________________
અંગ્રેજી રાજ્યના મૂળમાં –જે તેઓ ખરે જ તેવા હોય, તે પણ તેનું કારણ આપણી તેમની પ્રત્યેની વર્તણૂક જ છે. તેમને આપણા હિત સાથે જરાય સંબંધ આપણે રહેવા દીધું નથી, એટલે જ્યારે જ્યારે શક્ય હોય છે ત્યારે તેઓ આપણા હિતની વિરુદ્ધ જ વર્તે છે.
૫૦૯૫. એટલે કે તમે એમ માને છે કે, તેમને યુરોપિયનના જેવા જ મેટા પગાર તથા ભવિષ્યમાં સારી સારી પદવીઓની આશા આપવામાં આવે, તે તેમનામાંથી એ સડે બિલકુલ ઓછો થઈ જાય ?
–તેમ કરવામાં આવે તે હું ખાતરીથી માનું છું કે, તેઓ લગભગ યુરોપિયને જેટલા જ પ્રમાણિક બને.
આબાદ હિંદુસ્તાન! ૪૭૭૬. જે જે દાખલાઓમાં તમે દેશીઓ ઉપર વિશ્વાસ મૂક્યો છે, તે તે દાખલામાં તમને એમ નથી માલૂમ પડયું કે દેશીઓએ પિતાની ફરજ પ્રમાણિકતાથી બજાવીને તેમના ઉપર મૂકેલા વિશ્વાસને પૂરને બદલે આવે છે ?
-હા, ઘણી વાર તેમ બન્યું છે.
૪૭૭૭, તમે એમ નથી માનતા કે જેમ જેમ દેશીએને વધુ ને વધુ ઉત્તેજન આપવામાં આવે, તથા તેમને દેશના રાજકારભારમાં વધુ ને વધુ ભાગ આપવામાં આવે, તેમ તેમ તેઓ ઘણું જ સુધરતા જશે?
–હું ખાતરીથી તેમ માનું છું.
૫૦૮૦. તમે એમ કહ્યું કે, જે સરકારી ખાતાંમાં જુદે જુદે ઠેકાણે દેશીઓને વધુ શેકવામાં આવે તે રાજકારભારનું ખર્ચ ઘણું જ ઓછું થઈ જાય, તે તમે એમ કહેવા માગે છે કે અત્યારની હિંદુસ્તાનની સરકાર ઘણી જ ખર્ચાળ છે !
–હા. વધુમાં વધુ ખર્ચાળ છે.
૫૦૮૯, તમે દેશીઓને વધારે પ્રમાણમાં નોકરીઓ આપવાનું કહે છે, તેની સાથે યુરોપિયનોની સંખ્યામાં કંઈ ઘટાડો કરવાને ઈરાદે રાખે છે ખરા ?
–ઘણો જ મેટ ઘટાડે.
૫૦૯૦. દાખલા તરીકે કઈબતુરના પાંચ યુરોપિયનેમાંથી તમે કેટલાને કાઢી નાખી શકાય એમ માને છે ?
–ચારને.
૫૦૯૪. પરંતુ દેશીએ સામાન્ય રીતે લાંચિયા હોય છે તે વાત ખરી નથી ?
મેજર જનરલ, સર એલ. મિથની જુબાની :
૫૬ ૦૦. હિંદુસ્તાનના દેશીઓના નતિક ચારિત્ર્ય વિષે તમારો શો અભિપ્રાય છે?
તેઓ ઘણું ઉત્તમ લોકે છે. મારો ચોક્કસ અભિપ્રાય છે કે, તેમને વિષે લખનાર લેખકોએ તેમને ઘણો અન્યાય કર્યો છે.
૫૬ ૦૧. તેઓ ફર અને ઘાતકી છે, એ વાત ખરી છે?
–જરાય નહિ. મારા જ કેન્ટોનમેંટમાં ૩૦,૦૦૦ થી વધારે માણસે સામાન્ય રીતે રહે છે. પણ ચાર વર્ષ સુધી તેઓમાં માત્ર ચાર શારીરિક હુમલા થયા હતા. હું એમ નથી માનતા કે, યુરોપમાં પણ પિતાને ત્યાં આટલા ચેડા પ્રમાણમાં ગુના બતાવી અભિમાન લઈ શકે તેવા બહુ દેશે
હાય.
For Private & Personal use only
