________________
૨૦૧
નહેર વગેરેના પાણીની સગવડવાળી જમીનમાં સૂકી જમીનમાં
આબાદ હિંદુસ્તાન !
ઈ. સ. ૧૮૯૬-૯૭
એકર દીઠ ઘઉંની પેદાશ ૯૨૫ રતલ ૧૭૦ રતલ ૬ ૦૦ રતલ
સરેરાશ
પરંતુ તે જ પુસ્તકમાં ૩૭૧મે પાને જે વિગતવાર આંકડા છે, તે હવે જુએ.
એકર દી: ઘઉંની પેદાશ
એકર ટેન્ ૩,૯૦૪,૦૦૦ ૭૦,૦૦૦ ૩,૯૮૬,૦૦૦ ૫૭૫,૦૦૦
३०७
૩૯૦
૨,૭૧૪,૪૫૪ ૩૬૮,૦૩૮ ૧,૯૬૯,૬૨૩ ૩૩૨,૬૪૫ ૨,૧૭૧,૭૧૪ ૫૪૩,૦૯૫ ૧,૧૯,૯૮૯ ૧૯૪,૦૭૦
૫૭૬ ૧૮૯૯–૧૯૦૦ ૧૭૩
એટલે કે, ૧૮૯૧ થી ૧૯૦૦ના આખા ગાળા દરમ્યાન દર વર્ષે સરેરાશ પેદાશ એકર દી, માત્ર ૩૭૨ રતલ જ હતી. આવા વિગતવાર ચાક્કસ આંકડા મેાબૂદ હેવા છતાં સરકારે ૬૦૦ રતલની ગપ મારી.
હવે આપણે તે સાહેબના રિપોર્ટ માં જરા આગળ વધીએ. તે સાહેા જણાવે છે :
“ તમામ વસ્તીના જીવનનિર્વાહના આધાર માત્ર ખેતી છે. એટલે આખા પ્રાંતની સુખાકારી ખેતીની સારી કે નરસી સ્થિતિ ઉપર આધાર રાખે છે....જમીન એટલી બધી ઉત્તમ છે કે, બહુ જ થાડી મહેનતથી પણ વધુ પેદાશ થાય છે.... સરકારનું મહેસૂલ તા ઠેકડી થાય તેટલું બધું એયું છે. અત્યારનું
૧૯૯૧-૯૨
૧૮૯૩-૯૪
૧૮૯૫-૯૬
૧૮૯૬-૯૭
૧૮૯૭–૯૨
Jain Education International
૪૩૭ રતલ
૩૨૨
23
22
35
""
22
વાઇસરોંચ સાહેબ વદ્યા
२०७
મહેસુલ રેલવે શરૂ થઈ ત્યાર પહેલાં ઠરાવેલું છે. એટલે મુંબઈ સાથે જોડાણુ થવાથી ખેડૂતાને જે બેહદ નક્। થાય છે, તેમાંથી સરકારને જરા પણ ભાગ મળતા નથી. ’
બધું રૂડુ' રૂપાળુ’ છે ! માત્ર એકાદ એ વાતેા જરા ખરાબ છે. કાર્ટોમાં ઘણા જણા પાયમાલ થાય છે, શાહુકારા પઠાણા જેવા બદમાશા છે, પર્વતે ઉપરની જાતિઓને પહેરવાનાં લૂગડાં નથી મળતાં, અને ખાવાનું પણ બહુ ઓછું મળે છે!!' આ પ્રાંતમાં ગરીબાઈ ખૂબ છે, પણ સંકટ જરાય નથી. લેકને પૂરતું ખાવાનું મળે છે, પણ પર્વતા ઉપરની જાતિએ જંગલી જાનવાની પેઠે આવતી કાલના દિવસ માટે જરાય સંધરા કરી રાખતી નથી. અને તેમને પેટપૂરતું ખાવાનું પણ મળવાની ભારે મુશ્કેલી છે. ” શાબાશ ! આજે જ પેટપૂરતું ખાવાનું નથી મળતું, ત્યાં તેમાંથી આવતી કાલનું શી રીતે સંઘરવાનું તે જણાવે છે ?
“...સંપત્તિનું પ્રમાણ વેગથી વધતું જાય છે અને જેને જોઈ એ તેને પૂરતી રાજી મળી રહે છે. માત્ર જે પૈસા પ્રાંતમાં આવે છે, તે બધા વચલા દલાલા અને શાહુકારાનાં ખિસ્સાંને બદલે ખેડૂતાનાં જ ઘરમાં જાય, તે લેાકેાને ઘણા સુખી ગણી શકાય. પણ તેમના ઉપર વ્યાજખાર શાહુકારા અને દીવાની અદાલતની તરવાર ઝઝૂમતી જ રહે છે ”
ખરી વાત છે. બિચારા દેશી વ્યાજખારાની જ વાત
શું કામ કરે છે ? આખા હિંદુસ્તાનમાં જે સંપત્તિ ઉત્પન્ન થાય છે, તે પરદેશી અંગ્રેજોનાં જ ખિસ્સાંમાં જવાને બદલે “ બિચારા દેશીઓનાં જ ધરમાં જાય તે! લેાકેાને ઘણા સુખી
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
