकारः] भाषाटीकोपेतः। चाहिये । इसी प्रसाद करना चाह कर देवदारु मधुरौषधसिद्धेन सर्पिषा शमयेद् व्रणान् । पाददारीमें तलशोधनी शिराका व्यध करना चाहिये । रक्तावसेकैर्बहुभिः स्वेदनैरपतर्पणैः ॥ ४॥ तथा पैरोंका स्नेहन, स्वेदन कर मोम, चर्बी, मज्जा, घी व जयद्विदारिका लेपैः शिग्रुदेवदुमोद्भवैः। क्षारका लेप करना चाहिये । तथा राल व सेंधानमकके चूर्णको पनसिकां कच्छपिकामनेन विधिना भिषक् ॥५॥ शहद, घी तथा कडए तैलमें मिलाकर पैरोंमें लगाना हितकर है ॥ १०॥ ११ ॥ साधयेत्कठिनानन्याञ्शोथान्दोषसमुद्भवान् ।। अन्त्रालजी कच्छपिकां तथा पाषाणगर्दभम् ॥६॥ उपोदिकादिक्षारतैलम् । सुरदारुशिलाकुष्ठः स्वेदयित्वा प्रलेपयेत् । उपोदिकासर्षपनिम्बमोचकफमारुतशोथनो लेपः पाषाणगर्दभे ॥७॥ कर्कारुकैर्वारुकभस्मतोये। कबी अजगल्लिकाको जोंक लगाकर शान्त करना चाहिये। तैलं विपक्कं लवणांशयुक्तं तथा शुक्ति व फिटकरीके क्षारकल्कको बार बार लगाना चाहिये। नवीन कण्टकारकि कांटोंसे छेद देनेसे अजगल्लिका पककर शान्त तत्पाददारी विनिहन्ति लेपात् ॥ १२॥ हो जाती है। इसमें कोई सन्देह नहीं। तथा कठिन अजगलि पोय, सरसों, नीमकी पत्ती, सेमर तथा ककड़ी व खीरा इन काका क्षारयोगसे बहाना चाहिये । अनुशयीको श्लेष्मावत- आषधियोंको यथाविधि जलाकर भस्म बना ले। इस भस्मके धिकी विधिसे जीतना चाहिये । तथा विवृता, इन्द्रवृद्धा, गर्दभी, जलमें पकाया गया तैल नमक मिलाकर लेप करनेसे पाददारीको जालगर्दभ, इरिवेल्लिका और गन्धनामिकाको पित्तविसर्पके | समान जीतना चाहिये । व्रणोंको मीठी ओषधियोंसे सिद्ध घीसे अलसकचिकित्सा। जीतना चाहिये । तथा रक्तावसेक, स्वेदन तथा अपतर्पणसे विदारिकाको जीतना चाहिये। तथा साहिंजन व देवदारुका लेप लगाना अलसेऽम्लैश्चिरं सिक्ती चरणी परिलेपयेत् । चाहिये । इसी प्रकार पनसिका और कच्छपिका तथा दोषजन्य पटोलारिष्टकाशीसत्रिफलाभिर्मुहुर्मुहुः ॥ १३ ॥ अन्य शोथोंको सिद्ध करना चाहिये । तथा अन्त्रालजी, कच्छ- करजबीजं रजनी काशीसं मधुकं मधु । पिका तथा पाषाणगर्दभमें स्वेदन कर देवदारु, मैनशिल और रोचना हरितालं च लेपोऽयमलसे हितः ॥ १४ ॥ कूठका लेप करना चाहिये । पाषाणगर्दभमें कफ व वायुशोथ लाक्षाभयारसो लेपः कार्य वा रक्तमोक्षणम् । नाशक लेप लगाना चाहिये ॥ १-७॥ जातीपत्रं च संमद्य दद्यादलसके भिषक् ।। १५ ।। वल्मीकचिकित्सा। बृहतीरससिद्धेन तैलेनाभ्यज्य बुद्धिमान् । शस्त्रेणोत्कृत्य वल्मीकं क्षाराग्निभ्यां प्रसाधयेत् । । शिलारोचनकाशीसचूर्णैर्वा प्रतिसारयेत् ॥ १६ ॥ मनःशिलालभल्लातसक्ष्मलागरुचन्दनैः ॥ | अलसकमें पैरोंको काजीसे तर कर परवल. नीम. काशीस जातीपल्लवकल्कैश्च निम्बतैलं विपाचयेत् । व त्रिफलाके कल्कका बारबार लेप करे । अथवा कजाके बीज, वल्मीकं नाशयेत्तद्धि बहुच्छिद्रं बहस्वनम ॥९॥हल्दी, काशीस, मौरेठी, शहद, गोरोचन व हरितालका लेप | लगाना चाहिये । अथवा लाख, हर्र और रासनका लेप करना वल्मीकको शस्त्रसे काटकर क्षार तथा अग्निका प्रयोग करना चाहिये । अथवा रक्तमोक्षण करना चाहिये । अथवा चमेलीके चाहिये। तथा मनशिल, हरताल, भिलावा, छोटी इलायची,अग़र पत्तोंको पीसकर अलसकमें लगाना चाहिये । अथवा बड़ी कटेरीके चन्दन तथा चमेलीके पत्तोंके कल्कसे नीमका तेल सिद्ध करना रससे सिद्ध तैलसे मालिश कर मनशिल, गोरोचन व काशीसके चाहिये। यह तेल बहुत छिद्र तथा बहुत शब्दयुक्त बल्मीक चूर्णको उरांवे ॥१३-१६॥ रोगको नष्ट करता है ॥ ८॥९॥ कदरचिपचिकित्सा। पाददारीचिकित्सा। दहेत्कदरमुद्धृत्य तैलेन दहनेन वा। पाददारीषु च शिरां व्यधयेत्तलशोधिनीम्। । चिप्पमुष्णाम्बुना स्विन्नमुत्कृत्याभ्यज्य तं व्रणम्॥१७ . स्नेहस्वेदोपपन्नी तु पादौ चालेपयेन्मुहुः ॥१०॥ दत्त्वा सर्जरसं चूर्ण बद्ध्वा व्रणवदाचेत् । मधूच्छिष्टवसामजाघृतक्षारैर्विमिश्रितैः। स्वरसेन हरिद्रायाः पात्रे कृष्णायसेऽभयाम् ॥१८॥ सर्जाख्यसिन्धूद्भवयोश्चूर्ण मधुघृताप्लुतम्। । घृष्ट्वा तज्जेन कल्केन लिम्पचिप्पं पुनः पुनः । निर्मध्य कटुतैलाक हितं पादप्रमार्जनम् ॥ ११॥ | चिप्पे सटकणास्फोतासूललेपो नखपदः ॥ १९ ॥ वायुशोथ

Loading...

Page Navigation
1 ... 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374